პრაზეოდიმიუმი

პრაზეოდიმი

59 Pr

140.91

4f3 6s2

პრაზეოდიმი (ლათ. Praseodymium < ბერძ. πράσιος — „ღია-მწვანე“ და δίδυμος — „ტყუპისცალი“; ქიმიური სიმბოლო — ${\ce {Pr}}$) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეექვსე პერიოდის, ლანთანოიდების ჯგუფის მოვერცხლისფრო ქიმიური ელემენტია. მიეკუთვნება იშვიათმიწა ჯგუფის ლითონებს.

პრაზეოდიმი, ₅₉Pr

ზოგადი თვისებები
მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა	მოვერცხლისფრო-თეთრი
სტანდ. ატომური მასა Ar°(Pr)	140.90766±0.00001 140.91±0.01 (დამრგვალებული)
პრაზეოდიმი პერიოდულ სისტემაში
წყალბადი ჰელიუმი ლითიუმი ბერილიუმი ბორი ნახშირბადი აზოტი ჟანგბადი ფთორი ნეონი ნატრიუმი მაგნიუმი ალუმინი სილიციუმი ფოსფორი გოგირდი ქლორი არგონი კალიუმი კალციუმი სკანდიუმი ტიტანი ვანადიუმი ქრომი მანგანუმი რკინა კობალტი ნიკელი სპილენძი თუთია გალიუმი გერმანიუმი დარიშხანი სელენი ბრომი კრიპტონი რუბიდიუმი სტრონციუმი იტრიუმი ცირკონიუმი ნიობიუმი მოლიბდენი ტექნეციუმი რუთენიუმი როდიუმი პალადიუმი ვერცხლი კადმიუმი ინდიუმი კალა სტიბიუმი ტელური იოდი ქსენონი ცეზიუმი ბარიუმი ლანთანი ცერიუმი პრაზეოდიმიუმი ნეოდიმიუმი პრომეთიუმი სამარიუმი ევროპიუმი გადოლინიუმი ტერბიუმი დისპროზიუმი ჰოლმიუმი ერბიუმი თულიუმი იტერბიუმი ლუტეციუმი ჰაფნიუმი ტანტალი ვოლფრამი რენიუმი ოსმიუმი ირიდიუმი პლატინა ოქრო ვერცხლისწყალი თალიუმი ტყვია ბისმუტი პოლონიუმი ასტატი რადონი ფრანციუმი რადიუმი აქტინიუმი თორიუმი პროტაქტინიუმი ურანი (ელემენტი) ნეპტუნიუმი პლუტონიუმი ამერიციუმი კიურიუმი ბერკელიუმი კალიფორნიუმი აინშტაინიუმი ფერმიუმი მენდელევიუმი ნობელიუმი ლოურენსიუმი რეზერფორდიუმი დუბნიუმი სიბორგიუმი ბორიუმი ჰასიუმი მეიტნერიუმი დარმშტადტიუმი რენტგენიუმი კოპერნიციუმი ნიჰონიუმი ფლეროვიუმი მოსკოვიუმი ლივერმორიუმი ტენესინი ოგანესონი – ↑ Pr ↓ Pa ცერიუმი ← პრაზეოდიმი → ნეოდიმიუმი
ატომური ნომერი (Z)	59
პერიოდი	6 პერიოდი
ბლოკი	f-ბლოკი
ელექტრონული კონფიგურაცია	[Xe] 4f3 6s2
ელექტრონი გარსზე	2, 8, 18, 21, 8, 2
ელემენტის ატომის სქემა
ფიზიკური თვისებები
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში	მყარი სხეული
დნობის ტემპერატურა	935 °C ​(1208 K, ​​1715 °F)
დუღილის ტემპერატურა	3130 °C ​(3403 K, ​​5666 °F)
სიმკვრივე (ო.ტ.)	6.770 გ/სმ3
სიმკვრივე (ლ.წ.)	6.50 გ/სმ3
დნობის კუთ. სითბო	6.89 კჯ/მოლი
აორთქ. კუთ. სითბო	331 კჯ/მოლი
მოლური თბოტევადობა	27.20 ჯ/(მოლი·K)
ნაჯერი ორთქლის წნევა P (პა) 1 10 100 1 k 10 k 100 k T (K)-ზე 1771 1973 (2227) (2571) (3054) (3779)
ატომის თვისებები
ჟანგვის ხარისხი	0, +1, +2, +3, +4, +5
ელექტროდული პოტენციალი	Pr←Pr3+ −2.35 ვ
ელექტრო­უარყოფითობა	პოლინგის სკალა: 1.13
იონიზაციის ენერგია	1: 527 კჯ/მოლ 2: 1020 კჯ/მოლ 3: 2086 კჯ/მოლ
ატომის რადიუსი	ემპირიული: 182 პმ
კოვალენტური რადიუსი (rcov)	203±7 პმ
იონური რადიუსი (rion)	(+4e) 90 101.(+3e) პმ
მოლური მოცულობა	20.8 სმ3/მოლი
პრაზეოდიმიუმის სპექტრალური ზოლები
სხვა თვისებები
მესრის სტრუქტურა	ჰექსაგონალური
მესრის პერიოდი	3.673 Å
ბგერის სიჩქარე thin rod	2280 მ/წმ (at 20 °C)
თერმული გაფართოება	6.7 µმ/(მ·K)
ხვედრითი თბოტევადობა	12.5 ჯ/(K·მოლ)
მაგნეტიზმი	პარამაგნეტიკი
მაგნიტური ამთვისებლობა	+5010.0×10−6 სმ3/მოლ
იუნგას მოდული	37.3 გპა
წანაცვლების მოდული	14.8 გპა
დრეკადობის მოდული	28.8 გპა
პუასონის კოეფიციენტი	0.281
მოოსის მეთოდი	2.5
ვიკერსის მეთოდი	250–745 მპა
ბრინელის მეთოდი	250–640 მპა
CAS ნომერი	7440-10-0
ისტორია
აღმოჩენილია	Carl Auer von Welsbach (1885)
პრაზეოდიმის მთავარი იზოტოპები
იზო­ტოპი გავრცე­ლება­დობა ნახევ. დაშლა (t1/2) რადიო. დაშლა პრო­დუქტი 141Pr 100% სტაბილური 142Pr syn 19.12 სთ β− 142Nd ε 142Ce 143Pr syn 13.57 დღ β− 143Nd
პრაზეოდიმიუმი ვიკისაწყობში •

ისტორია

პრაზეოდიმი აღმოჩენილ იქნა 1885 წელს ავსტრიელი ქიმიკოსის კ. აუერომ ფონ ველსბახის მიერ. მან დაადგინა, რომ 1839 წელს შვედი ქიმიკოსის კარლ გუსტავ მოსანდერის მიერ აღმოჩენილი ელემენტი დიდიმი (დიდიმიუმი) წარმოადგენს ორი ფიზიკური და ქიმიური თვისებებით ახლოს მდებარე ანალოგოური ელემენტის ნარევს, რომლებსაც მან მისცა სახელწოდებები ნეოდიმი (ნეოდიმიუმი) და პრაზეოდიმიუმი.

იზოტოპები

დედამიწის ქერქში პრაზეოდიმის შემცველობა მიახლოებით 9 გრ/ტ, ოკეანის წყალში 2,6×10⁻⁶მგ/ლ.

სტანდარტული ატომური მასა

პრაზეოდიმის სტანდარტული ატომური მასად მიღებულია — 140,907, რომელიც როგორც წესი იანგარიშება ბუნებაში არსებულ ყველა სტაბილურ იზოტოპტთა საშუალო შეწონილი მასით, მათი დედამიწის ქერქსა და ატმოსფეროში გავრცელების პროპორციულად. ბუნებაში არსებობს პრაზეოდიმის მხოლოდ ერთი სტაბილური იზოტოპი (¹⁴¹Pr), რომლის ატომური მასაც შეადგენს 140,9076528.

მიღება

პრაზეოდიმიუმს მიიღებენ სხვა იშვიათმიწა ელემენტებთან ნარევში. ექსტრაქციონულ და ქრომატოგრაფიული გაყოფისას და დანაწილებული კრისტალიზაციისას პრაზეოდიმი კონცენტრირდება მჩატე ლანთანოიდებთან ერთად და გამოიყოფა ნეოდიმიუმთან ერთად. შემდგომ პრაზეოდიმიუმს გამოჰყოფენ ნეოდიმიუმისაგან და გადაჰყავთ სუფთა ლითონში მეტალოთერმული ან ელექტროლიზით 850^oC-ზე.

ღირებულება

პრაზეოდიმიუმზე ფასები მიახლოებით შეესაბამება ნეოდიმიუმის ფასებს და შეადგენს საშუალოდ მიალოებით 170 დოლარს ერთ კილოგრამზე.

გამოყენება

პრაზეოდიმიუმის იონები გამოიყენება 1,05 მკმ სიგრძის ტალღების (ინფრაწითელი გამოსხივება) ლაზერული გამოსხივების აგზნებისათვის. პრაზეოდიმიუმის ფტორიდი გამოიყენება როგორც ლაზერული მასალა. პრაზეოდიმიუმის ოქსიდი გამოიყენება მინის ხარშვისას, რომელსაც მისი დამატება აძლევს ღია-მწვანე ელფერს.

პრაზეოდიმიუმის მონოტელურიდი გამოიყენება მცირე (ჯერჯერობით) რაოდენობით ზოგიერთი თერმოელექტრული მასალის, შენადნობების (იშვიათმიწა ელემენტების ბაზისზე, თერმო-ე.მ.ძ კოეფიციენტი 52-55 მკვ.კ) თვისებების რეგულირებისათვის (ე.მ.ძ., წინაღობა, სიმტკიცე).

პრაზეოდიმიუმის მარილები გამოიყენება, როგორც დამძრავი რეაგენტი.

პრაზეოდიმიუმის შენადნობები გერმანიუმთან და სილიციუმთან გამოიყენება როგორც ზეგამტარი მასალა. პრაზეოდიმიუმი გამოიყენება მაგნიტის გულების და კათოდების ეფექტიანობის მოსამატებლად (ელექტროვაკუუმის ტექნიკაში).

პრაზეოდიმიუმი წარმოადგენს მიშმატელის კომპონენტს, ფოლადის მალეგირებელ მინარევს. შედის მაგნიუმისა კობალტის და ნიკელის შენადნობების შემადგენლობაში.

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

პრაზეოდიმიუმი

• პრაზეოდიმიუმი Webelements-ზე
• პრაზეოდიმიუმი ქიმიური ელემენტების პოპულარულ ბიბლიოთეკაში