 კავკასიონი (რუს. Большой Кавказ; აზერ. Qafqaz dağları) — ვრცელი მთათა სისტემა კავკასიაში, ევროპისა და აზიის მიჯნაზე. განფენილია რუსეთის, საქართველოსა და აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე. შედგება რამდენიმე ქედისაგან და წარმოადგენს ერთ მთლიან თითქმის სწორხაზოვან მთაგრეხილს, რომელიც გადაჭიმულია დასავლეთ-ჩრდილო-დასავლეთიდან აღმოსავლეთ-სამხრეთ-აღმოსავლეთისაკენ შავსა და კასპიის ზღვებს შორის, დაახლოებით 1500 კმ-ზე, მინიმალური სიგანე 32 კმ, ხოლო მაქსიმალური სიგანე 180 კმ აღწევს. ფართობი 145 ათასი კმ². თავისი ბოლოებით ტამანისა და აფშერონის ნახევარკუნძულებშია შეჭრილი, ერთი მხრივ, აზოვისა და შავ ზღვას შორის, მეორე მხრივ, კასპიის ზღვის შუა და სამხრეთ ნაწილებს შორის. კავკასიის, რუსეთისა და მთლიანად ევროპის უმაღლესი წერტილია იალბუზი (5642 მ). კავკასიონის მთიანეთი შედგება რიგი ქედების, ხეობებისა და ქვაბულებისაგან, რომლებიც ართულებენ კავკასიონის მორფოლოგიას. კავკასიონს ჩრდილოეთით ესაზღვრება ყუბან-აზოვისპირა დაბლობი, თერგ-კუმის დაბლობი და სტავროპოლის მაღლობი, სამხრეთით განფენილია კოლხეთის დაბლობი და მტკვარ-არაქსის დაბლობი. კავკასიონის ჩრდილო მთისძირიდან კუმა-მანიჩის ღრმულამდე გადაჭიმულია წინაკავკასია. კავკასიონის ოროგრაფიულ ღერძს წარმოადგენს ოროჰიდროგრაფიული კავკასიონის მთავარი წყალგამყოფი ქედი, რომელიც უწყვეტად ვრცელდება სისტემის ერთი ბოლოდან მეორემდე. უმაღლესი მწვერვალია შხარა (5201 მ). კავკასიონის სიგანე სხვადასხვა ნაწილში ცვალებადია: ნოვოროსიისკის მერიდიანზე კავკასიონის სიგანე 32 კმ-მდეა, იალბუზის მერიდიანზე ყველაზე უფრო განიერია და 180 კმ აღწევს; ვლადიკავკაზის მერიდიანზე 110 კმ-ია, დაღესტნის მერიდიანზე — 160 კმ. კავკასიონის მრავალი მწვერვალი მოდელირებულია ძველი ეროზიის, მყინვარული და პერიგლაციალური პროცესების მოქმედებით. კავკასიონზე აღმართულია მარადთოვლიანი ყინულებითა და ფირნის მძლავრი ველებით შემოსილი მრავალი ციცაბოკალთიანი, ძნელმისადგომი და დაკბილული მწვერვალი.
 დიდი ოყარი, დიდი თეთრი ყანჩა (ლათ. Ardea alba) — ფრინველი ყანჩისებრთა ოჯახისა. ადრე შედიოდა ოყარის გვარში. დიდი ზომის ფრინველია. სხეულის სიმაღლეა 94–104 სმ, ფრთების შლილი 131–145 სმ, მასა 912–1140 გრამი. აქვს თეთრი ბუმბული, გრძელი შავი ფეხები და ყვითელი ნისკარტი, რომელიც შეჯვარების პერიოდში მოყვითალო უხდება. გავრცელებულია დასავლეთ და აღმოსავლეთ ნახევარსფეროს ზომიერ და ტროპიკულ სარტყლებში. ბინადრობს წყალსატევებთან ახლოს, როგორც სანაპირო ზოლთან, ისე კონტინენტის შიდა ადგილებში. საქართველოში გვხვდება როგორც მობუდარი გადამფრენი ან, ზოგჯერ, მობინადრე ფრინველი. აღწევს ზღვის დონიდან 1800 მეტრამდე. ჩრდილოეთით მობუდარი პოპულაცია გადამფრენია, დანარჩენის დიდი ნაწილი — მკვიდრი. დროს ხეებზე ატარებს. ფრენისას (საშუალოდ ავითარებს 28–51 კმ/სთ სიჩქარეს) უკან სწევს თავს და კისერს ლათინური S-ის ფორმას აძლევს. სეზონურად მონოგამური ფრინველია; სქესობრივ სიმწიფეს 2 წელში აღწევს. ბუდობს კოლონიებად, ხშირად სხვა ყანჩებთან ერთად. ბუდეს, ერთ ადგილზე შეგროვილ ჯოხებისა და ტოტების გროვას, აგებს ნაყარ ლერწამზე, მიწაზე ან ხეზე. დებს 3–6 მოცისფრო-მწვანე კვერცხს. ორივე მშობელი კრუხობს 23–26 დღის განმავლობაში. ბარტყები 42–49 დღეში ბუმბულით იმოსებიან, 7 კვირაში ფრენას სწავლობენ. ძირითად შემთხვევაში მხოლოდ ერთი ბარტყი აღწევს ზრდასრულობამდე. ზომიერ განედებში მრავლდება გაზაფხულზე ან ზაფხულში, ტროპიკებში — ნებისმიერ სეზონზე; ჩვეულებრივ წელიწადში ერთხელ, იშვიათად — ორჯერაც. იკვებება თევზებით, ამფიბიებით, ქვეწარმავლებით, კიბოსნაირებით, მღრღნელებითა და მწერებით. ბუნებაში — 15, ხოლო ტყვეობაში 22 წლამდე ცოცხლობს. მისი ლამაზი თეთრი ბუმბულის გამო დიდი რაოდენობით ანადგურებდნენ XIX–XX საუკუნეებში, რამაც დიდი ოყარის რაოდენობა მნიშვნელოვნად შეამცირა. დღეისათვის მდგომარეობა გაუმჯობესებულია. განირჩევა 4 ქვესახეობა, რომელთაგან საქართველოში გვხვდება ჩრდილოური დიდი თეთრი ყანჩა.
|
 აკაკი შანიძე (დ. 26 თებერვალი, 1887, ქვემო ნოღა, ქუთაისის მაზრა — გ. 29 მარტი, 1987, თბილისი) — ქართველი ენათმეცნიერი, დიალექტოლოგი, ფილოლოგი, ლექსიკოლოგი, რუსთველოლოგი, ფოლკლორისტი, არმენოლოგი, ალბანოლოგი, საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის თანადამფუძნებელი და აკადემიკოსი (1941), სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი (1939), საქართველოს მეცნიერების დამსახურებული მოღვაწე (1943), სომხეთის მეცნიერების დამსახურებული მოღვაწე (1967), პრაღის აღმოსავლეთმცოდნეობის ინსტიტუტის წევრ-კორესპონდენტი (1937), იენის შილერის სახელობის უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი (1966), ინგლისის „ფილოლოგთა საზოგადოების“ საპატიო წევრი (1979), საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის საზოგადოებრივ მეცნიერებათა განყოფილების თავმჯდომარე (1946) და ვიცე-პრეზიდენტი (1948–1950). მან იოსებ ყიფშიძესა და გიორგი ახვლედიანთან ერთად საფუძველი ჩაუყარა საქართველოში ენათმეცნიერების კვლევა-ძიებას. მისი ნაშრომები ეხება ქართველური ენების სტრუქტურისა და ისტორიის, ქართული დიალექტოლოგიის, ლექსიკოლოგიის, ტექსტოლოგიის, ეპიგრაფიკის, ფოლკლორისტიკის, რუსთველოლოგიის, არმენისტიკის, ალბანოლოგიისა და ქართული სალიტერატურო ენის ნორმალიზაციის პრობლემატიკას. შანიძის ადრეული გამოკვლევები შეჯამებულია საეტაპო მნიშვნელობის წიგნში „ქართული ენის გრამატიკა“, რომელიც გამოიცა 1930 წელს და არის ახალი ქართული ენის პირველი მეცნიერული გრამატიკა. უაღრესად მნიშვნელოვანია აგრეთვე მისი „ძველი ქართული ენის გრამატიკა“, რომელიც 1976 წელს გამოიცა. აღნიშნული წიგნი ითარგმნა გერმანულ ენაზეც. მეცნიერის მოღვაწეობიდან აღსანიშნავია ე. წ. ხანმეტ-ჰაემეტი ტექსტების აღმოჩენა-გამომზეურება, ქართული ბიბლიური ტექსტების, ქართული ოთხთავის რედაქციების აკადემიური გამოცემა და სხვა. დიდია მისი ღვაწლი „ვეფხისტყაოსნის“ ტექსტის მეცნიერულად დადგენის საქმეში. მისმა კაპიტალურმა ნაშრომმა „ქართული ხალხური პოეზია - ხევსურული“ (1931), სათავე დაუდო ქართულ მეცნიერულ ფოლკლორისტიკას.
 ხლოდვიგ I (ფრანგ. Clovis; ლათ. Chlodovechus, Chlodoveus; დ. დაახლ. 466 — გ. 27 ნოემბერი, 511, პარიზი) — ფრანკთა მეფე მეროვინგების დინასტიიდან. სახელმწიფოს მართავდა 481–511 წლებში. მისი მმართველობის პერიოდში, კერძოდ 496 წელს ფრანკებმა მიიღეს მართლმადიდებლური ქრისტიანობა, ხოლო მეფის მიერ წარმოებული მრავალრიცხოვანი ომების შედეგად მნიშვნელოვნად გაფართოვდა ფრანკთა სახელმწიფო. 507-508 წლებში აქტიურად ებრძოდა ვესტგუთებს, მათთან ომის შემდეგ ხლოდვიგი გაემგზავრა პარიზში, რომელიც 508 წელს გახადა საკუთარი რეზიდენცია. თავისი მმართველობის ბოლო პერიოდში ხლოდვიგმა დაიპყრო რაინის წვრილ-წვრილი სამეფოები: თიურინგების, ვარნებისა და დასავლეთის გერულების. ამრიგად, ხლოდვიგის მმართველობის დროს რაინის პირზე არ დარჩენილა დამოუკიდებელი სახელმწიფოები. ხლოდვიგის დროს ჩაწერეს სალიკური სამართალი, ფრანკების კანონთა პირველი კრებული. 511 წლის ივლისში მან მოიწვია პირველი საეკლესიო კრება ორლეანში, რომელშიც მონაწილე 32 ეპისკოპოსიდან ნახევარი წარმოშობით ფრანკების სახელმწიფოდან იყო. ხლოდვიგი გარდაიცვალა 511 წლის 27 ნოემბერს, 45 წლის ასაკში, პარიზში. იგი დაკრძალეს წმინდა მოციქულების, პეტრესა და პავლეს სახელობის ეკლესიაში, რომელიც თავად ააშენა. XVIII საუკუნეში ეს ეკლესია ხლოდვიგის გვერდით დაკრძალული წმინდა ჟენევიევას სახელზე აკურთხეს. ხლოდვიგის გარდაცვალების შემდეგ სამეფო მის ოთხ ვაჟს შორის დაიყო. ხლოდვიგის მთავარი ბიოგრაფები არიან ქალაქ ტურის ეპისკოპოსი გრიგოლ ტურელი, ნახევრადლეგენდარული ფრანკი ისტორიკოსი ფრედეგარი, რომელმაც VII საუკუნეში დაწერა „ქრონიკა“ და VIII საუკუნის ანონიმი ავტორი, რომელსაც ეკუთვნის „ფრანკების ისტორიის წიგნი“, რომელიც მნიშვნელოვანი გადახრების გარეშე ძირითადად იმეორებს გრიგორ ტურელის ისტორიას. გარდა ამისა ჩვენს დრომდე მოაღწია იმდროინდელი მიმოწერის ფრაგმენტებმა, რომლებიც ემყარება იმ წყაროებს, რომელიც ჩვენთვის ცნობილი აღარაა.
|
.jpg)
