დუბნიუმი

დუბნიუმი

105 Db

[268]

5f14 6d3 7s2

დუბნიუმი (ლათ. Dubnium; ქიმიური სიმბოლო — ${\ce {Db}}$), უნნილპენტიუმი (ლათ. Unnilpentium; ქიმიური სიმბოლო — ${\ce {Unp}}$), ეკა-ტანტალი (Eka-tantalum) — 105-ე ელემენტი 1997 წლამდე სსრკ-ში და რუსეთში ცნობილი იყო როგორც ნილსბორიუმი (Ns) 

დუბნიუმი, ₁₀₅Db

ზოგადი თვისებები
ელემენტის ფერი	მოვერცხლისფრო თეთრი
სტანდ. ატომური მასა Ar, სტან.(Db)	საყოველთაოდ მიღებული: [268]
დუბნიუმი პერიოდულ სისტემაში
წყალბადი ჰელიუმი ლითიუმი ბერილიუმი ბორი ნახშირბადი აზოტი ჟანგბადი ფთორი ნეონი ნატრიუმი მაგნიუმი ალუმინი სიცილიუმი ფოსფორი გოგირდი ქლორი არგონი კალიუმი კალციუმი სკანდიუმი ტიტანი ვანადიუმი ქრომი მანგანუმი რკინა კობალტი ნიკელი სპილენძი თუთია გალიუმი გერმანიუმი დარიშხანი სელენიუმი ბრომი კრიპტონი რუბიდიუმი სტრონციუმი იტრიუმი ცირკონიუმი ნიობიუმი მოლიბდენი ტექნეციუმი რუთენიუმი როდიუმი პალადიუმი ვერცხლი კადმიუმი ინდიუმი კალა სტიბიუმი ტელური იოდი ქსენონი ცეზიუმი ბარიუმი ლანთანი ცერიუმი პრაზეოდიმიუმი ნეოდიმიუმი პრომეთიუმი სამარიუმი ევროპიუმი გადოლინიუმი ტერბიუმი დისპროზიუმი ჰოლმიუმი ერბიუმი თულიუმი იტერბიუმი ლუტეციუმი ჰაფნიუმი ტანტალი ვოლფრამი რენიუმი ოემიუმი ირიდიუმი პლატინა ოქრო Mercury (element) თალიუმი ტყვია ბისმუტი პოლონიუმი ასტატი რადონი ფრანციუმი რადიუმი აქტინიუმი თორიუმი პროტაქტინიუმი ურანი (ელემენტი) ნეპტუნიუმი პლუტონიუმი ამერიციუმი კიურიუმი ბერკელიუმი კალიფორნიუმი აინშტაინიუმი ფერმიუმი მენდელევიუმი ნობელიუმი ლოურენსიუმი რეზერფორდიუმი დუბნიუმი სიბორგიუმი ბორიუმი ჰასიუმი მეიტნერიუმი დარმშტადტიუმი რენტგენიუმი კოპერნიციუმი ნიჰონიუმი ფლეროვიუმი მოსკოვიუმი ლივერმორიუმი ტენესიუმი ოგანესონი Ta ↑ Db ↓ (Upe) რეზერფორდიუმი ← დუბნიუმი → სიბორგიუმი
ატომური ნომერი (Z)	105
ჯგუფი	5
პერიოდი	პერიოდი 7
ბლოკი	d-ბლოკი
ელექტრონული კონფიგურაცია	[Rn] 5f14 6d3 7s2
ელექტრონი გარსზე	2, 8, 18, 32, 32, 11, 2
ელემენტის ატომის სქემა
ფიზიკური თვისებები
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში	მყარი სხეული
სიმკვრივე (ო.ტ.)	21.6 გრ/სმ3
ატომის თვისებები
ჟანგვის ხარისხი	(+3), (+4), +5
იონიზაციის ენერგია	1: 665 კჯ/მოლ 2: 1547 კჯ/მოლ 3: 2378 კჯ/მოლ
ატომის რადიუსი	ემპირიული: 139 პმ
კოვალენტური რადიუსი (rcov)	149 პმ
სხვა თვისებები
ბუნებაში მიიღება	სინთეზაციით
მესრის სტრუქტურა	კუბური მოცულობაცენტრირებული
მაგნეტიზმი	პარამაგნეტიკი
CAS ნომერი	53850-35-4
ისტორია
აღმოჩენილია	independently by the Lawrence Berkeley Laboratory and the Joint Institute for Nuclear Research (1970)
სახელი დაარქვა	Dubna, Moscow Oblast, Russia, site of Joint Institute for Nuclear Research
დუბნიუმის მთავარი იზოტოპები
იზო­ტოპი გავრცე­ლება­დობა ნახევ. დაშლა (t1/2) რადიო. დაშლა პრო­დუქტი 262Db syn 34 s 67% α 258Lr 33% SF 263Db syn 27 s 56% SF 41% α 259Lr 3% ε 263mRf 266Db syn 11 min SF ε 266Rf 267Db syn 1.4 h SF 268Db syn 16 h SF ε 268Rf α 264Lr 270Db syn 1 h 17% SF 83% α 266Lr
დუბნიუმი ვიკისაწყობში •

ისტორია

105-ე ელემენტი პირველად ამაჩქარებელში მიღებულ იქნა ქალაქ დუბნაში 1970 წელს გიორგი ფლიოროვის ჯგუფის მიერ ²⁴³Am-ის ბირთვების დაბომბვით ²²Ne-ის იონებით და მათგან დამოუკიდებლად ბერკლიში (აშშ-ში) რეაქციით ²⁴⁹Cf + ¹⁵N→ ²⁶⁰Db + 4n. თეორიული და გამოყენებითი ქიმიის საერთაშორისო კავშირის სამუშაო ჯგუფმა 1993 წელს დაასკვნა, რომ 105-ე ელემენტის აღმოჩენის პატივი გაყოფილი უნდა იყოს დუბნისა და ბერკლის ჯგუფებს შორის.

სახელწოდების წარმომავლობა

საბჭოთა მეცნიერებმა წამოაყენეს წინადადება ახალი ელემენტისათვის დაერქვათ სახელწოდება - ნილსბორიუმი (Ns) ნილს ბორის პატივსაცემად, ამერიკელებმა — ჰანიუმი (Ha), ოტო ჰანის საპატივცემლოდ, ურანის სპონტანური დაშლის აღმოჩენის ერთ ერთი ავტორისა. 1994 წელს თეორიული და გამოყენებითი ქიმიის საერთაშორისო კავშირის კომისიამ წამოაყენა სახელწოდება ჟოლიოტიუმი (Jl), ჟოლიო-კიურის საპატივცემლოდ; აქამდე ელემენტს ოფიციალურად ეწოდებოდა ლათინურად მისი რიცხობრივი აბრევიატურა  — უნნილპენტიუმი (Unp), ანუ უბრალოდ 105. სიმბოლების Ns, На, Jl ნახვა სხვა და სხვა წლებში გამოცემულ ელემენტების ცხრილებში შეიძლებოდა. თეორიული და გამოყენებითი ქიმიის საერთაშორისო კავშირის საბოლოო გადაწყვეტილებით 1997 წელს ელემენტს ეწოდა დუბნიუმი — რუსეთის ბირთვული ფიზიკის კვლევთი ცენტრის საპატივცემლოდ.

ცნობილი იზოტოპები

იზოტოპი	მასა	ნახევარდაშლის პერიოდი	დაშლის ტიპი
255Db	255	$1{,}6\,_{-0,4}^{+0,6}$ წმ	α-დაშლა 251Lr (80 %); სპონტანური დაყოფა
256Db	256	$1{,}6\,_{-0,3}^{+0,5}$ წმ	α-დაშლა 252Lr (64 %); β-დაშლა в 256Rf (36 %); სპონტანური დაყოფა (0,02 %)
257Db	257	$1{,}50\,_{-0,15}^{+0,19}$ წმ	α-დაშლა в 253Lr
258Db	258	4,0 ± 1,0 წმ	α-დაშლა 254Lr (67 %); β-დაშლა 258Rf
259Db	259	0,51 ± 0,16 წმ	α-დაშლა 255Lr
260Db	260	1,52 ± 0,13 წმ	α-დაშლა 256Lr
261Db	261	1,8 ± 0,4 წმ	α-დაშლა 257Lr
262Db	262	35 ± 5 წმ	α-დაშლა 258Lr (67 %); სპონტანური დაყოფა
263Db	263	$27\,_{-07}^{+10}$ წმ	სპონტანური დაყოფა (55 %); α-დაშლა 259Lr (41 %); β-დაშლა 263Rf (3 %)
267Db	267	$73\,_{-033}^{+350}$ წთ.	სპონტანური დაყოფა
268Db	268	$32\,_{-07}^{+11}$ სთ.	სპონტანური დაყოფა

რესურსები ინტერნეტში

• დუბნიუმი Webelements-ზე
• დუბნიუმი ქიმიური ელემენტების პოპულარულ ბიბლიოთეკაში
• ელემენტების სინთეზის შესახებ საიტზე - ОИЯИ დაარქივებული 2017-11-04 საიტზე Wayback Machine.