ნეპტუნიუმი

ნეპტუნიუმი

93 Np

[237]

5f4 6d1 7s2

ნეპტუნი (ლათ. Neptunium; ქიმიური სიმბოლო — ${\ce {Np}}$) — პერიოდული სისტემის ქიმიური ელემენტი ატომური ნომერია; მიეკუთვნება აქტინოიდების ჯგუფს. ის პირველი ტრანსურანული ელემენტია, დედამიწაზე ის არ გვხვდება, და ხელოვნურად იქნა მიღებული ურანისაგან ბირთვული რეაქციის საშუალებით.

ნეპტუნიუმი, ₉₃Np

ზოგადი თვისებები
ელემენტის ფერი	მოვერცხლისფრო-თეთრი
ატომური მასის ნომერი ატომური მასა (მოლური მასა)	სტაბილური იზოტოპის: [237] 237,048
ნეპტუნიუმი პერიოდულ სისტემაში
წყალბადი ჰელიუმი ლითიუმი ბერილიუმი ბორი ნახშირბადი აზოტი ჟანგბადი ფთორი ნეონი ნატრიუმი მაგნიუმი ალუმინი სიცილიუმი ფოსფორი გოგირდი ქლორი არგონი კალიუმი კალციუმი სკანდიუმი ტიტანი ვანადიუმი ქრომი მანგანუმი რკინა კობალტი ნიკელი სპილენძი თუთია გალიუმი გერმანიუმი დარიშხანი სელენიუმი ბრომი კრიპტონი რუბიდიუმი სტრონციუმი იტრიუმი ცირკონიუმი ნიობიუმი მოლიბდენი ტექნეციუმი რუთენიუმი როდიუმი პალადიუმი ვერცხლი კადმიუმი ინდიუმი კალა სტიბიუმი ტელური იოდი ქსენონი ცეზიუმი ბარიუმი ლანთანი ცერიუმი პრაზეოდიმიუმი ნეოდიმიუმი პრომეთიუმი სამარიუმი ევროპიუმი გადოლინიუმი ტერბიუმი დისპროზიუმი ჰოლმიუმი ერბიუმი თულიუმი იტერბიუმი ლუტეციუმი ჰაფნიუმი ტანტალი ვოლფრამი რენიუმი ოემიუმი ირიდიუმი პლატინა ოქრო Mercury (element) თალიუმი ტყვია ბისმუტი პოლონიუმი ასტატი რადონი ფრანციუმი რადიუმი აქტინიუმი თორიუმი პროტაქტინიუმი ურანი (ელემენტი) ნეპტუნიუმი პლუტონიუმი ამერიციუმი კიურიუმი ბერკელიუმი კალიფორნიუმი აინშტაინიუმი ფერმიუმი მენდელევიუმი ნობელიუმი ლოურენსიუმი რეზერფორდიუმი დუბნიუმი სიბორგიუმი ბორიუმი ჰასიუმი მეიტნერიუმი დარმშტადტიუმი რენტგენიუმი კოპერნიციუმი ნიჰონიუმი ფლეროვიუმი მოსკოვიუმი ლივერმორიუმი ტენესიუმი ოგანესონი Pm ↑ Np ↓ (Uqt) ურანი ← ნეპტუნიუმი → პლუტონიუმი
ატომური ნომერი (Z)	93
ჯგუფი	(აქტინოიდები)
პერიოდი	პერიოდი 7
ბლოკი	f-ბლოკი
ელექტრონული კონფიგურაცია	[Rn] 5f4 6d1 7s2
ელექტრონი გარსზე	2, 8, 18, 32, 22, 9, 2
ელემენტის ატომის სქემა
ფიზიკური თვისებები
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში	მყარი სხეული
დნობის ტემპერატურა	639±3 °C ​(912±3 K, ​​1182±5 °F)
დუღილის ტემპერატურა	4174 °C ​(4447 K, ​​7545 °F)
სიმკვრივე (ო.ტ.)	20,45 გრ/სმ3
დნობის კუთ. სითბო	5,19 კჯ/მოლი
აორთქ. კუთ. სითბო	336 კჯ/მოლი
მოლური თბოტევადობა	29,46 ჯ/(მოლი·K)
ნაჯერი ორთქლის წნევა P (პა) 1 10 100 1 k 10 k 100 k T (K)-ზე 2194 2437
ატომის თვისებები
ჟანგვის ხარისხი	+2, +3, +4, +5, +6, +7 (an amphoteric oxide)
ელექტროდული პოტენციალი	Np←Np4+ −1,30 ვ Np←Np3+ −1,79 ვ
ელექტრო­უარყოფითობა	პოლინგის სკალა: 1,36
იონიზაციის ენერგია	1: 604,5 კჯ/მოლ
ატომის რადიუსი	ემპირიული: 155 პმ
კოვალენტური რადიუსი (rcov)	190±1 პმ
იონური რადიუსი (rion)	(+4e) 95 (+3e) 110 პმ
მოლური მოცულობა	21,1 სმ3/მოლი
ნეპტუნიუმის სპექტრალური ზოლები
სხვა თვისებები
მესრის სტრუქტურა	ორთორომბული
მესრის პერიოდი	4,887 Å
თერმული გაფართოება	6,3 µმ/(მ·K) (at 25 °C)
ხვედრითი თბოტევადობა	29,62 ჯ/(K·მოლ)
მაგნეტიზმი	პარამაგნეტიკი
CAS ნომერი	7439-99-8
ისტორია
აღმოჩენილია	Edwin McMillan and Philip H. Abelson (1940)
ნეპტუნიუმის მთავარი იზოტოპები
იზო­ტოპი გავრცე­ლება­დობა ნახევ. დაშლა (t1/2) რადიო. დაშლა პრო­დუქტი 235Np syn 396,1 d α 231Pa ε 235U 236Np syn 1,54×105 y ε 236U β− 236Pu α 232Pa 237Np trace 2,144×106 y α 233Pa 239Np trace 2,356 d β− 239Pu
ნეპტუნიუმი ვიკისაწყობში •

ისტორია

ატომის ბირთვის დაშლის თეორიის მიღებამდე, რომელმაც დაასაბუთა სინთეზირებული ხოლო მოგვიანებით რეალურად ასეთი ელემენტის არსებობა, სამჯერ იქნა განცხადებული 93-ე ელემენტის აღმოჩენა რომელიც აღმოჩნდა შეცდომა: აუსონიუმი (Ausonium) იტალიაში (ენრიკო ფერმი) და ბოჰემიუმი (Bohemium) ჩეხოსლოვაკიაში 1934 წ. და სექვანიუმი (Sequanium) რუმინეთში 1939 წ.

ნეპტუნიუმი პირველად მიღებულ იქნა ედვინ მატისონ მაკმილანის და ფილიპ ჰაუგე აბელსონის მიერ 1940 წელს.

სინთეზის რეაქცია: ²³⁸U(n,γ)²³⁹U(β⁻)²³⁹Np.

სახელწოდების წარმომავლობა

ნეპტუნიუმის სახელი მოდის პლანეტა ნეპტუნის სახელწოდებიდან.

ბუნებაში

ნეპტუნიუმის ბუნებრივ წყაროებს არავითარი პრაქტიკული მნიშვნელობა არ ააქვს. ნეპტუნიუმს მიიღებენ ურანის დიდი ხნით დასხივების პროდუქტებიდან ბირთვულ რეაქტორებში როგორც პლუტონიუმის მიღების თანაური პროდუქტი.

მიღება

ნეპტუნიუმს იღებენ ნეპტუნიუმის ფტორიდის აღდგენით ბარიუმის ორთქლით 1600 К ტემპერატურაზე:

${\mathsf {NpF_{4}+2Ba\ {\xrightarrow {\ }}\ Np+2BaF_{2}}}$

თვისებები

ელემენტარული ნეპტუნიუმი — ჭედადი, შედარებით რბილი ლითონია მოვერცხლისფრო ბზინვარებით.

ნაერთებში ავლენს +2-დან +7-მდე ჟანგვის ხარისხს. ხსნარებში ნეპტუნიუმი წარმოქმნის იონებს Np³⁺, Np⁴⁺, NpO₂⁺, NpO₂²⁺ და NpO₅³⁻.

ნეპტუნიუმის იონებს აქვთ მიდრეკილებაჰიდროლიზისაკენ და კომპლექსწარმოქმნისკენ.

იზოტოპები

ნეპტუნიუმის ზოგიერთი იზოტოპის რადიოაქტიური თვისებები:

მასური რიცხვი	ნახევარდაშლის პერიოდი	დაშლის ტიპი
231	50 წთ.	α
232	13 წთ.	ელექტრ. მიტაცება
233	35 წთ	α (1 %), ელექტრონ. მიტაცებაт (99 %)
234	4,4 დღე	α (1 %), ელექტრონ. მიტაცება (99 %)
235	410 დღე	β+ (1 %), ელექტრონ. მიტაცება (99 %)
236	5000 წელი	α
237	2,20×106 წელი	α
238	2,1 დღე	β−
239	2,33 დღე	β−
240	7,3 წთ.	β−
241	16 წთ.	β−

გამოყენება

გამოიყენება პლუტონიუმის მისაღებად.

ფიზიოლოგიური ქმედება

რადიოაქტიური დაშლისას ნეპტუნიუმი უშვებს მაღალენერგეტიკულ α-ნაწილაკებს და საშუალო ენერგიის β-ნაწილაკებს. ნეპტუნიუმის ფიზიოლოგიური ქმედება დამოკიდებულია მის ვალენტურ მდგომარეობაზე და ორგანიზმში მოხვედრის გზაზე. ნეპტუნიუმის 60—80 % გროვდება ძვლებში, ხოლო ნეპტუნიუმის ორგანიზმიდან რადიობიოლოგიური ნახევრადგამოყვანის პერიოდი შეადგენს 200 წელს. ეს იწვევს ძვლოვანი ქსოვილის სერიოზულ რადიაციულ დაზიანებას.

ნეპტუნიუმის რადიოაქტიურობა უფრო დაბალია ვიდრე პლუტონიუმისა, ნაკლები კუთრი აქტივობის გამო.

ორგანიზმში ნეპტუნიუმის იზოტოპების ზღვრული დასაშვები რაოდენობაა: ²³⁷Np — 0,06 მკკიური (100 მკგ), ²³⁸Np, ²³⁹Np — 25 მკკიური (10⁻⁴ მკგ).

²³⁷Np-სათვის ზღვრული დასაშვები კონცენტრაცია სამუშაო შენობების ჰაერში არის 2,6×10⁻³ ბკ/მ³.

იხილეთ აგრეთვე

• აქტინოიდები

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

ნეპტუნიუმი

• ნეპტუნიუმი Webelements-ზე
• ნეპტუნიუმი ქიმიური ელემენტების პოპულარული ბიბლიოთეკა