ფიჯი

ფიჯის რესპუბლიკა
ფიჯის რესპუბლიკა Matanitu Tugalala o Viti; रिपब्लिक ऑफ फीजी; Republic of Fiji; ფიჯი
	დევიზი: Rerevaka na Kalou ka Doka na Tui; (გეშინოდეს ღმერთის და პატივი ეცი დედოფალს)
	ჰიმნი: ღმერთმა დალოცოს ფიჯი;
	ფიჯის მდებარეობა
დედაქალაქი; (და უდიდესი ქალაქი)	სუვა; 18°10′ ს. გ. 178°27′ ა. გ. / 18.167° ს. გ. 178.450° ა. გ.
ოფიციალური ენა	ინგლისური ენა, ფიჯური ენა, ჰინდი
მთავრობა	რესპუბლიკა
ფართობი
მოსახლეობა
მშპ (მუპ)	2006 შეფასებით
აგი (2007)	0.762 (საშუალო) (92-ე)
ვალუტა	ფიჯის დოლარი (FJD)
დროის სარტყელი	UTC+12:00
ქვეყნის კოდი	FJI
Internet TLD	.fj
სატელეფონო კოდი	679

ფიჯი (ინგლ. Fiji, ფიჯ. Viti, ჰინ. फ़िजी) — სახელმწიფო წყნარი ოკეანის სამხრეთ–დასავლეთით, ამავე სახელწოდების არქიპელაგზე. იგი მდებარეობს ვანუატუდან აღმოსავლეთით, ტონგიდან დასავლეთით და ტუვალუდან სამხრეთით. 1970 წლიდან ფიჯი დამოუკიდებელი სახელმწიფო და გაეროს წევრია.

ქვეყნის ოფიციალური დასახელებები სხვადასხვა წლებში:

ფიჯის სამეფო (1871—1970 წლები).
ფიჯი (1970—1987 წლები).
ფიჯის რესპუბლიკა (1987—1990 წლებში და 2010 წლიდან).
ფიჯის სუვერენული დემოკრატიული რესპუბლიკა (1990—1998 წლები).
ფიჯის კუნძულების რესპუბლიკა (1998—2010 წლები).

დასახელება

ფიჯის თანამედროვე დასახელება წარმოადგენს ქვეყნის მთავარი კუნძულის სახელის — ვიტი-ლევუს დამახინჯებულ ვარიანტს, კერძოდ მის ტონგურ ენაზე წარმოთქმას. ტონგის კუნძულების მოსახლეობას ძველი დროიდან ჰქონდა მჭიდრო ურთიერთობა ფიჯელებთან, რომლებიც რეგიონში ითვლებოდნენ მამაც მეომრებად და სასტიკ კანიბალებად, ხოლო მათი იარაღი და სხვა ნაკეთობები სარგებლობდნენ დიდი მოთხოვნილებით. ფიჯელები საკუთარ სამშობლოს ეძახდნენ „ვიტის“ (ფიჯური ენა — Viti), მაგრამ ტონგელები მას წარმოთქვამდნენ როგორც „ფისი“ (ტონგური ენა — Fisi). შემდგომში ეს სიტყვა უკვე დაამახინჯეს ევროპელებმა, კერძოდ ბრიტანელმა ზღვაოსანმა ჯეიმზ კუკმა, რომელმაც პირველად დაიტანა რუკაზე კუნძულების თანამედროვე დასახელება — ფიჯი (ინგლ. Fiji)^[1].

ფიზიკურ-გეოგრაფიული დახასიათება

გეოგრაფიული მდებარეობა

ფიჯის რუკა

მელანეზიური სახელმწიფო ფიჯი წარმოადგენს ვულკანური და მარჯნული კუნძულების ერთობლიობას, რომლებიც მდებარეობენ წყნარი ოკეანის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში. ქვეყნის დედაქალაქი, სუვა, მდებარეობს დაახლოებით 1770 კმ-ში ჩრდილოეთით ახალი ზელანდიიდან და დაახლოებით 4450 კმ-ში სამხრეთ-დასავლეთით აშშ-ის შტატ ჰავაიდან^[2]. უახლოესი არქიპელაგები — ფიჯიდან ჩრდილო-აღმოსავლეთით მდებარე საფრანგეთის ტერიტორიების კუთვნილი უოლისი და ფუტუნას ჰორნის კუნძულები, აღმოსავლეთით მდებარე ტონგის კუნძულები და დასავლეთით მდებარე ვანუატუს კუთვნილი ახალი ჰებრიდების კუნძულები.

ფიჯის საერთო ფართობი შეადგენს 18 274 კმ²-ს^[3] (ხმელეთის — 18 074 კმ²-ს). ქვეყანა განლაგებულია 332 კუნძულზე, რომელთაგან დასახლებულია მხოლოდ კუნძულთა მესამედი^[4]. მათგან ყველაზე დიდებია — კუნძულები ვიტი-ლევუ და ვანუა-ლევუ, რომელთა ფართობები შესაბამისად შეადგენენ 10 429 კმ²-ს და 5556 კმ²-ს^[4]. კუნძულ ვიტი-ლევუზე ცხოვრობს ქვეყნის მოსახლეობის დაახლოებით 70 %. მასზე მდებარეობს ფიჯის სამი ყველაზე დიდი ქალაქი (სუვა, ნანდი და ლაუტოკა), ასევე ნანდის მთავარი აეროპორტი. სხვა დიდი კუნძულებია — ტავეუნი (470 კმ²), კანდავუ (411 კმ²), ნგაუ (140 კმ²) და კორო (104 კმ²). ფიჯის კუნძულთა უმრავლესობა დაჯგუფებულია კუნძულთა ჯგუფებად, რომელთაგან ყველაზე დიდებია: ვიტი-ლევუს კუნძულები, ვანუა-ლევუს კუნძულები, კანდავუს კუნძულები, მოალის კუნძულები, ლომაივიტის კუნძულები, იასავის კუნძულები, მამანუტის კუნძულები და ლაუს კუნძულები. ქვეყნის შემადგენლობაში ასევე შედის კუნძული როტუმა (43 კმ²), რომელიც მდებარეობს დაახლოებით 650 კმ-ში ჩრდილო-დასავლეთით ქალაქ სუვადან^[4]. ფიჯის კუნძულები ჩრდილო-დასავლეთიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთით გადაჭიმულია 595 კმ-ზე (როტუმას კუნძულის გამოკლებით), ხოლო ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან სამხრეთ-დასავლეთისკენ — 454 კმ-ზე^[2]. ქვეყნის უმაღლესი წერტილი ზღვის დონიდან — მთა ტომანივი, რომელიც აღწევს 1324 მეტრს და მდებარეობს კუნძულ ვიტი-ლევუზე^[3].

ფიჯის ყველაზე ჩრდილოეთით მდებარე კუნძულია უეა, რომელიც შედის როტუმას კუნძულთა ჯგუფის შემადგენლობაში, ყველაზე დასავლეთით და ამავდროულად ყველაზე სამხრეთით — რიფი ტევაირა, ყველაზე აღმოსავლეთით — ვატოა.

გეოლოგია

ფიჯის კუნძულები მდებარეობს ტონგა-კერმადეკის და ახალი ჰებრიდების კონვერგენციის ზონების შუაში, რომლებიდანაც ის გამოყოფილია ორი გაფართოებული რკალსგარეთა ქვაბულით — დასავლეთიდან ჩრდილოფიჯური ქვაბულით და აღმოსავლეთიდან ლაუს ქვაბულით, ასევე ტრასფორმაციული რღვევების მთელი ჯგუფით, მათ შორის ფიჯის რღვევის ზონით და მეტიუ-ჰანტერის ქედით. წყნარი ოკეანის ტექტონიკურობის და შედგენილობის შესწავლის საფუძველზე შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ შედარებით უახლეს პერიოდში ფიჯი იყო წყნარი ოკეანის ვულკანური ცეცხლოვანი რგოლის განუყოფელი ნაწილი^[5].

მთლიანად ფიჯის რეგიონში გეოლოგიური პროცესების ისტორია რჩება საკმაოდ შეუსწავლელი ბევრი სირთულეების გამო, რომელიც წარმოიშვა ამ პროცესების გამოკვლევისას. უახლოეს დრომდე ითვლებოდა, რომ ფიჯის კუნძულები წარმოიშვა კონტინენტალური ქერქის მცირე მონაკვეთზე, რომელიც მდებარეობს ავსტრალიური ფილაქნის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში, სადაც მეომრის ღარი ქმნის სუბდუქციის ზონას, ხოლო წყნარი ოკეანის ფილაქანი მიემართება კონტინენტალური ფილაქნის ქვეშ^[6]. უფრო ძველი გამოკვლევების თანახმად, არქიპელაგი წარმოიქმნა დაახლოებით 50 მილიონი წლის წინ ვულკანური პროცესების შედეგად, რომლის დროსაც ოკეანური მთის ჯიშები (ოფიოლითები) შეერივნენ კონტინენტალურ ჯიშებს^[7]. მაგრამ, უფრო თანამედროვე დასკვნებიდან გამომდინარე, ფიჯის კუნძულები ჩამოყალიბდა დაახლოებით 48—40 მილიონი წლის წინ წყნარი ოკეანის ფილაქანზე, გარე კუნძულთა რკალის სისტემის აღმოსავლეთ უკიდურეს ნაწილში, პლატო ოტონგ-ჯავას პლატოდან ცოტა სამხრეთით^[8]. მიუხედავად ამისა იმ ისტორიულ პერიოდში ფიჯის კუნძულები მდებარეობდა წყნარი ოკეანის სხვა რაიონში. კრუკის (ინგლ. Crook) და ბელბინის (ინგლ. Belbin) თანახმად, ფიჯი წარმოადგენს ვანუატუ-ფიჯი-ლაუ-ტონგას წყალქვეშა ქედის ნაწილს, რომელიც ადრეული ეოცენის (დაახლოებით 50 მილიონი წლის წინ) განმავლობაში მთლიანად გადაადგილდებოდა აღმოსავლეთის მიმართულებით, რამდენიმე ეტაპად თავისი პირველადი ადგილმდებარეობიდან ნორფოლკის თანამედროვე ქედის შორიახლოს^[9]. რეგიონის გეოლოგიური გარდაქმნების ძირითადი ინსტრუმენტი იყო ეგრეთ წოდებული ოკეანის საგების სპრედინგი, რომლის დროსაც ქყალქვეშა ქედები და გარე კუნძულოვანი რკალები მოძრაობდნენ აღმოსავლეთის მიმართულებით, ხოლო მათ შემდეგ ხდებოდა ოკეანური ღრმულების ჩამოყალიბება.

ცნობილია, რომ გვიანდელი მიოცენის დადგომამდე, დაახლოებით 8 მილიონი წლის წინ წყნარი ოკეანის ფილაქანი მოძრაობდა დასავლეთის მიმართულებით. თანამედროვე ფიჯის კუნძულები კი ამ ისტორიულ პერიოდში იყო გარე მელანეზიურ კუნძულოვან რკალთა სისტემის ნაწილი, მეომრის რკალის, რომელიც ასევე მოიცავდა სოლომონის არქიპელაგის, ახალი ჰებრიდების და ტონგის რკალებს. ამ სუბდუქციის ზონის კვალი შენარჩუნებულია მეომრის ღარის სახით, ხოლო ძველი კუნძულოვანი რკალთა სისტემის ეოცენურ-მიოცენური ბირთვი ქმნის ტონგის კუნძულების (ეუა), ფიჯის (ვიტი-ლევუ) და ვანუატუს გეოლოგიური ფუნდამენტის ნაწილს^[5]. სუბდუქცია მეომრის ქვაბულის სისტემის გასწვრივ ნაწილობრივ დაბლოკილი იყო ოკეანის ქერქის (ონტონგ-ჯავას პლატო) უმნიშვნელო დაპლასტირების შედეგად ქვაბულის ზოგიერთ რაიონში სოლომონის კუნძულების გასწვრივ და ახალი ჰებრიდების ჩრდილოეთ ნაწილში. შემდგომში სუბდუქცია ამ რაიონში მთლიანად შეწყდა, ხოლო შემდეგ ისევ განახლდა, მაგრამ ფიჯის რკალთან მიმართებაში უკვე ჩრდილოეთი და დასავლეთი მიმართულებით^[5]. დაძაბულობის შედეგად, რომელიც წარმოიქმნა ავსტრალიური და წყნარი ოკეანის ტექტონიკური ფილაქნების ერთმანეთზე მოძრაობის გამო, თანამედროვე ფიჯის კუნძულების რაიონში მოხდა ფიჯის ნაწევის ზონის ჩამოყალიბება ჩრდილოეთში და ჰანტერის ნაწევის ზონის ჩამოყალიბება სამხრეთში. იმავე დროს ოკეანის საგების სპრედინგმა მოიტანა ფენების განცალკევება და ჩრდილოფიჯური და ლაუს ღრმულების წარმოშობა^[10]. მას შემდეგ არქიპელაგის რაიონში არ არსებობს ვულკანური აქტივობა, რომელიც დღეისათვის თავს იჩენს ტონგის და ახალი ჰებრიდების კუნძულების რაიონში. მიუხედავად ამისა გეოლოგიური ცვლილებები ფიჯის რაიონში გრძელდება დღემდე. ოკეანის საგების აქტიური სპრედინგი აღმოსავლეთის მიმართულებით აღინიშნა ლაუს ღრმულში, ხოლო დასავლეთის მიმართულებით — ჩრდილოფიჯურ ღრმულში^[10].

ფიჯის კუნძულებს შორის ჭარბობენ დიდი მთიანი კუნძულები, რომლებსაც უფრო მეტად აქვთ ვულკანური წარმოშობა (მაგალითად, ვიტი-ლევუ და ვანუა-ლევუ), მრავალრიცხოვანი მცირე ვულკანური კუნძულები, დაბლობი ატოლები და წყლიდან ამოწეული რიფები^[11]. არქიპელაგის კუნძულების გეოლოგიური აგებულება რთულია. მხოლოდ იასავის კუნძულები და ვიტი-ლევუს კუნძულის სამხრეთ მესამედს აქვთ ეოცენური წარმოშობა და შედგებიან ვულკანური დანალექი, მეტამორფული და პლუტონო-ინტრუზიული მთის ჯიშებისგან^[12]. ვიტი-ლევუს ცენტრალური, დასავლეთი და სამხრეთ-აღმოსავლეთი ნაწილი აგებულია პლიოცენის პერიოდის ანდეზიტებისგან, ხოლო ჩრდილოეთი ნაწილი — პლეისტოცენის პერიოდის ბაზალტისგან ანდეზიტის ნარევით. ვანუა-ლევუს კუნძული აგებულია შედარებით ახალგაზრდა პლიოცენის პერიოდის მთის ჯიშებისგან, კუნძული კანდავუ — გვიანდელი პლიოცენის პერიოდის ანდეზიტური ვულკანური ჯიშებისგან, ტავეუნი — პლეისტოცენის პერიოდის ბაზალტური ვულკანური ჯიშებისგან^[12].

ვულკანური კუნძულები, როგორც წესი, ხასიათდება საკმაოდ არასწორი რელიეფით, მაღალი მთებით და ვულკანური წარმოშობის ქედებით. ბორცვიანი ადგილები, რომელთა ფერდოების დახრის კუთხე 18°-ზე მეტია, მოიცავს ვიტი-ლევუს ზედაპირის 67 %-ს, ვანუა-ლევუს 72 %-ს, ტავეუნის 49 %-ს და კანდავუს 78 %-ს^[13]. ყველაზე დიდი მთა — ტომანივი, რომელიც მდებარეობს კუნძულ ვიტი-ლევუზე, აღწევს 1322 მეტრ სიმაღლეს. მთლიანად კი ფიჯის ტერიტორიაზე მდებარეობს 30 სიმაღლე, რომელთა სიმაღლე აჭარბებს 1000 მეტრს^[13]. ზღვის დონიდან იასავას კუნძულების უმაღლესი წერტილი, რომელიც მდებარეობს კუნძულ ნავიტიზე, აღწევს 388 მეტრს, ხოლო ლაუს კუნძულების უმაღლესი წერტილი, რომელიც მდებარეობს კუნძულ ვატუ-ვარაზე, აღწევს 314 მეტრს^[14].

მხოლოდ კუნძულების მცირე რაოდენობა, რომლებიც შედიან ფიჯის შემადგენლობაში, მიეკუთვნება ნამდვილ ატოლებს, მაგალითად, ვაილანგი-ლალა და ნგელევუ. ამავე დროს უფრო ფართედაა გავრცელებული ეგრეთ წოდებული ამოწეული ატოლები, რომლებსაც არა აქვთ ლაგუნები (მათ მიეკუთვნება კუნძულები: ფულანგა, ონგეა და კამბარას კუნძული)^[13].

სასარგებლო წიაღისეული

ფიჯის კუნძულებზე მდებარეობს სპილენძის, ოქროს, ტყვიის, თუთიის და რიგი სხვა ლითონების საბადოები. მაგალითისთვის, 1970-იანი წლების დასაწყისში ჩატარებული გამოკვლევების შედეგად ქალაქების სინგატოკას და მბას რაიონებში კუნძულ ვიტი-ლევუზე აღმოჩნდა რკინოვანი ქვიშაქვის საბადო რკინის შემადგენლობით 57-58 %, ტიტანის ოქსიდი (IV)-ის — 6,7-7,5 %, ვანადიუმის ოქსიდი (V)-ის — 0,7-0,1 %, ქრომის ოქსიდი (III)-ის — 0,3-0,35 %^[15].

მიუხედავად ამისა მათი დამუშავების არარენტაბელობის გამო დღეისათვის ქვეყანაში ლითონებიდან მოიპოვება მხოლოდ ოქრო და მას მოყოლებული ვერცხლი. ოქრო მოიპოვება და ქვეყნიდან ექსპორტზე გადის 1933 წლიდან. ამას გარდა, სხვა მინერალურ რესურსებს შორის გამოიყოფა არასწორი ფორმის ქვის ნატეხები და ქვები ერთეულობით, ფოსფატები, ქვიშა, ხრეში და ცემენტის ნედლეული (სუვაში მდებარეობს ქვეყანაში ერთადერთი პორტლანდცემენტის მწარმოებელი ქარხანა)^[16]. ადგილობრივი ცემენტის ძირითადი კომპონენტებია — კარბონატული (მარჯნული) და კვარცული ქვიშა, რომლებიც მოიპოვება სანაპირო ზონაში (კარბონატული ქვიშა — ლაუტალას უბეში, ასევე სანაპიროს გასწვრივ, სუვიდან დასავლეთით; კვარცული ქვიშა — მდინარე ვუნიდავას კალაპოტში, რომელიც ჩაედინება ლაუტალას უბეში)^[15]. ფოსფორიტების საბადო არსებობს ლაუს კუნძულებზე, უპირველეს ყოვლისა კუნძულ ტუვუტაზე^[15].

ფიჯის კუნძულებზე არსებულ სასარგებლო წიაღისეულის საბადოებთან ერთად არსებობს მაღალი ალბათობა ქვეყნის სანაპირო რაიონებში ნავთობის არსებობის შესახებ. როგორც ცნობილია, არქიპელაგი წყნარი ოკეანის კუნძულთა რკალოვანი სისტემის სამხრეთ-დასავლეთი ნაწილია, რომელიც ავსტრალიის და წყნარი ოკეანის ლითოსფერულ ფილაქნებს შორის საზღვარია. ფიჯის ტერიტორიული წყლების საზღვრებში კი მდებარეობს მესამეული სისტემის ორი მეჩხერწყლოვანი დანალექი აუზი, რომლებსაც აქვთ მათ ტერიტორიაზე ნავთობის დიდი საბადოების აღმოჩენის უზარმაზარი პოტენციალი, რომლის მოცულობა შეფასებულია 5,4—20 მილიარდ ბარელად^[17]^[18].

კლიმატი

ფიჯის კუნძულებზე კლიმატი ოკეანური ტროპიკულია^[19]. არქიპელაგთან უშუალოდ ახლოს, მისგან ჩრდილო-აღმოსავლეთით და სამხრეთ-დასავლეთით, მდებარეობს წყნარი ოკეანის კონვერგენციის ზონა, რომელიც ხასიათდება დიდი რაოდენობის ნალექებით, წვიმის სახით. ეს ზონა მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს კლიმატის სეზონებს შორის ცვლილებებზე, უპირველეს ყოვლისა ნალექების რაოდენობაზე, რომელიც მოდის კუნძულებზე^[19]. მშრალ პერიოდში, რომელიც გრძელდება მაისიდან ოქტომბრის ჩათვლით, ეს არის კონვერგენციული ზონა, რომელიც როგორც წესი, თავს იყრის ფიჯიდან ჩრდილო-აღმოსავლეთით, ხოლო წვიმების პერიოდში ნოემბრიდან აპრილის ჩათვლით — პირდაპირ ფარავს ამ რეგიონს^[20]. მეორე არანაკლები ფაქტორი, რომელიც გავლენას ახდენს ნალექების რეჟიმზე, სამხრეთ-აღმოსავლეთი პასატებია, რომლებსაც ფიჯის კუნძულებზე მოაქვთ სინოტივით გაჯერებული ჰაერი. დიდ მთიან კუნძულებზე, უპირველეს ყოვლისა ვიტი-ლევუზე და ვანუა-ლევუზე, მკაფიოდ გამოირჩევიან ნალექების დიდი რაოდენობის მქონე რაიონები (ესაა კუნძულების სამხრეთ-აღმოსავლეთის, ანუ ქარსზედა, მხარე) და რაიონები უფრო მშრალი კლიმატით (ესაა დასავლეთი, ანუ ქარსქვედა, მხარე)^[20]. მაგალითად, ვიტი-ლევუს აღმოსავლეთ სანაპიროზე, სადაც მდებარეობს ქალაქი სუვა, ნალექების საშუალო წლიური რაოდენობა მერყეობს 3000-დან 5000 მმ-მდე, იმ დროს, როდესაც დასავლეთ ნაწილში, სადაც მდებარეობენ ქალაქები მბა, ლაუტოკა, ნანდი და სინგატოკა, ნალექები ყოველწლიურად მოდის 2000-დან 3000 მმ-მდე^[20]. ფიჯის კუნძულებზე გვალვების ძირითადი მიზეზია ელ-ნინიოს მოვლენები. როგორც წესი, ყველაზე უფრო მშრალი და თბილი პირობები ამ მოვლენების დროს შეიმჩნევა დეკემბრიდან თებერვლის ჩათვლით, ხოლო ყველაზე უფრო მშრალი და გრილი — ივნისიდან აგვისტოს ჩათვლით. ამასთან გვალვების ნეგატიური ზემოქმედება ყველაზე უფრო მეტად ხდება ფიჯის დასავლეთ რაიონებში^[21].

დღის საშუალო ტემპერატურის მერყეობა დამოკიდებულია სეზონზე. გვალვების პერიოდში ის მერყეობს 23-დან 25 °C-მდე, ხოლო წვიმიან სეზონში — 26-დან 27 °C-მდე. მთლიანად ტემპერატურა ყველაზე უფრო გრილ (ივლისი-აგვისტო) და ყველაზე უფრო თბილ (იანვარი-თებერვალი) თვეებში ერთმანეთისგან განსხვავდება 3-დან 4 °C-ის ფარგლებში. ეს აიხსნება ოკეანის ძლიერი ზემოქმედებით^[22]. სანაპიროებთან ახლოს ღამის საშუალო ტემპერატურა შეიძლება დაეცეს 18 °C-მდე, ხოლო დღის, პირიქით აიწიოს 32 °C-მდე. კუნძულების შიდა რაიონებში ღამის ტემპერატურა შეიძლება დაეცეს 15 °C-მდე, თუმცა ფიჯიზე როდესმე დარეგისტრირებული მინიმალური ტემპერატურა, შეადგენს 8 °C-ს, ხოლო მაქსიმალური — 39,4 °C-ს^[22]. ქვეყანაში ყველაზე უფრო მეტად გავრცელებული ქარებია − პასატები, რომლებიც ქრიან აღმოსავლეთიდან და სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან. ორი მთავარი კუნძულის (ვიტი-ლევუ და ვანუა-ლევუ) სანაპიროზე, ჩვეულებრივ მოვლენად ითვლება ბრიზები. ქარის სიჩქარე, როგორც წესი, მცირეა. ძლიერი ქარი რეგისტრირდება მხოლოდ ივნისიდან ნოემბრის ჩათვლით^[22].

ფიჯი განიცდის ტროპიკული ციკლონების ნეგატიურ ზემოქმედებას, რომლებიც ხშირად აღწევენ გამანადგურებელ ძალებს, იწვევენ დიდ წყალდიდობებს და მეწყერებს. ციკლონების ყველაზე უფრო ბევრი რაოდენობა, როგორც წესი რეგისტრირდება ნოემბრიდან აპრილის ჩათვლით^[23], თანაც ყველაზე უფრო დამანგრეველი ხდება იანვარ—თებერვალში^[22]. მთლიანად კი ათწლეულის განმავლობაში ფიჯიზე ხდება ათიდან თხუთმეტამდე ციკლონი, რომელთაგან ორს—ოთხს მოაქვს სერიოზული ზარალი^[22].

ნიადაგი

ფიჯის კუნძულებზე ნიადაგის უმრავლესობას აქვს ვულკანური წარმოშობა, რითაც აიხსნება მათი მაღალი ნაყოფიერება. ამავე დროს მათ ნაწილს აქვს მარჯნის და სხვა ნალექების შენაერთები, ხოლო მდინარეების გასწვრივ განლაგებულია ალუვიური დაბლობები ალოქტონური ნიადაგით^[24]. დაბლობ ადგილებში ნიადაგი, რომელიც დამახასიათებელია პლაჟებისთვის, ზღვის მარშებისთვის, დაბლობებისთვის და პენეპლენისათვის, ჩამოყალიბებულია შედარებით ახალგაზრდა და გამოფიტული ვულკანური მასალებისაგან და ვულკანური ფერფლისაგან, რომელიც ზევიდან ადევს მარჯნულ კირქვას, კირქვულ ტუფს და თიხას. შემაღლებული ადგილების (600 მეტრზე მაღალი) ნიადაგი უპირატესად შედგება ღარიბი ალუვიური დანალექებისაგან, ვულკანური მასალებისაგან და ძირითადი მთის ჯიშებისგან. საძოვარი ნიადაგი, როგორც წესი, ხასიათდება ნატრიუმის, ფოსფორის, გოგირდის და კალიუმის დაბალი შემადგენლობით^[25]. ფიჯიში ყველაზე ნაყოფიერი ნიადაგი მდებარეობს ისეთი მდინარეების ჭალებში, როგორებიცაა სინგატოკა, რევა, ნანდი, მბა, ნავუა და ლამბასა^[25].

ჰიდროლოგია

ფიჯის კუნძულების უმრავლესობაზე არსებობს მტკნარი წყლების შეზღუდული რაოდენობის მუდმივი წყარო. იმის შედეგად, რომ წყალი ნიადაგში დიდ ხანს ვერ ჩერდება მისი ფორიანობის გამო, მოსახლეობა ძირითადად ხმარობს ან სახურავებიდან ბეტონის ცისტერნებში შეგროვილ წვიმის წყალს, ან პატარა ჭებიდან ამოღებულ წყალს, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელია ოდნავ მარილიანი წყლების მცირე ლინზებამდე მიღწევა.

მიუხედავად ამისა დიდ ვულკანურ კუნძულებზე არსებობს მრავალრიცხოვანი პატარა მდინარეები და ნაკადულები, ხოლო კუნძულ ვიტი-ლევუზე კი წყალუხვი მდინარეები. ამ კუნძულის ფართობის დაახლოებით 70 %-ზე მდებარეობენ ქვეყნის სამი დიდი მდინარეთა სისტემის აუზი — რევის, ნავუას და სინგატოკას, რომლებიც ჩაედინებიან ზღვაში ვიტი-ლევუს სამხრეთ ნაწილში^[26]. ქვეყნის ყველაზე დიდი მდინარის — რევას სიგრძე აღწევს 145 კმ-ს (მათ შორის გემებისთვის გამოსაყენებელია დაახლოებით 100 კმ), ხოლო მისი მდინარის აუზის ფართობი შეადგენს დაახლოებით 3000 კმ²-ს. მაგრამ, ეკონომიკის თვალსაზრისით, ყველაზე დიდ ფასეულობას წარმოადგენენ მდინარეები მბა და ნანდი. კუნძულ ვანუა-ლევუს მდინარეები, როგორც წესი, არ გამოირჩევიან დიდი სიგრძით. გამონაკლისია მდინარე დრეკეტი, რომლის სიგრძე აღწევს 55 კმ-ს^[26].

ფიჯის კუნძულებზე ტბები საკმაო იშვიათობაა. რამდენიმე მცირე წყალსატევი ძირითადად თავმოყრილია მთიან რაიონებში. ყველაზე დიდი ტბა, ტანგიმაუტია (ფიჯური ენა — Tagimaucia), მდებარეობს კუნძულ ტავეუნიზე. მისი ფართობი სულ შეადგენს 23 ჰა-ს. სხვა აღსანიშნავი ტბებია (როგორც წესი, ან ოდნავ მარილიანი, ან მლაშე წყლებით) — ნგალონგალო, ნგასაუვა და ნდრანო კუნძულ ვანუა-ლევუზე^[26].

ფლორა და ფაუნა

ფიჯის კუნძულების სხვადასხვანაირი გეოლოგიური აგებულების, მათი დიდი რაოდენობის, სხვადასხვა კლიმატური პირობების და არქიპელაგის ზოგიერთი კუნძულის ეკოსისტემების იზოლირების გამო ფიჯი გამოირჩევა დიდი მრავალფეროვნებით. ფიჯის კუნძულების უმრავლესობა დაფარულია ხშირი მცენარეულობით. სანაპირო რაიონებში გვხვდება მანგროს ტყეები, მრავალრიცხოვანი რიფული წარმონაქმნები^[11]. არსებობს ტროპიკული ტყეები და სავანები. ხმელეთის ფლორისტული დაყოფიდან გამომდინარე, ადგილობრივი ფლორა პალეოტროპიკული ფლორისტული სამეფოს ინდო-მალეზიური ქვესამეფოს ფიჯის ოლქის ნაწილია. შედეგად, ყველა თესლოვანი მცენარეულობის დაახლოებით 90 % ასევე გვხვდება კუნძულ ახალ გვინეაზე^[27]. ამას გარდა, ასევე გვხვდება ისეთი სახეობის მცენარეები, რომლებიც იზრდებიან ავსტრალიის კონტინენტზე, ჰავაის კუნძულებზე, ახალ კალედონიაში, ახალ ზელანდიაში და საფრანგეთის პოლინეზიაში.

ქვეყანაში მანგროს ტყეების საერთო ფართობი შეადგენს 42 ათას ჰა-ს. მათი უმრავლესობა მდებარეობს ან ფიჯის ისეთი დიდი მდინარეების დელტის რაიონებში, როგორებიცაა: მბა, რევა, ნანდი და ლამბასა, ან ბარიერული რიფებით დაცული კუნძულების ქარსზედა მხრიდან^[28]. რაიმე ენდემური მცენარეების სახეობები მანგროს ტყეებში არ არის დარეგისტრირებული. ყველაზე უფრო დიდი ბიომრავალფეროვნებით გამოირჩევიან ნოტიო ტროპიკული ტყეები, რომლებიც გვხვდება არქიპელაგის დიდი კუნძულების ქარსზედა მხარეს.

სულ ფიჯის კუნძულებზე არსებობს ჭურჭლოვანი მცენარეების დაახლოებით 2600 სახეობა, რომელთაგან დაახლოებით 1600 ადგილობრივი სახეობაა და დაახლოებით 1000 სახეობა ადამიანის მიერაა შემოტანილი. მათგან დაახლოებით 310 სახეობა წარმოადგენს ჭურჭლოვან სპოროვანებს და 2225 სახეობა — თესლოვან მცენარეებს^[27]. ენდემური სახეობების წილი შედარებით მაღალია: ადგილობრივი მცენარეებიდან ისინი შეადგენენ დაახლოებით 63 %-ს. მთლიანად ენდემურებს მიეკუთვნება Degeneriaceae-ის ოჯახის მცენარეები, ასევე 11 ოჯახი მცენარეთა დაახლოებით 450—470 ოჯახიდან^[27].

ქვეყნის ცხოველთა სამყარო შედარებით ღარიბია და უპირატესად წარმოდგენილია შემოყვანილი სახეობებით. დიდი ნაირფეროვნებით გამოირჩევა მწერების სამყარო. სულ არქიპელაგზე, სხვადასხვა მონაცემებით, არსებობს 3500 სახეობის მწერი, მათგან დაახლოებით 400 სახეობა მიეკუთვნება ქერცლფრთიანები სახეობას, რომელთაგან შვიდი ოჯახი ენდემურია. ამას გარდა, ფიჯიში გვხვდება ციკადების (ლათ. Cicadidae) 15 სახეობა, რომელთაგან ენდემურია 14 სახეობა, და ნემსიყლაპიების 33 სახეობა, რომელთაგან ენდემურია — 22 სახეობა^[29]. ფიჯიზე არსებობს ჭიანჭველასებრთა 187 სახეობა (43 ოჯახიდან), 70 % ფიჯის ენდემების ჩათვლით (Strumigenys chernovi და სხვები)^[30].

დიდ ინტერესს წარმოადგენს ადგილობრივი ორნიტოფაუნა, რომელიც წარმოდგენილია კუნძულებზე არსებული ფრინველების მიწაზე მცხოვრები 55 სახეობით (მათგან 24 სახეობა — ენდემურია) და გადამფრენი ფრინველების დიდი რაოდენობის სახეობებით. ქვეწარმავლებიდან გვხვდება გველების სამი სახეობა (ერთი ენდემურია), ენდემური ბრახილოფუსის (ლათ. Brachylophus) სამი სახეობა, გეკონისებრთა 10 სახეობა (ორი სახეობა ენდემურია), სცინკისებრთა 12 სახეობა (ხუთი სახეობა ენდემურია)^[31]. ღამურების 6 სახეობა ფიჯის კუნძულების ერთადერთი ადგილობრივი ძუძუმწოვარია.

სანაპირო წყლებში დაცურავენ ზღვის კუები, მოლუსკები, თევზები.

ისტორია

ტაკომბაუ — ფიჯის სახელმწიფოს დამაარსებელი

ფიჯის კუნძულებზე ადამიანების დასახლება დაიწყო დაახლოებით 3,5 ათასი წლის წინ მიგრანტების რამდენიმე ჯგუფებით ცენტრალური ვანუატუდან. ფიჯიში ევროპელების მოსვლამდე ადგილობრივი მოსახლეობა იმყოფებოდაპირველყოფილი წყობის დაშლის სტადიაში.

ფიჯის არქიპელაგი 1642 წელს აღმოაჩინა ნიდერლანდელმა ზღვაოსანმა აბელ ტასმანმა, მაგრამ გავიდა 150 წელზე მეტი, სანამ პირველი ევროპელები დასახლდნენ ამ კუნძულებზე. პირველად ესენი იყვნენ გამოქცეული კატორღელები, ვაჭრები, გემების ჩაძირვის დროს გადარჩენილი მატროსები. შემდეგ მოვიდნენ მისიონერები. 1860-იანი წლებიდან ევროპელებმა ფიჯიზე დაიწყეს ბამბის პლანტაციების ჩამოყალიბება, ხოლო 1870-იანი წლებიდან ბამბა მსოფლიო ბაზარზე ბამბის ბოჭკოზე ფასების დაცემის გამო შეცვალა შაქრის ლერწამმა.

ფიჯის სახელმწიფოებრიობის დამაარსებლად ითვლება ტაკომბაუ (მთლიანი სახელი — რატუ სერუ ეპენისა ტაკომბაუ). ახალგაზრდობაში კანიბალიზმის მიმდევარმა ტაკომბაუმ შემდგომში უარი თქვა ამ პრაქტიკაზე და მიიღო ქრისტიანობა. მან დააარსა თანამედროვე გაგებით პირველი პარლამენტი მის მიერვე გაერთიანებულ ქვეყანაში, ასევე ადმინისტრაცია ინგლისურ მანერაზე. 1871 წლიდან 1874 წლამდე პერიოდში ტაკომბაუ იყო დამოუკიდებელი და ერთიანი ფიჯის პირველი მეფე. მაგრამ 1874 წელს იგი ტახტიდან გადადგა დიდი ბრიტანეთის დედოფალ ვიქტორიას სასარგებლოდ, რათა ინგლისელებისთვის მიეცა შესაძლებლობა ფიჯიზე მოეგვარებინათ ეკონომიკური და სოციალური პრობლემები, კერძოდ სხვადასხვა რეგიონების სწრაფვა გამოყოფისაკენ. ტაკომბაუ გადადგომის დღიდან გარდაცვალებამდე კუნძულებზე რჩებოდა ერთ-ერთ პატივსაცემ ადამიანად, „უზენაესი ბელადის“ ტიტულით.

1879 წლიდან, ფიჯიზე შაქრის პლანტაციების მუშა ძალით უზრუნველსაყოფად, ევროპელმა პლანტატორებმა დაიწყეს მუშების ჩამოყვანა ინდოეთიდან. თუმცა 1916 წელს ინდოელთა იმიგრაცია შეწყდა, მაგრამ მათი რაოდენობა მაღალი ბუნებრივი მატების გამო სწრაფად იზრდებოდა და 1945 წლისთვის რაოდენობით ინდოელები უკვე აჭარბებდნენ აბორიგენ ფიჯელებს. ფიჯიზე ინდური ენების დიალექტების ჰიბრიდაციის შედეგად შეიქმნა ახალი ენა — ფიჯური ჰინდი, რომელიც გავრცელებულია მიგრანტებს შორის, მაგრამ ოფიციალურად ეს ენა დღემდე არ არის აღიარებული, და მის მაგივრად განათლების და ადმინისტრაციულ სფეროში გამოიყენება ჰინდი-ურდუ.

1970 წელს ფიჯიმ მიიღო დამოუკიდებლობა. 1970 წლის კონსტიტუციის თანახმად ფიჯი არის სახელმწიფო ერთა თანამეგობრობის შემადგენლობაში. სახელმწიფოს მეთაური იყო დიდი ბრიტანეთის დედოფალი, რომელიც ფიჯიზე წარმოდგენილი იყო მის მიერ დანიშნული გენერალ-გუბერნატორით. საკანონმდებლო ორგანო — პარლამენტი, შედგებოდა ორი პალატისაგან: სენატისაგან და წარმომადგენელთა პალატისაგან. აღმასრულებელი ხელისუფლება ეკუთვნოდა მთავრობას პრემიერ-მინისტრის მეთაურობით. დემოკრატიული მმართველობა შეწყდა ორი სამხედრო გადატრიალებით 1987 წელს. მათი მიზეზი გახდა აბორიგენი ფიჯელების უკმაყოფილება მთავრობის მიმართ, რომელშიც დომინირებდნენ ინდური თემის წარმომადგენლები. ბოლო სამხედრო გადატრიალების შედეგად (1987 წლის სექტემბერი) კონსტიტუცია შეჩერდა, გენერალ-გუბერნატორის პოსტი გაუქმდა, ქვეყანა გამოცხადდა რესპუბლიკად. სახელმწიფოს მეთაური გახდა პრეზიდენტი. 1987 წლის ოქტომბერში ფიჯი გაირიცხა ერთა თანამეგობრობის შემადგენლობიდან.

1990 წლის კონსტიტუცია ფიჯელებს ფიჯიზე კონტროლის გარანტიას აძლევდა, მაგრამ მას მოჰყვა ქვეყნიდან ინდოეთიდან ჩამოსული მოსახლეობის შთამომავლების ძლიერი ემიგრაცია; ამან გამოიწვია ეკონომიკური სიძნელეები, მაგრამ უზრუნველყო აბორიგენი ფიჯელების ქვეყნის მოსახლეობის წილში უმრავლესობა.

1997 წლის შესწორებებმა კონსტიტუცია გახადა უფრო თანაბარუფლებიანი, სახელმწიფო დაუბრუნდა ერთა თანამეგობრობას. 1999 წლის თავისუფალმა და მშვიდობიანმა არჩევნებმა მოიტანეს ის, რომ ახალ მთავრობაში უკვე დომინირებდნენ ინდო-ფიჯელები. ერთი წლის შემდეგ იგი გადაყენებული იქნა გადატრიალების მეშვეობით, რომელსაც ხელმძღვანელობდა ძლიერი აბორიგენი ფიჯელი ნაციონალისტი ჯორჯ სპეიტი (ინგლ. George Speight). 2000 წლის შუაში დემოკრატია ქვეყანაში აღდგა, და ლაისენია ნგარასე, რომელიც მეთაურობდა დროებით მთავრობას, არჩეული იქნა პრემიერ-მინისტრად.

ლაისენია ნგარასეს მთავრობას სამხედრო ხელმძღვანელობამ არაერთხელ წაუყენა ბრალდება კორუფციაზე, რომელსაც მთავრობა მუდამ იგნორირებდა, შედეგად 2006 წლის დეკემბერში პრემიერ-მინისტრი გადაყენებული იქნა თანამდებობიდან და აყვანილ იქნა შინაპატიმრობაში. სახელმწიფო გადატრიალებას ხელმძღვანელობდა ფიჯის თავდაცვის მინისტრი ფრენკ მბაინიმარამა. ის გახდა დროებითი პრემიერ-მინისტრი.

2006 წლის 8 დეკემბერს ფიჯის წევრობა ერთა თანამეგობრობაში შეჩერდა. ერთა თანამეგობრობის გენერალურმა მდივანმა დონ მაკინონმა განაცხადა, რომ ფრენკ მბაინიმარამა უნდა გადამდგარიყო, და ყველა მომხდარი ფაქტი თანამეგობრობის ნებისმიერი პრინციპების სრული დარღვევაა. ასევე თანამეგობრობამ ფიჯის ახალ ხელისუფლებას მოსთხოვა დაეწყო მომზადება 2010 წლის თავისუფალი დემოკრატიული არჩევნებისათვის. მას შემდეგ, რაც სამხედროები არ წავიდნენ ამ მოთხოვნების შესრულებაზე, ფიჯის წევრობა ერთა თანამეგობრობაში „მთლიანად შეწყდა“ (ინგლ. „full suspended“) 2009 წლის 1 სექტემბერს.

ფიჯიში საპარლამენტო არჩევნები ნაცვლად 2009 წლის მარტისა^[32] გაიმართა 2014 წლის 17 სექტემბერს^[33]^[34]. არჩევნებში აირჩიეს ფიჯის პარლამენტის წარმომადგენელთა პალატის 17 წევრი (ინგლ. House of Representatives (Fiji)), რომლებიც თავის მხრივ აირჩევენ ფიჯის ახალ პრემიერ-მინისტრს და მთავრობას. ეს არჩევნები გახდა პირველი დემოკრატიული არჩევნები ფიჯის 2006 წლის სამხედრო გადატრიალების შემდეგ.

ადმინისტრაციული დაყოფა

ფიჯის ადმინისტრაციული დაყოფის რუკა

ადმინისტრაციული თვალსაზრისით ფიჯის რესპუბლიკა დაყოფილია ოლქებად. სულ ქვეყანაში არსებობს ოთხი ოლქი და ერთი დამოკიდებული ტერიტორია:

ოლქები, თავის მხრივ, იყოფიან პროვინციებად (სულ 14 პროვინცია): კანდავუ, ლაუ, ლომაივიტი, მბა, მბუა, მატუატა, ნაიტასირი, ნამოსი, ნანდრონგა-ნავოსა, რა, რევა, სერუა, ტაილევუ და ტაკაუნდროვე.

როტუმას კუნძულს, რომელიც მდებარეობს მთავარი არქიპელაგის ჩრდილოეთით, აქვს დამოკიდებული ტერიტორიის სტატუსი შიდა ავტონომიის გარკვეული უფლებებით.


ოლქი	№	პროვინცია	ფართობი, კმ²	მოსახლეობა,^[35] ად. (2007 წელი)	მოსახლეობის სიმჭიდროვე, ად./კმ²	ადმინისტრაციული ცენტრი
აღმოსავლეთის ოლქი	1	კანდავუს პროვინცია	478	10 167	21,27	ვუნისეა
	2	ლაუს პროვინცია	487	10 683	21,94	ტუბოუ
	3	ლომაივიტის პროვინცია	411	16 461	40,05	ლევუკა
დასავლეთის ოლქი	4	მბის პროვინცია	2634	231 760	87,99	მბა
	5	ნანდრონგა-ნავოსის პროვინცია	2385	58 387	24,48	სინგატოკა
	6	რის პროვინცია	1341	29 464	21,97	ვაილეკა
ჩრდილოეთის ოლქი	7	მატუატის პროვინცია	2004	72 441	36,15	ლამბასა
	8	მბუის პროვინცია	1379	14 176	10,28	?
	9	ტაკაუნდროვეს პროვინცია	2816	49 344	17,52	სავუსავუ
ცენტრალური ოლქი	10	ნაიტასირის პროვინცია	1666	160 760	96,49	ნასინუ
	11	ნამოსის პროვინცია	570	6898	12,10	ნავუა
	12	რევის პროვინცია	272	100 787	370,54	სუვა
	13	სერუის პროვინცია	830	18 249	21,99	სერუა
	14	ტაილევუს პროვინცია	755	55 692	73,76	ნაუსორი
დამოკიდებული ტერიტორია	15	როტუმა	46	2002	43,52	აჰაუ
სულ			18 074	837 271	45,82

მოსახლეობა

რაოდენობა და განლაგება

ფიჯის მოსახლეობა^[36]
მოსახლეობის რაოდენობა (ათასი ად.) ფიჯი 1961 წლიდან 2003 წლის ჩათვლით
მოსახლეობის სტრუქტურა
მოსახლეობის რაოდენობა	837 271 (2007 წელი აღწერა)
მოსახლეობის სიმჭიდროვე	45 ად./კმ² (2007 წელი აღწერა)
საშუალო ასაკი	საერთო: 25,8 მამაკაცები: 25,3 ქალები: 26,4 (2010 წელი, შეფასება)
ასაკობრივი სტრუქტურა	0-14: 30,1 15-64: 65 64-ზე უფროსი: 4,9 (2010 წელი)
ქალაქის მოსახლეობის წილი	52 % (2010 წელი)
შობადობა
ფერტილობის საერთო კოეფიციენტი	2,63 ‰ (2010 წელი)
მოსახლეობის ზრდის ტემპი	1,367 % (2010 წელი)
სიკვდილიანობა
ბავშვთა სიკვდილიანობა 1000 დაბადებულზე	საერთო: 11,28 ‰ ბიჭების: 12,42 ‰ გოგონების: 10,08 ‰ (2008 წელი)
საერთო სიკვდილიანობა 1000 ადამიანზე	საერთო: 5,66 ‰ (2010 წელი)

მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა ფიჯიზე ტარდება რეგულარულ საფუძველზე, დაწყებული 1891 წლიდან. იმ დროიდან აღწერა ტარდება ყოველ ათ წელიწადში ერთხელ (უკანასკნელი ჩატარდა 2007 წელს)^[35].

ამ ბოლო 2007 წლის აღწერის საფუძველზე (ფიჯის სტატისტიკის დეპარტამენტის მონაცემები), ქვეყნის მოსახლეობის რაოდენობა შეადგენდა 837 271 ადამიანს^[35]. 2010 წლისთვის, აშშ-ის ცსს-ს შეფასებით, ეს ციფრი გაიზარდა 957 780 ადამიანამდე^[3]. ფიჯიში მოსახლეობის ზრდის ტემპი შედარებით დაბალია ოკეანეთის სხვა ქვეყნების ფონზე: 1,4 % 2010 წლის შეფასებით^[3]. 2007 წლის აღწერამ აჩვენა მოსახლეობის რაოდენობის ზრდა 0,7 %-ით 1996 წლის აღწერის მონაცემებთან შედარებით, ანუ 62 196 ადამიანით^[35].

მოსახლეობის რაოდენობის დათვლა და სხვა სახის სტატისტიკური მონაცემების თავმოყრა ხორციელდება პროვინციების მიხედვით. 2007 წელს ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული პროვინცია იყო მბის პროვინცია, რომლის მოსახლეობის რაოდენობა შეადგენდა 231 760 ადამიანს (27,7 %). ნაიტასირის პროვინციაში ცხოვრობდა 160 760 ადამიანი (19,2 %), რევის პროვინციაში — 100 787 ადამიანი (12 %), მატუატის პროვინციაში — 72 441 ადამიანი (8,6 %), ნანდრონგა-ნავოსის პროვინციაში — 58 387 ადამიანი (7 %), ტაილევუს პროვინციაში — 55 692 ადამიანი (6,6 %), ტაკაუნდროვეს პროვინციაში — 49 344 ადამიანი (5,9 %), რის პროვინციაში — 29 464 ადამიანი (3,5 %), სერუის პროვინციაში — 18 249 ადამიანი (2,2 %), ლომაივიტის პროვინციაში — 16 461 ადამიანი (2 %), მბუის პროვინციაში — 14 176 ადამიანი (1,7 %), ლაუს პროვინციაში — 10 683 ადამიანი (1,3 %), კანდავუს პროვინციაში — 10 167 ადამიანი (1,2 %), ნამოსის პროვინციაში — 6898 ადამიანი (0,8 %), როტუმაში — 2002 ადამიანი (0,3 %)^[35].

ფიჯიდან წასულების დიდი დიასპორა არსებობს ახალ ზელანდიაში, ავსტრალიაში და აშშ-ში. 2001 წელს ახალ ზელანდიაში დარეგისტრირებული იყო დაახლოებით 7000 ფიჯელი (ოკეანეთის ხალხის მოსახლეობის დაახლოებით 3 %, რომლებიც ცხოვრობენ ახალ ზელანდიაში). მათი დიდი ნაწილი (57 %) ცხოვრობდა ქალაქ ოკლენდში, 11 % — უელინგტონში, 5 % — კრაისტჩერჩში^[37]. 2006 წელს ავსტრალიაში დარეგისტრირებული იყო 48 150 ფიჯელი (2001 წელს — 44 040 ადამიანი), რომელთა უმრავლესობა ცხოვრობდა ახალი სამხრეთი უელსის შტატში (28 610 ადამიანი, ანუ 59,4 %), კუინზლენდის შტატში (8950 ადამიანი, ანუ 18,6 %) და ვიქტორიის შტატში (7910 ადამიანი, ანუ 16,4 %)^[38]. ამას გარდა, არსებობს დიდი დიასპორა აშშ-ში: 2000 წელს — 10 265 ადამიანი, ანუ ოკეანეთის ხალხის რაოდენობის 2,7 %, რომლებიც ცხოვრობდნენ აშშ-ში^[39].

2007 წელს ფიჯის ქალაქის მოსახლეობის წილი შეადგენდა 50,7 % (ანუ 424 846 ადამიანს)^[35]. ქვეყნის ყველაზე დიდი დასახლებული პუნქტების ხუთეულში შედიოდნენ: ნასინუ (76 064 ადამიანი), სუვა (74 481 ადამიანი), ლაუტოკა (43 473 ადამიანი), ნაუსორი (24 919 ადამიანი), ნანდი (11 685 ადამიანი)^[35]. ყველაზე ურბანიზებული პროვინციები იყვნენ მბა, ნაიტასირი და რევა, რომლებშიც ქალაქის მოსახლეობის წილი აჭარბებდა სოფლის მოსახლეობის წილს.

2007 წელს მამაკაცები შეადგენდნენ ფიჯის მთელი მოსახლეობის 51 %-ს (427 176 ად.), ქალები — 49 %-ს (410 095 ად.)^[35]. 15 წლამდე ბავშვების წილი 2007 წელს იყო — 29 %, უფროსი ასაკის მოსახლეობის 15-დან 59 წლამდე — 66,4 %, ხოლო 65 წელზე უფროსების — 4,6 %^[35]. 2010 წლის შეფასების თანახმად, ფიჯის მოსახლეობის საშუალო ასაკი შეადგენდა 25,8 წელს^[3]. 2010 წლის შეფასების თანახმად მამაკაცების საშუალო სიცოცხლის ხანგრძლივობა შეადგენს — 68,46 წელს, ქალების — 73,73 წელს^[3].

ეთნიკური შემადგენლობა

2007 წლის აღწერის საფუძველზე ფიჯის მოსახლეობის რაოდენობა შეადგენს 837 271 ადამიანს^[35]. აქედან მოსახლეობის უმრავლესობა — 475 739 ადამიანი (57,2 %) ფიჯელია — არქიპელაგის მკვიდრი მოსახლეობა, 313 798 ადამიანი (37,5 %) — ფიჯი-ინდოელი. დანარჩენი მოსახლეობაა: 10 335 ადამიანი (1,2 %) — როტუმელები, 15 311 ადამიანი (1,8 %) — წყნარი ოკეანის სხვა კუნძულებიდან მოსულები, 10 771 ადამიანი (1,3 %) — ევროპელებთან შერეული ქორწინების შთამომავლები, 4704 ადამიანი (0,6 %) — ჩინელები.

მოსახლეობის რაოდენობის მიხედვით ფიჯი-ინდოელები ქვეყანაში მეორე ეთნიკური ჯგუფია, მკვიდრი მოსახლეობის — ფიჯელების შემდეგ. 2007 წელს ისინი უმრავლესობას შეადგენდნენ მბის პროვინციაში (126 142 ადამიანი) და მატუატის პროვინციაში (42 550 ადამიანი). ყველა დანარჩენ პროვინციაში უმრავლესობას წარმოადგენენ ეთნიკური მკვიდრი ფიჯელები (გამონაკლისია — კუნძული როტუმა, სადაც ჭარბობენ მკვიდრი მოსახლეობის წარმომადგენლები — როტუმელები)^[35].

დღეისათვის ინდური მოსახლეობის რაოდენობა ფიჯიში მცირდება ემიგრაციის გამო.

ენები

ინგლისური და ფიჯური ენა ოფიციალურებია, ინდოელებს შორის გავრცელებულია ფიჯური ჰინდი — ჰინდი ენის დიალექტი.

რელიგიური შემადგენლობა

რელიგიური შემადგენლობა: ქრისტიანი — 64,5 % (მეთოდისტები — 35 %, კათოლიკები — 9 %, ღმერთის ასამბლეის მიმდევრები — 6 %, მეშვიდე დღის ადვენტისტები — 4 %, სხვა ქრისტიანები — 11 %), ინდუსი — 27,9 %, მუსლიმი — 6,3 %, სიქჰები — 0,3 %, სხვა რელიგიის მიმდევრები და ათეისტები — 1 %^[35].

პოლიტიკური მოწყობა

სახელმწიფო წყობა

ფიჯი — კონსტიტუციის თანახმად ფიჯი სუვერენული დემოკრატიული სახელმწიფოა^[40]. ფიჯის დამოუკიდებელი სახელმწიფოს არსებობის მანძილზე მიღებული იყო ოთხი კონსტიტუცია.

მათ შორის პირველი ძალაში შევიდა 1970 წელს, დამოუკიდებლობის მიღებიდან ძალიან მალე. ის ამყარებდა ვესტმინსტერული სისტემის პარლამენტარიზმის მონარქიული მმართველობის ფორმას^[41]. სახელმწიფოს მეთაურად ცხადდებოდა მისი უდიდებულესობა დიდი ბრიტანეთის დედოფალი ელისაბედ II, რომელსაც ფიჯიში წარმოადგენდა გენერალ-გუბერნატორი. კონსტიტუციის თანახმად საკანონმდებლო ხელისუფლებას წარმოადგენდა ფიჯის პარლამენტი, რომელიც შედგებოდა გაერთიანებული სამეფოს დედოფლისაგან, წარმომადგენელთა პალატისაგან და სენატისგან. წარმომადგენელთა პალატა შედგებოდა 5 წლის ვადით არჩეული 52 პარლამენტარისგან. 22 ადგილი მიმაგრებული იყო ქვეყნის მკვიდრ მოსახლეობაზე — ეთნიკურ ფიჯელებზე, 22 ადგილი — კი ფიჯი-ინდოელებზე, ხოლო დანარჩენი 8 ადგილი — წარმომადგენლებზე, რომლებიც არ მიეკუთვნებოდნენ არც ეთნიკურ ფიჯელებს, არც ფიჯი-ინდოელებს. ფიჯის სენატში 22 დეპუტატს პარლამენტის წევრებიდან ნიშნავდა გენერალ-გუბერნატორი ექვსი წლის ვადით, რვა დეპუტატს — ფიჯის უხუცესთა უმაღლესი საბჭო, შვიდ დეპუტატს — პრემიერ-მინისტრი, ექვს დეპუტატს — ოპოზიციის ლიდერი, ერთ დეპუტატს — კუნძულ როტუმას საბჭო^[41].

1987 წლის 14 მაისს პოდპოლკოვნიკმა სიტივენი რამბუკამ ფიჯიში განახორციელა სახელმწიფო გადატრიალება, რის შედეგადაც გაუქმდა მოქმედი 1970 წლის კონსტიტუცია და შეწყდა ბრიტანეთის მონარქიასთან ურთიერთობა. 1987 წლის 7 ოქტომბერს სამხედრო ხელისუფლებამ ფიჯი გამოაცხადა რესპუბლიკად. 1990 წლის 25 ივლისს ფიჯის ისტორიაში მიიღეს მეორე კონსტიტუცია, რომლის თანახმადაც ფიჯი გახდა სუვერენული დემოკრატიული რესპუბლიკა, რომლის მეთაურად გამოცხადდა პრეზიდენტი. ახალმა კონსტიტუციამ შეცვალა პარლამენტის შემადგენლობა: ახლა მასში შედიოდნენ ფიჯის პრეზიდენტი, წარმომადგენელთა პალატის და სენატის წევრები. წარმომადგენელთა პალატის შემადგენლობის რაოდენობა გაიზარდა 70 ადამიანამდე (სპიკერის და მისი მოადგილის გარდა). წარმომადგენელთა პალატაში მკვიდრ ფიჯელებს ეძლეოდათ ადგილების უმრავლესობის გარანტია. მათ მიეცათ 37 ადგილი, 27 ადგილი ფიჯი-ინდოელებს, 1 ადგილი — კუნძულ როტუმას წარმომადგენლებს და 5 ადგილი — კი სხვა ეთნოსის წარმომადგენლებს. სენატის შემადგენლობის რაოდენობა ასევე გაიზარდა 34 დეპუტატამდე. მათგან 24 ადამიანს ნიშნავდა ფიჯის პრეზიდენტი უხუცესთა უმაღლესი საბჭოს თანხმობით, 1 ადამიანი ინიშნებოდა კუნძულ როტუმას საბჭოს თანხმობით და 9 ადამიანს ნიშნავდა პრეზიდენტი საკუთარი გადაწყვეტილებით^[41]. ამას გარდა, 1990 წლის კონსტიტუციაში ჩაიწერა პუნქტი, რომლის თანახმადაც ქვეყნის კონსტიტუცია უნდა შეცვლილიყო ყოველ ათ წელიწადში ერთხელ (1990 წლის კონსტიტუცია კი უნდა შეცვლილიყო შვიდი წლის შემდეგ). შედეგად 1995 წლის მაისში ქვეყნის პრეზიდენტმა ჩამოაყალიბა კომისია კონსტიტუციის გადახედვის შესახებ, რომელმაც მოამზადა სპეციალური მოხსენება, რომელიც მოიწონა პარლამენტის ერთიანმა სპეციალურმა კომისიამ (ჩამოყალიბდა 1996 წლის 10 სექტემბერს)^[41].

1997 წელს ამ მოხსენების საფუძველზე მიიღეს ფიჯის ახალი კონსტიტუცია, რომელმაც კვლავ შეიტანა ცვლილებები წარმომადგენელთა პალატის და სენატის შემადგენლობაში. მაგრამ 2009 წლის აპრილში 1997 წლის კონსტიტუცია გააუქმა ფიჯის პრეზიდენტმა იოსეფა ილოილომ, მას შემდეგ რაც ფიჯის სააპელაციო სასამართლომ გამოიტანა გადაწყვეტილება, რომლის თანახმადაც 2006 წლის სახელმწიფო გადატრიალების შედეგად პრემიერ-მინისტრ ლაისენია ნგარასეს გადაყენება და მის ადგილზე ფრენკ მბაინიმარამას დანიშვნა ჩაითვალა უკანონოდ.^[42]. შედეგად ილოილომ თავისი პოსტებიდან გაათავისუფლა ყველა მოსამართლე, თანამდებობაზე აღადგინა მბაინიმარამა და მისი მინისტრთა კაბინეტი, ასევე ქვეყანაში შემოიღო საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმი. პრეზიდენტის დაპირებებით, დემოკრატიული საპარლამენტო არჩევნები უნდა ჩატარდეს არაუგვიანეს 2014 წლის აპრილში^[43]. 2009 წლის 30 ივლისს პრეზიდენტი ილოილო გადადგა. 1997 წლის კონსტიტუციის თანახმად, ქვეყნის პრეზიდენტი უნდა დანიშნოს უხუცესთა უმაღლესმა საბჭომ, მაგრამ მოცემული სტატია გააუქმა პრემიერ-მინისტრმა მბაინიმარამამ, რომელმაც განაცხადა, რომ ფიჯის პრეზიდენტის დანიშვნას განახორციელებს ის და მისი კაბინეტი რეჟიმისთვის მოსახერხებელ დროს^[44]. შედეგად ქვეყნის ახალ პრეზიდენტად დაინიშნა ადრე სამხედრო მეთაური, ვიცე-პრეზიდენტი ეპელი ნაილატიკაუ.

2013 წლის სექტემბერში ფიჯის პრეზიდენტმა ეპელი ნაილატიკაუმ ხელი მოაწერა ახალ, რიგით მეოთხე, ფიჯის კონსტიტუციას.

სახელმწიფოს მეთაური

ფიჯის სახელმწიფოს მეთაურია პრეზიდენტი, რომელსაც ირჩევს ბელადთა დიდი საბჭო ხუთწლიანი ვადით. თუმცა მისი როლი საკმაოდ ნომინალურია, მოდელირებულია ბრიტანული მონარქიის მიხედვით. პრეზიდენტს აქვს გარკვეული ხელისუფლება, რომელიც შეიძლება გამოყენებული იქნეს მხოლოდ ეროვნული კრიზისის შემთხვევაში. ის ასევე ფიჯის შეიარაღებული ძალების უმაღლესი მთავარსარდალია.

საკანონმდებლო ხელისუფლება

ფიჯის პარლამენტი ორპალატიანია. ფიჯის წარმომადგენელთა პალატაში 71 წევრია. მათ შორის 25 ირჩევა საყოველთაო არჩევნებში (ყოველ 5 წელიწადში). დანარჩენი 46 ადგილი დარეზერვირებულია ფიჯის ეთნიკური ჯგუფებისათვის და ირჩევა ეთნიკური ჯგუფების კანდიდატებიდან: 23 მკვიდრი ფიჯელებიდან, 19 ინდო-ფიჯელებიდან, 1 როტუმელებიდან და 3 საერთო კანდიდატი (ევროპელები, ჩინელები და სხვა უმცირესობები). პარლამენტის ზედა პალატაში, ფიჯის სენატში 32 წევრია, აქედან 14 ნიშნავს პრეზიდენტი ბელადთა დიდი საბჭოს თანხმობით, 9-ს ნიშნავს პრემიერ-მინისტრი, 8-ს ოპოზიციის ლიდერი და ერთს კუნძულ როტუმას საბჭო. სენატი ფლობს უფრო ნაკლებ ხელისუფლებას, ვიდრე წარმომადგენელთა პალატა, და არ შეუძლია კანონების მიღების ინიციირება, მაგრამ აქვს უფლება უარყოს ან კორექცია გაუკეთოს მათ.

აღმასრულებელი ხელისუფლება

პრეზიდენტი ფორმალურად ნიშნავს პრემიერ-მინისტრს, რომელმაც უნდა მიიღოს მხარდაჭერა წარმომადგენელთა პალატის უმრავლესობისგან. პრაქტიკაში ეს ნიშნავს, რომ ყველაზე დიდი პოლიტიკური პარტიის ან კოალიციის ლიდერი ჩვეულებრივ ხდება პრემიერ-მინისტრი, რომელიც პრეზიდენტის როლს პრემიერის დანიშვნაში ცოტათი უფრო მაღლა სწევს. მაგრამ ზოგჯერ პარლამენტი ვერ მიდის შეთანხმებაზე აზრთა სხვადასხვაობის გამო. ასეთ შემთხვევებში პრეზიდენტი საკუთარ თავზე იღებს არბიტრის მოვალეობას და ყველა პოლიტიკურ ფრაქციასთან განხილვების შემდეგ, პრემიერ-მინისტრად უნდა დანიშნოს ადამიანი, რომელიც, მისი აზრით, მისაღები იქნება წარმომადგენელთა პალატის წევრთა უმრავლესობისათვის. პრემიერ-მინისტრის დანიშვნისას პრეზიდენტი ფორმალურად ნიშნავს კაბინეტს 10-25 მინისტრისაგან, რომლებიც წარმოადგენენ აღმასრულებელ ხელისუფლებას. კონსტიტუციის შესაბამისად მინისტრთა კაბინეტმა უნდა ასახოს წარმომადგენელთა პალატის პოლიტიკური შემადგენლობა — პალატაში თითოეული პარტია, რომელსაც უკავია რვა ადგილზე მეტი, კაბინეტში იღებს ადგილს ადგილების რაოდენობის პროპორციულად. მაგრამ პრაქტიკაში, ეს წესი არასდროს მკაცრად არ გამოყენებულა. ასევე არსებობს პრეზიდენტის საბჭო, რომელიც აძლევს რჩევებს პრეზიდენტს სახელმწიფოსათვის მთავარ საკითხებში და ასევე ბელადთა დიდი საბჭო, რომელიც შედგება ადგილობრივი ტომების ყველაზე გავლენიანი ლიდერებისაგან.

სასამართლო ხელისუფლება

ფიჯიში სასამართლო ხელისუფლებას წარმოადგენს უზენაესი სასამართლო. მოსამართლეს ნიშნავს პრეზიდენტი. სამართლებლივი სისტემა დაფუძნებულია ბრიტანულ სამართალზე.

შეიარაღებული ძალები და პოლიცია

ფიჯის რესპუბლიკის სამხედრო-საზღვაო ძალები ქვეყნის შეიარაღებული ძალების (ინგლ. Republic of Fiji Military Forces) ორიდან ერთ-ერთი კომპონენტია. მისი ძირითადი ამოცანაა ტერიტორიული წყლების და თევზჭერის დაცვა და დამხმარე ოპერაციების ორგანიზება.

შეიარაღებული ძალების ისტორია

სამხედრო-საზღვაო ძალები შეიქმნა 1975 წლის ივლისში მთავრობის მიერ გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის საზღვაო კონვენციის რატიფიკაციის შემდეგ. ფლოტის შექმნაში ფიჯის, უპირველეს ყოვლისა, დახმარება გაუწია დიდმა ბრიტანეთმა და აშშ-მა. ფიჯის ფლოტის შემადგენლობას სწორედ ამ ქვეყნებმა გადასცეს პატარა გემების დიდი რაოდენობა. მაგრამ 1987 წლის 14 მაისის სიტივენ რამბუკას სამხედრო გადატრიალების შემდეგ მოხდა უცხოური დახმარებების შემცირება, რაც ნეგატიურად აისახა ფლოტის მდგომარეობაზე. პოლიტიკური არასტაბილურობის შედეგად უკანასკნელ 25 წელიწადში ჩამოიწერა 6 გემი, ხოლო დანარჩენები აღმოჩნდა არასაბრძოლო მდგომარეობაში.

შეიარაღებული ძალების თანამედროვე მდგომარეობა

შეიარაღებული ძალების შემადგენლობაში შედიან ფეხოსანი ძალების (ჯარი) ორი კომპონენტი და სამხედრო-საზღვაო ძალები. ოკეანეთის სხვა ქვეყნებთან შედარებით, ფიჯი ფლობს საკმაოდ მსხვილ ფეხოსან ძალებს (6 ფეხოსანი ბატალიონი და 1 მენაღმეთა ბატალიონი — 3200 ად.), და გაეროს სამშვიდობო მისიის აქტიური მონაწილეა მსოფლიოს სხვადასხვა ნაწილში. დღეისათვის ავიაცია ქვეყანას არ გააჩნია.

დღეისათვის მოქმედებს 9 საპატრულო კატერი. სამხედრო დახმარება მიღებულია ავსტრალიისგან, ჩინეთისგან და დიდი ბრიტანეთისგან (თუმცა ბრიტანეთმა დახმარება შეაჩერა სამოქალაქო მთავრობის წინააღმდეგ 2006 წლის სამხედრო გადატრიალების გამო).

ეკონომიკა

ზოგადი დახასიათება

ფიჯის ეკონომიკა

ვალუტა	1 ფიჯის დოლარი (FJD) = 100 ცენტი
სავაჭრო ორგანიზაციები	მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია
სტატისტიკა
ადგილი მსოფლიოში (მსყიდველობითი უნარის პარიტეტის (მუპ) მიხედვით)	168-ე (2010, შეფასება)
მთლიანი შიდა პროდუქტი (მშპ) (მუპ)	$3,9 მილიარდი (2010, შეფასება)
მშპ-ის ზრდა	0,1 % (2010, შეფასება)
მშპ ერთ სულ მოსახლეზე (მუპ)	$4400 (2010, შეფასება)
ინფლაცია	5,0 % (2010, შეფასება)
მუშა ძალა	335 000 (2008, შეფასება)
უმუშევრობა	7,6 % (1999, შეფასება)
მეურნეობის მთავარი დარგები	მომსახურების სფერო, სოფლის მეურნეობა, მრეწველობა
სავაჭრო პარტნიორები
ექსპორტი	$1,202 მილიარდი (2006 წელი)
მთავარი პარტნიორები (ექსპ.)	აშშ, ავსტრალია, დიდი ბრიტანეთი, ტონგა, სამოა, იაპონია
იმპორტი	$3,120 მილიარდი (2006 წელი)
მთავარი პარტნიორები (იმპ.)	სინგაპური, ახალი ზელანდია, ავსტრალია, ჩინეთი, ინდოეთი, ტაილანდი
სახელმწიფო ფინანსები
საბიუჯეტო შემოსავლები	$1,363 მილიარდი (2006)
საბიუჯეტო ხარჯები	$1,376 მილიარდი (2006)

ფიჯის რესპუბლიკა, რომელიც მდიდარია ტყეებით, მინერალებით და თევზის რესურსებით, წყნარი ოკეანის ერთ-ერთი ყველაზე უფრო განვითარებული კუნძულოვანი ქვეყანაა^[3]. ამასთან ქვეყნის დაშორებამ მსოფლიოს მთავარი ბაზრებიდან და სავაჭრო ცენტრებიდან ფიჯის ხელისუფლება დააყენა საკუთარი ეკონომიკური განვითარების სტრატეგიის გამომუშავების აუცილებლობის წინაშე.

1986 წლამდე ფიჯის ხელისუფლება ეკონომიკაში მთავარ როლს ანიჭებდა სახელმწიფო სექტორს და იყენებდა პროტექციონისტური საშუალებების ფართე სპექტრს (უპირველეს ყოვლისა, იმპორტული პროდუქციისათვის მაღალი საბაჟო ბარიერები) ადგილობრივი მეწარმეების დაცვის მიზნით. მაგრამ არჩეული კურსი ვერ უზრუნველყოფდა სტაბილურ ეკონომიკურ და სახელმწიფო შემოსავლების საჭირო ზრდას^[45]. 2006 წელს საგარეო ვალის მნიშვნელოვანი ზრდის გამო (ხელისუფლება სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტს ფარავდა უცხოეთში აღებული ვალების მეშვეობით), ფიჯის ხელისუფლება იძულებული იყო ჩაეტარებინა რეფორმები ეკონომიკურ სექტორში და უარი ეთქვა იმპორტის ჩანაცვლების სტრატეგიაზე ექსპორტზე ორიენტირებული სტრატეგიის სასარგებლოდ. 1987 წლიდან ქვეყანაში დაიწყო სავაჭრო ლიბერალიზაციის, ეკონომიკის დერეგულაციის და საინვესტიციო თანამოქმედების რეალიზაციის ღონისძიებები: გაუქმდა შეზღუდვები იმპორტზე, შემცირდა საბაჟო გადასახადები, მოხდა ფინანსური ბაზრის დერეგულაცია, ჩატარდა საგადასახადო სისტემის რეფორმა. 1996 წლის იანვარში ფიჯი გახდა მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის წევრი^[45]. ამ ღონისძიებებმა ქვეყანას საშუალება მისცა მიეღწია განსაზღვრული წარმატებებისათვის და დაიენტერესებინა უცხოელი ინვესტორები.

მაგრამ უკვე XX—XXI საუკუნეების მიჯნაზე ფიჯი შეეჯახა მთელ რიგ პრობლემებს ეკონომიკურ დარგებში. შიდა ბაზრის მცირე ზომები, რიგი ბუნებრივი რესურსების შეზღუდულობა და იმპორტირებულ ენერგორესურსებზე დამოკიდებულება, უპირველეს ყოვლისა ნავთობზე, ასევე ეკონომიკის დივერსიფიკაციის შეზღუდული ღონისძიებები თანამედროვე პირობებში გახდა შემაფერხებელი ფაქტორები ფიჯის ეკონომიკის გამყარების და განვითარების დაჩქარების გზაზე^[46].

2010 წელს მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ) მოცულობამ, წინასწარი შეფასებით შეადგინა $3,9 მილიარდი — 168-ე ადგილი მსოფლიოში (დაახლოებით $4400 ერთ სულ მოსახლეზე — 154-ე ადგილი მსოფლიოში)^[3]. ამასთან ქვეყანაში ეკონომიკური ზრდის ტემპი 2000 წლიდან 2009 წლამდე პერიოდში იყო საკმაოდ მცირე და საშუალოდ შეადგინა 0,9 %^[47]. 2010 წელს ეკონომიკურმა ზრდამ სულ შეადგინა 0,1 % (187-ე ადგილი მსოფლიოში)^[3]. უკანასკნელი ათწლეულის დაბალი ეკონომიკური მაჩვენებლების ერთ-ერთი მიზეზია პოლიტიკური არასტაბილურობა (2000 და 2006 წლებში ქვეყანაში მოხდა სახელმწიფო გადატრიალებები), რომელმაც მოიტანა ადგილობრივი ეკონომიკისადმი უცხოელი ინვესტორების ინტერესების დაქვეითება, ასევე ფინანსური კაპიტალის და ადამიანური კაპიტალის მასიური გაქცევა (მოხდა დიდი რაოდენობით მაღალკვალიფიკაციური ფიჯი-ინდოელი სპეციალისტების ქვეყნიდან გაქცევა)^[48]. სერიოზული პრობლემები გამოიწვია 2008 წლის გლობალურმა ფინანსურმა კრიზისმა, რომელიც შეეხო ფიჯის ძირითად საგარეო ვაჭრობის პარტნიორებს და ქვეყნებს შორის საქონელბრუნვის დაცემის მიზეზი გახდა^[47].

2010 წლის შეფასებით, სოფლის მეურნეობის წილი მშპ-ის მოცულობაში შეადგენდა 16,1 %-ს, მრეწველობაში — 24,4 %-ს, მომსახურების სფეროში — 59,5 %-ს^[3]. ფიჯის ეკონომიკაში შენარჩუნებულია ნატურალური მეურნეობის დიდი ხვედრითი წილი, ხოლო უცხოური ვალუტის ძირითადი წყაროა ტურიზმის ზრდადი ინდუსტრია და შაქრის ექსპორტი^[3]. შრომისუნარიანი მოსახლეობის დიდი ნაწილი დაკავებულია სოფლის მეურნეობაში — დაახლოებით 70 %, დანარჩენი 30 % — მომსახურების სფეროში და მრეწველობაში. შრომისუნარიანი მოსახლეობის საერთო რაოდენობაა — 335 ათასი ადამიანი, უმუშევრობის დონეა — 7,6 %^[3].

ფიჯის სარეზერვო ბანკის მონაცემების საფუძველზე 2010 წლის შედეგებით ინფლაციის ტემპებმა შეადგინა — 5,0 % (2009 წელს — 6,8 %)^[49], 2010 წლის დეკემბრისთვის ეროვნული ოქროს სავალუტო რეზერვების მოცულობამ შეადგინა — $1302,7 მილიონი (2010 წლის ნოემბრისთვის მიღწეული იქნა ისტორიული მაქსიმუმი — $1307,4 მილიონი)^[50]. ფიჯის რეზერვების დიდი ნაწილი ინახება ისეთ უცხოურ ვალუტებში, როგორებიცაა: ამერიკული დოლარი, ავსტრალიური დოლარი და ახალზელანდიური დოლარი, იაპონური იენა და ევრო, დანარჩენი ნაწილი — ოქროში, ბრიტანულ გირვანქა სტერლინგებში, ასევე საერთაშორისო სავალუტო ფონდში^[51]. საგარეო ვალის მოცულობა 2008 წლის ბოლოსათვის შეადგენდა $275,4 მილიონს, ანუ მშპ-ის 6,9 %-ს^[46].

სერიოზული წინააღმდეგობა ფიჯის სტაბილური განვითარების გზაზე მოსახლეობის სოციალურ-ეკონომიკური გახლეჩის პრობლემაა. 2008—2009 წლებში სიღარიბის დონის ქვემოთ ცხოვრობდა ქვეყნის მოსახლეობის 31 % (შემცირებამ 2002—2003 წლებთან შედარებით შეადგინა 10 %). ამასთან, მიუხედავად ქალაქში მცხოვრები ღარიბი მოსახლეობის წილის შემცირებისა, შეიმჩნეოდა სიღარიბის დონის ზრდის ტენდენცია სოფლის მოსახლეობაში. სიღარიბეში სხვაობა (ანუ ჯამი, რამდენითაც მოსახლეობა მთლიანობაში ჩამორჩება სიღარიბის დონეს) 2008—2009 წლებში შეადგენდა $152 მილიონს, ანუ ქვეყნის მშპ-ს 3,1 %-ს^[52].

სოფლის მეურნეობა

სოფლის მეურნეობა რჩება ფიჯის ეკონომიკის ერთ-ერთ მთავარ სექტორად, რომელიც არა მარტო უზრუნველყოფს ქვეყნის კვების უსაფრთხოებას, არამედ ხელს უწყობს სოფლის დასახლებული პუნქტების განვითარებას, დასაქმებით უზრუნველყოფს ფიჯის მოსახლეობის დაახლოებით 65 %-ს და თავს უყრის ქვეყნის სავალუტო შემოსავლების დაახლოებით 43 %-ს^[53]^[54]. ამავე დროს უკანასკნელ ათწლეულში აღინიშნება სოფლის მეურნეობის წილის დაცემა ეროვნული მშპ-ის სტრუქტურაში: თუ 2001 წელს ის შეადგენდა მშპ-ის 12,3 %-ს, 2009 წელს უკვე 9,5 %-ს. ამ პროცესის ძირითად მიზეზებია — სოფლის მეურნეობის ძლიერი დამოკიდებულება ამინდის პირობებზე, კერძო ინვესტიციების შემცირება, წარმოების ფაქტორების მაღალი ფასების გამო წარმოების მაღალი ღირებულება^[53].

მიწადმოქმედება

ძირითადი სასოფლო სამეურნეო დარგია მიწადმოქმედება. თუმცა ფიჯის საერთო ფართობი აჭარბებს 18 ათას კმ²-ს, ამ მიწის მხოლოდ 16 %-ია ვარგისი დამუშავებისათვის^[54]. დასამუშავებელი მიწები კონცენტრირებულია სანაპირო დაბლობების, მდინარეების დელტის და დაბლობების გასწვრივ, რომლებიც მდებარეობენ ქვეყნის ორ დიდ კუნძულზე — ვიტი-ლევუზე და ვანუა-ლევუზე. დასამუშავებელი მიწების 24 % დაკავებულია შაქრის ლერწმის მოყვანაზე, 23 % — ქოქოსის პალმის, ხოლო დანარჩენი 53 % — სხვა კულტურების მოყვანაზე. მიუხედავად იმისა, რომ ფიჯის მიწების 83 % ეკუთვნის ქვეყნის მკვიდრი მოსახლეობის წარმომადგენლებს — ფიჯელებს, სასოფლო სამეურნეო პროდუქციის ძირითადი მწარმოებლები ადგილობრივი ფიჯი-ინდოელები არიან, რომლებიც კუნძულებზე ბრიტანელმა კოლონიზატორებმა შემოიყვანეს XIX საუკუნის ბოლოს XX საუკუნის დასაწყისში^[54].

ფიჯის მთავარ ძირითადი სასოფლო სამეურნეო კულტურაა შაქრის ლერწამი. მისგან წარმოებულ შაქარზე მოდის ქვეყნის მშპ-ის 2,2 % და ექსპორტის თითქმის 11,7 %^[55]. შაქრის ლერწმის მოყვანის ძირითადი რაიონებია: მბა, ლაუტოკა, სინგატოკა, ნანდი, ტავუა, რაკირაკი, ლამბასა და სეანგანგა^[56]. ქვეყანაში შაქრის წარმოება სამთავრობო კორპორაცია „Fiji Sugar Corporation-ის“ მთლიანი კონტროლის ქვეშაა, რომლის მფლობელობაში იმყოფება ოთხი ქარხანა, რომლებიც მდებარეობენ ქალაქებში: ლაუტოკა, მბა, რაკირაკი და ლამბასა. მთლიანად 2010 წელს მოყვანილია 1,8 მილიონი ტონა შაქრის ლერწამი (20,9 %-ით ნაკლები 2009 წელთან შედარებით) და ნაწარმოებია 132 ათასი ტონა შაქარი (21,5 %-ით ნაკლები 2009 წელთან შედარებით), რომლის ძირითადი მომხმარებლები არიან ევროპის კავშირის ქვეყნები, აშშ, მალაიზია, ახალი ზელანდია და ჩინეთი^[56]^[57]. უკანასკნელ ათწლეულში მოყვანილი შაქრის ლერწმის მოცულობის შემცირება მნიშვნელოვანწილად აიხსნება ადგილობრივი ინდოელი მოსახლეობისთვის მიწის არენდის ვადის ამოწურვით, რომელიც იმყოფება მკვიდრი ფიჯელების საკუთრებაში. ამას გარდა, ევროპის კავშირმა გააუქმა შეღავათიანი ფასები შაქრის ექსპორტზე აფრიკის, კარიბის ზღვის და წყნარი ოკეანის ქვეყნებიდან^[58].

ფიჯის სოფლის მეურნეობაში მთავარ ადგილს იკავებს ქოქოსის პალმის მოყვანა, რომელიც გამოიყენება კოპრის და ქოქოსის ზეთის წარმოებისათვის. 1991 წლის სასოფლო სამეურნეო აღწერის თანახმად, ქოქოსის პალმით დაკავებული იყო მიწის 46 ათასი ჰა, რომელზეც დარგული იყო 600 ათას ერთეულ ხეზე მეტი. 2009 წელს ამ მაჩვენებლებმა შესაბამისად შეადგინეს 15 ათასი ჰა და 560 ათასი ხე^[59]. ქვეყანაში კოპრის წარმოების ძირითადი ცენტრებია — ჩრდილოეთის და აღმოსავლეთის ოლქები^[60].

სხვა საკვებ კულტურებს, რომლებიც მოიყვანება და იწარმოება ფიჯის ტერიტორიაზე, მიეკუთვნება კაკაო (39 ტონა, 2009 წელს; მოყვანის ცენტრი — ჩრდილოეთი ოლქი; ძირითადი იმპორტიორებია — ავსტრალია, იაპონია, აშშ, ამერიკის სამოა, კანადა, სამოა, ვანუატუ)^[61], ლეღვი (2 ათასი ტონა, 2009 წელს), კავა (6 ათასი ტონა, 2009 წელი), ტარო (56 ათასი ტონა, 2009 წელს), მანიჰოტი (58 ათასი ტონა, 2009 წელს), ბრინჯი (4 ათასი ტონა, 2009 წელს; 29 ათასი ტონა, 1991 წელს). ასევე ვითარდება მებაღეობა, რომლის მოსავალიც გადის ექსპორტზე, უპირველეს ყოვლისა, ახალ ზელანდიასა და იაპონიაში^[62]. ძირითადი კულტურებია — ანანასი (2,8 ათასი ტონა, 2009 წელს), ბანანი (3,4 ათასი ტონა, 2009 წელს), ნესვის ხე (335 ტონა, 2009 წელს)^[63].

მეცხოველეობა

ფიჯიში საწარმოო მეცხოველეობა განვითარებულია სუსტად, ამიტომ მისი პროდუქციის ნაწილის იმპორტირება ხდება უცხოეთიდან. 2005 წელს ქვეყანაში იმპორტირებული იქნა 1300 ტონა საქონლის ხორცი, 7918 ტონა რძის პროდუქტი და კვერცხი (უპირველეს ყოვლისა, ავსტრალიიდან და ახალი ზელანდიიდან)^[64], 880 ტონა ახალი რძე, 9300 ტონა ცხვრის ხორცი. შედეგად, მთლიანად ქვეყანაში შემოზიდული იქნა 13 840 ტონა მეცხოველეობის პროდუქცია^[25]. ამავე დროს პროდუქციის მნიშვნელოვანი ნაწილი იწარმოება საკუთრივ ფიჯის ტერიტორიაზეც.

მსხვილი რქოსანი საქონლის საერთო სულადობა 2007 წელს შეადგენდა 315 ათას სულს, ხოლო ნაწარმოები საქონლის ხორცის საერთო მოცულობა — 8400 ტონას^[25]. პირველად ფიჯიში რქოსანი საქონელი შემოიყვანეს მისიონერებმა და ევროპელებმა 1850-იან წლებში, ხოლო პირველი მეცხოველეობის ფერმა კუნძულებზე (კუნძული ვაკაია ლომაივიტის კუნძულების შემადგენლობაში) გაჩნდა 1859 წელს. დღეისათვის მსხვილი რქოსანი საქონლის დიდი ნაწილი თავმოყრილია დასავლეთის ოლქში კუნძულ ვიტი-ლევუზე^[65].

მთავარ როლს თამაშობს რძის მეცხოველეობა, რომლის ცენტრია ფიჯის ცენტრალური ოლქი. რძის წარმოება ქვეყანაში ხორციელდება ორი ძირითადი მწარმოებელი ჯგუფის მიერ. პირველი ჯგუფი მოიცავს ოფიციალურ სექტორს, რომელიც აერთიანებს ფერმერებს, რომლებიც ახორციელებენ რძის და ნადუღის მოწოდებას ქვეყნის ერთადერთ რძის გადამამუშავებელ საწარმოში — კომპანია „Rewa Co-operative Dairy Company Limited-ში“ (RCDC), რომელიც მდებარეობს კუნძულ ვიტი-ლევუზე. მეორე ჯგუფი მოიცავს ახალი რძის მწარმოებლებს, რომლებიც პირდაპირ ამარაგებენ რძით ქალაქის მოსახლეობას^[66]. რძის მიმწოდებლების საერთო რაოდენობა 2005 წლიდან 2008 წლამდე პერიოდში საშუალოდ შეადგენდა 260 მეურნეობას, რომელთაგან 80 % რძეს აწვდიდნენ კომპანია RCDC-ს^[66]. 2009 წლის სასოფლო სამეურნეო აღწერის თანახმად, ფიჯიში კომერციული სარძევე ცხოველების სულადობა შეადგენდა 22 551 სულს, რომელთაგან 10 175 სული მიეკუთვნებოდა სარძევე ძროხებს; სარძევე ცხოველების სულადობა ადგილობრივი მაცხოვრებლების მეურნეობებში შეადგენს — 36 599 სულს^[67]. იმავე წელს რძის მიწოდებამ RCDC-ის კომპანიისთვის შეადგინა 10,3 მილიონი ლიტრი^[66].

ფიჯის მოსახლეობაში მთავარ როლს ასევე იკავებს თხების მოშენება. 1997 წლიდან 2007 წლამდე პერიოდში აღინიშნა თხის ხორცის წარმოების ზრდა: 927 ტონიდან 1150 ტონამდე^[25]. 2009 წელს ქვეყანაში არსებობდა 9408 კერძო მეურნეობა, რომელშიც მოშენებული იყო 101 196 თხა (1991 წელს სულადობა შეადგენდა 187 235 სულს)^[68].

ქვეყანაში ასევე ვითარდება მეცხვარეობაც. 2009 წელს ფიჯიში არსებობდა 818 კერძო მეურნეობა, რომელშიც მოშენებული იყო 14 068 ცხვარი (მოშენების ცენტრები მდებარეობენ ჩრდილოეთის ოლქში და დასავლეთის ოლქში)^[69]. 1999 წელს ნაწარმოები იქნა 40,7 ტონა ცხვრის ხორცი, რომლის ძირითადი მომხმარებელია ქვეყნის ფიჯი-ინდოელი მოსახლეობა^[70].

2009 წლის სასოფლო სამეურნეო აღწერის თანახმად, ღორების რაოდენობა ქვეყანაში შეადგენს 73 698 სულს, ცხენების — 27 124 სულს. ძირითადი შინაური ფრინველია ქათამი: 2009 წელს ქვეყანაში არსებობდა 3,6 მილიონ ქათამზე მეტი, რომლებიც მოშენებულები იყვნენ 19 751 მეურნეობაში^[71].

თევზჭერა და საზღვაო რეწვა

თევზი — ფიჯის ერთ-ერთი ეროვნული სიმდიდრეა, რომელიც საკმაოდ დიდ როლს თამაშობს ქვეყნის ეკონომიკაში და ცხოვრებაში. თევზის პროდუქცია ფიჯიში მეოთხეა საექსპორტო დარგების მოცულობით, ხოლო თევზჭერის სექტორზე მოდის მშპ-ის 1,5 %-მდე^[72]. ამას გარდა, სექტორში დასაქმებულია 9 ათასზე მეტი ადამიანი, ხოლო ფიჯიში ახალი თევზის წლიური მოხმარება ერთ ადამიანზე შეადგენს 44 კგ-ს^[73]. 2003 წელს დაჭერილი იქნა 47 ათას ტონაზე მეტი თევზი, რომელთაგან 28 ათასი ტონა წავიდა შიდა ბაზარზე^[74].

ქვეყანას გააჩნია უზარმაზარი განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონა, რომლის ფართობი შეადგენს დაახლოებით 1,29 მილიონ კმ²-ს^[75]. სახელმწიფო ბიუჯეტის შევსება ასევე ხორციელდება უცხოურ გემებზე ამ ეკონომიკურ ზონაში თევზჭერის უფლების მისაღებად ლიცენზიების გაცემით.

ღია ზღვაში რეწვის ძირითადი სახეობაა — თინუსი, რომლის რაოდენობამაც 2007 წელს გადააჭარბა 13 ათასი ტონა^[76]. გასაღების ძირითადი ბაზრები, რომელზეც მოდის თინუსის ექსპორტის 51 % — არის იაპონია და აშშ. სხვა იმპორტიორებია — ჩინეთი, ავსტრალია, ახალი ზელანდია და ევროპის კავშირის ქვეყნები^[77].

უცხოური ვალუტის მოზიდვას ასევე ხელს უწყობს კონსერვირებული თინუსის ექსპორტიც. 1989 წელს ლევუკაში კომპანია „Pacific Packaging Ltd-მ“ გახსნა პირველი თევზის საკონსერვო ქარხანა. საწარმო მდებარეობს ფიჯის მთავრობის კონტროლ ქვეშ, თუმცა ასევე მოზიდულია უცხოური ინვესტორების თანხები ტაილანდიდან, ტაივანიდან და ავსტრალიიდან^[72].

სანაპირო წყლებში იჭერენ თევზის 100 სახეობაზე მეტს და სხვადასხვა უხერხემლოებთა 50 სახეობას. მაგრამ თევზებიდან ყველაზე უფრო დიდი მოთხოვნილება შიდა ბაზარზე აქვთ თევზების შემდეგ ოჯახებს: ქვის ქორჭილა, სტავრიდასებრნი, ლუციანისებრნი, კეფალისებრნი, სკუმბრიასებრნი, ქირურგისებრნი, თევზები-თუთიყუშები და ბარაკუდისებრნი, ხოლო უხერხემლოებიდან — ორსაგდულიანები, ჰოლოთურიები, კიბორჩხალები, ზღვის წყალმცენარეები. ხელოვნურ წყალსატევებში გამრავლებულია ტილაპიები, გველთევზები, კობრები, ხამანწკები და მარგალიტები (მარგალიტის მისაღებად)^[72]^[76]. ექსპორტის მთავარ სტატიას წარმოადგენს აკვარიუმის თევზები, ასევე ცოცხალი ქვები აკვარიუმისთვის (ამ ქვების მსოფლიო მიწოდების 95 % ფიჯიდანაა)^[78].

სატყეო მეურნეობა

სატყეო მეურნეობის წილი ფიჯის მშპ-ის სტრუქტურაში შეადგენს დაახლოებით 1 %-ს, ხოლო ამ დარგის პროდუქცია ფიჯიში მეხუთეა საექსპორტო დარგების მოცულობით (შაქრის, ტანსაცმლის, ოქროს და თევზის შემდეგ). ტყეებს სულ უკავიათ დაახლოებით 9350 კმ² ხმელეთი, რომელთაგან დიდი ნაწილი მდებარეობს მიწის ტერიტორიაზე, რომელიც მკვიდრი მოსახლეობის ერთობლივ საკუთრებაშია^[79].

ფიჭვების პლანტაციის (კარიბული ფიჭვი, ლათ. Pinus caribaea) საერთო ფართობი, რომლებიც პირველად გაშენებულია ფიჯის ყველაზე დიდი კუნძულების ქარსზედა მხარეს და ყოფილი მდელოების ტერიტორიაზე 1960-იანი წლების დასაწყისში, 2005 წელს შეადგენდა 488 კმ²-ს^[80]. ისინი მთლიანად იმყოფებიან კომპანია „Fiji Pine Limited-ის“ კონტროლ ქვეშ, რომელთა აქციების 99,8 % ეკუთვნის ხელისუფლებას^[79]. ფიჭვოვანი ტყეების ფართობი, რომლებიც იზრდებიან კუნძულებზე ვიტი-ლევუ და ვანუა-ლევუ, შეადგენს 420 კმ²-ს^[79]. ფიჭვების პლანტაციების გარდა ფიჯიში არსებობენ მყარი მერქნის მქონე ხის ჯიშების პლანტაციები, უპირველეს ყოვლისა, ამერიკული წითელი ხის ლათ. Swietania macrophylla სახეობის პლანტაციები^[81], რომელიც დაირგო კომერციული მიზნებისათვის 1950-იანი წლებიდან. ამერიკული წითელი ხის პლანტაციების ფართობი 2005 წელს შეადგენდა 537 კმ²-ს^[80].

სატყეო მეურნეობაში წარმოებული პროდუქციის დიდი ნაწილი მიდის შიდა ბაზარზე, დანარჩენი (მათ შორის 50 %-ზე მეტი მერქნის ნაფოტების სახით) — ექსპორტზე^[79]. 2005 წელს საწარმოო მრგვალი ტყის მასალების წარმოების მოცულობა გადანაწილებული იყო შემდეგნაირად: მერქნის დამზადება ბუნებრივ ტყეებში — 104 ათასი მ³, ფიჭვოვან პლანტაციებში — 322 ათასი მ³, ამერიკული წითელი ხის პლანტაციებში — 17 ათასი მ³. შედეგად, წარმოების საერთო მოცულობამ შეადგინა 443 ათასი მ³^[82]. ექსპორტირებულმა მერქნის ნაფოტების მოცულობამ 2005 წელს მიაღწია 220 ათას მ³-ს. გასაღების ძირითადი ბაზარია — იაპონია, სადაც ის გამოიყენება ცელულოზა-ქაღალდის მრეწველობაში^[83].

მრეწველობა

ოკეანეთის სხვა უმრავლესი ქვეყნებისგან განსხვავებით ფიჯის აქვს თვითუზრუნველყოფილი საწარმოო სექტორი, რომელიც უპირველეს ყოვლისა წარმოდგენილია სამკერვალო, კვების და სამთომომპოვებელი მრეწველობებით. სამკერვალო მრეწველობის ჩასახვა და შემდგომი განვითარება შესაძლო გახდა მთელ რიგ სავაჭრო შეთანხმებებში ფიჯის მონაწილეობის მეშვეობით, რომლებმაც გაამყარეს შეღავათიანი პირობები ფიჯის პროდუქციის უცხოურ ბაზრებზე მოსახვედრად, ასევე ფიჯის ხელმძღვანელობის პოლიტიკით, რომელიც ორიენტირებულია უცხოური ინვესტიციების მოზიდვაზე, უცხოელი მეწარმეებისათვის შეღავათიანი პირობების მინიჭების გზით ფიჯის ტერიტორიაზე საკუთარი წარმოების განვითარებისათვის^[84]. თავის მხრივ, კვების და სამთომომპოვებელი მრეწველობები განვითარდნენ ქვეყანაში არსებული სასოფლო სამეურნეო რესურსების (შაქრის ლერწამი, თევზი) და კეთილშობილი ლითონების (ოქრო) საბადოების დახმარებით ^[58].

სამთომომპოვებელი მრეწველობა

ოკეანეთის სხვა კუნძულოვანი ქვეყნებისგან განსხვავებით ფიჯის კუნძულებზე შედარებით კარგადაა განვითარებული სამთომომპოვებელი მრეწველობა. ფიჯის სტატისტიკის ბიუროს მონაცემების საფუძველზე, 2005 წელს სამთომომპოვებელ მრეწველობაზე და კარიერების დამუშავებაზე მოდიოდა მთლიანი შიდა პროდუქტის 1 %, ამასთან ამ დარგის შემოსავლების დიდი ნაწილი შეიქმნა ოქროს და ვერცხლის მოპოვების შედეგად მიღებული შემოსავლებისგან. 2005 წელს მოპოვებული ოქროს და ვერცხლის საერთო ღირებულება შეფასებულია $39,3 მილიონით, რომელიც შეადგენს ქვეყნის საერთო ექსპორტის 7,8 %-ს^[85].

მთლიანად, ფიჯიში არსებულმა ოქროს საბადოებმა მთავარი როლი ითამაშა ადგილობრივი ეკონომიკის ჩამოყალიბებაში. არქიპელაგზე პირველი ოქრო ნატეხების სახით 1868 წელს ნაპოვნი იქნა ბრიტანელი ჩარლზ გერნის (ინგლ. Charles Gurney) მიერ კუნძულ ვიტი-ლევუს მდინარე ნავუაზე^[86]. მაგრამ რეგიონში ნამდვილი ოქროს ციებ-ცხელება დაიწყო მხოლოდ XX საუკუნის დასაწყისში, როდესაც ოქროს ალუვიური საბადოები ნაპოვნი იქნა მდინარე ნასივიზე ვატუკოულას რაიონში (ძვირფასი ლითონის პირველი კვალი აღმოჩენილი იქნა ჯერ კიდევ 1872 წელს). ოქროს პირველი დიდი საბადო, რომელიც ეკონომიკურად სასარგებლოდ იქნა აღიარებული საწარმოო დამუშავებისათვის, აღმოჩენილი იქნა ვატუკოულაში მხოლოდ 1932 წელს შოტლანდიელი უილიამ ბოთვიკის (ინგლ. William Bothwick) მიერ^[86]. ოქროს ციებ-ცხელებამ, რომელიც გრძელდებოდა 1936 წლამდე, გამოიწვია უცხოური ინვესტიციების დიდი მოდინება ფიჯის ეკონომიკაში, ხოლო უცხოურმა კომპანიებმა (უპირველეს ყოვლისა ავსტრალიური ჯგუფი „Emperor“) ნელ-ნელა მიიღეს მთლიანი კონტროლი ოქროს საბადოებზე (ფიჯის ვატუკოულას რაიონში დამუშავებასთან ერთად 1946 წლამდე ოქროს დამუშავება ასევე მიმდინარეობდა კასის მთის რაიონში კუნძულ ვანუა-ლევუზე). 1956 წელს საბადოები მთლიანად გადავიდა კომპანია „Emperor Mines Limited-ის“ (EML) კონტროლ ქვეშ^[86].

დღეისასთის ოქრო ფიჯიში მოიპოვება მხოლოდ დახურულ შახტებში ვატუკოულას რაიონში, რომელიც 2006 წლამდე იმყოფებოდა EML-ის კომპანიის საკუთრებაში. მთლიანად 1936 წლიდან 2006 წლამდე პერიოდში შახტაში მოპოვებული იქნა დაახლოებით 7 მილიონი უნცია ძვირფასი ლითონი^[87]. 2006 წელს კომპანიამ მიიღო გადაწყვეტილება დამუშავების დამთავრებაზე და შახტების დაკეტვაზე. მაგრამ უკვე 2007 წელს საბადო გამოისყიდა ავსტრალიურმა კომპანიამ „Westech Gold Pty Ltd“, რომელმაც, მიუხედავად ამისა, ასევე მიიღო გადაწყვეტილება მისი გაყიდვის შესახებ ბრიტანულ კომპანია „River Diamonds Plc-ზე“, რომელმაც შემდგომში შეიცვალა სახელი „Vatukoula Gold Mines Plc-ად“^[87]^[88]. 2008 წლის აპრილში ოქროს მოპოვება საბადოზე განახლდა. თუ 2007 წელს ფიჯიში მოპოვებული იქნა სულ 932 უნცია ოქრო (ვერცხლის არანაირი მოპოვებით), უკვე 2010 წელს მოპოვებული იქნა 61 ათას უნციაზე მეტი ოქრო და 328 კგ ვერცხლი^[89].

გადამამუშავებელი მრეწველობა

გადამამუშავებელი მრეწველობა მთავარ როლს ასრულებს ფიჯის ეკონომიკაში: მასზე მოდის ქვეყნის მშპ-ს 12-15 %. მაგრამ ის პრაქტიკულად მთლიანად წარმოდგენილია სამკერვალო მრეწველობით, რომლის პროდუქცია მეორეა სავალუტო შემოსავლებში ტურიზმის შემდეგ^[90].

ფიჯიმ განსაკუთრებულ მიღწევას მიაღწია სამკერვალო მრეწველობაში, რომელმაც განვითარების ბიძგი მიიღო 1988 წელს, როდესაც გამოჩნდნენ პირველი საწარმოები, რომლებიც განთავისუფლებულები იყვნენ გადასახადების გადახდისაგან, ასევე 1997 წელს კალაბოს გადასახადების გადახდისაგან განთავისუფლებული ზონის გამოჩენის შედეგად, რომლის შექმნის მიზეზი იყო ექსპორტის ხელშეწყობა ექსპორტზე ორიენტირებული საწარმოო პოლიტიკის რეალიზებით. თავიდან ეს პროექტები აძლევდნენ საგადასახადო შეღავათებს იმ საწარმოებს, რომლებიც წარმოებული პროდუქციის არანაკლებ 95 %-ის ექსპორტს აწარმოებდნენ, ხოლო 1991 წლიდან — არანაკლებ 80 %-სა. შემდგომში მწარმოებლები, რომლებიც აკეთებდნენ საკუთარი წლიური წარმოების არანაკლებ 70 %-ის ექსპორტს, განთავისუფლებული იყვნენ შემოსავლებიდან მიღებული გადასახადების გადახდისაგან 13 წლის ვადით. ამას გარდა, შემოღებული იქნა იმპორტირებული პროდუქციის დაუბეგრავი შემოტანა, რომელიც მოიხმარებოდა საექსპორტო საქონლის წარმოებისთვის. ასევე შემოღებული სხვა შეღავათები^[91].

მთლიანად, ფიჯის მთავრობის აღნიშნული პოლიტიკის რეალიზაციამ ხელი შეუწყო მძლავრი სამკერვალო მრეწველობის შექმნას, რომელიც გახდა სავალუტო შემოსავლების მთავარი წყარო. შედეგად ფიჯიში გაჩნდნენ ისეთი მსხვილი მსოფლიო და რეგიონალური მწარმოებლების ქარხნები (უპირატესად ავსტრალიური), როგორებიცაა Adidas, Nike, Yakka, Australian Horizon და სხვა^[92]

2001 წლის იანვარში ამ პროგრამების რეალიზაცია შეწყდა. მაგრამ ძალაში დარჩა სავაჭრო შეთანხმებები მთელ რიგ სახელმწიფოებთან, რომლებიც ფიჯის სამკერვალო პროდუქციას ყოველგვარი წინაღობების გარეშე გზას უხსნიდნენ მსოფლიო ბაზრებისკენ (მაგალითად, ავსტრალიისა და ახალი ზელანდიის ბაზრებში [[სამხრეთ წყნარი ოკეანის შეთანხმება რეგიონალური ვაჭრობისა და ეკონომიკური თანამშრომლობის შესახებ|SPARTECA]]-ს შეთანხმების თანახმად, ასევე შეთანხმება აშშ-სთან ფიჯიდან სამკერვალო პროდუქციისათვის საექსპორტო კვოტების მინიჭების შესახებ)^[91]. მაგრამ უკვე 2006 წელს, ავსტრალიის და აშშ-ის მხრიდან ფიჯის პროდუქციისათვის მთელი რიგი პრეფერენციების გაუქმების შემდეგ, ფიჯის სამკერვალო მრეწველობამ განიცადა მნიშვნელოვანი ზარალი: თუ 2005 წელს ტექსტილის პროდუქცია გამომუშავებული იყო თანხით F$116 მილიონი, 2006 წელს გამომუშავდა — სულ F$46,6 მილიონი^[89]. 2010 წლისთვის სამკერვალო წარმოებამ განიცადა ზრდა (იწარმოა პროდუქცია თანხით F$66 მილიონი), მაგრამ კრიზისამდელ მაჩვენებლებზე მაინც ვერ ავიდა^[89]^[93]. ამის არსებითი მიზეზია კონკურენციის ზრდა გლობალურ ბაზარზე (უპირველესად, აზიის ქვეყნების მხრიდან მათი იაფფასიანი მუშა ძალით) და ასევე ქვეყანაში არსებული პოლიტიკური არასტაბილურობა^[58]^[93].

ფიჯის გადამამუშავებელი მრეწველობა ასევე წარმოდგენილია ცემენტის (2005 წელს ქვეყანაში ნაწარმოები იქნა 143 ათასი ტონა ცემენტი, ხოლო 2010 წელს — 163 ათასი ტონა), კვების და ქიმიური მრეწველობებით. 2010 წელს ნაწარმოები იქნა 23 მეგალიტრი ლუდი, 193 მილიონი ლიტრი უალკოჰოლო სასმელი (უპირველეს ყოვლისა, ბოთლის წყალი, რომელიც იყიდება 40-ზე მეტი ქვეყნის ტერიტორიაზე), 2,7 მილიონი ლიტრი ნაყინი, 4,1 ათასი ტონა საპონი, 3,8 მილიონი ლიტრი საღებავი და 116 ათასი კოლოფი ასანთი^[89].

ენერგეტიკული მრეწველობა

ფიჯის თანამედროვე მოთხოვნილებები ელექტროენერგიაზე დაკმაყოფილებულია იმ ენერგეტიკული წყაროებით, რომელიც გამომუშავდება ქვეყნის ჰიდროელექტროსადგურებით და ასევე თბოელექტროსადგურებით, რომლებშიც საწვავად გამოიყენება მერქანი, ბაგასა შაქრის ლერწამი, ნახშირი, ნავთობი. ენერგორესურსების თითქმის ნახევრის იმპორტირება ხდება ავსტრალიიდან, ახალი ზელანდიიდან და სინგაპურიდან, ხოლო საწვავის ძირითადი სახეობები (ნავთობი და ნახშირი) მთლიანად შემოდის ავსტრალიიდან და ახალი ზელანდიიდან, რაც ადგილობრივი ეკონომიკის განვითარების შემაფერხებელი ფაქტორია^[94]. 2010 წელს ბენზინის იმპორტმა შეადგინა 102 მილიონი ლიტრი, საავიაციო საწვავის — 254 მილიონი ლიტრი, ნავთის — 4 ათასი ლიტრი, დიზელის საწვავის — 391 მილიონი ლიტრი, მაზუთის — 27 მილიონი ლიტრი^[95].

ქვეყნის ელექტრომომარაგებას უზრუნველყოფს ფიჯის ხელისუფლების მიერ 1966 წელს შექმნილი კომპანია-მონოპოლია — „Fiji Electricity Authority“, რომელიც დაკავებულია ელექტროენერგიის გამომუშავებით, ტრანსპორტირებით და განაწილებით. 1996 წელს კომპანიის განკარგულებაში იმყოფებოდა ელექტრომომარაგების ექვსი დამოუკიდებელი სისტემა, რომელთაგან ყველაზე დიდი იყო ვიტი-ლევუს გაერთიანებული ენერგოსისტემა (ინგლ. Viti Levu interconnected system), რომელიც უპირატესად ჰიდროენერგიაზე მუშაობს (უპირველეს ყოვლისა, ჰესი „ვაილოა“). ოვალაუში და კოროვოუში განლაგებული სისტემები, ელექტროენერგიას გამოიმუშავებენ დიზელის საწვავისგან, ლამბასაში და რაკირაკიში — შაქრის ლერწმის ბაგასისგან, სავუსავუში — როგორც ბაგასისგან, ასევე ჰიდროენერგიიდან^[96].

2005 წელს კომპანია ელექტროენერგიით უზრუნველყოფდა მოსახლეობის დაახლოებით 57 %-ს^[96], ხოლო სულ 2010 წელს ქვეყანაში გამომუშავდა 869 მილიონი კვტ.სთ ელექტროენერგია^[89]. მათ შორის 420 მილიონი კვტ.სთ გამომუშავდა ელექტროსადგურებში, რომლებიც მუშაობდნენ ენერგიის განახლებულ წყაროებზე, 415 მილიონი კვტ.სთ — თბოელექტროსადგურებში, რომლებიც მუშაობდნენ იმპორტირებულ საწვავზე, და 20 მილიონი კვტ.სთ — ელექტროენერგიის დამოუკიდებელ საწარმოებში^[97]. შედეგად, ქვეყანაში ელექტროენერგიის 48 % გამომუშავდებოდა ჰიდროელექტროსადგურებში, 34 % — დიზელის საწვავით, 15 % — მაზუთით, 1 % — ქარის ელექტროსადგურებში და დანარჩენი 2 % — დამოუკიდებელი მწარმოებლების მიერ, რომლებიც მუშაობენ მერქანზე და ბაგასაზე^[97].

ელექტროენერგიის მოხმარების ზრდისა და იმპორტირებულ საწვავზე ფასების ზრდის გამო ფიჯის მთავრობა ატარებს ღონისძიებებს უცხოურ ენერგორესურსებზე ქვეყნის დამოკიდებულების შემცირებაზე ჰიდროენერგეტიკის განვითარებისა და ალტერნატიული ენერგეტიკის წყაროების განვითარებით (უპირველეს ყოვლისა, გეოთერმალური, მზის და ქარის ენერგიით)^[96]. შედეგად, 2007 წლის ივნისში ბუტონის მთის ქედზე, ქალაქ სინგატოკასთან შორიახლოს გაშვებული იქნა პირველი ქარგენერატორები. 2010 წელს ამ სფეროში გამომუშავდა 6,42 მილიონი ერთეული ელექტროენერგია, ხოლო ექსპლოატაციის დასაწყისიდან — 20,7 მილიონი ერთეული^[98]^[99]. 2011 წელს ექსპლოატაციაში უნდა შევიდეს „ნანდარივატუ“-ს ჰიდროელექტროსადგური^[98].

ტურიზმი

ფიჯის ტურისტული დარგი ჩაისახა XX საუკუნის დასაწყისში წყნარ ოკეანეში საზღვაო სავაჭრო გზების განვითარებასთან ერთად. შედეგად, 1914 წელს სუვაში კომპანიამ „Union Steamship Company“-მა ააშენა სასტუმრო „Grand Pacific Hotel“, რომელიც ემსახურებოდა საკრუიზო გემების მგზავრებს. მაგრამ დიდი ხნის მანძილზე ტურიზმი იმყოფებოდა ჩანასახობრივ მდგომარეობაში და განვითარების ბიძგი მიიღო მხოლოდ 1940-იან წლებში, როდესაც კუნძულების ინფრასტრუქტურაში მოხდა არსებითი ცვლილებები. აქტიურად დაიწყო გზების მშენებლობა, ხოლო 1941 წელს ქალაქ ნანდიში გაიხსნა ნანდის აეროპორტი. მიუხედავად ამისა ნამდვილი „ტურისტული ბუმი“ მოხდა 1960-იანი წლების ბოლოს — 1970-იანი წლების დასაწყისში, როდესაც ფიჯიში მნიშვნელოვნად გაიზარდა სასტუმროს ნომრების რაოდენობა, განვითარდა საავიაციო სექტორი და ვაჭრობა გადასახადების გარეშე^[100].

თანამედროვე პირობებში ტურიზმი — ყველაზე მზარდი განვითარების დარგია ფიჯის ეკონომიკაში. ტურისტული სექტორი ყველაზე დიდი სავალუტო შემოსავლების გამო, ასევე უზრუნველყოფს 45 ათასზე მეტი ქვეყნის მოსახლეობის შრომით მოწყობას. ამასთან ერთად, ტურიზმზე მოდის ქვეყნის მშპ-ის 25 %-ზე მეტი^[101].

2010 წელს ფიჯის რესპუბლიკას ეწვია 632 ათასი ადამიანი.^[102]. მათ შორის 473 ათასი ადამიანი მოვიდა დასასვენებლად, 62 ათასი ადამიანი — მეგობრების/ნათესავების სანახავად, 28 ათასი ადამიანი — საქმისათვის, 12 ათასი ადამიანი — კონფერენციებში მონაწილეობისათვის, 9 ათასი ადამიანი — საგანმანათლებლო მიზნებისათვის^[102]. ფიჯის უპირატესად სტუმრობენ ტურისტები ავსტრალიიდან (318 ათასი ადამიანი), ახალი ზელანდიიდან (98 ათასი ადამიანი), აშშ-დან (53 ათასი ადამიანი), ოკეანეთის სხვა ქვეყნებიდან (39 ათასი ადამიანი), ევროპის ქვეყნებიდან (30 ათასი ადამიანი), დიდი ბრიტანეთიდან (24 ათასი ადამიანი)^[103].

ფიჯი განთქმულია თავისი კუნძულოვანი კურორტებით, ქვიშოვანი პლაჟებით და ოკეანური ხედებით, ასევე ფლობს სიგრძით მეორე მარჯნული რიფების ჯაჭვს, რომელიც ჩამოუვარდება მხოლოდ ავსტრალიის შტატ კუინზლენდის სანაპიროსთან მდებარე დიდ ბარიერულ რიფს^[104]. ეს ქმნის იდეალურ პირობებს საპლაჟე ტურიზმის განვითარებისათვის (კუნძულ ვიტი-ლევუს და მამანუტის კუნძულების მზიანი სანაპიროები), ასევე დაივინგისათვის (მამანუტას კუნძულები, კუნძული ნაიგანი) და ვინდსერფინგისათვის (კუნძული ვიტი-ლევუ, მამანუტას კუნძულები) საუკეთესო პირობებს. ამას გარდა, უნიკალური კუნძულების ეკოსისტემა ხშირი ტროპიკული ტყეებით და მთის მდინარეებით ხელს უწყობს ეკოტურიზმის (კუნძული ტავეუნი, აბაკას პარკი კუნძულ ვიტი-ლევუზე), კაიაკინგის და რაფტინგის (ნამოსის მთების მდინარეების ხეობებში კუნძულ ვიტი-ლევუზე) განვითარებას. კუნძულებზე ასევე განვითარებულია კულტურული ტურიზმი (ფიჯელთა სოფლები მრგვალი ქოხებით, დღესასწაულები და ტრადიციული სამხედრო ცეკვები; კანიბალიზმის ობიექტები — ტავუნი-ჰილის ფორტი და ნაიჰეჰეს გამოქვაბული)^[105].

რამდენიმე ქვეყნის მოქალაქეებს არ სჭირდებათ ვიზის აღება ფიჯიში შესვლამდე. როგორც წესი, ვიზა გაიცემა უფასოდ აეროპორტში ქვეყანაში შესვლისას. ვიზის მოქმედების ვადაა — 4 თვე. ვიზის მისაღებად აუცილებელი პირობებია მოქმედი უცხოური პასპორტი არანაკლებ 6 თვის მოქმედების ვადით ქვეყნიდან სავარაუდო გასვლის შემდეგ, ქვეყნიდან უკუ გამგზავრების ბილეთი და ფიჯიში დასვენებისთვის თანხების საკმარისი რაოდენობა. მიუხედავად ამისა, ზოგიერთი ქვეყნის მოქალაქე ვალდებულია ვიზა მიიღოს ქვეყანაში შესვლამდე^[106].

ტრანსპორტი

ავტოგზები — დაახლოებით 3 ათასი კმ, რკინიგზა — დაახლოებით 700 კმ.

ავიაკავშირი

ფიჯიში არსებობს ორი საერთაშორისო აეროპორტი: ნანდის და ნაუსორის.

ავტობუსი

კუნძულებზე არსებობს ავტობუსების მარშრუტების ხშირი ქსელი.

კავშირგაბმულობა

ქვეყნის ფართობის 95 %-ს ფარავს 3G ფორმატის კავშირგაბმულობა.

საგარეო ეკონომიკური კავშირები და უცხოური ინვესტიციები

2010 წელს საგარეო ვაჭრობის მოცულობამ შეადგინა 5 მილიარდი ფიჯის დოლარი უარყოფით სალდოსთან ერთად თანხით 1,9 მილიარდი ფიჯის დოლარი. ექსპორტის მოცულობა — 1,5 მილიარდი ფიჯის დოლარი, იმპორტის — 3,5 მილიარდი ფიჯის დოლარი^[107]. უკანასკნელ წლებში ქვეყანაში აღინიშნებოდა საგარეო ვაჭრობაში უარყოფითი სალდოს ზრდა. ეს გამოწვეული იყო როგორც შიდა ფაქტორებით (მთავარი საექსპორტო დარგების წარმოების მოცულობის შემცირება, წარმადობის დაცემა), ასევე გარე ფაქტორებით (საერთაშორისო ბაზარზე კონკურენციის ზრდა). ამას გარდა, 2000-იანი წლების პირველი ათწლეულის შუაში ფიჯის დააკლდა მთელი რიგი პრეფერენციები გასაღების ძირითად ბაზრებზე (აშშ, ავსტრალია, ევროპის კავშირი) ისეთ დარგებში, როგორიცაა სოფლის მეურნეობა (შაქრის ექსპორტი) და ტექსტილის მრეწველობა^[108].

ფიჯის ექსპორტის ძირითადი დარგებია შაქარი, ტექსტილის ნაკეთობები, ოქრო, თევზი, მელასა, პალმის ზეთი; იმპორტის — სამრეწველო საქონელი, დაზგები, სატრანსპორტო საშუალებები, ნავთობის პროდუქცია, საკვები საქონელი, ქიმიური მრეწველობის საქონელი^[3].

2010 წლის მდგომარეობით ფიჯის საქონლის ძირითადი იმპორტიორებია აშშ (15,7 %; ქვეყანაში ფიჯის ექსპორტის ძირითადი დარგები: მინერალური წყალი, თევზის პროდუქცია, მერქნის ნახერხი^[109]), ავსტრალია (14,6 %; ოქრო, შაქრიანი ნამცხვრები, ქალის ტანსაცმელი, მამაკაცის ქვედა თეთრეული^[110]), იაპონია (6,1 %; თევზის პროდუქცია, მერქნის ნახერხი, მარგალიტი^[111]), სამოა (5,7 %; ფქვილი, შაქარი, კონსერვირებული საქონლის ხორცი, ცემენტი, ელექტროსადენები და კაბელები^[112]), ტონგა (5 %; ხორბალი და მესლინი, პორტლანდცემენტი, მარცვლოვანი პროდუქტები, მაკარონის ნაწარმი^[113]). ძირითადი პარტნიორები იმპორტის მხრივ — სინგაპური (31,1 %; ფიჯიში ექსპორტირებული ძირითადი საქონელი: ნავთობი, ნახმარი სატრანსპორტო საშუალებები, მინერალური სასუქი, ავია სათადარიგო ნაწილები, პოლიეთილენი^[114]), ავსტრალია (19,1 %; ხორბალი და მესლინი, შეკუმშული ბუნებრივი აირი, ნახმარი სატრანსპორტო საშუალებები, გრეიდერები, ქსოვილები^[110]), ახალი ზელანდია (15,1 %; ხორცი, კარტოფილი, რძე, ფოლადი, ბოსტნეული კულტურები ხახვისებრთა ოჯახიდან)^[115], ჩინეთი (8,6 %; მობილური ტელეფონები, კონსერვები, ინსტრუმენტები და აპარატურა ნახევარგამტარული ფირფიტების გასაზომად, ნიორი, ხის ძელები და კონსოლები^[116])^[3].

2009 წელს პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მოცულობამ ფიჯის ეკონომიკაში წინასწარი შეფასებით შეადგინა დაახლოებით 662,8 მილიონი ფიჯის დოლარი. ფიჯის ინვესტორებმა უცხოეთში განათავსეს დაახლოებით 15 მილიონი ფიჯის დოლარი^[117].

ფიჯი შედის აფრიკის, კარიბის აუზის და წყნარი ოკეანის რეგიონის ქვეყნების საერთაშორისო ორგანიზაციაში, ასევე მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციაში.

ფულადი სისტემა და ფინანსები

ფიჯის ფულადი ერთეულია — ფიჯის დოლარი, რომელიც ბრუნვაში შევიდა 1969 წელს (აქამდე გამოიყენებოდა ფიჯური ფუნტი). ბრუნვაში იმყოფება 6 მონეტა ნომინალებით 5, 10, 20, 50 ცენტი, 1 დოლარი და 2 დოლარი, ასევე 5 ბანკნოტი ნომინალებით 5, 10, 20, 50 და 100 ფიჯის დოლარი.

2010 წლის წინასწარი მონაცემებით სახელმწიფო ბიუჯეტის საშემოსავლო ნაწილმა შეადგინა 1,54 მილიარდი ფიჯის დოლარი, გასავლის — 1,53 მილიარდი ფიჯის დოლარი, პროფიციტი — 1,4 მილიონი ფიჯის დოლარი^[118]. საბიუჯეტო შემოსავლების ძირითადი წყაროებია — საბაჟო და საპორტო ანაკრებები და გადასახადები, ასევე საშემოსავლო გადასახადი^[119]. ბიუჯეტის ხარჯვითი ნაწილის ყველაზე უფრო დიდი დარგებია: სახელმწიფო ვალის გადახდა, ხარჯები განათლებაზე, ჯანდაცვაზე, ეკონომიკაზე^[120]^[121].

2010 წელს ფიჯის ტერიტორიაზე ფუნქციონირებდა 5 ბანკი (ANZ, Bank of Baroda, Bank South Pacific, Westpac და ბანკი Colonial, რომელიც იმყოფება ბანკ Bank of Baroda-სთან შეერთების პროცესში), რომლებსაც აქვთ 114 განყოფილება და 202 ბანკომატი, და 3 საკრედიტო დაწესებულება 13 განყოფილებით. ამას გარდა, 2 მოსახლეობის სიცოცხლის დამზღვევი კომპანია, 8 საერთო დამზღვევი კომპანია, 4 სადაზღვევო ბროკერი და 329 სადაზღვევო აგენტი^[122].

საბანკო მოღვაწეობის ზედამხედველობას ახორციელებს ფიჯის სარეზერვო ბანკი (ინგლ. Reserve Bank of Fiji), რომელიც ქვეყნის ცენტრალური ბანკია.

2010 წლის ბოლოს ფიჯის სარეზერვო ბანკის რეფინანსირების სიდიდე შეადგენდა 1,75 %-ს, საბაზისო კრედიტირების სიდიდე კომერციული ბანკებისათვის — 7,5 %^[3].

სპორტი

ფიჯის სპორტის ეროვნული სახეობაა — რაგბი, ასევე განვითარებულია რაგბი-13 და შვიდკაცა რაგბი. ფიჯის მორაგბეთა ეროვნული ნაკრები საკმაოდ დიდი დროის განმავლობაში სტაბილურად იმყოფება IRB-ის მსოფლიო რეიტინგის მესამე ხუთეულში^[123]. დღემდე გამართული რაგბის 7 მსოფლიო ჩემპიონატიდან მან მონაწილეობა მიიღო ექვსში (ვერ მოხვდა რაგბის 1995 წლის მსოფლიო ჩემპიონატის ფინალურ ეტაპზე), სადაც ყველაზე კარგად იასპარეზა 1987 და 2007 წლების ჩემპიონატებზე, როდესაც ნაკრები მეოთხედფინალში გავიდა. ცამეტკაცა რაგბის მსოფლიო ჩემპიონატების ფინალურ ეტაპზე ფიჯის ნაკრები პირველად მოხვდა 1995 წელს. სულ მსოფლიო ჩემპიონატებში მონაწილეობდა ოთხჯერ, სადაც მათ საუკეთესოდ იასპარეზეს 2008 და 2013 წლებში, როდესაც ნახევარფინალებში გავიდნენ. ქვეყანაში დარეგისტრირებულია დაახლოებით 80 000 მორაგბე.

ფეხბურთი ფიჯიში ნაკლებად არის განვითარებული. ის ყველაზე უფრო პოპულარული ინდურ მოსახლეობაშია, თუმცა უკანასკნელ წლებში ფეხბურთმა ფეხი მოიკიდა ქვეყნის მთელ საზოგადოებაში, მაგრამ ის მაინც პოპულარობით რაგბის შემდეგ მეორეა. ფიჯის ფეხბურთის ფედერაცია შეიქმნა 1961 წელს, რომელმაც შეცვალა 1938 წელს შექმნილი ფიჯი-ინდური ფეხბურთის ფედერაცია. ფიფაში გაწევრიანდა 1964 წელს, ხოლო ოკეანეთის ფეხბურთის კონფედერაციის წევრი გახდა 1966 წელს. ფიჯის საფეხბურთო ნაკრები ვერასდროს ვერ მოხვდა მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატის ფინალურ ეტაპზე, თუმცა მან ორჯერ (1991 და 2003 წლებში) გაიმარჯვა წყნარი ოკეანის თამაშებში.

ქვეყნის ეროვნული ოლიმპიური კომიტეტი ჩამოყალიბდა 1949 წელს, ხოლო 1955 წელს შევიდა საერთაშორისო ოლიმპიურ კომიტეტში. ფიჯი 13-ჯერ მონაწილეობდა ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებში. პირველად დებიუტი შედგა 1956 წლის მელბურნის ზაფხულის ოლიმპიადაზე, რის შემდეგაც ქვეყანა მონაწილეობას იღებდა ყველა ოლიმპიადაზე, გარდა 1964 წლის ტოკიოსა და 1980 წლის მოსკოვის საზაფხულო ოლიმპიადებისა. სულ ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებზე ქვეყანას წარმოადგენდა 61 მამაკაცი და 20 ქალი, რომლებიც ასპარეზობდნენ კრივში, ველოსპორტში, ძიუდოში, მძლეოსნობაში, აფროსნობაში, ცურვაში, ტყვიის სროლაში, მშვილდოსნობაში და მძლეოსნობაში. ქვეყანას ყველაზე დიდი დელეგაცია წარმოადგენდა ბარსელონის 1988 წლის ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებში (23 ადამიანი).

ფიჯის სპორტსმენები ზამთრის ოლიმპიურ თამაშებში მონაწილეობდნენ სამჯერ. თითოეულ ამ სამ ზამთრის ოლიმპიურ თამაშებზე ფიჯის წარმოადგენდა თითო სპორტსმენი: კალგარის 1988 წლის ზამთრის ოლიმპიურ თამაშებზე და ლილეჰამერის 1994 წლის ზამთრის ოლიმპიურ თამაშებზე ეს იყო მოთხილამურე რუსიატე როგოიავა, ხოლო სოლტ-ლეიკ-სიტის 2002 წლის ზამთრის ოლიმპიურ თამაშებზე სამთო მოთხილამურე ლორენს ტომსი. ოლიმპიურ თამაშებში მონაწილეობისას ფიჯელ სპორტსმენებს არც ერთხელ არ მოუპოვებიათ ოლიმპიური მედალი.

დღესასწაულები

თარიღი	დასახელება (ქართ.)	დასახელება (ინგლ.)
1 იანვარი	ახალი წელი	New Year’s Day
მარტის ბოლო-აპრილის დასაწყისი	მილიად ან-ნაბი (მუჰამედ წინასწარმეტყველის დაბადების დღე)	Prophet Mohammed's Birthday
აპრილი-მაისი	დიდი პარასკევი და აღდგომა	Good Friday and Easter Saturday
მაისის ბოლო ორშაბათი	რატუ სუკუნას დღე	Ratu Sir Lala Sukuna Day
მაისი	ახალგაზრდობის ეროვნული დღე	National Youth Day
5 ივნისი	დედოფლის დაბადების დღე	Queen's Official Birthday
10-13 ოქტომბერი	ფიჯის დღე (1970 წლის დამოუკიდებლობის დღე)	Fiji Day
ოქტომბერი-ნოემბერი	დევალის (დივალის) „ცეცხლის ფესტივალი“	Diwali "Festival of Lights"
1 ნოემბერი	ყველა წმინდანის დღე
11 ნოემბერი	ხსოვნის დღე
25 —26 დეკემბერი	ქრისტეს შობა და შობის მეორე დღე	Christmas Day and the day immediately succeeding Christmas Day

რესურსები ინტერნეტში

სქოლიო

↑ About Fiji. Fiji High Commission. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-02.
↑ ^2.0 ^2.1 Fiji. Location, size, and extent. Encyclopedia of the Nations. ციტირების თარიღი: 2010-05-02.
↑ ^3.00 ^3.01 ^3.02 ^3.03 ^3.04 ^3.05 ^3.06 ^3.07 ^3.08 ^3.09 ^3.10 ^3.11 ^3.12 ^3.13 ^3.14 Fiji. CIA. The World Fact Book. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-01-07. ციტირების თარიღი: 2010-05-02.
↑ ^4.0 ^4.1 ^4.2 National Circumstances. Background // Fijiʼs First National Communication Under the Framework Convention on Climate Change, 2005. — P. 3.
↑ ^5.0 ^5.1 ^5.2 Fiji's geology. Ministry of Lands and Mineral Resources. Fiji Mineral Resources Department. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-04.
↑ Ash, Julian., Vegetation Ecology of Fiji: Past, Present, and Future Perspectives // Pacific Science, University of Hawai'i Press, 1992, ტ. 46, ISSN 00030-8870.
↑ Green, D. & D.J. Cullen., The tectonic evolution of the Fiji region // The western Pacific, University of Western Australia Press, 1973. — P. 127–145.
↑ Dieter Mueller-Dombois, Francis Raymond Fosberg., Vegetation of the tropical Pacific islands, Springer, 1998. — 733 p, ISBN 0387983139.
↑ Crook, K., and L. Belbin., The south west Pacific area during the last 90 million years // Australian Journal of Earth Sciences, Dept of Geology, Australian National University, Canberra, A.C.T., 1978, ტ. 25.
↑ ^10.0 ^10.1 Plate Tectonic History of Fiji. Ministry of Lands and Mineral Resources. Fiji Mineral Resources Department. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-04.
↑ ^11.0 ^11.1 Pacific Islands Climate Change Assistance Programme (PICCAP) & Fiji Country Team., National Circumstances. Geography // Fijiʼs First National Communication Under the Framework Convention on Climate Change, 2005. — P. 4.
↑ ^12.0 ^12.1 Dieter Mueller-Dombois, Francis Raymond Fosberg., Vegetation of the tropical Pacific islands, Springer, 1998. — 733 p, ISBN 0387983139.
↑ ^13.0 ^13.1 ^13.2 Ministry of Local Government, Housing and Environment., Geology and Landform // Convention on Biological Diversity. 1997 National Report to the Conference of the Parties by the Republic of Fiji, Suva, 1997.
↑ Dieter Mueller-Dombois, Francis Raymond Fosberg., Vegetation of the tropical Pacific islands, Springer, 1998. — 733 p, ISBN 0387983139.
↑ ^15.0 ^15.1 ^15.2 Tevita Vuibau and Frank Whippy., Existing and planned exploration for nearshore resources in Fiji // Nearshore minerals in the South Pacific, SOPAC Miscellaneous Report, South Pacific Applied Geoscience Commission, 1990.
↑ Travis Q. Lyday., The mineral industry of Fiji // U.S. Geological Survey Minerals Yearbook, 2001.
↑ The petroleum potential of Fiji. Ministry of Lands and Mineral Resources. Fiji Mineral Resources Department. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-14.
↑ Fiji's oil potential. Fiji Times (July 23, 2008). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-14.
↑ ^19.0 ^19.1 Pacific Islands Climate Change Assistance Programme (PICCAP) & Fiji Country Team., National Circumstances. Climate // Fijiʼs First National Communication Under the Framework Convention on Climate Change, 2005. — P. 4.
↑ ^20.0 ^20.1 ^20.2 Pacific Islands Climate Change Assistance Programme (PICCAP) & Fiji Country Team., National Circumstances. Rainfall // Fijiʼs First National Communication Under the Framework Convention on Climate Change, 2005. — P. 4.
↑ Pacific Islands Climate Change Assistance Programme (PICCAP) & Fiji Country Team., National Circumstances. El Niño // Fijiʼs First National Communication Under the Framework Convention on Climate Change, 2005. — P. 6.
↑ ^22.0 ^22.1 ^22.2 ^22.3 ^22.4 The climate of Fiji. Fiji Meteorological Services. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-03.
↑ Pacific Islands Climate Change Assistance Programme (PICCAP) & Fiji Country Team., National Circumstances. Cyclone // Fijiʼs First National Communication Under the Framework Convention on Climate Change, 2005. — P. 6.
↑ Fiji tropical dry forests (OC0201). World Wildlife Fund. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-15.
↑ ^25.0 ^25.1 ^25.2 ^25.3 ^25.4 Country Pasture/Forage Resource Profiles. Fiji. FAO. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-14.
↑ ^26.0 ^26.1 ^26.2 Fiji. RAMSAR Program. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-15.
↑ ^27.0 ^27.1 ^27.2 Ministry of Local Government, Housing and Environment., Geology and Landform // Convention on Biological Diversity. 1997 National Report to the Conference of the Parties by the Republic of Fiji, Suva, 1997.
↑ Ministry of Local Government, Housing and Environment., Geology and Landform // Convention on Biological Diversity. 1997 National Report to the Conference of the Parties by the Republic of Fiji, Suva, 1997.
↑ Ministry of Local Government, Housing and Environment., Geology and Landform // Convention on Biological Diversity. 1997 National Report to the Conference of the Parties by the Republic of Fiji, Suva, 1997.
↑ Sarnat, Eli M., Economo, Evan P., The Ants of Fiji, Berkeley and Los Angeles, California: University of California Press, 2012, ISBN 978-0-520-09888-6.
↑ Ministry of Local Government, Housing and Environment., Geology and Landform // Convention on Biological Diversity. 1997 National Report to the Conference of the Parties by the Republic of Fiji, Suva, 1997.
↑ Fiji to hold elections next March — People’s Daily Online
↑ ფიჯის 2014 წლის არჩევნები. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-07-21. ციტირების თარიღი: 2015-01-14.
↑ BBC News — Fiji sets 17 September general election date
↑ ^35.00 ^35.01 ^35.02 ^35.03 ^35.04 ^35.05 ^35.06 ^35.07 ^35.08 ^35.09 ^35.10 ^35.11 მოსახლეობის 2007 წლის აღწერა. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-11-01. ციტირების თარიღი: 2015-01-11.
↑ 2010 წლის 29 ივნისის აშშ-ის ცსს-ს და ფიჯის სტატისტიკის დეპარტამენტის მონაცემები.
↑ Fijian People in New Zealand. New Zealand's official statistics agency. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-06-29.
↑ Community Information Summary. Fiji-born. Australian Government. Department of Immigration and Citizenship. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-06-29.
↑ We the People: Pacific Islanders in the United States. Census 2000 Special Reports. U.S. Census Bureau. (August 2005). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-11. ციტირების თარიღი: 2010-06-29.
↑ ფიჯის კონსტიტუცია (1997 წელი), თავი 1, სტატია 1.
↑ ^41.0 ^41.1 ^41.2 ^41.3 History. The Legislature. Parliament of Fiji Islands. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-08-13.
↑ Fijian president Ratu Josefa Iloilo abolishes constitution, sacks judiciary and assumes power. The Australian (April 10, 2009). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-08-13.
↑ Fiji under New Legal Order and new Head of State. Agence Tahitienne de Presse (April 9 2009). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-08-13.
↑ Fiji's president quits. STUFF.co.nz (28/07/2009). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-08-13.
↑ ^45.0 ^45.1 Ron Duncan and Haruo Nakagawa., Obstacles to economic growth in six Pacific Island countries, World Bank, 2006. — P. 29-30, 67 p.
↑ ^46.0 ^46.1 Fiji. Trade Policy Review. Report by the Secretariat, World Trade Organization, 2009. — P. vii.
↑ ^47.0 ^47.1 Fiji’s economic performance // Fiji National Assessment Report, Government of Fiji, 2010. — P. 5-6, 93 p.
↑ Ron Duncan and Haruo Nakagawa., Obstacles to economic growth in six Pacific Island countries, World Bank, 2006. — P. 32, 67 p.
↑ Annual Report 2010, Reserve Bank of Fiji, 2011. — P. 14, 90 p.
↑ Annual Report 2010, Reserve Bank of Fiji, 2011. — P. 17, 90 p.
↑ Annual Report 2010, Reserve Bank of Fiji, 2011. — P. 18, 90 p.
↑ 13.1. Poverty indicators. Fiji Bureau of Statistics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-03. ციტირების თარიღი: 2012-01-03.
↑ ^53.0 ^53.1 1.2 Economy // Report on the Fiji National Agricultural Census 2009, Suva, Fiji: Department of Agriculture. Economic Planning and Statistics Division, 2009. — P. 4.
↑ ^54.0 ^54.1 ^54.2 Agriculture // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 41, 84 p.
↑ Sugar // Report on the Fiji National Agricultural Census 2009, Suva, Fiji: Department of Agriculture. Economic Planning and Statistics Division, 2009. — P. 21-22.
↑ ^56.0 ^56.1 Agriculture. Sugar // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 41-42, 84 p.
↑ http://www.reservebank.gov.fj/docs2/Quarterly%20Review%20%28December%202010%29.pdf., The Domestic Economy. Production. Cane and sugar // Quarterly Review - December 2010, Suva, Republic of Fiji: Reserve Bank of Fiji, 2010.
↑ ^58.0 ^58.1 ^58.2 Ron Duncan and Haruo Nakagawa., Obstacles to economic growth in six Pacific Island countries, World Bank, 2006. — P. 28, 67 p.
↑ Coconut // Report on the Fiji National Agricultural Census 2009, Suva, Fiji: Department of Agriculture. Economic Planning and Statistics Division, 2009. — P. 22.
↑ Agriculture. Copra and Coconut Oil // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 42, 84 p.
↑ Waqainabete, Paula.. (2005) Fiji Cocoa Industry. Brief Industry Prifile გვ. p. 1. Fiji AgTrade. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-04. ციტირების თარიღი: 2012-01-04.
↑ Agriculture. Fruits and Vegetables // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 44-45, 84 p.
↑ Table 3.10: Area, production and sales of permanent crops at national level // Report on the Fiji National Agricultural Census 2009, Suva, Fiji: Department of Agriculture. Economic Planning and Statistics Division, 2009.
↑ Dairy // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 45, 84 p.
↑ Some historical perspective // Fiji Beef Commodity Profile, Animal and health production division of the Ministry of primary industries, 1985.
↑ ^66.0 ^66.1 ^66.2 Fiji Islands. Investment opportunities in the dairy industry. Fiji Islands Trade & Investment Bureau (December 2009). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-04. ციტირების თარიღი: 2012-01-04.
↑ Commercial Dairy Cattle // Report on the Fiji National Agricultural Census 2009, Suva, Fiji: Department of Agriculture. Economic Planning and Statistics Division, 2009. — P. 19.
↑ Goats // Report on the Fiji National Agricultural Census 2009, Suva, Fiji: Department of Agriculture. Economic Planning and Statistics Division, 2009. — P. 20.
↑ Sheep // Report on the Fiji National Agricultural Census 2009, Suva, Fiji: Department of Agriculture. Economic Planning and Statistics Division, 2009. — P. 20.
↑ Agriculture. Sheep // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 45, 84 p.
↑ Poultry // Report on the Fiji National Agricultural Census 2009, Suva, Fiji: Department of Agriculture. Economic Planning and Statistics Division, 2009. — P. 21.
↑ ^72.0 ^72.1 ^72.2 Agriculture. Fisheries // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 44-45, 45-47 p.
↑ Republic of the Fiji Islands: Fisheries Sector Review (Financed by the ADB’s technical assistance funding program) გვ. p. 1. Asian Development Bank (2005). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-05. ციტირების თარიღი: 2012-01-05.
↑ Republic of the Fiji Islands: Fisheries Sector Review (Financed by the ADB’s technical assistance funding program) გვ. pp. 1-2. Asian Development Bank (2005). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-05. ციტირების თარიღი: 2012-01-05.
↑ Fiji. National Fishery Sector Overview გვ. p. 1. Food and Agriculture Organization of the United Nations. ციტირების თარიღი: 2012-01-05.^{[მკვდარი ბმული]}
↑ ^76.0 ^76.1 Fiji. National Fishery Sector Overview გვ. p. 4. Food and Agriculture Organization of the United Nations. ციტირების თარიღი: 2012-01-05.^{[მკვდარი ბმული]}
↑ Fiji. National Fishery Sector Overview გვ. p. 6-7. Food and Agriculture Organization of the United Nations. ციტირების თარიღი: 2012-01-05.^{[მკვდარი ბმული]}
↑ Republic of the Fiji Islands: Fisheries Sector Review (Financed by the ADB’s technical assistance funding program) გვ. pp. 3. Asian Development Bank (2005). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-05. ციტირების თარიღი: 2012-01-05.
↑ ^79.0 ^79.1 ^79.2 ^79.3 Agriculture. Forestry // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 47-48, 84 p.
↑ ^80.0 ^80.1 Alfred Leslie and Osea Tuinivanua., Plantation forest resources // Fiji Forestry Outlook Study, Bangkok: Food and Agriculture Orfanization of the United Nations Regional Office for Asia and Pacific, 2010. — P. 12, 24 p.
↑ Asia and the Pacific National Forestry Programmes: Update 34. 8. Fiji. FAO Regional Office for Asia and the Pacific (2000). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-05. ციტირების თარიღი: 2012-01-05.
↑ Alfred Leslie and Osea Tuinivanua., Forestry and logging // Fiji Forestry Outlook Study, Bangkok: Food and Agriculture Orfanization of the United Nations Regional Office for Asia and Pacific, 2010. — P. 13, 24 p.
↑ Alfred Leslie and Osea Tuinivanua., Woodchips // Fiji Forestry Outlook Study, Bangkok: Food and Agriculture Orfanization of the United Nations Regional Office for Asia and Pacific, 2010. — P. 13-14, 24 p.
↑ Ron Duncan and Haruo Nakagawa., Obstacles to economic growth in six Pacific Island countries, World Bank, 2006. — P. 6, 67 p.
↑ J ohn C. Wu., The mineral industry of Fiji // U.S. Geological Survey Minerals Yearbook, 2006.
↑ ^86.0 ^86.1 ^86.2 Discovery of gold in Fiji. Ministry of Lands and Mineral Resources. Fiji Mineral Resources Department. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-11.
↑ ^87.0 ^87.1 Tropical Gold. History of Gold at Vatukoula. University of Vermont. Rubenstein School of Environment and Natural Resources. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-14.
↑ Overview. Vatukoula Gold Mines. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-14.
↑ ^89.0 ^89.1 ^89.2 ^89.3 ^89.4 3.5 Manufacturing: Production of Gold and Selected Manufactured Products. Fiji Islands Bureau of Statistics (September 2011). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-06. ციტირების თარიღი: 2012-01-06.
↑ Economy. Manufacturing // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 25, 84 p.
↑ ^91.0 ^91.1 Paresh Narayan., Globalisation of the garment industry: implications for Fiji’s economy(ინგლისური) // Development Bulletin, 2001.
↑ The Fiji Garment Industry გვ. p. 11. Oxfam. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-06. ციტირების თარიღი: 2012-01-06.
↑ ^93.0 ^93.1 Doing Business in Fiji Islands გვ. pp. 2-3. Pacifi c Islands Trade and Investment Commission, Sydney. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-06. ციტირების თარიღი: 2012-01-06.
↑ Transport, communication and energy. Energy // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 42, 82 p.
↑ Energy // Fiji Facts & Figures 2011, Fiji Islands Bureau of Statistics, 2011. — P. 22, 38 p.
↑ ^96.0 ^96.1 ^96.2 Transport, communication and energy. Fiji Electricity Authority // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 42, 82-83 p.
↑ ^97.0 ^97.1 FEA Annual Report 2010, Fiji Electricity Authority, 2011. — P. 19, 64 p.
↑ ^98.0 ^98.1 FEA Annual Report 2010, Fiji Electricity Authority, 2011. — P. 8, 64 p.
↑ Wind farm. FEA. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-07. ციტირების თარიღი: 2012-01-07.
↑ Modelling Tourism Demand in Fiji გვ. pp. 3-4. Economics Department. Reserve Bank of Fiji (2004). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-08. ციტირების თარიღი: 2012-01-08.
↑ Tourism // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 49-50, 84 p.
↑ ^102.0 ^102.1 10.6 Visitor Arrivals by purpose of visit. Fiji Bureau of Statistics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-08. ციტირების თარიღი: 2012-01-08.
↑ 10.7 Visitor Arrivals: Number by Country of Residence by Month. Fiji Bureau of Statistics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-08. ციტირების თარიღი: 2012-01-08.
↑ Paresh Kumar Narayan., Fiji's Tourism Industry: A SWOT analysis // The Journal of Tourism Studies, 2000, ტ. 11.
↑ Paresh Kumar Narayan., Fiji's Tourism Industry: A SWOT analysis // The Journal of Tourism Studies, 2000, ტ. 11.
↑ Travel to Fiji Passports and Visas. Bula me. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-08. ციტირების თარიღი: 2012-01-08.
↑ Key Statistics: September 2011. 7.1 Balance of Trade - All Items. Fiji Bureau of Statistics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-09. ციტირების თარიღი: 2012-01-09.
↑ Fiji. Trade Policy Review. Report by the Secretariat, World Trade Organization, 2009. — P. viii.
↑ United States of America Fact Sheet. Fiji Trade and Invesment Bureau. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.
↑ ^110.0 ^110.1 Australia Fact Sheet. Fiji Trade and Invesment Bureau. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.
↑ Japan Fact Sheet. Fiji Trade and Invesment Bureau. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.
↑ Samoa Fact Sheet. Fiji Trade and Invesment Bureau. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.
↑ Tonga Fact Sheet. Fiji Trade and Invesment Bureau. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.
↑ Singapore Fact Sheet. Fiji Trade and Invesment Bureau. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.
↑ New Zealand Fact Sheet. Fiji Trade and Invesment Bureau. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.
↑ China Fact Sheet. Fiji Trade and Invesment Bureau. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.
↑ Balance of Payments // Fiji Facts and Figures as at 1st July 2010, Fiji Islands Bureau of Statistics, 2010. — P. 24.
↑ 4.1 Central Government Revenue and Expenditure. Fiji Islands Bureau of Statistics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.
↑ 4.1 Current Revenue Analysis by Source. Fiji Islands Bureau of Statistics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-11-13. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.
↑ 4.3 Expenditure - Analysis by Type. Fiji Islands Bureau of Statistics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.
↑ 2.6 Central Government Final Consumption Expenditure. Fiji Islands Bureau of Statistics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.
↑ Annual Report 2010, Reserve Bank of Fiji, 2011. — P. 22, 90 p.
↑ International Rugby Board — World Rankings: Full world rankings. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-10. ციტირების თარიღი: 2015-01-18.

[1] About Fiji. Fiji High Commission. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-02.

[მდებარეობის_ენციკლოპედია-2] 2.0 ^2.1 Fiji. Location, size, and extent. Encyclopedia of the Nations. ციტირების თარიღი: 2010-05-02.

[ცსს-3] 3.00 ^3.01 ^3.02 ^3.03 ^3.04 ^3.05 ^3.06 ^3.07 ^3.08 ^3.09 ^3.10 ^3.11 ^3.12 ^3.13 ^3.14 Fiji. CIA. The World Fact Book. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-01-07. ციტირების თარიღი: 2010-05-02.

[Initial3-4] 4.0 ^4.1 ^4.2 National Circumstances. Background // Fijiʼs First National Communication Under the Framework Convention on Climate Change, 2005. — P. 3.

[mrd-5] 5.0 ^5.1 ^5.2 Fiji's geology. Ministry of Lands and Mineral Resources. Fiji Mineral Resources Department. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-04.

[Ash111-6] Ash, Julian., Vegetation Ecology of Fiji: Past, Present, and Future Perspectives // Pacific Science, University of Hawai'i Press, 1992, ტ. 46, ISSN 00030-8870.

[7] Green, D. & D.J. Cullen., The tectonic evolution of the Fiji region // The western Pacific, University of Western Australia Press, 1973. — P. 127–145.

[Dombois111-8] Dieter Mueller-Dombois, Francis Raymond Fosberg., Vegetation of the tropical Pacific islands, Springer, 1998. — 733 p, ISBN 0387983139.

[9] Crook, K., and L. Belbin., The south west Pacific area during the last 90 million years // Australian Journal of Earth Sciences, Dept of Geology, Australian National University, Canberra, A.C.T., 1978, ტ. 25.

[mrd2-10] 10.0 ^10.1 Plate Tectonic History of Fiji. Ministry of Lands and Mineral Resources. Fiji Mineral Resources Department. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-04.

[Initial4а-11] 11.0 ^11.1 Pacific Islands Climate Change Assistance Programme (PICCAP) & Fiji Country Team., National Circumstances. Geography // Fijiʼs First National Communication Under the Framework Convention on Climate Change, 2005. — P. 4.

[Dombois112-12] 12.0 ^12.1 Dieter Mueller-Dombois, Francis Raymond Fosberg., Vegetation of the tropical Pacific islands, Springer, 1998. — 733 p, ISBN 0387983139.

[cbd1-13] 13.0 ^13.1 ^13.2 Ministry of Local Government, Housing and Environment., Geology and Landform // Convention on Biological Diversity. 1997 National Report to the Conference of the Parties by the Republic of Fiji, Suva, 1997.

[Dombois109-14] Dieter Mueller-Dombois, Francis Raymond Fosberg., Vegetation of the tropical Pacific islands, Springer, 1998. — 733 p, ISBN 0387983139.

[Vuibau-15] 15.0 ^15.1 ^15.2 Tevita Vuibau and Frank Whippy., Existing and planned exploration for nearshore resources in Fiji // Nearshore minerals in the South Pacific, SOPAC Miscellaneous Report, South Pacific Applied Geoscience Commission, 1990.

[Lyday2001-16] Travis Q. Lyday., The mineral industry of Fiji // U.S. Geological Survey Minerals Yearbook, 2001.

[mrd-oil-17] The petroleum potential of Fiji. Ministry of Lands and Mineral Resources. Fiji Mineral Resources Department. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-14.

[18] Fiji's oil potential. Fiji Times (July 23, 2008). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-14.

[Initial4б-19] 19.0 ^19.1 Pacific Islands Climate Change Assistance Programme (PICCAP) & Fiji Country Team., National Circumstances. Climate // Fijiʼs First National Communication Under the Framework Convention on Climate Change, 2005. — P. 4.

[Initial4в-20] 20.0 ^20.1 ^20.2 Pacific Islands Climate Change Assistance Programme (PICCAP) & Fiji Country Team., National Circumstances. Rainfall // Fijiʼs First National Communication Under the Framework Convention on Climate Change, 2005. — P. 4.

[Initial6а-21] Pacific Islands Climate Change Assistance Programme (PICCAP) & Fiji Country Team., National Circumstances. El Niño // Fijiʼs First National Communication Under the Framework Convention on Climate Change, 2005. — P. 6.

[met-22] 22.0 ^22.1 ^22.2 ^22.3 ^22.4 The climate of Fiji. Fiji Meteorological Services. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-03.

[23] Pacific Islands Climate Change Assistance Programme (PICCAP) & Fiji Country Team., National Circumstances. Cyclone // Fijiʼs First National Communication Under the Framework Convention on Climate Change, 2005. — P. 6.

[worldwildlife-24] Fiji tropical dry forests (OC0201). World Wildlife Fund. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-15.

[fao-25] 25.0 ^25.1 ^25.2 ^25.3 ^25.4 Country Pasture/Forage Resource Profiles. Fiji. FAO. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-14.

[ramsar-26] 26.0 ^26.1 ^26.2 Fiji. RAMSAR Program. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-15.

[cbd5-27] 27.0 ^27.1 ^27.2 Ministry of Local Government, Housing and Environment., Geology and Landform // Convention on Biological Diversity. 1997 National Report to the Conference of the Parties by the Republic of Fiji, Suva, 1997.

[cbd3-28] Ministry of Local Government, Housing and Environment., Geology and Landform // Convention on Biological Diversity. 1997 National Report to the Conference of the Parties by the Republic of Fiji, Suva, 1997.

[cbd7-29] Ministry of Local Government, Housing and Environment., Geology and Landform // Convention on Biological Diversity. 1997 National Report to the Conference of the Parties by the Republic of Fiji, Suva, 1997.

[Sarnat2012-30] Sarnat, Eli M., Economo, Evan P., The Ants of Fiji, Berkeley and Los Angeles, California: University of California Press, 2012, ISBN 978-0-520-09888-6.

[cbd9-31] Ministry of Local Government, Housing and Environment., Geology and Landform // Convention on Biological Diversity. 1997 National Report to the Conference of the Parties by the Republic of Fiji, Suva, 1997.

[32] Fiji to hold elections next March — People’s Daily Online

[33] ფიჯის 2014 წლის არჩევნები. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-07-21. ციტირების თარიღი: 2015-01-14.

[34] BBC News — Fiji sets 17 September general election date

[statsfiji7-35] 35.00 ^35.01 ^35.02 ^35.03 ^35.04 ^35.05 ^35.06 ^35.07 ^35.08 ^35.09 ^35.10 ^35.11 მოსახლეობის 2007 წლის აღწერა. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-11-01. ციტირების თარიღი: 2015-01-11.

[ცსს2-36] 2010 წლის 29 ივნისის აშშ-ის ცსს-ს და ფიჯის სტატისტიკის დეპარტამენტის მონაცემები.

[37] Fijian People in New Zealand. New Zealand's official statistics agency. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-06-29.

[38] Community Information Summary. Fiji-born. Australian Government. Department of Immigration and Citizenship. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-06-29.

[39] We the People: Pacific Islanders in the United States. Census 2000 Special Reports. U.S. Census Bureau. (August 2005). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-11. ციტირების თარიღი: 2010-06-29.

[40] ფიჯის კონსტიტუცია (1997 წელი), თავი 1, სტატია 1.

[parliament1-41] 41.0 ^41.1 ^41.2 ^41.3 History. The Legislature. Parliament of Fiji Islands. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-08-13.

[42] Fijian president Ratu Josefa Iloilo abolishes constitution, sacks judiciary and assumes power. The Australian (April 10, 2009). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-08-13.

[43] Fiji under New Legal Order and new Head of State. Agence Tahitienne de Presse (April 9 2009). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-08-13.

[44] Fiji's president quits. STUFF.co.nz (28/07/2009). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-08-13.

[Duncan2930-45] 45.0 ^45.1 Ron Duncan and Haruo Nakagawa., Obstacles to economic growth in six Pacific Island countries, World Bank, 2006. — P. 29-30, 67 p.

[WT_TPRvii-46] 46.0 ^46.1 Fiji. Trade Policy Review. Report by the Secretariat, World Trade Organization, 2009. — P. vii.

[economic_performance-47] 47.0 ^47.1 Fiji’s economic performance // Fiji National Assessment Report, Government of Fiji, 2010. — P. 5-6, 93 p.

[48] Ron Duncan and Haruo Nakagawa., Obstacles to economic growth in six Pacific Island countries, World Bank, 2006. — P. 32, 67 p.

[49] Annual Report 2010, Reserve Bank of Fiji, 2011. — P. 14, 90 p.

[50] Annual Report 2010, Reserve Bank of Fiji, 2011. — P. 17, 90 p.

[51] Annual Report 2010, Reserve Bank of Fiji, 2011. — P. 18, 90 p.

[52] 13.1. Poverty indicators. Fiji Bureau of Statistics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-03. ციტირების თარიღი: 2012-01-03.

[ag4-53] 53.0 ^53.1 1.2 Economy // Report on the Fiji National Agricultural Census 2009, Suva, Fiji: Department of Agriculture. Economic Planning and Statistics Division, 2009. — P. 4.

[Today41-54] 54.0 ^54.1 ^54.2 Agriculture // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 41, 84 p.

[55] Sugar // Report on the Fiji National Agricultural Census 2009, Suva, Fiji: Department of Agriculture. Economic Planning and Statistics Division, 2009. — P. 21-22.

[TodaySugar-56] 56.0 ^56.1 Agriculture. Sugar // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 41-42, 84 p.

[57] http://www.reservebank.gov.fj/docs2/Quarterly%20Review%20%28December%202010%29.pdf., The Domestic Economy. Production. Cane and sugar // Quarterly Review - December 2010, Suva, Republic of Fiji: Reserve Bank of Fiji, 2010.

[Obstacles28-58] 58.0 ^58.1 ^58.2 Ron Duncan and Haruo Nakagawa., Obstacles to economic growth in six Pacific Island countries, World Bank, 2006. — P. 28, 67 p.

[59] Coconut // Report on the Fiji National Agricultural Census 2009, Suva, Fiji: Department of Agriculture. Economic Planning and Statistics Division, 2009. — P. 22.

[60] Agriculture. Copra and Coconut Oil // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 42, 84 p.

[61] Waqainabete, Paula.. (2005) Fiji Cocoa Industry. Brief Industry Prifile გვ. p. 1. Fiji AgTrade. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-04. ციტირების თარიღი: 2012-01-04.

[62] Agriculture. Fruits and Vegetables // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 44-45, 84 p.

[63] Table 3.10: Area, production and sales of permanent crops at national level // Report on the Fiji National Agricultural Census 2009, Suva, Fiji: Department of Agriculture. Economic Planning and Statistics Division, 2009.

[64] Dairy // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 45, 84 p.

[65] Some historical perspective // Fiji Beef Commodity Profile, Animal and health production division of the Ministry of primary industries, 1985.

[Dairy-66] 66.0 ^66.1 ^66.2 Fiji Islands. Investment opportunities in the dairy industry. Fiji Islands Trade & Investment Bureau (December 2009). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-04. ციტირების თარიღი: 2012-01-04.

[67] Commercial Dairy Cattle // Report on the Fiji National Agricultural Census 2009, Suva, Fiji: Department of Agriculture. Economic Planning and Statistics Division, 2009. — P. 19.

[68] Goats // Report on the Fiji National Agricultural Census 2009, Suva, Fiji: Department of Agriculture. Economic Planning and Statistics Division, 2009. — P. 20.

[69] Sheep // Report on the Fiji National Agricultural Census 2009, Suva, Fiji: Department of Agriculture. Economic Planning and Statistics Division, 2009. — P. 20.

[70] Agriculture. Sheep // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 45, 84 p.

[71] Poultry // Report on the Fiji National Agricultural Census 2009, Suva, Fiji: Department of Agriculture. Economic Planning and Statistics Division, 2009. — P. 21.

[Today46-72] 72.0 ^72.1 ^72.2 Agriculture. Fisheries // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 44-45, 45-47 p.

[73] Republic of the Fiji Islands: Fisheries Sector Review (Financed by the ADB’s technical assistance funding program) გვ. p. 1. Asian Development Bank (2005). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-05. ციტირების თარიღი: 2012-01-05.

[74] Republic of the Fiji Islands: Fisheries Sector Review (Financed by the ADB’s technical assistance funding program) გვ. pp. 1-2. Asian Development Bank (2005). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-05. ციტირების თარიღი: 2012-01-05.

[75] Fiji. National Fishery Sector Overview გვ. p. 1. Food and Agriculture Organization of the United Nations. ციტირების თარიღი: 2012-01-05.^{[მკვდარი ბმული]}

[fao_fish4-76] 76.0 ^76.1 Fiji. National Fishery Sector Overview გვ. p. 4. Food and Agriculture Organization of the United Nations. ციტირების თარიღი: 2012-01-05.^{[მკვდარი ბმული]}

[77] Fiji. National Fishery Sector Overview გვ. p. 6-7. Food and Agriculture Organization of the United Nations. ციტირების თარიღი: 2012-01-05.^{[მკვდარი ბმული]}

[78] Republic of the Fiji Islands: Fisheries Sector Review (Financed by the ADB’s technical assistance funding program) გვ. pp. 3. Asian Development Bank (2005). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-05. ციტირების თარიღი: 2012-01-05.

[TodayForestry-79] 79.0 ^79.1 ^79.2 ^79.3 Agriculture. Forestry // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 47-48, 84 p.

[fao_forestry12-80] 80.0 ^80.1 Alfred Leslie and Osea Tuinivanua., Plantation forest resources // Fiji Forestry Outlook Study, Bangkok: Food and Agriculture Orfanization of the United Nations Regional Office for Asia and Pacific, 2010. — P. 12, 24 p.

[81] Asia and the Pacific National Forestry Programmes: Update 34. 8. Fiji. FAO Regional Office for Asia and the Pacific (2000). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-05. ციტირების თარიღი: 2012-01-05.

[82] Alfred Leslie and Osea Tuinivanua., Forestry and logging // Fiji Forestry Outlook Study, Bangkok: Food and Agriculture Orfanization of the United Nations Regional Office for Asia and Pacific, 2010. — P. 13, 24 p.

[83] Alfred Leslie and Osea Tuinivanua., Woodchips // Fiji Forestry Outlook Study, Bangkok: Food and Agriculture Orfanization of the United Nations Regional Office for Asia and Pacific, 2010. — P. 13-14, 24 p.

[84] Ron Duncan and Haruo Nakagawa., Obstacles to economic growth in six Pacific Island countries, World Bank, 2006. — P. 6, 67 p.

[Wu2006-85] J ohn C. Wu., The mineral industry of Fiji // U.S. Geological Survey Minerals Yearbook, 2006.

[mrd-gold-86] 86.0 ^86.1 ^86.2 Discovery of gold in Fiji. Ministry of Lands and Mineral Resources. Fiji Mineral Resources Department. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-11.

[uvm1-87] 87.0 ^87.1 Tropical Gold. History of Gold at Vatukoula. University of Vermont. Rubenstein School of Environment and Natural Resources. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-14.

[88] Overview. Vatukoula Gold Mines. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-05-14.

[Manufacturing-89] 89.0 ^89.1 ^89.2 ^89.3 ^89.4 3.5 Manufacturing: Production of Gold and Selected Manufactured Products. Fiji Islands Bureau of Statistics (September 2011). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-06. ციტირების თარიღი: 2012-01-06.

[90] Economy. Manufacturing // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 25, 84 p.

[Narayan-91] 91.0 ^91.1 Paresh Narayan., Globalisation of the garment industry: implications for Fiji’s economy(ინგლისური) // Development Bulletin, 2001.

[92] The Fiji Garment Industry გვ. p. 11. Oxfam. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-06. ციტირების თარიღი: 2012-01-06.

[pitic-93] 93.0 ^93.1 Doing Business in Fiji Islands გვ. pp. 2-3. Pacifi c Islands Trade and Investment Commission, Sydney. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-06. ციტირების თარიღი: 2012-01-06.

[94] Transport, communication and energy. Energy // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 42, 82 p.

[95] Energy // Fiji Facts & Figures 2011, Fiji Islands Bureau of Statistics, 2011. — P. 22, 38 p.

[FijiToday82-96] 96.0 ^96.1 ^96.2 Transport, communication and energy. Fiji Electricity Authority // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 42, 82-83 p.

[fea19-97] 97.0 ^97.1 FEA Annual Report 2010, Fiji Electricity Authority, 2011. — P. 19, 64 p.

[fea8-98] 98.0 ^98.1 FEA Annual Report 2010, Fiji Electricity Authority, 2011. — P. 8, 64 p.

[99] Wind farm. FEA. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-07. ციტირების თარიღი: 2012-01-07.

[100] Modelling Tourism Demand in Fiji გვ. pp. 3-4. Economics Department. Reserve Bank of Fiji (2004). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-08. ციტირების თარიღი: 2012-01-08.

[101] Tourism // Fiji Today 2004/2005, Ministry of Information, Communications and Media Relations of Fiji. — P. 49-50, 84 p.

[visit_purpose-102] 102.0 ^102.1 10.6 Visitor Arrivals by purpose of visit. Fiji Bureau of Statistics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-08. ციტირების თარიღი: 2012-01-08.

[103] 10.7 Visitor Arrivals: Number by Country of Residence by Month. Fiji Bureau of Statistics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-08. ციტირების თარიღი: 2012-01-08.

[104] Paresh Kumar Narayan., Fiji's Tourism Industry: A SWOT analysis // The Journal of Tourism Studies, 2000, ტ. 11.

[105] Paresh Kumar Narayan., Fiji's Tourism Industry: A SWOT analysis // The Journal of Tourism Studies, 2000, ტ. 11.

[106] Travel to Fiji Passports and Visas. Bula me. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-08. ციტირების თარიღი: 2012-01-08.

[107] Key Statistics: September 2011. 7.1 Balance of Trade - All Items. Fiji Bureau of Statistics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-09. ციტირების თარიღი: 2012-01-09.

[WT_TPRviii-108] Fiji. Trade Policy Review. Report by the Secretariat, World Trade Organization, 2009. — P. viii.

[109] United States of America Fact Sheet. Fiji Trade and Invesment Bureau. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.

[investmentAustralia-110] 110.0 ^110.1 Australia Fact Sheet. Fiji Trade and Invesment Bureau. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.

[111] Japan Fact Sheet. Fiji Trade and Invesment Bureau. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.

[112] Samoa Fact Sheet. Fiji Trade and Invesment Bureau. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.

[113] Tonga Fact Sheet. Fiji Trade and Invesment Bureau. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.

[114] Singapore Fact Sheet. Fiji Trade and Invesment Bureau. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.

[115] New Zealand Fact Sheet. Fiji Trade and Invesment Bureau. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.

[116] China Fact Sheet. Fiji Trade and Invesment Bureau. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.

[117] Balance of Payments // Fiji Facts and Figures as at 1st July 2010, Fiji Islands Bureau of Statistics, 2010. — P. 24.

[118] 4.1 Central Government Revenue and Expenditure. Fiji Islands Bureau of Statistics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.

[119] 4.1 Current Revenue Analysis by Source. Fiji Islands Bureau of Statistics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-11-13. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.

[120] 4.3 Expenditure - Analysis by Type. Fiji Islands Bureau of Statistics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.

[121] 2.6 Central Government Final Consumption Expenditure. Fiji Islands Bureau of Statistics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-10. ციტირების თარიღი: 2012-01-10.

[122] Annual Report 2010, Reserve Bank of Fiji, 2011. — P. 22, 90 p.

[123] International Rugby Board — World Rankings: Full world rankings. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-10. ციტირების თარიღი: 2015-01-18.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]