ლითიუმი

ლითიუმი

3 Li

6,94

2s1

ლითიუმი (ქიმიური სიმბოლო — ${\ce {Li}}$; ლათ. Lithium) — დიმიტრი მენდელეევის პერიოდული სისტემის პირველი ჯგუფის მეორე პერიოდის (მოძველებული კლასიფიკაციით — პირველი ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფის) ქიმიური ელემენტი. მისი ატომური ნომერია — 3, სტანდარტული ატომური მასა — 6,94, t_დნ — 180,50°C, t_დუღ — 1330°C, სიმკვრივე — 0,534 გრ/სმ³ (0°C და 1 ატმ). აქვს ორი სტაბილური იზოტოპი: ⁶Li (7,59 % ) და ⁷Li (92,41 %). ლითიუმი ტუტე ლითონების, ჯგუფში მდებარეობს. სუფთა ფორმით ლითიუმი რბილი მოვერცხლისფრო თეთრი მეტალია, რომელიც სწრაფად იჟანგება ჰაერზე და წყალში. ის ყველაზე მსუბუქი მყარი ელემენტია და ძირითადად გამოიყენება სითბოს გამტარებში, ბატარეებში და ასევე, როგორც კომპონენტი ზოგიერთი სახის მედიკამენტებში, კერძოდ ნერვულ სტაბილიზატორებში.

ლითიუმი, ₃Li

ზოგადი თვისებები
ელემენტის ფერი	მოთეთრო-მოვერცხლისფრო
სტანდ. ატომური მასა Ar, სტან.(Li)	საყოველთაოდ მიღებული: 6,94
ლითიუმი პერიოდულ სისტემაში
წყალბადი ჰელიუმი ლითიუმი ბერილიუმი ბორი ნახშირბადი აზოტი ჟანგბადი ფთორი ნეონი ნატრიუმი მაგნიუმი ალუმინი სიცილიუმი ფოსფორი გოგირდი ქლორი არგონი კალიუმი კალციუმი სკანდიუმი ტიტანი ვანადიუმი ქრომი მანგანუმი რკინა კობალტი ნიკელი სპილენძი თუთია გალიუმი გერმანიუმი დარიშხანი სელენიუმი ბრომი კრიპტონი რუბიდიუმი სტრონციუმი იტრიუმი ცირკონიუმი ნიობიუმი მოლიბდენი ტექნეციუმი რუთენიუმი როდიუმი პალადიუმი ვერცხლი კადმიუმი ინდიუმი კალა სტიბიუმი ტელური იოდი ქსენონი ცეზიუმი ბარიუმი ლანთანი ცერიუმი პრაზეოდიმიუმი ნეოდიმიუმი პრომეთიუმი სამარიუმი ევროპიუმი გადოლიმიუმი ტერბიუმი დისპროზიუმი ჰოლმიუმი ერბიუმი თულიუმი იტერბიუმი ლუტეციუმი ჰაფნიუმი ტანტალი ვოლფრამი რენიუმი ოემიუმი ირიდიუმი პლატინა ოქრო Mercury (element) თალიუმი ტყვია ბისმუტი პოლონიუმი ასტატი რადონი ფრანციუმი რადიუმი აქტინიუმი თორიუმი პროტაქტინიუმი ურანი (ელემენტი) ნეპტუნიუმი პლუტონიუმი ამერიციუმი კიურიუმი ბერკელიუმი კალიფორნიუმი აინშტაინიუმი ფერმიუმი მენდელევიუმი ნობელიუმი ლოურენსიუმი რეზერფორდიუმი დუბნიუმი სიბორგიუმი ბორიუმი ჰასიუმი მეიტნერიუმი დარმშტადტიუმი რენტგენიუმი კოპერნიციუმი ნიჰონიუმი ფლეროვიუმი მოსკოვიუმი ლივერმორიუმი ტენესიუმი ოგანესონი H ↑ Li ↓ Na ჰელიუმი ← ლითიუმი → ბერილიუმი
ატომური ნომერი (Z)	3
ჯგუფი	I ჯგუფი (ტუტე ლით.)
პერიოდი	პერიოდი 2
ბლოკი	s-ბლოკი
ელექტრონული კონფიგურაცია	[He] 2s1
ელექტრონი გარსზე	2, 1
ელემენტის ატომის სქემა
ფიზიკური თვისებები
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში	მყარი სხეული
დნობის ტემპერატურა	​180,50 °C ​(453,65 K, ​​356,90 °F)
დუღილის ტემპერატურა	1330 °C ​(1603 K, ​​2426 °F)
სიმკვრივე (ო.ტ.)	0,534 გრ/სმ3
სიმკვრივე (ლ.წ.)	0,512 გრ/სმ3
კრიტიკული წერტილი	3220 K, 67 მპა
დნობის კუთ. სითბო	3,00 კჯ/მოლი
აორთქ. კუთ. სითბო	136 კჯ/მოლი
მოლური თბოტევადობა	24,860 ჯ/(მოლი·K)
ნაჯერი ორთქლის წნევა P (პა) 1 10 100 1 k 10 k 100 k T (K)-ზე 797 885 995 1144 1337 1610
ატომის თვისებები
ჟანგვის ხარისხი	+1 (a strongly basic oxide)
ელექტროდული პოტენციალი	-3,06В ვ ვ
ელექტრო­უარყოფითობა	პოლინგის სკალა: 0,98
იონიზაციის ენერგია	1: 520,2 კჯ/მოლ 2: 7298,1 კჯ/მოლ 3: 11815,0 კჯ/მოლ
ატომის რადიუსი	ემპირიული: 152 პმ
კოვალენტური რადიუსი (rcov)	128±7 პმ
იონური რადიუსი (rion)	68 (+1e) პმ
ვან-დერ-ვალსის რადიუსი	182 პმ
ლითიუმის სპექტრალური ზოლები
სხვა თვისებები
მესრის სტრუქტურა	კუბური მოცულობაცენტრირებული
მესრის პერიოდი	3,490 Å
ბგერის სიჩქარე	6000 მ/წმ
თერმული გაფართოება	46 µმ/(მ·K)
ხვედრითი თბოტევადობა	3,489 ჯ/(K·მოლ)
თბოგამტარობა	84,8 ვტ/(მ·K)
ელექტრული წინაღობა	92.8 Ω·m (at 20 °C)
მაგნეტიზმი	პარამაგნეტიკი
მაგნიტური მგრძნობელობა	+14,2·10−6 სმ3/მოლ
იუნგას მოდული	4,9 გპა
წანაცვლების მოდული	4,2 გპა
დრეკადობის მოდული	11 გპა
მოოსის მეთოდი	0,6
ბრინელის მეთოდი	5 მპა
CAS ნომერი	7439-93-2
ისტორია
აღმოჩენილია	იოჰან არფვედსონი (1817)
პირველად მიღებულია	ჰამფრი დეივი (1818)
ლითიუმის მთავარი იზოტოპები
იზო­ტოპი გავრცე­ლება­დობა ნახევ. დაშლა (t1/2) რადიო. დაშლა პრო­დუქტი 6Li 7,59% სტაბილური 7Li 92,41% სტაბილური
ლითიუმი ვიკისაწყობში •

იზოტოპები

სტანდარტული ატომური მასა

ლითიუმის სტანდარტული ატომური მასად მიღებულია — 6,94, რომელიც როგორც წესი იანგარიშება ბუნებაში არსებულ ყველა სტაბილურ იზოტოპტთა საშუალო შეწონილი მასით, მათი დედამიწის ქერქსა და ატმოსფეროში გავრცელების პროპორციულად.

იზოტოპი	Z	N	ატომური მასა (მ.ა.ე.)	% ბუნებაში	საშუალო შეწონილი
6Li	3	3	6,015122795(16)	7,59 %	0,456547
7Li	3	4	7,01600455(8)	92,41 %	6,483489
Ar, სტან.(Li)					6,940037

გამოყენების სხვა სფეროები

ელექტრული და ელექტრონული მოწყობილობები: ლითიუმი გამოიყენება ლითიუმის ბატარეების დამზადებისას ანოდად. ასევე შექმნილია ბატარეები, რომელიც შეიცავენ ლითიუმის იონს. ცნობილია ლითიუმ-რკინის ფოსფორბატარეები და ნანომეტრული ბატარეები. ლითიუმის ნიობატი (ნიობიის მჟავას მარილი) გამოიყენება ტელეკომუნიკაციების საშუალებებში, როგორიცაა მობილური ტელეფონები და ოპტიკური მოდულატორები.

ქიმიური გამოყენების სფერო

ლითიუმის ქლორიდი და ლითიუმის ბრომიდი ძლიერ ჰიგროსკოპული არიან და გამოიყენებიან როგორც გამომშრობი საშუალება. ლითიუმის შენალღობი ალუმინთან, კალიუმთან, სპილენძთან და მაგნიუმთან გამოიყენება გამძლე მასალების დასამზადებლად. ლითიუმი გამოიყენება, როგორც მაღალტემპერატურული საპოხი ნივთიერება. ბოლო წლებში განსაკუთრებით გაიზარდა მისი მნიშვნელობა ატომგულურ ენერგეტიკაში, როგორც ძვირფასი ნედლეული თერმობირთვული პროცესებისათვის. მეტალური ლითიუმი გამოიყენება ორგანოლითიუმის ნაერთების მოსამზადებლად. ლითიუმორგანული ნაერთები შეიცავენ Li-C კავშირს და გამოიყენება ორგანულ სინთეზებში გრინიარის რეაგენტის შემცვლელად. ლითიუმი არის ოლეფინების პოლიმერიზაციის რეაქციებში კატალიზატორი. ${\ce {LiAlH4}}$ — ლითიუმალუმინიუმჰიდრიდი სელექციური კატალიზატორია ორგანულ სინთეზში. ლითიუმის სულ უმნიშვნელო რაოდენობა ლითონებს ანიჭებს მნიშვნელოვან სიმაგრეს, ამცირებს მათ სიმყიფეს და გაფართოების კოეფიციენტს. ლითიუმ-კალციუმის შენადნობები იხმარება შავ მეტალურგიაში, კერძოდ უჟანგავი ფოლადისათვის.

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 6, თბ., 1983. — გვ. 228.
• Плющев В. Е., Степин Б. Д. Химия и технология соединений лития, рубидия и цезия. — М.-Л.: Химия, 1970. — 407 с.

რესურსები ინტერნეტში

• webelements.com // ლითიუმი
• chemistry.ge // ლითიუმი