ჰოლმიუმი

ჰოლმიუმი, ₆₇Ho
ზოგადი თვისებები
მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა	რბილი მოვერცხლისფრო-თეთრი ლითონი
სტანდ. ატომური ; წონა Ar°(Ho)	164.930329±0.000005; 164.93±0.01 (დამრგვალებული)
ჰოლმიუმი პერიოდულ სისტემაში
	დისპროზიუმი ← ჰოლმიუმი → ერბიუმი
ატომური ნომერი (Z)	67
პერიოდი	6 პერიოდი
ბლოკი	f-ბლოკი
ელექტრონული კონფიგურაცია	[Xe] 4f11 6s2
ელექტრონი გარსზე	2, 8, 18, 29, 8, 2
	ელემენტის ატომის სქემა;
ფიზიკური თვისებები
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში	მყარი სხეული
დნობის; ტემპერატურა	1461 °C (1734 K, 2662 °F)
დუღილის; ტემპერატურა	2600 °C (2873 K, 4712 °F)
სიმკვრივე (ო.ტ.)	8.79 გ/სმ3
სიმკვრივე (ლ.წ.)	8.34 გ/სმ3
დნობის კუთ. სითბო	17.0 კჯ/მოლი
აორთქ. კუთ. სითბო	251 კჯ/მოლი
მოლური თბოტევადობა	27.15 ჯ/(მოლი·K)
ატომის თვისებები
ჟანგვის ხარისხი	0, +1, +2, +3
ელექტროდული პოტენციალი	;
ელექტროუარყოფითობა	პოლინგის სკალა: 1.23
იონიზაციის ენერგია	1: 581.0 კჯ/მოლ ; 2: 1140 კჯ/მოლ ; 3: 2204 კჯ/მოლ ; ;
ატომის რადიუსი	ემპირიული: 176 პმ
კოვალენტური რადიუსი (rcov)	192±7 პმ
მოლური მოცულობა	18.7 სმ3/მოლი
	; ჰოლმიუმის სპექტრალური ზოლები
სხვა თვისებები
ბუნებაში გვხვდება	პირველადი ნუკლიდების სახით
მესრის სტრუქტურა	მჭიდრო ჰექსაგონალური
მესრის პერიოდი	3.577 Å
ბგერის სიჩქარე	2760 მ/წმ (20 °C)
თერმული გაფართოება	11.2 µმ/(მ·K)
თბოგამტარობა	16.2 ვტ/(მ·K)
კუთრი წინაღობა	814 ნომ·მ
მაგნეტიზმი	პარამაგნეტიკი
იუნგას მოდული	64.8 გპა
წანაცვლების მოდული	26.3 გპა
დრეკადობის მოდული	40.2 გპა
პუასონის კოეფიციენტი	0.231
ვიკერსის მეთოდი	410–600 მპა
ბრინელის მეთოდი	500–1250 მპა
CAS ნომერი	7440-60-0
ისტორია
აღმომჩენია	Jacques-Louis Soret and Marc Delafontaine (1878)
ჰოლმიუმის მთავარი იზოტოპები
β−	164Er
	ჰოლმიუმი ვიკისაწყობში •

ჰოლმიუმი

67Ho

164.93

4f¹¹ 6s²

ჰოლმიუმი^[1]^[2] (ლათ. Holmium; ქიმიური სიმბოლო — ${\ce {Ho}}$ ) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეექვსე პერიოდის, ჯგუფგარეშე (ძველი კლასიფიკაციით მესამე ჯგუფის თანაური ქვეჯგუფის, IIIბ) ქიმიური ელემენტი. განეკუთვნება ლანთანოიდების ოჯახს. ატომური ნომერია — 67, ატომური მასა — 164.93, t_დნ — 1461 °C, t_დუღ — 2600 °C, სიმკვრივე — 8.79 გ/სმ³. რბილი მოვერცხლისფრო-თეთრი ლითონი. ბუნებაში გვხვდება ჰოლიუმის ერთი მდგრადი იზოტოპი ${\ce {^{165}Ho}}$ . 1879 წელს აღმოაჩინა შვედმა ქიმიკოსმა პ. კლევემ ჰოლმიუის „მიწის“ — ჰოლმიუმის ოქსიდის სახით. ჰოლმიუმის შემცველობა დედამიწის ქერქში მასის მიხედვით 6996170000000000000♠1.7×10⁻⁴ %-ია. ჰოლმიუმის ჟანგვის ხარისხია +3. ჰაერზე იჟანგება, ოთახის ტემპერატურაზე მოქმედებს წყალთან, ${\ce {HCl}}$ , ${\ce {HNO3}}$ , ${\ce {H2SO4}}$ , გახურებისას — ${\ce {H2}}$ , ${\ce {N2}}$ , ${\ce {C}}$ , ${\ce {P}}$ . ღებულობენ ფთორიდების ან ქლორიდების ლითონთერმული აღდგენით. ჰოლმიუმი მაგნიტური შენადნობების კომპონენტია ${\ce {Fe}}$ , ${\ce {Co}}$ , ${\ce {Ni}}$ ერთად.

ისტორია

1879 წელს შვეიცარიელმა ქიმიკოსმა და ფიზიკოსმა ჯ. ლ. სორემ "ერბიუმის მიწის" სპექტრალური ანალიზის მეთოდით აღმოაჩინა ახალი ელემენტი.

სახელწოდების წარმომავლობა

ელემენტს სახელწოდება მისცა შვედმა ქიმიკოსმა პ. ტ. კლევემ სტოკჰოლმის პატივსაცემად (მისი ძველი ლათინური სახელწოდება Holmia), ის მინერალი საიდანაც კლევემ გამოჰყო 1879 წელს ახალი ელემენტის ოქსიდი, ნაპოვნი იყო შვედეთის დედაქალაქთან ახლოს.

ბუნებაში

დედამიწის ქერქში ჰოლმიუმის შემცველობა მასის მიხედვით არის 1,3×10⁻⁴ %, ზღვის წყალში 2,2×10⁻⁷ %. სხვა იშვიათმიწა ლითონებთან ერთად შეიცავს მინერალები მონაციტი, ბასტენეზიტი, ევქსენიტი, აპატიტი და გადოლინიტი.

კოსმოსურ ობიექტებს შორის ჰომიუმის ანომალურად მაღალი შემცველობით გამოირჩევა პშიბილსკის ვარსკვლავი.

საბადოები

ჰოლმიუმი შედის ლანთანოიდების შემადგენლობაში, რომლებიც გვხვდება აშშ-ში, ყაზახეთში, რუსეთში, უკრაინაში, ავსტრალიაში, ბრაზილიაში, ინდოეთში, სკანდინავიაში.

მიღება

მიიღებენ ჰოლმიუმის ფტორიდის HoF₃-ის აღდგენით კალციუმით.

ღირებულება

99-99,99 % სიწმინდის ჰოლმიუმის ოქსიდის ფასები 2006 წელს შეადგინა 120—191 დოლარი 1 კგ.

ქიმიური თვისებები

ჰოლმიუმი ნელა იჟანგება ჰაერზე, Ho₂O₃-ის წარმოქმნით. ურთიერთქმედებს მჟავეებთან (HF-ის გარდა), და წარმოქმნის მარილებს Ho³⁺. გახურებისას რეაგირებს ქლორთან, ბრომთან, აზოტთან და წყალბადთან. მდგრადია ფთორის ზემოქმედების მიმართ.

გამოყენება

ჰოლმიუმი მონოიზოტოპური ელემენტია (ჰოლმიუმ-165).

ზეძლიერი მაგნიტური ველების მიღება

ზეწმინდა ჰოლმიუმი გამოიყენება ზეგამტარი მაგნიტების პოლუსის ბუნიკების დასამზადებლად ზემძლავრი მაგნიტური ველების მიღებისათვის. ამ მხრივ მნიშვნელოვანია ასევე ჰოლმიუმ-ერბიუმის შენადნობი.

იზოტოპები

ჰომიუმის რადიოაქტიური იზოტოპი — ჰოლმიუმ-166 გამოიყენება ანალიტიკურ ქიმიაში როგორც რადიოაქტიური ინდიკატორი.

მეტალურგია

ჰოლმიუმის დამატება ალუმინის შენადნობებში მკვეთრად ამცირებს მათში აირების შემცველობას.

ლაზერული მასალები

ჰოლმიუმის იონები გამოიყენება ლაზერული გამოსხივების გენერაციისათვის სპექტრის ინფრაწითელ სეგმენტში, ტალღების სიგრძე — 2,05 მკ.

თერმოელექტრული მასალები

ჰოლმიუმის მონოტელურიდის თერმო-ე.მ.ძ შეადგენს 40 მკვ/К.

ბირთვული ენერგეტიკა

ჰოლმიუმის ბორატი გამოიყენება ატომურ ტექნიკაში.

რესურსები ინტერნეტში

სქოლიო

პორტალი ქიმია

[1] დოლიძე ვ., ციციშვილი ვ., „ოთხენოვანი ქიმიური ლექსიკონი“, თბ., 2004, გვ. 58

[2] ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 681.

[1]

[2]