პრაზეოდიმიუმი
პრაზეოდიმი |
59 Pr |
140.91 |
4f3 6s2 |
პრაზეოდიმი[1][2][3] (ლათ. Praseodymium < ბერძ. πράσιος — „ღია-მწვანე“ და δίδυμος — „ტყუპისცალი“; ქიმიური სიმბოლო — ) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეექვსე პერიოდის, ლანთანოიდების ჯგუფის მოვერცხლისფრო ქიმიური ელემენტია. მიეკუთვნება იშვიათმიწა ჯგუფის ლითონებს.
![]() | |||||||||||||||||||||||
ზოგადი თვისებები | |||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა | მოვერცხლისფრო-თეთრი | ||||||||||||||||||||||
სტანდ. ატომური მასა Ar°(Pr) |
140.90766±0.00001 140.91±0.01 (დამრგვალებული) | ||||||||||||||||||||||
პრაზეოდიმი პერიოდულ სისტემაში | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
ატომური ნომერი (Z) | 59 | ||||||||||||||||||||||
პერიოდი | 6 პერიოდი | ||||||||||||||||||||||
ბლოკი |
![]() | ||||||||||||||||||||||
ელექტრონული კონფიგურაცია | [Xe] 4f3 6s2 | ||||||||||||||||||||||
ელექტრონი გარსზე | 2, 8, 18, 21, 8, 2 | ||||||||||||||||||||||
ელემენტის ატომის სქემა![]() | |||||||||||||||||||||||
ფიზიკური თვისებები | |||||||||||||||||||||||
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში | მყარი სხეული | ||||||||||||||||||||||
დნობის ტემპერატურა |
935 °C (1208 K, 1715 °F) | ||||||||||||||||||||||
დუღილის ტემპერატურა |
3130 °C (3403 K, 5666 °F) | ||||||||||||||||||||||
სიმკვრივე (ო.ტ.) | 6.770 გ/სმ3 | ||||||||||||||||||||||
სიმკვრივე (ლ.წ.) | 6.50 გ/სმ3 | ||||||||||||||||||||||
დნობის კუთ. სითბო | 6.89 კჯ/მოლი | ||||||||||||||||||||||
აორთქ. კუთ. სითბო | 331 კჯ/მოლი | ||||||||||||||||||||||
მოლური თბოტევადობა | 27.20 ჯ/(მოლი·K) | ||||||||||||||||||||||
ნაჯერი ორთქლის წნევა
| |||||||||||||||||||||||
ატომის თვისებები | |||||||||||||||||||||||
ჟანგვის ხარისხი | 0, +1, +2, +3, +4, +5 | ||||||||||||||||||||||
ელექტროდული პოტენციალი |
Pr←Pr3+ −2.35 ვ | ||||||||||||||||||||||
ელექტროუარყოფითობა | პოლინგის სკალა: 1.13 | ||||||||||||||||||||||
იონიზაციის ენერგია |
| ||||||||||||||||||||||
ატომის რადიუსი | ემპირიული: 182 პმ | ||||||||||||||||||||||
კოვალენტური რადიუსი (rcov) | 203±7 პმ | ||||||||||||||||||||||
იონური რადიუსი (rion) |
(+4e) 90 101.(+3e) პმ | ||||||||||||||||||||||
მოლური მოცულობა | 20.8 სმ3/მოლი | ||||||||||||||||||||||
![]() პრაზეოდიმიუმის სპექტრალური ზოლები | |||||||||||||||||||||||
სხვა თვისებები | |||||||||||||||||||||||
მესრის სტრუქტურა | ჰექსაგონალური | ||||||||||||||||||||||
მესრის პერიოდი | 3.673 Å | ||||||||||||||||||||||
ბგერის სიჩქარე thin rod | 2280 მ/წმ (at 20 °C) | ||||||||||||||||||||||
თერმული გაფართოება | 6.7 µმ/(მ·K) | ||||||||||||||||||||||
ხვედრითი თბოტევადობა | 12.5 ჯ/(K·მოლ) | ||||||||||||||||||||||
მაგნეტიზმი | პარამაგნეტიკი | ||||||||||||||||||||||
მაგნიტური ამთვისებლობა | +5010.0×10−6 სმ3/მოლ | ||||||||||||||||||||||
იუნგას მოდული | 37.3 გპა | ||||||||||||||||||||||
წანაცვლების მოდული | 14.8 გპა | ||||||||||||||||||||||
დრეკადობის მოდული | 28.8 გპა | ||||||||||||||||||||||
პუასონის კოეფიციენტი | 0.281 | ||||||||||||||||||||||
მოოსის მეთოდი | 2.5 | ||||||||||||||||||||||
ვიკერსის მეთოდი | 250–745 მპა | ||||||||||||||||||||||
ბრინელის მეთოდი | 250–640 მპა | ||||||||||||||||||||||
CAS ნომერი | 7440-10-0 | ||||||||||||||||||||||
ისტორია | |||||||||||||||||||||||
აღმოჩენილია | Carl Auer von Welsbach (1885) | ||||||||||||||||||||||
პრაზეოდიმის მთავარი იზოტოპები | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
• |
ისტორიარედაქტირება
პრაზეოდიმი აღმოჩენილ იქნა 1885 წელს ავსტრიელი ქიმიკოსის კ. აუერომ ფონ ველსბახის მიერ. მან დაადგინა, რომ 1839 წელს შვედი ქიმიკოსის კარლ გუსტავ მოსანდერის მიერ აღმოჩენილი ელემენტი დიდიმი (დიდიმიუმი) წარმოადგენს ორი ფიზიკური და ქიმიური თვისებებით ახლოს მდებარე ანალოგოური ელემენტის ნარევს, რომლებსაც მან მისცა სახელწოდებები ნეოდიმი (ნეოდიმიუმი) და პრაზეოდიმიუმი.
იზოტოპებირედაქტირება
დედამიწის ქერქში პრაზეოდიმის შემცველობა მიახლოებით 9 გრ/ტ, ოკეანის წყალში 2,6×10−6მგ/ლ[4].
სტანდარტული ატომური მასარედაქტირება
პრაზეოდიმის სტანდარტული ატომური მასად მიღებულია — 140,907, რომელიც როგორც წესი იანგარიშება ბუნებაში არსებულ ყველა სტაბილურ იზოტოპტთა საშუალო შეწონილი მასით, მათი დედამიწის ქერქსა და ატმოსფეროში გავრცელების პროპორციულად. ბუნებაში არსებობს პრაზეოდიმის მხოლოდ ერთი სტაბილური იზოტოპი (141Pr), რომლის ატომური მასაც შეადგენს 140,9076528.
მიღებარედაქტირება
პრაზეოდიმიუმს მიიღებენ სხვა იშვიათმიწა ელემენტებთან ნარევში. ექსტრაქციონულ და ქრომატოგრაფიული გაყოფისას და დანაწილებული კრისტალიზაციისას პრაზეოდიმი კონცენტრირდება მჩატე ლანთანოიდებთან ერთად და გამოიყოფა ნეოდიმიუმთან ერთად. შემდგომ პრაზეოდიმიუმს გამოჰყოფენ ნეოდიმიუმისაგან და გადაჰყავთ სუფთა ლითონში მეტალოთერმული ან ელექტროლიზით 850oC-ზე.
ღირებულებარედაქტირება
პრაზეოდიმიუმზე ფასები მიახლოებით შეესაბამება ნეოდიმიუმის ფასებს და შეადგენს საშუალოდ მიალოებით 170 დოლარს ერთ კილოგრამზე.
გამოყენებარედაქტირება
პრაზეოდიმიუმის იონები გამოიყენება 1,05 მკმ სიგრძის ტალღების (ინფრაწითელი გამოსხივება) ლაზერული გამოსხივების აგზნებისათვის. პრაზეოდიმიუმის ფტორიდი გამოიყენება როგორც ლაზერული მასალა. პრაზეოდიმიუმის ოქსიდი გამოიყენება მინის ხარშვისას, რომელსაც მისი დამატება აძლევს ღია-მწვანე ელფერს.
პრაზეოდიმიუმის მონოტელურიდი გამოიყენება მცირე (ჯერჯერობით) რაოდენობით ზოგიერთი თერმოელექტრული მასალის, შენადნობების (იშვიათმიწა ელემენტების ბაზისზე, თერმო-ე.მ.ძ კოეფიციენტი 52-55 მკვ.კ) თვისებების რეგულირებისათვის (ე.მ.ძ., წინაღობა, სიმტკიცე).
პრაზეოდიმიუმის მარილები გამოიყენება, როგორც დამძრავი რეაგენტი[5].
პრაზეოდიმიუმის შენადნობები გერმანიუმთან და სილიციუმთან გამოიყენება როგორც ზეგამტარი მასალა. პრაზეოდიმიუმი გამოიყენება მაგნიტის გულების და კათოდების ეფექტიანობის მოსამატებლად (ელექტროვაკუუმის ტექნიკაში).
პრაზეოდიმიუმი წარმოადგენს მიშმატელის კომპონენტს, ფოლადის მალეგირებელ მინარევს. შედის მაგნიუმისა კობალტის და ნიკელის შენადნობების შემადგენლობაში.
რესურსები ინტერნეტშირედაქტირება
სქოლიორედაქტირება
- ↑ დოლიძე ვ., ციციშვილი ვ., „ოთხენოვანი ქიმიური ლექსიკონი“, თბ., 2004, გვ. 176
- ↑ ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 8, თბ., 1984. — გვ. 178.
- ↑ პრაზეოდიმი — უცხო სიტყვათა ლექსიკონი
- ↑ J.P. Riley and Skirrow G. Chemical Oceanography V. I, 1965
- ↑ Shift Reagents in NMR Spectroscopy