ფერმიუმი
100Fm
[257]
5f12 7s2

ფერმიუმი[1][2] (ლათ. Fermium; ქიმიური სიმბოლო — ) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეშვიდე პერიოდის, ჯგუფგარეშე (ძველი კლასიფიკაციით მესამე ჯგუფის თანაური ქვეჯგუფის, IIIბ) ხელოვნურად მიღებული რადიოაქტიური ქიმიური ელემენტი. განეკუთვნება აქტინოიდების ოჯახს. მისი ატომური ნომერია — 100, tდნ — 1527 °C, სიმკვრივე — 9.7 გ/სმ3. სტაბილური იზოტოპები არ გააჩნია. ცნობილია ფერმიუმის 15-ზე მეტი იზოტოპი, რომელთა მასური რიცხვები 244-დან 258-მდე. 1953 წელს ფერმიუმი პირველად იდენტიფიცირებულია ა. გიორსოსა და სხვათა მიერ (T1/2=20.07 სთ) იზოტოპის სახით.

ფერმიუმი, 100Fm
ზოგადი თვისებები
მასური რიცხვი 257
ფერმიუმი პერიოდულ სისტემაში
წყალბადი ჰელიუმი
ლითიუმი ბერილიუმი ბორი ნახშირბადი აზოტი ჟანგბადი ფთორი ნეონი
ნატრიუმი მაგნიუმი ალუმინი სილიციუმი ფოსფორი გოგირდი ქლორი არგონი
კალიუმი კალციუმი სკანდიუმი ტიტანი ვანადიუმი ქრომი მანგანუმი რკინა კობალტი ნიკელი სპილენძი თუთია გალიუმი გერმანიუმი დარიშხანი სელენი ბრომი კრიპტონი
რუბიდიუმი სტრონციუმი იტრიუმი ცირკონიუმი ნიობიუმი მოლიბდენი ტექნეციუმი რუთენიუმი როდიუმი პალადიუმი ვერცხლი კადმიუმი ინდიუმი კალა სტიბიუმი ტელური იოდი ქსენონი
ცეზიუმი ბარიუმი ლანთანი ცერიუმი პრაზეოდიმი ნეოდიმი პრომეთიუმი სამარიუმი ევროპიუმი გადოლინიუმი ტერბიუმი დისპროზიუმი ჰოლმიუმი ერბიუმი თულიუმი იტერბიუმი ლუტეციუმი ჰაფნიუმი ტანტალი ვოლფრამი რენიუმი ოსმიუმი ირიდიუმი პლატინა ოქრო ვერცხლისწყალი თალიუმი ტყვია ბისმუტი პოლონიუმი ასტატი რადონი
ფრანციუმი რადიუმი აქტინიუმი თორიუმი პროტაქტინიუმი ურანი (ელემენტი) ნეპტუნიუმი პლუტონიუმი ამერიციუმი კიურიუმი ბერკელიუმი კალიფორნიუმი აინშტაინიუმი ფერმიუმი მენდელევიუმი ნობელიუმი ლოურენსიუმი რეზერფორდიუმი დუბნიუმი სიბორგიუმი ბორიუმი ჰასიუმი მეიტნერიუმი დარმშტადტიუმი რენტგენიუმი კოპერნიციუმი ნიჰონიუმი ფლეროვიუმი მოსკოვიუმი ლივერმორიუმი ტენესინი ოგანესონი
Er

Fm

(Upq)
აინშტაინიუმიფერმიუმიმენდელევიუმი
ატომური ნომერი (Z) 100
პერიოდი 7 პერიოდი
ბლოკი f-ბლოკი
ელექტრონული კონფიგურაცია [Rn] 5f12 7s2
ელექტრონი გარსზე 2, 8, 18, 32, 30, 8, 2
ელემენტის ატომის სქემა
ფიზიკური თვისებები
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში მყარი სხეული
დნობის
ტემპერატურა
1527 °C ​(1800 K, ​​2781 °F)
სიმკვრივე (ო.ტ.) 9.7 გ/სმ3
ატომის თვისებები
ჟანგვის ხარისხი +2, +3
ელექტროდული პოტენციალი Fm←Fm3+ −1,96
Fm←Fm2+ −2,37
ელექტრო­უარყოფითობა პოლინგის სკალა: 1,3
იონიზაციის ენერგია
  • 1: 629 კჯ/მოლ
სხვა თვისებები
ბუნებაში გვხვდება სინთეზირების შედეგად
მესრის სტრუქტურა კუბური წახნაგცენტრირებული
მაგნეტიზმი პარამაგნეტიკი
CAS ნომერი 7440-72-4
ისტორია
აღმომჩენია ლოურენსის ბერკლის ნაციონალური ლაბორატორია (1953)
ფერმიუმის მთავარი იზოტოპები
იზო­ტოპი გავრცე­ლება­დობა ნახევ.
დაშლა
(t1/2)
რადიო.
დაშლა
პრო­დუქტი
252Fm სინთ 25.39 სთ სდ
α 248Cf
253Fm სინთ 3 დღ-ღ ε 253Es
α 249Cf
255Fm სინთ 20.07 სთ სდ
α 251Cf
257Fm სინთ 100.5 დღ-ღ α 253Cf
სდ

პირველად ფერმიუმი მიიღეს 1952 წლის ბოლოს ამერიკელი ალბერტი გიორსოსა და სხვა მეცნიერების მიერ ლოს-ალამოსის ლაბორატორიაში იზოტოპ 255Fm სახით რომლის ნახევარდაშლის პერიოდია Т1/2 = 20,1 სთ, რომელიც იყო პირველი თერმობირთვული აფეთქების შემდეგ არსებულ მტვერში, რომელიც აშშ-მა ატოლ ენივეტოკზე მოახდინა 1952 წლის 1 ნოემბერს. აღმოჩენილი იზოტოპი — ეს არის პროდუქტი 238U-ის ბირთვის მიერ 17 ნეიტრონის თანმიმდევრობით მიტაცებისა და რვა β-დაშლის შედეგად, რომლებიც ნეიტრონებს გარდაქმნის პროტონებად და ზრდის ნუკლიდის ატომურ ნომერს.

სახელწოდების წარმოშობა

რედაქტირება

სახელი ეწოდა იტალო-ამერიკელი ფიზიკოსის ენრიკო ფერმის პატივსაცემად.

ფერმიუმს მიიღებენ თორიუმის, ურანის ან პლუტონიუმის მიზნის ციკლოტრონში ნეონის, ჟანგბადის ან ნახშირბადის იონების მეშვეობით დასხივების შედეგად. ფერმიუმის მიღების მეორე მეთოდს წარმოადგენს ბირთვულ რეაქტორში პლუტონიუმის, კიურიუმის ან კალიფორნიუმის იზოტოპების ნარევის ნეიტრონებით დასხივების მეთოდი. ყველაზე მეტს მიახლოებით 109 ატომს წელიწადში მიიღებენ იზოტოპ 257Fm[3].

თვისებები

რედაქტირება

რადგანაც წონადი რაოდენობით ფერმიუმი არ ყოფილა მიღებული, თვისებების ძირითადი კვლევები ჩატარდა 257Fm (T1/2 = 100,5 დღე)-ის და უფრო ნაკლებად მდგრადი 255Fm (T1/2 = 20,07 საათი რადიონუკლიდის მცირე კონცენტრაციებზე. ყველაზე მდგრადია Fm+3 (ვალენტობა III), მაგრამ ძლიერი აღმდგენების ზემოქმედებით წყლის ხსნარებში მიიღებენ Fm+2. ქიმიური თვისებებით ფერმიუმი ბევრად ჰგავს სხვა სამვალენტიან აქტინოიდებს.

გამოყენება

რედაქტირება

ფერმიუმის ატომების მიზანს გამოიყენებენ ბირთვულ ფიზიკაში უფრო მძიმე ელემენტების ბირთვების მისაღებად.

ბიოლოგიური როლი

რედაქტირება

ფერმიუმის ყველა ცნობილი იზოტოპი რადიოტოქსიკურია.

რესურსები ინტერნეტში

რედაქტირება
  1. დოლიძე ვ., ციციშვილი ვ., „ოთხენოვანი ქიმიური ლექსიკონი“, თბ., 2004, გვ. 233
  2. ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 269.
  3. რედაქტორი ნ.ს. ზეფიროვა, ქიმიური ენციკლოპედია, ტ. 5, მ.: დიდი რუსული ენციკლოპედია, 1998. — გვ. 783, ISBN 5-85270-310-9.