იტერბიუმი
70 Yb
173.05
4f14 6s2

იტერბიუმი[1][2] (ლათ. Ytterbium; ქიმიური სიმბოლო — ) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეექვსე პერიოდის, ლანთანოიდების ჯგუფის ქიმიური ელემენტი. მისი ატომური ნომერია — 70. მიეკუთვნება იშვიათმიწა ელემენტებს (იტერიუმის ქვეჯგუფს). მოვერცხლისფრო მოთეთრო-რუხი ფერის ლითონია. რსებობს ორი კრისტალური მოდიფიკაციით: α-Yb სპილენძის ტიპის კუბური მესერით და β-Yb α-Fe ტიპის კუბურ წახნაგცენტრირებული მესერით, გადასვლის ტემპერატურა α↔β 792 °C.

იტერბიუმი, 70Yb
Ytterbium-3.jpg
ზოგადი თვისებები
მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა უფერული
სტანდ. ატომური
მასა
Ar°(Yb)

173.05
იტერბიუმი პერიოდულ სისტემაში
წყალბადი ჰელიუმი
ლითიუმი ბერილიუმი ბორი ნახშირბადი აზოტი ჟანგბადი ფთორი ნეონი
ნატრიუმი მაგნიუმი ალუმინი სილიციუმი ფოსფორი გოგირდი ქლორი არგონი
კალიუმი კალციუმი სკანდიუმი ტიტანი ვანადიუმი ქრომი მანგანუმი რკინა კობალტი ნიკელი სპილენძი თუთია გალიუმი გერმანიუმი დარიშხანი სელენი ბრომი კრიპტონი
რუბიდიუმი სტრონციუმი იტრიუმი ცირკონიუმი ნიობიუმი მოლიბდენი ტექნეციუმი რუთენიუმი როდიუმი პალადიუმი ვერცხლი კადმიუმი ინდიუმი კალა სტიბიუმი ტელური იოდი ქსენონი
ცეზიუმი ბარიუმი ლანთანი ცერიუმი პრაზეოდიმიუმი ნეოდიმიუმი პრომეთიუმი სამარიუმი ევროპიუმი გადოლინიუმი ტერბიუმი დისპროზიუმი ჰოლმიუმი ერბიუმი თულიუმი იტერბიუმი ლუტეციუმი ჰაფნიუმი ტანტალი ვოლფრამი რენიუმი ოსმიუმი ირიდიუმი პლატინა ოქრო ვერცხლისწყალი თალიუმი ტყვია ბისმუტი პოლონიუმი ასტატი რადონი
ფრანციუმი რადიუმი აქტინიუმი თორიუმი პროტაქტინიუმი ურანი (ელემენტი) ნეპტუნიუმი პლუტონიუმი ამერიციუმი კიურიუმი ბერკელიუმი კალიფორნიუმი აინშტაინიუმი ფერმიუმი მენდელევიუმი ნობელიუმი ლოურენსიუმი რეზერფორდიუმი დუბნიუმი სიბორგიუმი ბორიუმი ჰასიუმი მეიტნერიუმი დარმშტადტიუმი რენტგენიუმი კოპერნიციუმი ნიჰონიუმი ფლეროვიუმი მოსკოვიუმი ლივერმორიუმი ტენესინი ოგანესონი


Yb

No
თულიუმიიტერბიუმილუტეციუმი
ატომური ნომერი (Z) 70
პერიოდი 6 პერიოდი
ბლოკი F-block.jpg f-ბლოკი
ელექტრონული კონფიგურაცია [Xe] 4f14 6s2
ელექტრონი გარსზე 2, 8, 18, 32, 8, 2
ელემენტის ატომის სქემა
Electron shell 070 Ytterbium.svg
ფიზიკური თვისებები
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში მყარი სხეული
დნობის
ტემპერატურა
1461 °C ​(1734 K, ​​2662 °F)
დუღილის
ტემპერატურა
2600 °C ​(2873 K, ​4712 °F)
სიმკვრივე (ო.ტ.) 8.79 გ/სმ3
სიმკვრივე (ლ.წ.) 8.34 გ/სმ3
დნობის კუთ. სითბო 17.0 კჯ/მოლი
აორთქ. კუთ. სითბო 251 კჯ/მოლი
მოლური თბოტევადობა 27.15 ჯ/(მოლი·K)
ნაჯერი ორთქლის წნევა
P (პა) 1 10 100 1 k 10 k 100 k
T (K)-ზე 1432 1584 (1775) (2040) (2410) (2964)
ატომის თვისებები
ჟანგვის ხარისხი 0, +1, +2, +3 (a basic oxide)
ელექტროდული პოტენციალი
ელექტრო­უარყოფითობა პოლინგის სკალა: 1.23
იონიზაციის ენერგია
  • 1: 581.0 კჯ/მოლ
  • 2: 1140 კჯ/მოლ
  • 3: 2204 კჯ/მოლ
ატომის რადიუსი ემპირიული: 176 პმ
კოვალენტური რადიუსი (rcov) 192±7 პმ
მოლური მოცულობა 18.7 სმ3/მოლი
Holmium spectrum visible.png
იტერბიუმის სპექტრალური ზოლები
სხვა თვისებები
მესრის სტრუქტურა ჰექსაგონალური
Hexagonal.svg
მესრის პერიოდი 3.577 Å
ბგერის სიჩქარე thin rod 2760 მ/წმ (at 20 °C)
თერმული გაფართოება 11.2 µმ/(მ·K)
თბოგამტარობა 16.2 ვტ/(·K)
მაგნეტიზმი პარამაგნეტიკი
იუნგას მოდული 64.8 გპა
წანაცვლების მოდული 26.3 გპა
დრეკადობის მოდული 40.2 გპა
პუასონის კოეფიციენტი 0.231
ვიკერსის მეთოდი 410–600 მპა
ბრინელის მეთოდი 500–1250 მპა
CAS ნომერი 7440-60-0
ისტორია
აღმოჩენილია Jacques-Louis Soret and Marc Delafontaine (1878)
იტერბიუმის მთავარი იზოტოპები
იზო­ტოპი გავრცე­ლება­დობა ნახევ.
დაშლა
(t1/2)
რადიო.
დაშლა
პრო­დუქტი
163Ho syn 4570 y ε 163Dy
164Ho syn 29 min ε 164Dy
165Ho 100% სტაბილური
166Ho syn 26.763 h β 166Er
167Ho syn 3.1 h β 167Er

სახელწოდების წარმომავლობარედაქტირება

კიდევ სამ ელემენტთან (ტერბიუმის, იტრიუმის, ერბიუმის) ერთად მიიღო სახელწოდება სტოკჰოლმის არქიპელაგის კუნძულ რესარიოზე არსებული სოფლის იტერბიუს პატივსაცემად, სადაც ნაპოვნი იქნა მინერალი საიდანაც იქნა აღმოჩენილი ეს ელემენტი.

ბუნებაშირედაქტირება

დედამიწის ქერქში მისი კლარკია (ტეილორის მიხედვით) 0,33 გრ/ტ, ოკეანის წყალში მისი შემცველობა 2×10−6[3].

მიღებარედაქტირება

იტერბიუმის მიღების ძირითადი მეთოდებია იტერბიუმის(III) ოქსიდის აღდგენა ვაკუუმში ნახშირბადთან ან ლანთანთან ერთად, ასევე ქლორიდის YbCl3 განალღვობის ელექტროლიზით.

ღირებულებარედაქტირება

99-99,9 %-იანი სიწმინდის ლითონური იტერბიუმის ფასი 2006 წელს შეადგენდა 260—420 დოლარს 1 კგ-ზე.

გამოყენებარედაქტირება

ლაზერული მასალებირედაქტირება

იტერბიუმის იონები გამოიყენებიან ლაზერული გამოსხივების გენერაციისათვის გამოსხივების ტალღის სიგრძით 1,06÷1,07 მკმ, ახლო ინფრაწითელ დიაპაზონში, და იტერბიუმის ოქსიდის სახით გამოიყენება მძლავრი ბოჭკოვანი ლაზერის წარმოებაში. ჰოლმიუმის იონებით ლეგირებული ბარიუმის ფტორიდი-იტერბიუმის ფტორიდის მონოკრისტალური შენადნობი, გამოიყენება როგორც ძლიერი და ტექნოლოგიური ლაზერული მასალა.

თერმოელექტრული მასალებირედაქტირება

იტერბიუმის მონოტელურიდი წარმოადგენს პერსპექტიულ თერმოელექტრულ მასალას (თერმო-ე.მ.ძ. 680 მკვ/К).

მაგნიტური მასალებირედაქტირება

იტერბიუმის საფუძველზე იწარმოება სხვადასხვაგვარი მაგნიტური შენადნობები.

ბირთვული ენერგეტიკარედაქტირება

იტერბიუმის ბორატი ნახულობს გამოყენებას ატომურ ტექნიკაში (სპეციალური მინანქარი და მინა).

ელექტრონიკარედაქტირება

იტერბიუმის ოქსიდი გამოიყენება როგორც დიელექტრიკი სილიციუმის ტრანზისტორის წარმოებაში.

სპეციალური ბირთვული კვლევებირედაქტირება

ატომურ რეაქტორში იტერბიუმის ნეიტრონებით დასხივებისას ნაწილობრივ გარდაიქმნება იზომერში ჰაფნიუმ-178 — 178m2Hf. არსებობს წინადადება ამ იზომერის როგორც ენერგიის აკუმულატორის გამოყენებისა, თუმცა ეს პროექტი მხოლოდ კვლევის სტადიაშია.

რესურსები ინტერნეტშირედაქტირება

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

სქოლიორედაქტირება

  1. დოლიძე ვ., ციციშვილი ვ., „ოთხენოვანი ქიმიური ლექსიკონი“, თბ., 2004, გვ. 97
  2. ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 5, თბ., 1980. — გვ. 267.
  3. J.P. Riley and Skirrow G. Chemical Oceanography V. I, 1965