იტერბიუმი
იტერბიუმი |
70 Yb |
173.05 |
4f14 6s2 |
იტერბიუმი[1][2] (ლათ. Ytterbium; ქიმიური სიმბოლო — ) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეექვსე პერიოდის, ლანთანოიდების ჯგუფის ქიმიური ელემენტი. მისი ატომური ნომერია — 70. მიეკუთვნება იშვიათმიწა ელემენტებს (იტერიუმის ქვეჯგუფს). მოვერცხლისფრო მოთეთრო-რუხი ფერის ლითონია. რსებობს ორი კრისტალური მოდიფიკაციით: α-Yb სპილენძის ტიპის კუბური მესერით და β-Yb α-Fe ტიპის კუბურ წახნაგცენტრირებული მესერით, გადასვლის ტემპერატურა α↔β 792 °C.
![]() | |||||||||||||||||||||||||||||||
ზოგადი თვისებები | |||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა | უფერული | ||||||||||||||||||||||||||||||
სტანდ. ატომური მასა Ar°(Yb) |
173.05 | ||||||||||||||||||||||||||||||
იტერბიუმი პერიოდულ სისტემაში | |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
ატომური ნომერი (Z) | 70 | ||||||||||||||||||||||||||||||
პერიოდი | 6 პერიოდი | ||||||||||||||||||||||||||||||
ბლოკი |
![]() | ||||||||||||||||||||||||||||||
ელექტრონული კონფიგურაცია | [Xe] 4f14 6s2 | ||||||||||||||||||||||||||||||
ელექტრონი გარსზე | 2, 8, 18, 32, 8, 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||
ელემენტის ატომის სქემა![]() | |||||||||||||||||||||||||||||||
ფიზიკური თვისებები | |||||||||||||||||||||||||||||||
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში | მყარი სხეული | ||||||||||||||||||||||||||||||
დნობის ტემპერატურა |
1461 °C (1734 K, 2662 °F) | ||||||||||||||||||||||||||||||
დუღილის ტემპერატურა |
2600 °C (2873 K, 4712 °F) | ||||||||||||||||||||||||||||||
სიმკვრივე (ო.ტ.) | 8.79 გ/სმ3 | ||||||||||||||||||||||||||||||
სიმკვრივე (ლ.წ.) | 8.34 გ/სმ3 | ||||||||||||||||||||||||||||||
დნობის კუთ. სითბო | 17.0 კჯ/მოლი | ||||||||||||||||||||||||||||||
აორთქ. კუთ. სითბო | 251 კჯ/მოლი | ||||||||||||||||||||||||||||||
მოლური თბოტევადობა | 27.15 ჯ/(მოლი·K) | ||||||||||||||||||||||||||||||
ნაჯერი ორთქლის წნევა
| |||||||||||||||||||||||||||||||
ატომის თვისებები | |||||||||||||||||||||||||||||||
ჟანგვის ხარისხი | 0, +1, +2, +3 (a basic oxide) | ||||||||||||||||||||||||||||||
ელექტროდული პოტენციალი |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
ელექტროუარყოფითობა | პოლინგის სკალა: 1.23 | ||||||||||||||||||||||||||||||
იონიზაციის ენერგია |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
ატომის რადიუსი | ემპირიული: 176 პმ | ||||||||||||||||||||||||||||||
კოვალენტური რადიუსი (rcov) | 192±7 პმ | ||||||||||||||||||||||||||||||
მოლური მოცულობა | 18.7 სმ3/მოლი | ||||||||||||||||||||||||||||||
![]() იტერბიუმის სპექტრალური ზოლები | |||||||||||||||||||||||||||||||
სხვა თვისებები | |||||||||||||||||||||||||||||||
მესრის სტრუქტურა | ჰექსაგონალური | ||||||||||||||||||||||||||||||
მესრის პერიოდი | 3.577 Å | ||||||||||||||||||||||||||||||
ბგერის სიჩქარე thin rod | 2760 მ/წმ (at 20 °C) | ||||||||||||||||||||||||||||||
თერმული გაფართოება | 11.2 µმ/(მ·K) | ||||||||||||||||||||||||||||||
თბოგამტარობა | 16.2 ვტ/(მ·K) | ||||||||||||||||||||||||||||||
მაგნეტიზმი | პარამაგნეტიკი | ||||||||||||||||||||||||||||||
იუნგას მოდული | 64.8 გპა | ||||||||||||||||||||||||||||||
წანაცვლების მოდული | 26.3 გპა | ||||||||||||||||||||||||||||||
დრეკადობის მოდული | 40.2 გპა | ||||||||||||||||||||||||||||||
პუასონის კოეფიციენტი | 0.231 | ||||||||||||||||||||||||||||||
ვიკერსის მეთოდი | 410–600 მპა | ||||||||||||||||||||||||||||||
ბრინელის მეთოდი | 500–1250 მპა | ||||||||||||||||||||||||||||||
CAS ნომერი | 7440-60-0 | ||||||||||||||||||||||||||||||
ისტორია | |||||||||||||||||||||||||||||||
აღმოჩენილია | Jacques-Louis Soret and Marc Delafontaine (1878) | ||||||||||||||||||||||||||||||
იტერბიუმის მთავარი იზოტოპები | |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
• |
სახელწოდების წარმომავლობარედაქტირება
კიდევ სამ ელემენტთან (ტერბიუმის, იტრიუმის, ერბიუმის) ერთად მიიღო სახელწოდება სტოკჰოლმის არქიპელაგის კუნძულ რესარიოზე არსებული სოფლის იტერბიუს პატივსაცემად, სადაც ნაპოვნი იქნა მინერალი საიდანაც იქნა აღმოჩენილი ეს ელემენტი.
ბუნებაშირედაქტირება
დედამიწის ქერქში მისი კლარკია (ტეილორის მიხედვით) 0,33 გრ/ტ, ოკეანის წყალში მისი შემცველობა 2×10−6[3].
მიღებარედაქტირება
იტერბიუმის მიღების ძირითადი მეთოდებია იტერბიუმის(III) ოქსიდის აღდგენა ვაკუუმში ნახშირბადთან ან ლანთანთან ერთად, ასევე ქლორიდის YbCl3 განალღვობის ელექტროლიზით.
ღირებულებარედაქტირება
99-99,9 %-იანი სიწმინდის ლითონური იტერბიუმის ფასი 2006 წელს შეადგენდა 260—420 დოლარს 1 კგ-ზე.
გამოყენებარედაქტირება
ლაზერული მასალებირედაქტირება
იტერბიუმის იონები გამოიყენებიან ლაზერული გამოსხივების გენერაციისათვის გამოსხივების ტალღის სიგრძით 1,06÷1,07 მკმ, ახლო ინფრაწითელ დიაპაზონში, და იტერბიუმის ოქსიდის სახით გამოიყენება მძლავრი ბოჭკოვანი ლაზერის წარმოებაში. ჰოლმიუმის იონებით ლეგირებული ბარიუმის ფტორიდი-იტერბიუმის ფტორიდის მონოკრისტალური შენადნობი, გამოიყენება როგორც ძლიერი და ტექნოლოგიური ლაზერული მასალა.
თერმოელექტრული მასალებირედაქტირება
იტერბიუმის მონოტელურიდი წარმოადგენს პერსპექტიულ თერმოელექტრულ მასალას (თერმო-ე.მ.ძ. 680 მკვ/К).
მაგნიტური მასალებირედაქტირება
იტერბიუმის საფუძველზე იწარმოება სხვადასხვაგვარი მაგნიტური შენადნობები.
ბირთვული ენერგეტიკარედაქტირება
იტერბიუმის ბორატი ნახულობს გამოყენებას ატომურ ტექნიკაში (სპეციალური მინანქარი და მინა).
ელექტრონიკარედაქტირება
იტერბიუმის ოქსიდი გამოიყენება როგორც დიელექტრიკი სილიციუმის ტრანზისტორის წარმოებაში.
სპეციალური ბირთვული კვლევებირედაქტირება
ატომურ რეაქტორში იტერბიუმის ნეიტრონებით დასხივებისას ნაწილობრივ გარდაიქმნება იზომერში ჰაფნიუმ-178 — 178m2Hf. არსებობს წინადადება ამ იზომერის როგორც ენერგიის აკუმულატორის გამოყენებისა, თუმცა ეს პროექტი მხოლოდ კვლევის სტადიაშია.
რესურსები ინტერნეტშირედაქტირება
სქოლიორედაქტირება
- ↑ დოლიძე ვ., ციციშვილი ვ., „ოთხენოვანი ქიმიური ლექსიკონი“, თბ., 2004, გვ. 97
- ↑ ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 5, თბ., 1980. — გვ. 267.
- ↑ J.P. Riley and Skirrow G. Chemical Oceanography V. I, 1965