გურიის მხარე

გურიის მხარე — მხარე საქართველოში. მოიცავს კოლხეთის ბარის სამხრეთ პერიფერიულ ნაწილს და მესხეთის ქედის ჩრდილო-დასავლეთ განშტოებებს. ჩრდილოეთით ესაზღვრება სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარე, აღმოსავლეთით — იმერეთის მხარე, სამხრეთით — აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა, დასავლეთით — შავი ზღვა. ფართობი 2033,2 კმ². მოსახლეობა — 113 350 კაცი (2014). ცენტრი — ქ. ოზურგეთი. მხარეში არის 3 მუნიციპალიტეტი (ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტი, ოზურგეთის მუნიციპალიტეტი, ჩოხატაურის მუნიციპალიტეტი), 2 ქალაქი (ლანჩხუთი, ოზურგეთი), 7 დაბა (ბახმარო, გომისმთა, ლაითური, ნარუჯა, ურეკი, ქვედა ნასაკირალი, ჩოხატაური), 186 სოფელი. გურიის მხარე ემთხვევა ისტორიულ-ეთნოგრაფიულ მხარე გურიას. მოსახლლეობის 98,07 % ქართველია, 1,08 % – სომეხი, 0,50 % – რუსი, 0,12 % – უკრაინელი. საშუალო სიმჭიდროვეა 55,7 კაცი 1 კმ²-ზე. მოსახლეობის 28 % ცხოვრობს ქალაქში, 72 % – სოფლად. მოსახლეობის დიდი ნაწილი დასაქმებულია სოფლის მეურნეობაში. მოჰყავთ სიმინდი, თხილი, ჩაი, კურკოვანი და კაკლოვანი ხილი, ციტრუსები (მათ შორის მანდარინი), ყურძენი და სხვა. მნიშვნელოვანი კურორტებია: ბახმარო, გომისმთა, გრიგოლეთი, ურეკი, შეკვეთილი. რეგიონის კოდია — GE-GU.

ადმინისტრაციული ერთეული
გურიის მხარე
ქვეყანა	საქართველო
ადმ. ცენტრი	ოზურგეთი
შიდა დაყოფა	ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტი, ოზურგეთის მუნიციპალიტეტი და ჩოხატაურის მუნიციპალიტეტი
კოორდინატები	41°58′00″ ჩ. გ. 42°12′00″ ა. გ.
სახელმწიფო რწმუნებული	გიორგი ურუშაძე
დაარსდა	1995
ფართობი	2033 კმ²
ოფიციალური ენა	ქართული ენა
მოსახლეობა	113 350 (2014) კაცი
სიმჭიდროვე	55,7 კაცი/კმ²
ეროვნული შემადგენლობა	ქართველები — 98,07 %; სომხები — 1,08 %; რუსები — 0,50 %; უკრაინელები — 0,12 %.
სარწმუნოებრივი შემადგენლობა	მართლმადიდებლები — 86,7 %; მუსლიმები — 11,4 %
სასაათო სარტყელი	UTC+04:00
საფოსტო ინდექსი	3500
ოფიციალური საიტი	http://www.guria.gov.ge/
გურიის მხარე ვიკისაწყობში

გეოგრაფია

მხარის ცენტრი, ქალაქი ოზურგეთი

გურიის მხარე მდებარეობს დასავლეთ საქართველოში, შავი ზღვის პირას. გურიის მხარეს ჩრდილოეთიდან ესაზღვრება სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარე, რომლისგანაც გამოყოფილია მდინარე ფიჩორით. სამხრეთით ესაზღვრება აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა, რომლისგანაც გამოჰყოფს მესხეთის ქედი. გურიის მხარეს ასევე ესაზღვრება იმერეთის მხარე (ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან) და სამცხე-ჯავახეთის მხარე (სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან). დასავლეთიდან გურიის მხარეს 22 კილომეტრიანი სანაპირო ზოლი აქვს. გურიის მხარის ნაწილი ოდიშ-გურიის დაბლობზე მდებარეობს, ხოლო ნაწილი კი მესხეთის ქედის ჩრდილოეთ კალთებზე. მხარის ფართობი შეადგენს 2033 კვ.კმ–ს, რაც ქვეყნის ტერიტორიის 2,9 %-ია. აქედან 15 000 ჰექტარი დაკავებული აქვს კოლხეთის ეროვნულ პარკს. მხარეში მაღალია სტიქიების, კერძოდ, მეწყრული პროცესების და წყალდიდობების რისკი.

კლიმატი

მხარე ბუნებრივი პირობების მიხედვით ორ, ბარისა და მთის ნაწილად იყოფა. დაბლობისთვის დამახასიათებელია ნოტიო-სუბტროპიკული ჰავა, ზომიერად ცხელი ზაფხული და ზომიერად გრილი ზამთარი. მთის ჰავისთვის დამახასიათებელია ზომიერად თბილი ზაფხული და ზომიერად ცივი ზამთარი. გურიის მხარის მთიანი ნაწილისთვის დამახასიათებელია ზღვისა და მთის ჰაერის შერწყმით. ამითაა გაპირობებული მხარის სამთო კურორტების სამკურნალო თვისებები.

ტყის და წყლის რესურსები

მდინარე ბჟუჟი სოფელ შემოქმედში

მხარე მდიდარია მდინარეებით და ტბებით. ძირითადი მდინარეებია სუფსა და ნატანები. მათ ერთმანეთისგან ნასაკირალის სერი გამოჰყოფს. სხვა მნიშვნელოვანი მდინარეებია ბჟუჟი, ბახვისწყალი და გუბაზეული. მხარეში ბევრი მცირე ტბაა. მათ შორის შედარებით მოზრდილებია იმნათის ტბა და ჯაპანის ტბა. სულ 25 საშუალო და მცირე ზომის მთის მდინარე ჩამოედინება, რომელთა საერთო სიგრძე 598 კმ-ს შეადგენს, ხოლო აუზების საერთო ფართობი 1000 კვ.კმ-ზე მეტია.

მხარის ტერიტორიის 48 % უკავია ტყეს (81,2 ათასი ჰექტარი). მოქმედებს 21 ლიცენზირებული სახერხი. ფოთლოვანებიდან გავრცელებულია წიფელი (29 370 ჰა), მურყანი (12 398 ჰა), რცხილა (2518 ჰა), აკაცია (9786 ჰა), წაბლი (466 ჰა) და ვერხვი. წიწვოვნებიდან ჭარბობს ნაძვი (5520 ჰა), სოჭი (2900 ჰა) და ფიჭვი (166 ჰა). ქვეტყე და ბუჩქნარი წარმოდგენილია წყავით, შქერით და იელით. მხარის ტერიტორიაზე ხშირია ბამბუკი. ბახმაროს მიმდებარე ტერიტორიაზე არის პონტოს მუხის საქართველოს ტერიტორიაზე ყველაზე კარგად შემონახული წმინდა კორომი.

წიაღისეული

მხარე მმდიდარია მინერალური წყლებით და თერმული წყლის რესურსით. ყველაზე ცნობილი წყალია ნაბეღლავი. თერმული წყლები ასევე მოდის გულიანში, ნასაკირალში, კოხნარში, ზოტში. მხარის შავი ზღვის სანაპიროს 22 კილომეტრიან ზოლზე მაგნიტური ქვიშებით ცნობილ ადგილებში განთავსებულია ბალნეოლოგიური კურორტები ურეკი და შეკვეთილი. მხარის ტერიტორიაზე არსებული წიაღისეულის მარაგებიდან განსაკუთრებით აღსანიშნავია მთისპირის ბენტონიტური თიხის საბადო, რომლის მოპოვებაც ხდება. სოფელ ვაკიჯვარში არის საქართველოში ერთადერთი აპატიტის მადანი. ამავე სოფელშია წითელი რკინის მადანი, სპილენძის ბუდობები, მცირე ოდენობით ტყვია, ვერცხლი და თუთია. გარდა ამისა, მხარის ტერიტორიაზეა კაოლინი ზემო მაკვანეთში, თიხნარი მიწა აცანაში, ზემო აკეთში და ქვემო აკეთში, სიენიტების საბადო შემოქმედსა და გომში, ოქრას საბადო ნაგომარში.

მოსახლეობა

2014 წლის აღწერის მონაცემებით გურიის მოსახლეობის რაოდენობა 113 350 ადამიანია, რაც საქართველოს მოსახლეობის 3,1 %-ს შეადგენს. მოსახლეობის სიმჭიდროვე 1 კვ.კმ–ზე არის 55,7 კაცი. მოსახლეობის 98,07 % ეთნიკურად ქართველია, 1,08 % — სომეხი. ძირითადად ცხოვრობენ გურულები, მოსახლეობის დაახლოებით 10-12 % აჭარელია. მოსახლეობის 86,7 % მართლმადიდებელია, 11,4 % — მუსლიმი. მხარეში შეინიშნება მოსახლეობის ბუნებრივი ასევე მექანიკური კლება.

მხარის ადმინისტრაციული ცენტრია ქალაქი ოზურგეთი. მხარეში 194 დასახლებული პუნქტია, მათ შორის 2 ქალაქი (ოზურგეთი და ლანჩხუთი), 7 დაბა (ჩოხატაური, ბახმარო, გომისმთა, ლაითური, ნარუჯა, ურეკი, ქვედა ნასაკირალი) და 185 სოფელი. მხარის ურბანიზაციის დონე დაბალია. ქალაქებსა და დაბებში ცხოვრობს მოსახლეობის 28 %, ხოლო სოფლებში - 72 %. მაღალმთიან დასახლებებს მიეკუთვნება ჩოხატაურის მუნიციპალიტეტის ერთი სოფელი.

აღწერის შედეგები

მხარე / რაიონი-მუნიციპალიტეტი	2002 წ. აღწ.	2014 წ. აღწ.	2016'	2017'	2018'
გურია	143 357	113 350	112 400	111 500	110 500
ლანჩხუთის	40 507	31 486	31 300	31 100	30 800
ოზურგეთის	78 760	62 863	62 300	61 800	61 300
ჩოხატაურის	24 090	19 001	18 800	18 600	18 400

მმართველობა

მხარეში სახელმწიფოს წარმომადგენელია სახელმწიფო რწმუნებული. ამ თანამდებობაზე დღემდე მუშაობდნენ:

• 1995–1997 — მიხეილ ჭკუასელი;
• 1997–1998 — ოლეგ ნიკოლეიშვილი;
• 1998–2003 — კარლო გუჯაბიძე;
• 2003–2004 — ვახტანგ გოლიაძე;
• 26 ოქტომბერი 2004 – 9 მაისი, 2005 — ბეჟან კალანდაძე;
• 2005–2006 — ალეკო ცინცაძე;
• 2006–2008 — მიხეილ სვიმონიშვილი;
• 2008–2008 — რამაზ ნიკოლაიშვილი;
• 2008–2013 — ვალერი ჩიტაიშვილი;
• 2013–2014 — გიორგი ჩხაიძე;
• 2015-2017 — გია სალუქვაძე;
• 2017-2018 — მერაბ ჭანუყვაძე;
• 2018-2021 — ზურაბ ნასარაია;
• 2021-2021 — გიორგი სახოკია;
• 2021 წლიდან დღემდე — გიორგი ურუშაძე.

ეკონომიკა

საბჭოთა კავშირის დანგრევის შემდეგ თხილის მოყვანა გურიის რურალური მოსახლეობისთვის შემოსავლის ძირითად წყაროდ იქცა

გურია სასოფლო–სამეურნეო მხარეა. სოფლის მეურნეობაშია დასაქმებული (თვითდასაქმებული) მხარის შრომისუნარიანი მოსახლეობის 56,3 %. სოფლის მეურნეობა არ არის მოდერნიზებული და ნატურალური მეურნეობის ნიშნებს ატარებს. ის ორიენტირებულია არა სარეალიზაციო პროდუქციის წარმოებაზე, არამედ შინამეურნეობის სასურსათო მოთხოვნების დაკმაყოფილებაზე. სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის 22,3 ათასი ჰა შეადგენს სახნავს, 19,7 ათასი ჰა - საძოვარს, 1,2 ათასი ჰა - სათიბს, ხოლო 5,5 ათასი ჰა დაუმუშავებელია.

რეგიონში ნათესი ფართობების მიხედვით ყველაზე მეტად გავრცელებულია სიმინდი, თხილი, ციტრუსი, ჩაი და ხილი. სახნავი ფართობების უდიდესი ნაწილი მოდის სიმინდზე და შემდეგ თხილზე. თხილის წარმოება განსაკუთრებით გაიზარდა 1990-იანებიდან. 2011 წლისთვის თხილის წარმოებამ 7 ათას ტონას მიაღწია. მნიშვნელოვნადაა შემცირებული საბჭოთა პერიოდის წამყვანი კულტურების, ჩაისა და ციტრუსის წარმოება. რეალიზაციის მიხედვით ყველაზე მნიშვნელოვანი სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციაა თხილი, ჩაი და ციტრუსი. სხვა მნიშვნელოვანი კულტურებია კივი და ლურჯი მოცვი.

უფრო სუსტადაა განვითარებული მეცხოველეობა. მხარეში აღირიცხება 68,1 ათასი სული მსხვილფეხა საქონელი, 6,9 ათასი სული ღორი, 528 690 ფრთა ფრინველი, 8,2 ათასი სული ცხვარი და თხა. მხარეში მოქმედებს 15-მდე მცირე ზომის სატბორე მეურნეობა, სადაც მოშენებულია კობრი და კალმახი. მხარეში არის 12,2 ათასი ოჯახი ფუტკარი.

კურორტი ბახმარო

მხარის ეკონომიკის მნიშვნელოვანი ნაწილია მომსახურების სფერო, ვაჭრობა და ტურიზმი. ვაჭრობა შედარებით მეტადაა განვითარებული ოზურგეთისა და ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტებში. ჩოხატაურის მუნიციპალიტეტში ვაჭრობას უფრო სეზონური ხასიათი აქვს და ზაფხულში მატულობს. ტურიზმი განსაკუთრებით განვითარებულია მხარის შავიზღვისპირეთში, სადაც განლაგებულია ცნობილი კურორტები - ურეკი, შეკვეთილი და გრიგოლეთი, შედარებით ნაკლებად მაღალმთიან ალპურ ზონაში - ბახმარო და გომისმთა. მხარის ტერიტორიაზეა ასევე, ორი ბალნეოლოგიური კურორტი - ნაბეღლავი და ქვედა ნასაკირალი. თუმცა ამ უკანასკნელების წვლილი მხარის ეკონომიკაში მიზერულია. კურორტ შეკვეთილთან მოქმედებს თანამედროვე ტიპის გასართობი ცენტრი „ციცინათელა“, რომლითაც აქტიურად სარგებლობენ როგორც გურიის, ისე აჭარის კურორტების დამსვენებლები. შეკვეთილში მიმდინარეობს თანამედროვე ტიპის საკონცერტო დარბაზის მშენებლობა.

სუსტად არის განვითარებული მრეწველობა. მნიშვნელოვანი ობიექტებია ნაბეღლავის ქარხანა, სადაც ისხმება მინერალური წყალი „ნაბეღლავი“ და სუფრის წყალი „ბახმარო“. მხარეში წარმოებული სხვა მნიშვნელოვანი პროდუქციაა: ელექტროენერგია, ლუდი, უალკოჰოლო სასმელები, ხორბლის ფქვილი, პურ-ფუნთუშეული, ინერტული მასალები და დაფქული თიხა. მხარეში განთავსებულია სუფსის ნავთობტერმინალი, რომელიც ბაქო-სუფსის მილსადენის დაბოლოებას წარმოადგენს.

2011 წლის მონაცემებით მხარეში დაქირავებით დასაქმებული იყო მოსახლეობის 3,9 %. შრომის საშუალო თვიური ანაზღაურება მხარეში 2011 წლის მონაცემებით 276,4 ლარია. სხვადასხვა ეკონომიკური მაჩვენებლებით (სიღარიბის დონე, უმუშევრობა, შრომის საშუალო ანაზღაურება), გურიის მხარეს საქართველოს სხვა მხარეებთან შედარებით ყველაზე უარესი მაჩვენებლები აქვს რაჭა-ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის მხარის შემდეგ.

ტრანსპორტი

E60 ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე

მხარის ძირითადი სატრანსპორტო არტერიებია რკინიგზა და საავტომობილო გზები. რკინიგზა გადის მხოლოდ ოზურგეთისა და ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტების ტერიტორიაზე. მისი სიგრძე 76 კმ-ია. მხარეში საავტომობილო გზებს 2405,4 კმ უკავია. მათ შორის ასფალტ-ბეტონის საფარით დაფარულია 653,2 კმ, ხოლო ხრეშით - 1752,2 კმ. მხარის ტერიტორიაზე გადის 58 კილომეტრის სიგრძის საერთაშორისო მნიშვნელობის გზები ს2 და ს12.

მხარის უახლოესი პორტებია ფოთისა და ბათუმის ნავსადგურები, ხოლო უახლოესი აეროპორტები: ბათუმისა და ქუთაისის.

ენერგეტიკა

მხარეში რამდენიმე საშუალო და მცირე ზომის ჰიდროელექტროსადგურია. მოქმედი ჰესებია ბჟუჟჰესი სოფელ გომში, მდინარე ბჟუჟზე და აჭჰესი ლიხაურში, მდინარე აჭისწყალზე. მცირე ზომის ჰესებია მდინარე ნატანებზე სოფელ ვაკიჯვარსა და ბაღდადში (უჩხობჰესი). 2013 წელს გაიხსნა ბახვიჰესი მდინარე ბახვისწყალზე სოფელ უკანავაში. მდინარე გუბაზეულის ხეობაში დაგეგმილია ზოტიჰესის აშენება.

კომუნალური მომსახურება

2011 წლის მონაცემებით ბუნებრივი აირით უზრუნველყოფილია მხარის 14,9 %. ცენტრალური წყალმომარაგების სისტემებით სარგებლობს ქ. ოზურგეთის მოსახლეობის 65 %, ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის სოფლების მოსახლეობის 15 %, ქ. ლანჩხუთის მოსახლეობის 45 % და დაბა ჩოხატაურის მოსახლეობის 45 %. მხარეში მოქმედებს 4 ნაგავსაყრელი: 2 ოზურგეთის მუნიციპალიტეტში და თითო სხვა მუნიციპალიტეტებში. ნაგავსაყრელების საერთო ფართია 13,65 ჰა.

მობილური სატელეფონო კავშირით მოსახლეობის 98 % სარგებლობს. სამივე მუნიციპალიტეტში არის სახანძრო-სამაშველო სამსახურები. სულ მხარეში 7 სახანძრო მანქანაა.

ჯანდაცვა

მხარეში მოქმედებს ოთხი საავადმყოფო, რომელთა საწოლების საერთო რაოდენობა 240-ია, ასევე რამდენიმე მცირე კერძო ჯანდაცვის დაწესებულება. მხარეში მოქმედებს 10 სასწრაფო სამედიცინო დახმარების ბრიგადა და 317 ექიმი.

განათლება და კულტურა

განათლება

მხარეში ფუნქციონირებს 97 საჯარო და 4 სამრევლო სკოლა, რომლებშიც სულ 16 116 მოსწავლე სწავლობს და 2714 მასწავლებელი ასწავლის. მხარეში მოქმედებს 65 საბავშვო ბაღი. მხარეში არ მოქმედებს არც ერთი საჯარო ან კერძო უნივერსიტეტი. ოზურგეთში ფუნქციონირებს ერთი პროფესიული კოლეჯი. მხარეში ოთხი სამუსიკო სკოლა ფუნქციონირებს. ოზურგეთში მოქმედებს ანასეულის ჩაისა და სუბტროპიკულ მეცნიერებათა სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტი.

სპორტი

მხარეში არის სამი საფეხბურთო და ერთი სარაგბო კლუბი. მხარის მდიდარი ტრადიციების მქონე საფეხბურთო კლუბია ლანჩხუთის „გურია“. საფეხბურთო კლუბებია ოზურგეთსა („მერცხალი“) და ჩოხატაურში („ბახმარო“). ოზურგეთში არის სარაგბო კლუბი ოზურგეთის ფირალები.

მხარეში აგრეთვე მოქმედებს მძლეოსნობის, კრივის, თავისუფალი ჭიდაობის, ჩოგბურთის, ჭადრაკის, ბალახის ჰოკეის, ძიუდოს, ძალოსნობის, ტაიკვანდოს სკოლები. სოფელ გრიგოლეთში არსებობს საფეხბურთო ბაზა.

მუზეუმები

მხარეში მოქმედებს 10 მუზეუმი, რომელთა დამთვალიერებლების რიცხვი 2011 წელს 12 933 ადამიანს შეადგენდა. მხარის უძველესი მუზეუმია ოზურგეთის ისტორიული მუზეუმი, რომელსაც ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის სოფლებში გააჩნია რამდენიმე ფილიალი. მხარეთმცოდნეობის მუზეუმია ლანჩხუთსა და ჩოხატაურში. ასევე მოქმედებს მხარეში დაბადებული გამოჩენილი პიროვნებების სახლ-მუზეუმები.

ღირსშესანიშნაობები

შემოქმედის ეკლესია

მხარის ტერიტორიაზე მდებარეობს არქიტექტურის რამდენიმე ძეგლი. მათ შორის რვა ეროვნული მნიშვნელობისაა. საერო ხასიათის ნაგებობებიდან შემორჩენილია ვაშნარის ნაქალაქარი და ქალაქ ოზურგეთში აღმოჩენილი ოზურგეთის აბანოების ნაშთები. მხარის მნიშვნელოვანი საფორტიფიკაციო ნაგებობებია ასკანისა, ბუკისციხისა და ლიხაურის ციხეები.

ლიტერატურა

• ლოლუა ე., ენციკლოპედია „საქართველო“, ტ. 2, თბ., 2012. — გვ. 220-221.

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

გურიის მხარე

• სახელმწიფო რწმუნებულის ადმინისტრაცია დაარქივებული 2020-10-20 საიტზე Wayback Machine.
• საინფორმაციო-ანალიტიკური პორტალი
• ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის ოფიციალური საიტი
• ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის ოფიციალური საიტი დაარქივებული 2013-06-07 საიტზე Wayback Machine.
• ჩოხატაურის მუნიციპალიტეტის ოფიციალური საიტი დაარქივებული 2014-05-17 საიტზე Wayback Machine.

სქოლიო

გურიის პორტალი – დაათვალიერეთ ვიკიპედიის სხვა სტატიები გურიის შესახებ.