ტანტალი

ტანტალი, ₇₃Ta
ზოგადი თვისებები
მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა	რუხი ფერის ლითონი
სტანდ. ატომური ; წონა Ar°(Ta)	180.94788±0.00002; 180.95±0.01 (დამრგვალებული)
ტანტალი პერიოდულ სისტემაში
	ჰაფნიუმი ← ტანტალი → ვოლფრამი
ატომური ნომერი (Z)	73
ჯგუფი	5
პერიოდი	6 პერიოდი
ბლოკი	d-ბლოკი
ელექტრონული კონფიგურაცია	[Xe] 4f14 5d3 6s2
ელექტრონი გარსზე	2, 8, 18, 32, 11, 2
	ელემენტის ატომის სქემა;
ფიზიკური თვისებები
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში	მყარი სხეული
დნობის; ტემპერატურა	3017 °C (3290 K, 5463 °F)
დუღილის; ტემპერატურა	5458 °C (5731 K, 9856 °F)
სიმკვრივე (ო.ტ.)	16.69 გ/სმ3
სიმკვრივე (ლ.წ.)	15 გ/სმ3
დნობის კუთ. სითბო	36.57 კჯ/მოლი
აორთქ. კუთ. სითბო	753 კჯ/მოლი
მოლური თბოტევადობა	25.36 ჯ/(მოლი·K)
ატომის თვისებები
ჟანგვის ხარისხი	−3, −1, 0, +1, +2, +3, +4, +5
ელექტროდული პოტენციალი	;
ელექტროუარყოფითობა	პოლინგის სკალა: 1.5
იონიზაციის ენერგია	1: 761 კჯ/მოლ ; 2: 1500 კჯ/მოლ ; ;
ატომის რადიუსი	ემპირიული: 146 პმ
კოვალენტური რადიუსი (rcov)	170±8 პმ
	; ტანტალის სპექტრალური ზოლები
სხვა თვისებები
ბუნებაში გვხვდება	პირველადი ნუკლიდების სახით
მესრის სტრუქტურა	კუბური მოცულობაცენტრირებული
მესრის სტრუქტურა	ტეტრაგონალური
ბგერის სიჩქარე	3400 მ/წმ (20 °C)
თერმული გაფართოება	6.3 µმ/(მ·K) (25 °C)
თბოგამტარობა	57.5 ვტ/(მ·K)
კუთრი წინაღობა	131 ნომ·მ (20 °C)
მაგნეტიზმი	პარამაგნეტიკი
მაგნიტური ამთვისებლობა	+154.0×10−6 სმ3/მოლ
იუნგას მოდული	186 გპა
წანაცვლების მოდული	69 გპა
დრეკადობის მოდული	200 გპა
პუასონის კოეფიციენტი	0.34
მოოსის მეთოდი	6.5
ვიკერსის მეთოდი	870–1200 მპა
ბრინელის მეთოდი	440–3430 მპა
CAS ნომერი	7440-25-7
ისტორია
სახელწოდება მომდინარეობს	ძვ. ბერძნ. Τάνταλος — „ტანტალოსი“
აღმომჩენია	ანდერს ეკებერგი (1802)
ტანტალის მთავარი იზოტოპები
β−	180W
	ტანტალი ვიკისაწყობში •

ტანტალი

73Ta

180.95

4f¹⁴ 5d³ 6s²

ტანტალი^[1]^[2] (ლათ. Tantalum < ძვ. ბერძნ. Τάνταλος — „ტანტალოსი“; ქიმიური სიმბოლო — ${\ce {Ta}}$ ) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეექვსე პერიოდის, მეხუთე ჯგუფის (მოძველებული კლასიფიკაციით — მეხუთე ჯგუფის თანაური ქვეჯგუფის, Vბ) ქიმიური ელემენტი. მისი ატომური ნომერია — 73, ატომური მასა — 180.95, t_დნ — 3017°C, t_დუღ — 5458°C, სიმკვრივე — 16.69 გ/სმ³. რუხი ფერის ლითონი. გვხვდება მდგრადი ${\ce {^{181}Ta}}$ (99.99%) და რადიოაქტიური ${\ce {^{180}Ta}}$ (0.01%; T_1/2=10¹² წ) იზოტოპების სახით. ხელოვნურად მიღებულია ტანტალის რადიოაქტიური იზოტოპი ${\ce {^{182}Ta}}$ (T_1/2=115.1 დღე-ღამე).

ისტორია და სახელწოდების წარმომავლობა

ტანტალი აღმოაჩინა 1802 წელს შვედმა ქიმიკოსმა ა. ეკებერგმა (სახელწოდება შეარქვეს ძველი ბერძნული მითოლოგიის გმირის, ტანტალოსის სახელის მიხედვით) დედამიწის ქერქში ტანტალის საშუალო შემცველობა მასის მიხედვით 2,5 · 10⁻⁴%-ია. ტანტალი გაბნეულია ბიოსფეროსა და მაგნიტურ ქანებში. ცნობილია ტანტალის 17 ძირითადი მინერალი და 60-ზე მეტი ტანტალშემცველი მინერალი. ტანტალის ჟანგვის ხარისხია +5. ცნობილია აგრეთვე ტანტალის ისეთი ნაერთები, რომელთა ჟანგვის ხარისხი უფრო დაბალია (მაგალითად, ${\ce {TaCl4}}$ , ${\ce {TaCl3}}$ , ${\ce {TaCl2}}$ ). სუფთა კომპაქტური ტანტალი მდგრადია ჰაერზე. ჟანგვას იწყებს 280°C-ზე. ცნობილია ტანტალის მდგრადი ოქსიდი — ხუთჟანგი ${\ce {Ta2O5}}$ , რომელსაც ახასიათებს მჟავური ბუნება. წყალბადთან დაახლოებით 250°C-ზე, ხოლო აზოტთან დაახლოებით 300°C-ზე ტანტალი წაროქმნის მყარ ხსნარებს. ცნობილია აგრეთვე ტანტალის კარბიდები, ჰალოგენიდები. გახურებისას ტანტალი ურთიერთქმედებს ${\ce {C}}$ , ${\ce {B}}$ , ${\ce {Si}}$ , ${\ce {P}}$ , ${\ce {Se}}$ , ${\ce {Te}}$ , ${\ce {H2O}}$ , ${\ce {CO}}$ , ${\ce {CO2}}$ , ${\ce {NO}}$ , ${\ce {HCl}}$ , ${\ce {H2S}}$ . სუფთა ტანტალი განსაკუთრებით მდგრადია მრავალი თხევადი ლითონისა და მათი ნალღობების მიმართ და სხვა. ტანტალი ხასიათდება მაღალი კოროზიამედეგობით ორგანული და არაორგანული მჟავების მიმართ. ცნობილია ტანტალმჟავას მარილები, რომელთაგან მნიშვნელოვანია ტუტე ლითონთა ტანტალატები. ეს მარილები სეგნეტოელექტრიკებია.