პრომეთიუმი

პრომეთიუმი, ₆₁Pm
ზოგადი თვისებები
მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა	ღია-რუხი
მასური რიცხვი	145
პრომეთიუმი პერიოდულ სისტემაში
	ნეოდიმი ← პრომეთიუმი → სამარიუმი
ატომური ნომერი (Z)	61
პერიოდი	6 პერიოდი
ბლოკი	f-ბლოკი
ელექტრონული კონფიგურაცია	[Xe] 4f5 6s2
ელექტრონი გარსზე	2, 8, 18, 23, 8, 2
	ელემენტის ატომის სქემა;
ფიზიკური თვისებები
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში	მყარი სხეული
დნობის; ტემპერატურა	1042 °C (1315 K, 1908 °F)
დუღილის; ტემპერატურა	3000 °C (3273 K, 5432 °F)
სიმკვრივე (ო.ტ.)	7.26 გ/სმ3
დნობის კუთ. სითბო	7.13 კჯ/მოლი
აორთქ. კუთ. სითბო	289 კჯ/მოლი
ატომის თვისებები
ჟანგვის ხარისხი	+2, +3
ელექტროდული პოტენციალი	Pm←Pm3+ −2.29 ვ;
ელექტროუარყოფითობა	პოლინგის სკალა: 1.13
იონიზაციის ენერგია	1: 540 კჯ/მოლ ; 2: 1050 კჯ/მოლ ; 3: 2150 კჯ/მოლ ; ;
ატომის რადიუსი	ემპირიული: 183 პმ
კოვალენტური რადიუსი (rcov)	199 პმ
	; პრომეთიუმის სპექტრალური ზოლები
სხვა თვისებები
ბუნებაში გვხვდება	დაშლის შედეგად
მესრის სტრუქტურა	ჰექსაგონალური
თერმული გაფართოება	9.0 µმ/(მ·K)
თბოგამტარობა	17.9 ვტ/(მ·K)
კუთრი წინაღობა	0.75 ნომ·მ
მაგნეტიზმი	პარამაგნეტიკი
იუნგას მოდული	46 გპა
წანაცვლების მოდული	18 გპა
დრეკადობის მოდული	33 გპა
პუასონის კოეფიციენტი	0.28
CAS ნომერი	7440-12-2
ისტორია
სახელწოდება მომდინარეობს	ძვ. ბერძნ. Προμηθεύς — „პრომეთე“
აღმომჩენია	ჯ. მარინსკი, ლ. გლენდენინი და ჩ. კორიელი (1945)
სახელი დაარქვა	Grace Mary Coryell (1945)
პრომეთიუმის მთავარი იზოტოპები
β−	146Sm
	პრომეთიუმი ვიკისაწყობში •

პრომეთიუმი

61Pm

[145]

4f⁵ 6s²

პრომეთიუმი^[1]^[2] (ლათ. Prometium < ძვ. ბერძნ. Προμηθεύς — „პრომეთე“; ქიმიური სიმბოლო — ${\ce {Pm}}$ ) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეექვსე პერიოდის, ჯგუფგარეშე (ძველი კლასიფიკაციით მესამე ჯგუფის თანაური ქვეჯგუფის, IIIბ) რადიოაქტიური ქიმიური ელემენტი. მისი ატომური ნომერია — 61, t_დნ — 1042 °C, t_დუღ — 3000 °C, სიმკვრივე — 7.26 გ/მ³. მიეკუთვნება ლანთანოიდებს. ცნობილია პრომეთიუმის 16 იზოტოპი, რომელთა მასური რიცხვებია 141-154 და 2 ბირთული იზომერი. ყველაზე მდგრადია ${\ce {^{145}Pm}}$ (T_1/2=17.7 წ). 1945 წელს პრომეთიუმი აღმოაჩინეს და ხელოვნურად მიიღეს ამერიკელმა მკვლევარებმა ჯ. მარინსკიმ, ლ. გლენდენინმა და ჩ. კორიელმა.

ისტორია რედაქტირება

პრომეთიუმი როგორც ხანმოკლე არსებობის რადიოაქტიური ელემენტი ბუნებაში არის გაქრობად მცირე რაოდენობით (შეფასებით, მისი შემცველობა დედამიწის ქერქში შეადგენს რამდენიმე ასეულ გრამს) და ვერ იქნა აღმოჩენილი ანალიტიკური მეთოდით, მიუხედავად ბევრი მკვლევარის დიდი ძალისხმევისა.

მხოლოდ 1945 წელს ამერიკელმა ქიმიკოსებმა დ. მარინსკიმ, ლ. გლენდენინმა და ჩ. კორიელიმ ურანის დაშლის პროდუქტებიდან იონგამცვლელი ფისების საშუალებით გამოჰყვეს პრომეთიუმი.

სახელწოდების წარმომავლობა რედაქტირება

სახელწოდება მოდის მითოლოგიური გმირის პრომეთეს სახელიდან, რომელიც იყო ადამიანის და მისი შემქმნელის დამცველი, რომელმაც ზევსს მოსტაცა ცეცხლი და გადასცა ის ადამიანებს.

მიღება რედაქტირება

ლითონურ პრომეთიუმს მიიღებენ PmF₃-დან მეტალოთერმიით. გამოყოფენ ¹⁴⁷Pm სხვადასხვა ელემენტების რადიოაქტიური იზოტოპების ნარევისაგან.

გამოყენება რედაქტირება

პრომეთიუმ-147 (ნახევარდაშლის პერიოდი 2,64 წელი) გამოიყენება დენის რადიოიზოტუპური წყაროების წარმოებისათვის, სადაც ის გამოიყენება ჟანგის სახით, და იმის გამო რომ მის გამოსხივებაში დაშლის დროს არ არის გამა-გამოსხივება, ის შედარებით ნაკლებად მავნეა. პრომეთიუმის ოქსიდის გამოყოფის სიმძლავრე (როცა სიმკვრივე 6,6 გრ/სმ³), მიახლოებით 1,1 ვტ/სმ³.

ყველაზე ხანგრძლივად არსებული იზოტოპი არის — პრომეთიუმ-145 (ნახევარდაშლის პერიოდი 18 წელი).

ბიოლოგიური როლი რედაქტირება

რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება

სქოლიო რედაქტირება

პორტალი ქიმია

[1] დოლიძე ვ., ციციშვილი ვ., „ოთხენოვანი ქიმიური ლექსიკონი“, თბ., 2004, გვ. 179

[2] ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 8, თბ., 1984. — გვ. 206.

[1]

[2]