დუბნიუმი

დუბნიუმი, ₁₀₅Db
ზოგადი თვისებები
მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა	მოვერცხლისფრო თეთრი
სტანდ. ატომური ; წონა Ar°(Db)	; [268]
დუბნიუმი პერიოდულ სისტემაში
	რეზერფორდიუმი ← დუბნიუმი → სიბორგიუმი
ატომური ნომერი (Z)	105
ჯგუფი	5
პერიოდი	7 პერიოდი
ბლოკი	d-ბლოკი
ელექტრონული კონფიგურაცია	[Rn] 5f14 6d3 7s2
ელექტრონი გარსზე	2, 8, 18, 32, 32, 11, 2
	ელემენტის ატომის სქემა;
ფიზიკური თვისებები
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში	მყარი სხეული
სიმკვრივე (ო.ტ.)	21.6 გ/სმ3
ატომის თვისებები
ჟანგვის ხარისხი	(+3), (+4), +5
ელექტროდული პოტენციალი	;
იონიზაციის ენერგია	1: 665 კჯ/მოლ ; 2: 1547 კჯ/მოლ ; 3: 2378 კჯ/მოლ ; ;
ატომის რადიუსი	ემპირიული: 139 პმ
კოვალენტური რადიუსი (rcov)	149 პმ
სხვა თვისებები
ბუნებაში გვხვდება	სინთეზირების შედეგად
მესრის სტრუქტურა	კუბური მოცულობაცენტრირებული
მაგნეტიზმი	პარამაგნეტიკი
CAS ნომერი	53850-35-4
ისტორია
სახელწოდება მომდინარეობს	ქალაქი დუბნა
აღმომჩენია	independently by the Lawrence Berkeley Laboratory and the Joint Institute for Nuclear Research (1970)
სახელი დაარქვა	Dubna, Moscow Oblast, Russia, site of Joint Institute for Nuclear Research
დუბნიუმის მთავარი იზოტოპები
33% სდ
41% α	259Lr
3% ε	263mRf
ε	266Rf
ε	268Rf
α	264Lr
83% α	266Lr
	დუბნიუმი ვიკისაწყობში •

დუბნიუმი

105Db

[268]

5f¹⁴ 6d³ 7s²

დუბნიუმი^[1]^[2] (ლათ. Dubnium; ქიმიური სიმბოლო — ${\ce {Db}}$ ), ნილსბორიუმი^[3] (ლათ. Nielsbohrium; ქიმიური სიმბოლო — ${\ce {Ns}}$ ), უნნილპენტიუმი (ლათ. Unnilpentium; ქიმიური სიმბოლო — ${\ce {Unp}}$ ), ეკა-ტანტალი (Eka-tantalum) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეშვიდე პერიოდის, მეხუთე ჯგუფის (მოძველებული კლასიფიკაციით — მეხუთე ჯგუფის თანაური ქვეჯგუფის, Vბ) ხელოვნურად მიღებული რადიოაქტიური ქიმიური ელემენტი. მისი ატომური ნომერია — 105, სიმკვრივე — 21.6 გ/სმ³. შედარებით მდგრადი იზოტოპია ${\ce {^{262}Db}}$ (T_1/2=40 წმ).

ისტორია რედაქტირება

105-ე ელემენტი პირველად ამაჩქარებელში მიღებულ იქნა ქალაქ დუბნაში 1970 წელს გიორგი ფლიოროვის ჯგუფის მიერ ²⁴³Am-ის ბირთვების დაბომბვით ²²Ne-ის^[4] იონებით და მათგან დამოუკიდებლად ბერკლიში (აშშ-ში) რეაქციით ²⁴⁹Cf + ¹⁵N→ ²⁶⁰Db + 4n.^[5] თეორიული და გამოყენებითი ქიმიის საერთაშორისო კავშირის სამუშაო ჯგუფმა 1993 წელს დაასკვნა, რომ 105-ე ელემენტის აღმოჩენის პატივი გაყოფილი უნდა იყოს დუბნისა და ბერკლის ჯგუფებს შორის.^[6]

სახელწოდების წარმომავლობა რედაქტირება

საბჭოთა მეცნიერებმა წამოაყენეს წინადადება ახალი ელემენტისათვის დაერქვათ სახელწოდება - ნილსბორიუმი (Ns) ნილს ბორის პატივსაცემად^[7], ამერიკელებმა — ჰანიუმი (Ha), ოტო ჰანის საპატივცემლოდ, ურანის სპონტანური დაშლის აღმოჩენის ერთ ერთი ავტორისა^[5]. 1994 წელს თეორიული და გამოყენებითი ქიმიის საერთაშორისო კავშირის კომისიამ წამოაყენა სახელწოდება ჟოლიოტიუმი (Jl), ჟოლიო-კიურის საპატივცემლოდ^[8]; აქამდე ელემენტს ოფიციალურად ეწოდებოდა ლათინურად მისი რიცხობრივი აბრევიატურა — უნნილპენტიუმი (Unp), ანუ უბრალოდ 105. სიმბოლების Ns, На, Jl ნახვა სხვა და სხვა წლებში გამოცემულ ელემენტების ცხრილებში შეიძლებოდა. თეორიული და გამოყენებითი ქიმიის საერთაშორისო კავშირის საბოლოო გადაწყვეტილებით 1997 წელს ელემენტს ეწოდა დუბნიუმი — ქალაქ დუბნაში რუსეთის ბირთვული ფიზიკის კვლევთი ცენტრის საპატივცემლოდ^[9].

ცნობილი იზოტოპები რედაქტირება

მთავარი სტატია: დუბნიუმის იზოტოპები.

იზოტოპი	მასა	ნახევარდაშლის პერიოდი^[10]	დაშლის ტიპი
²⁵⁵Db	255	$1{,}6\,_{-0,4}^{+0,6}$ წმ	α-დაშლა ²⁵¹Lr (80 %); სპონტანური დაყოფა
²⁵⁶Db	256	$1{,}6\,_{-0,3}^{+0,5}$ წმ	α-დაშლა ²⁵²Lr (64 %); β-დაშლა в ²⁵⁶Rf (36 %); სპონტანური დაყოფა (0,02 %)
²⁵⁷Db	257	$1{,}50\,_{-0,15}^{+0,19}$ წმ	α-დაშლა в ²⁵³Lr
²⁵⁸Db	258	4,0 ± 1,0 წმ	α-დაშლა ²⁵⁴Lr (67 %); β-დაშლა ²⁵⁸Rf
²⁵⁹Db	259	0,51 ± 0,16 წმ	α-დაშლა ²⁵⁵Lr
²⁶⁰Db	260	1,52 ± 0,13 წმ	α-დაშლა ²⁵⁶Lr
²⁶¹Db	261	1,8 ± 0,4 წმ	α-დაშლა ²⁵⁷Lr
²⁶²Db	262	35 ± 5 წმ	α-დაშლა ²⁵⁸Lr (67 %); სპონტანური დაყოფა
²⁶³Db	263	$27\,_{-07}^{+10}$ წმ	სპონტანური დაყოფა (55 %); α-დაშლა ²⁵⁹Lr (41 %); β-დაშლა ²⁶³Rf (3 %)
²⁶⁷Db	267	$73\,_{-033}^{+350}$ წთ.	სპონტანური დაყოფა
²⁶⁸Db	268	$32\,_{-07}^{+11}$ სთ.	სპონტანური დაყოფა