ვიკიპედია

სალონიკი

(გადამისამართდა გვერდიდან თესალონიკი)

სალონიკი (ბერძ. Θεσσαλονίκη) ასევე ცნობილია როგორც თესალონიკი — საბერძნეთის სიდიდით მეორე ქალაქი. მაკედონიის გეოგრაფიული რეგიონის, ცენტრალური მაკედონიის ადმინისტრაციული რეგიონის და მაკედონიისა და თრაკიის დეცენტრალიზებული ადმინისტრაციის დედაქალაქი.[1][2] იგი ასევე ცნობილია, როგორც η Συμπρωτεύουσα (i Symprotévousa), სიტყვასიტყვით „თანა-დედაქალაქი“.[3]

ქალაქი
სალონიკი
Θεσσαλονίκη

სალონიკის პანორამა
დროშა

ქვეყანა საბერძნეთის დროშა საბერძნეთი
პერიფერია ცენტრალური მაკედონია
კოორდინატები 40°38′00″ ჩ. გ. 22°57′00″ ა. გ. / 40.63333° ჩ. გ. 22.95000° ა. გ. / 40.63333; 22.95000
ქალაქის მერი Stelios Aggeloudis
დაარსდა ძვ. წ. 315
პირველი ხსენება ძვ. წ. IV საუკუნე
ფართობი 17.8 კმ²
ცენტრის სიმაღლე 0 - 20 მ
ოფიციალური ენა ბერძნული ენა
მოსახლეობა 363 987 კაცი (2001)
სიმჭიდროვე 20 449 კაცი/კმ²
აგლომერაცია 1 057 825
სასაათო სარტყელი UTC+2, ზაფხულში UTC+3
სატელეფონო კოდი 2310
საფოსტო ინდექსი 53x xx, 54x xx, 55x xx, 56x xx
საავტომობილო კოდი MM, NA, NB, NE, NH, NI, NK, NM, NN, NO, NP, NT, NY, NX და NZ
ოფიციალური საიტი thessalonikicity.gr
სალონიკი — საბერძნეთი
სალონიკი

სალონიკი მდებარეობს თერმაიკოსის ყურეში, ეგეოსის ზღვის ჩრდილო-დასავლეთ კუთხეში, მდინარე ვარდარის შესართავთან. სალონიკის დიმში, ქალაქის ისტორიულ ცენტრში 2021 წელს ცხოვრობდა 317 778,[4] ხოლო ქალაქის აგლომერაციაში 1 091 424 ადამიანი.[5][6] ქალაქი არის საბერძნეთის მეორე ძირითადი ეკონომიკური, ინდუსტრიული, კომერციული და პოლიტიკური ცენტრი და მთავარი სატრანსპორტო კერა საბერძნეთსა და სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპაში, რაც განაპირობა სალონიკის პორტმა.[7] ქალაქი ცნობილია თავისი ფესტივალებით, ღონისძიებებით და აქტიური კულტურული ცხოვრებით,[8] ითვლება საბერძნეთის კულტურულ დედაქალაქად.[8] ისეთი ღონისძიებები, როგორიცაა სალონიკის საერთაშორისო გამოფენა და სალონიკის საერთაშორისო კინოფესტივალი ტარდება ყოველწლიურად, ხოლო ქალაქი ორ წელიწადში ერთხელ მასპინძლობს ბერძნული დიასპორის შეხვედრას.[9] სალონიკი იყო 2014 წლის ევროპის ახალგაზრდული დედაქალაქი.[10] ქალაქის მთავარი, არისტოტელეს უნივერსიტეტი ყველაზე დიდია ბალკანეთში.[11]

ქალაქი ძვ. წ. 315 წელს დააარსა მაკედონიის მეფე კასანდროსმა, რომელმაც მას თავისი მეუღლის თესალონიკეს, ფილიპე II მაკედონელის ქალიშვილისა და ალექსანდრე მაკედონელის დის სახელი უწოდა. რომაული პერიოდის მნიშვნელოვანი მეტროპოლია, სალონიკი იყო ბიზანტიის იმპერიის სიდიდით მეორე და უმდიდრესი ქალაქი. იგი ოსმალებმა დაიპყრეს 1430 წელს და მნიშვნელოვანი საზღვაო პორტი და მრავალეთნიკური მეტროპოლია თურქეთის მმართველობის ქვეშ დარჩა თითქმის ხუთი საუკუნის განმავლობაში, ხოლო XVI-XX საუკუნეებში იყო ერთადერთი ქალაქი ევროპაში, სადაც ებრაელები ცხოვრობდნენ. ოსმალეთის შემადგენლობიდან გავიდა 1912 წლის 8 ნოემბერს საბერძნეთის სამეფოს შექმნის შემდეგ. თესალონიკში წარმოდგენილია ბიზანტიური არქიტექტურა, მათ შორის მრავალი ადრექრისტიანული და ბიზანტიური ძეგლი, მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლი, ასევე რამდენიმე რომაული, ოსმალური და ებრაული ნაგებობები.

სალონიკი საბერძნეთში პოპულარული ტურისტული ადგილია. 2013 წელს ჟურნალმა „National Geographic“ სალონიკი შეიყვანა მსოფლიოს საუკეთესო ტურისტულ მიმართულებებში,[12] ხოლო 2014 წელს ჟურნალმა „Financial Times“ სალონიკი გამოაცხადა, როგორც მომავლის საუკეთესო საშუალო ზომის ევროპული ქალაქი ადამიანური კაპიტალისა და ცხოვრებისათვის.[13][14]

ეტიმოლოგია

 
წარწერა ასე იკითხება: „დედოფალი თესალონიკე, (შვილი) ფილიპესი", თესალონიკის არქეოლოგიური მუზეუმი

ქალაქის თავდაპირველი სახელი იყო Θεσσαλονίκη Thessaloníkē. ეს სახელი ეწოდა მაკედონიის პრინცესა თესალონიკეს, ალექსანდრე მაკედონელის ნახევარდის პატივსაცემად, რომლის სახელი ნიშნავს „თესალიის გამარჯვებას“, Θεσσαλός (თესალია) და Νίκη (გამარჯვება), რომელიც დაარქვეს კროკუსის ველზე ბრძოლაში (ძვ. წ. 353/352 წწ) მაკედონიის გამარჯვების შემდეგ.

გვხვდება სხვა ვარიანტებიც, მათ შორის: Θετταλονίκη Thettaloníkē,[15][16] Θεσσαλονίκεια Thessaloníkeia,[17] Θεσσαλονείκη Thessaloníkē, და Θεσσαλονικέων Thessalonikéon.[18][19]

სახელი Σαλονίκη Saloníki კი პირველად გვხვდება ბერძნულ მორეულ ქრონიკაში (მე-14 საუკუნე) და გავრცელებულია ხალხურ სიმღერებში, მაგრამ ის უფრო ადრე უნდა იყოს წარმოშობილი, რადგან ალ-იდრისი მას სალუნიკს უწოდებდა ჯერ კიდევ XII საუკუნეში, რაც გამოდგა სხვა ენებზე ქალაქის სახელწოდების ბაზისი: Солѹнъ (Solunŭ) ძველი საეკლესიო სლავურ ენაზე, סאלוניקו[20][21] (Saloniko) ლადინოზე (שאלוניקי prior to the 19th century[21]) סלוניקי (Saloniki) ივრითზე, (Selenik) ალბანურ ენაზე, سلانیك (Selânik) ოსმალურ ენაზე და Selanik თურქულ ენაზე, Salonicco იტალიურად, Solun ან Солун საბერძნეთის სლავებში და მეზობელ სამხრეთ სლავურ ენებზე, Салоники (Saloníki) რუსულად, Sãrunã არომანიულად[22] და Săruna მეგლენო-რომანულ ენაზე.[23]

ქალაქის ოფიციალური სახელი თესალონიკი აღდგა 1912 წელს, როდესაც იგი შეუერთდა საბერძნეთის სამეფოს ბალკანეთის ომების დროს.[24]

ისტორია

კლასიკური ანტიკურობიდან რომის იმპერიამდე

 
ძველი მონეტა ქალაქის დამაარსებლის, კასანდროსის გამოსახულებით

ქალაქი ძვ. წ. 315 წელს დააარსა მაკედონიის მეფემ კასანდროსმა უძველესი ქალაქ თერმასა და 26 სხვა ადგილობრივი სოფლის ადგილზე ან მის მახლობლად.[25][26] ქალაქს თესალონიკე, მეუღლის თესალონიკეს,[27] ფილიპე II მაკედონელის ქალიშვილისა და ალექსანდრე მაკედონელის დის სახელი უწოდა. მაკედონიის სამეფოს შემადგენლობაში ქალაქმა შეინარჩუნა საკუთარი ავტონომია და პარლამენტი.[28] და იქცა მაკედონიის ყველაზე მნიშვნელოვან ქალაქად.[27]

ძვ. წ. 148 წელს, მაკედონიის სამეფოს დაცემიდან (ძვ. წ. 168 წ.) 20 წლის შემდეგ სალონიკი რომის იმპერიის მაკედონიის პროვინციის ცენტრად იქცა.[29] ძვ. წ. 41 წელს თესალონიკი რომის რესპუბლიკის თავისუფალი ქალაქი გახდა მარკუს ანტონიუსის მეთაურობით.[27][30] იგი გახდა მნიშვნელოვანი სავაჭრო ცენტრი, რომელიც მდებარეობდა Via Egnatia-ზე,[31] გზაზე რომელიც აკავშირებდა დირაქიუმს ბიზანტიონთან,[32] რამაც ხელი შეუწყო ვაჭრობას თესალონიკსა და დიდ სავაჭრო ცენტრებს რომსა და ბიზანტიონს შორის.[33]

სალონიკი ასევე მდებარეობს ჩრდილოეთ-სამხრეთის სავჭრო გზის სამხრეთ დაბლოებაში, რომელიც ერთმანეთთან აკავშირებს ბალკანეთს დანარჩენ საბერძნეთთან.[34] ქალაქი მაკედონიის ოთხი რომაული ოლქიდან ერთ-ერთის დედაქალაქი გახდა.[31]

რომის იმპერიის პერიოდში, დაახლოებით ძვ. წ. 50 წელს სალონიკი გახდა ქრისტიანობის ერთ-ერთი ადრეული ცენტრი; მეორე მისიონერული მოგზაურობის დროს, პავლე მოციქული ეწვია ამ ქალაქის მთავარ სინაგოგას და საფუძველი ჩაუყარა სალონიკის პირველ ქრისტიანული ეკლესიას. მოგვიანებით, პავლემ ორი წერილი დაწერა თესალონიკის ახალი ეკლესიისათვის, რომელიც ბიბლიაშია შეტანილი, როგორც პავლე მოციქულის პირველი და მეორე წერილი თესალონიკელთა მიმართ. ზოგიერთი მკვლევარი თვლის, რომ თესალონიკელთა მიმართ პირველი ეპისტოლე არის ახალი აღთქმის პირველი დაწერილი წიგნი.[35]

 
IV საუკუნის გალერიუსის თაღი, ქალაქში არსებული რამდენიმე რომაული ძეგლიდან ერთ-ერთი და იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლი

306 წელს თესალონიკში გადავიდა წმინდა დიმიტრი, ქრისტიანი, რომელიც, როგორც ამბობენ, გალერიუსმა მოკლა. მეცნიერთა უმეტესობა ეთანხმება იპოლიტე დელეს თეორიას, რომ დემეტრე არ იყო სალონიკის მკვიდრი, მაგრამ გადავიდა სალონიკში სირმიუმის შემდეგ.[36] წმინდა დიმიტრის ბაზილიკური ეკლესია, პირველად ააგეს V საუკუნეში და ახლა იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლია.

რომის იმპერიის ტეტრარქიებად დაყოფის შემდეგ, სალონიკი გახდა იმპერიის ოთხი ნაწილიდან ერთ-ერთის ადმინისტრაციული დედაქალაქი გალერიუს მაქსიმიანუსის მეთაურობით,[37][38] სადაც გალერიუსმა სხვა ნაგებობებთან ერთად ააგო საიმპერატორო სასახლე, ახალი იპოდრომი, ტრიუმფალური თაღი და მავზოლეუმი.[38][39][40]

379 წელს ილირიკუმის რომის პრეფექტურა გაიყო რომის იმპერიის აღმოსავლეთ და დასავლეთ ნაწილებს შორის, სალონიკი გახდა აღმოსავლეთ რომის იმპერიის პროვინცია ახალი ილირიკუმის პრეფექტურის დედაქალაქი.[31] მომდევნო 380 წელს მიღებული თესალონიკის ედიქტით ქრისტიანობა რომის იმპერიის ოფიციალური რელიგია გახდა.[41] 390 წელს რომაულმა ჯარებმა თეოდოსიუს I-ის მეთაურობით თესალონიკში ხოცვა-ჟლეტა მოაწყო. 476 წელს დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემის დროისთვის სალონიკი იყო სიდიდით მეორე ქალაქი აღმოსავლეთ რომის იმპერიაში.[33]

ბიზანტიური პერიოდი და შუა საუკუნეები

 
სალონიკის კედლების ნაწილი

ბიზანტიის იმპერიის არსებობის პირველივე წლებიდან სალონიკი კონსტანტინოპოლის შემდეგ მეორე ქალაქად ითვლებოდა იმპერიაში,[42][43][44] როგორც მნიშვნელობის ასევე მოსახლეობის სიდიდის მიხედვით.[42] XII საუკუნის შუა წლებში ქალაქში 150 000 ადამიანი ცხოვრობდა.[45] ქალაქი ამ სტატუსს ატარებდა ვენეციის კონტროლქვეშ გადასვლამდე, ანუ 1423 წლამდე. XIV საუკუნეში ქალაქის მოსახლეობამ გადააჭარბა 100 000-ს და მერყეობდა 150 000-ის ფარგლებში,[46][47][48] ამ მაჩვენებლით იგი მაშინდელ ლონდონზე დიდი გახდა.[49]

VI-VII საუკუნეებში სალონიკის ტერიტორიაზე შეიჭრნენ ავარები და სლავები, რომლებმაც რამდენჯერმე ალყა შემოარტყეს ქალაქს. აღნიშნულის შესახებ საუბარია წმინდა დიმიტრის სასწაულებში.[50] ტრადიციული ისტორიოგრაფია ადგენს, რომ ამ პერიოდში ბევრი სლავი დასახლდა სალონიკის მიდამოებში,[51] თუმცა ეს მიგრაცია გაცილებით მცირე მასშტაბით იყო, ვიდრე ადრე ეგონათ.[51][52] IX საუკუნეში ბიზანტიელმა მისიონერებმა კირილემ და მეთოდემ, რომლებიც წარმოშობით სალონიკელები იყვნენ, შექმნეს სლავების პირველი სალიტერატურო ენა, ძველი საეკლესიო სლავური, რომელიც სავარაუდოდ დაფუძნებული იყო იმ სლავურ დიალექტზე, რომელიც გამოიყენებოდა მათ მშობლიურ ქალაქში.[53][54][55][56][57]

904 წლის საზღვაო თავდასხმის დროს, რომელსაც ხელმძღვანელობდნენ ისლამზე მოქცეული ბიზანტიელები ქალაქის გაძარცვეს.[58][59]

 
V საუკუნის ახეიროპოიტოსის ეკლესია ქალაქის ცენტრში

ქალაქის ეკონომიკური გაძლიერება XII საუკუნემდე გაგრძელდა. სალონიკი ბიზანტიის ხელში გადავიდა 1204 წელს,[60] როდესაც კონსტანტინოპოლი აიღეს მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობის ძალებმა და ქალაქი და მისი მიმდებარე ტერიტორიები თესალონიკის სამეფოში შეიყანეს[61] და გახდა ლათინთა იმპერიის ყველაზე დიდი ვასალი. 1224 წელს თესალონიკის სამეფო დაიპყრო ეპირის დესპოტატმა თეოდორე კომნენოს დუკასის მეთაურობით, რომელმაც თავი იმპერატორად გამოაცხადა[62] და ქალაქი გახდა თესალონიკის ხანმოკლე იმპერიის დედაქალაქი.[62][63][64][65] 1230 წელს კლოკოტნიცაში მისი დამარცხების შემდეგ,[62][66] თესალონიკის იმპერია გახდა ბულგარეთის მეორე იმპერიის ვასალური სახელმწიფო, სანამ იგი კვლავ არ აღდგა 1246 წელს.[62]

1342 წელს[67] ქალაქში აღზევდა ზილოტების კომუნა, ანტიარისტოკრატიული პარტია, რომელიც ჩამოყალიბდა მეზღვაურებისა და ღარიბებისგან.[68] ქალაქი პრაქტიკულად დამოუკიდებელი იყო დანარჩენი იმპერიისგან,[67][68][69] რადგან მას ჰქონდა რესპუბლიკური მმართველობის საკუთარი მთავრობა.[67] ზილოტების მოძრაობა 1350 წელს დაემხო და ქალაქი კვლავ გაერთიანდა დანარჩენ იმპერიასთან.[67]

 
წმინდა გიორგის მოზაიკა წმინდა დემტრეს ბაზილიკაში

1354 წელს ოსმალების მიერ გალიპოლის აღებით დაიწყო ოსმალეთის სწრაფი ექსპანსია სამხრეთ ბალკანეთში, რომელსაც აწარმოებდნენ როგორც თავად ოსმალები, ასევე ნახევრად დამოუკიდებელი ღაზის მეომრები. 1369 წლისთვის ოსმალებმა შეძლეს ადრიანოპოლის (თანამედროვე ედირნე) დაპყრობა, რომელიც მათი ახალი დედაქალაქი გახდა 1453 წლამდე.[67] სალონიკი, რომელსაც მართავდა მანუელ II პალეოლოგოსი (1391–1425 წწ.) 1383–1387 წლების ხანგრძლივი ალყის შემდეგ, აღმოსავლეთ და ცენტრალურ მაკედონიის უმეტეს ნაწილთან ერთად, სულთან მურად I-ის ძალებს დანებდა. თავდაპირველად, დანებებულ ქალაქებს მიეცათ სრული ავტონომია ხარაჯის გადახდის სანაცვლოდ. იმპერატორ იოანე V პალეოლოგოსის გარდაცვალების შემდეგ 1391 წელს მანუელ II-მ თავი დააღწია ოსმალეთის პატიმრობას და გაემგზავრა კონსტანტინოპოლში, სადაც იგი იმპერატორად აკურთხეს მამის ნაცვლად. ამან გააბრაზა სულთანი ბაიაზიდ I, რომელმაც გაანადგურა ბიზანტიის დარჩენილი ტერიტორიები.

სალონიკი ოსმალეთის ხელში დარჩა 1403 წლამდე. 1402 წელს ანგორის ბრძოლაში თემურლენგმა დაამარცხა და ტყვედ ჩაიგდო სულთანი ბაიაზიდი და ოსმალეთში დაიწყო ტახტის მემკვიდრეობისათვის ბრძოლა. მანუელ II-მ მხარი დაუჭირა ბაიაზიდის უფროს შვილ სულეიმანს. მხარდაჭერის სანაცვლოდ, გალიპოლის ხელშეკრულებით ბიზანტიის იმპერატორმა უზრუნველყო სალონიკის, ქალკიდიკის ნახევარკუნძულისა და მდინარეების სტრიმონსა და პინეოსს შორის არსებული სანაპირო რეგიონის დაბრუნება. სალონიკი 1403 წლის შემდეგ შედარებით მშვიდობიანად ვითარდებობდა, რადგან ოსმალები დაკავებული იყვნენ საკუთარი სამოქალაქო ომით. მას შემდეგ, რაც ოსმალეთის სამოქალაქო ომი დასრულდა, თურქების ზეწოლა ქალაქზე კვლავ გაიზარდა. საბოლოოდ, 1430 წლის 29 მარტს ოსმალეთის სულთანმა მურად II-მ დაიპყრო სალონიკი.

ოსმალების პერიოდი

 
მამაკაცის აბანოების ცხელი პალატა (1444)

1430 წელს სულთანმა მურად II-ის მიერ სალონიკის აღებისა და დარბევის შემდეგ[70] თანამედროვეთა ცნობებით დასტურდება, რომ სულთანმ ქალაქის მოსახლეობის დაახლოებით ერთი მეხუთედი დაიმონა.[71] ქალაქის აღებისას გამოიყენეს ოსმალეთის არტილერია, რათა თავიდან აეცილებინათ ბრძოლა ქალაქის ორმაგ გალავანთან.[72] სალონიკის დაპყრობის შემდეგ, მისი ზოგიერთი მცხოვრები ქალაქიდან გაიქცა [95], მათ შორის ისეთი ინტელექტუალები, როგორიცაა თეოდორე ღაზა და ანდრონიკე კალისტოსი.[73] ოსმალეთის იმპერიის ხელში გადასვლამ ვერ იმოქმედა ქალაქის პრესიტიჟზე და იგი კვლავ დარჩა, როგორც მთავარი იმპერიული ქალაქი და სავაჭრო კერა.[74][75] სალონიკი და სმირნა, რჩებოდნენ ოსმალეთის იმპერიის ყველაზე მნიშვნელოვანი სავაჭრო ცენტრებად.[74] სალონიკი განვითარდა როგორც პორტი, ხოლო ვაჭრობას მთლიანად ებრაელები აკონტროლობდნენ.[74]

 
სალონიკის დემოგრაფია 1500-1950 წლებში[76]

ოსმალეთის პერიოდში ქალაქის ოსმალური მოსახლეობა (მათ შორის თურქული წარმოშობის, ასევე ალბანელი მუსლიმი, ბულგარელი მუსლიმი, განსაკუთრებით პომაკები და ბერძენი მუსლიმები) მნიშვნელოვნად გაიზარდა. 1478 წლის აღწერის მიხედვით, სელანიკში (ოსმ. سلانیك) 6094 ქრისტიანი მართლმადიდებელი კომლი, 4320 მუსლიმი და რამდენიმე კათოლიკე ცხოვრობდა. აღწერის დროს არცერთი ებრაელი არ დაფიქსირებულა, რომელიც მიუთითებს იმაზე, რომ ებრაული მოსახლეობის შემოდინება ამის შემდეგ დაიწყო.[77][78] მას შემდეგ, რაც 1492 წელს ალჰამბრის ბრძანებულებით ესპანეთიდან ებრაელები განდევნეს, თითქმის 20 000 სეფარდი ებრაელი ემიგრაციაში წავიდა საბერძნეთში. 1500 წლისათვის კომლთა რაოდენობა გაიზარდა 7986 ქრისტიანამდე, 8575 მუსლიმამდე და 3770 ებრაელამდე. 1519 წლისთვის სეფარდული ებრაული ოჯახი შეადგენდა 15 715 კომლს, ანუ ქალაქის მოსახლეობის 54 %-ს. ზოგიერთი ისტორიკოსი მიიჩნევს, რომ ოსმალეთის რეჟიმის მიერ ებრაელების მოწვევა იყო სტრატეგია, რათა თავიდან აეცილებინათ ქრისტიანი მოსახლეობის გაბატონება ქალაქში.[79] XVI საუკუნეში ქალაქი გახდა უდიდესი ებრაული ქალაქი მსოფლიოში და ერთადერთიქალაქი ებრაული. შედეგად, სალონიკში დაიძრნენ დევნილი ებრაელები მთელი მსოფლიოდან.[80]

 
სალონიკის თეთრი კოშკი, ააგეს 1430 წელს და გადააკეთეს 1535 წელს,[70] წარმოადგენს ქალაქის სიმბოლოს

1826 წლამდე სალონიკი იყო სალონიკის სანჯაყის დედაქალაქი და შედიოდა ზედა დონის რუმელიის ეიალეთში (ბალკანეთი),[81] შემდეგ სალონიკის ეიალეთის დედაქალაქი (1867 წლის შემდეგ ეწოდა სალონიკის ვილაეთი).[82][83] 1912 წლამდე შედგებოდა სალონიკის, სერისა და დრამის სანჯაყებისგან.[84]

1821 წლის გაზაფხულზე საბერძნეთის დამოუკიდებლობის ომის დაწყებისთანავე, გუბერნატორმა იუსუფ ბეიმ თავის შტაბში დაატყვევა 400-ზე მეტი მძევალი. 18 მაისს, როდესაც იუსუფმა შეიტყო ქალკედონის სოფლების აჯანყების შესახებ, მან ბრძანა, რომ მისი მძევლების ნახევარი მის თვალწინ დაეხოცათ. სალონიკის მოლა ჰაირიულა ასე აღწერს ამ მოვლენებს:

 
„ყოველ დღე და ღამე თესალონიკის ქუჩებში არაფერი გესმის, გარდა ყვირილისა და კვნესისა. როგორც ჩანს, იუსუფ ბეი გაგიჟდა[85]“

ქალაქის ბერძნული თემის აღდგენა მხოლოდ საუკუნის ბოლოს მოხერხდა.[86]

სალონიკი ასევე იყო იანიჩართა დასაყრდენი, სადაც ახალბედა იანიჩარებს წვრთნიდნენ. 1826 წლის ივნისში რეგულარულმა ოსმალმა ჯარისკაცებმა შეუტიეს და გაანადგურეს იანიჩართა ბაზა სალონიკში, ასევე მოკლეს 10 000-ზე მეტი იანიჩარი. ეს მოვლენა ისტორიაში ცნობილია როგორც „იღბლიანი მოვლენა“.[87] 1870–1917 წლებში, ეკონომიკური ზრდის შედეგად, ქალაქის მოსახლეობა გაიზარდა 70 %-ით და 1917 წელს 135 000 ათასს მიაღწია.[88]

ქალაქზე ოსმალეთის კონტროლის ბოლო რამდენიმე ათწლეული იყო აღორძინების ეპოქა, განსაკუთრებით ქალაქის ინფრასტრუქტურის თვალსაზრისით. სწორედ ამ დროს შეიძინა ქალაქმა და ოსმალეთის იმპერიამაც ევროპული სახე.[89][90] ქალაქის კედლები ჩამოინგრა 1869-1889 წლებში[91] 1879 წლიდან იწყება ქალაქის აღორძინება,[92] პირველი ტრამვაი ქალაქში დაინიშნა 1888 წელს,[93] ხოლო ქალაქის ქუჩები განათდა ელექტრო ნათურების ბოძებით 1908 წელს.[94] 1888 წელს აღმოსავლურმა რკინიგზამ დააკავშირა სალონიკი ცენტრალურ ევროპას ბელგრადის გავლით, ხოლო 1893 წელს მონასტირთან, ხოლო 1896 წელს ასევე რკინიგზით დაუკავშირდა სტამბოლს.[92]

XX-XXI საუკუნეები

XX საუკუნის დასაწყისში სალონიკი სხვადასხვა ჯგუფის რადიკალური საქმიანობის ცენტრი იყო; აქ მოქმედებდა 1897 წელს დაარსებული შიდა მაკედონიის რევოლუციური ორგანიზაცია[95] და 1903 წელს დაარსებული ბერძნული ბრძოლა მაკედონიისათვის.[96] 1903 წელს ანარქისტულმა ჯგუფმა, რომელიც ცნობილია სალონიკელი მენავეების სახელით, ბომბები ააფეთქა სალონიკის რამდენიმე შენობაში, მათ შორის ოსმალეთის ბანკში. საბერძნეთის საკონსულო ოსმალურ სალონიკში (ახლანდელი მაკედონიის ბრძოლის მუზეუმი) ბერძენი პარტიზანების ოპერაციების ცენტრი იყო.

XVI საუკუნიდან მოყოლებული, სალონიკის ებრაული მოსახლეობა იყო ქალაქის უმრავლესობა; ეს იყო ერთადერთი ქალაქი ევროპაში, სადაც ებრაელები მთლიანი მოსახლეობის უმრავლესობას შეადგენდნენ.[97] ქალაქი იყო ეთნიკურად მრავალფეროვანი და კოსმოპოლიტური. 1890 წელს მისი მოსახლეობა 118 000-მდე გაიზარდა, რომელთაგან 47 % ებრაელები იყვნენ, შემდეგ მოდიან თურქები (22 %), ბერძნები (14 %),ბულგარელები (8 %), ბოშები (2 %) და სხვები (7 %).[98] 1913 წლისთვის ქალაქის ეთნიკური შემადგენლობა შეიცვალა ისე, რომ მოსახლეობა შეადგენდა 157 889 ადამიანს, ებრაელები — 39 %, შემდეგ ისევ თურქები (29 %), ბერძნები (25 %), ბულგარელები (4 %), ბოშები (2 %) და სხვები (1 %).[99] სალონიკში მრავალი რელიგიის ადამიანი ცხოვრობდა და ბევრ ენაზე ლაპარაკობდნენ, მათ შორის იუდეო-ესპანური, ესპანური ენის ამ დიალექტზე ქალაქის ებრაელები საუბრობდნენ.

სალონიკი ასევე იყო ახალგაზრდა თურქების პოლიტიკური რეფორმების მოძრაობის ცენტრი, რომლის მიზანი იყო ოსმალეთის იმპერიის აბსოლუტური მონარქიის შეცვლა კონსტიტუციური მმართველობით. ახალგაზრდა თურქებმა აწარმოებდნენ მიწისქვეშა მოძრაობას, სანამ საბოლოოდ 1908 წელს მათ არ დაიწყეს ახალგაზრდა თურქების რევოლუცია ქალაქ სალონიკიდან, რამაც გამოიწვია მათ კონტროლის დამყარება ოსმალეთის იმპერიაზე და ბოლო მოუღეს ოსმალეთის სულთნების ძალაუფლებას.[100] თავისუფლების მოედანს, სადაც რევოლუციის დაწყებისას ახალგაზრდა თურქები შეიკრიბნენ, სწორედ ამიტომ ეწოდა ეს სახელი.[101] თურქეთის პირველი პრეზიდენტი მუსტაფა ქემალ ათათურქი, რომელიც დაიბადა და გაიზარდა სალონიკში, ჯარისკაცობს დროს იყო ახალგაზრდა თურქების წევრი და ასევე მონაწილეობდა ახალგაზრდა თურქების რევოლუციაში.

ბალკანეთის პირველი ომის დაწყებისთანავე საბერძნეთმა ომი გამოუცხადა ოსმალეთის იმპერიას და გააფართოვა საზღვრები. როდესაც საბერძNეთის იმდროინდელ პრემიერ-მინისტრს, ელეფთერიოს ვენიზელოსს ჰკითხეს, უნდა გადასულიყო თუ არა ბერძნული არმია სალონიკისა თუ მონასტირისკენ (ახლანდელი ბიტოლა, ჩრდილოეთი მაკედონია), ვენიზელოსმა უპასუხა: "Θεσσαλονίκη με κάθε κόστος!" („სალონიკი, ყველაფრის ფასად!“).[102] რადგან საბერძნეთიც და ბულგარეთიც სალონიკზე პრეტენზიას აცხადებდნენ, ქალაქის ოსმალურმა გარნიზონმა ორივე არმიასთან მოლაპარაკება დაიწყო.[103] 1912 წლის 8 ნოემბერს (ძვ. სტ. 26 ოქტომბერი), ქალაქის მფარველი წმინდანის, წმინდა დიმიტრის დღესასწაულზე, ბერძნულმა არმიამ სალონიკის ოსმალური გარნიზონის ჩაიბარა.[104] ბულგარეთის არმია ქალაქის საბერძნეთისთვის ჩაბარებიდან ერთი დღის შემდეგ მივიდა და ქალაქის მმართველმა თაჰსინ ფაშამ ბულგარელ მოხელეებს უთხრა,

 
„მე მაქვს მხოლოდ ერთი თესალონიკი, რომელიც ჩავაბარე.[103]“

ბალკანეთის მეორე ომის შემდეგ სალონიკი და მაკედონიის დანარჩენი ბერძნული ნაწილი ოფიციალურად საბერძნეთმა მიიერთა 1913 წლის ბუქარესტის ხელშეკრულებით.[105] 1913 წლის 18 მარტს სალონიკში ალექსანდროს სხინასმა საბერძნეთის მეფე გეორგიოს I მოკლა.[106]

1915 წელს, პირველი მსოფლიო ომის დროს, მოკავშირეთა ძალებმა პროგერმანული ბულგარეთის წინააღმდეგ ოპერაციების განსახორციელებლად სალონიკში დააარსეს ბაზა,[107] რაც დასრულდა მაკედონიის (იგივე სალონიკის) ფრონტის დაარსებით.[108] 1916 წელს ვენიზელოსის მომხრე ბერძნული არმიის ოფიცრებმა და სამოქალაქო პირებმა, მოკავშირეების მხარდაჭერით, წამოიწყეს აჯანყება,[109] შექმნეს პირველი მსოფლიო ომის მოკავშირეებისადმი ლოიალურად განწყობილი[110]დროებითი მთავრობა სახელწოდებით „ეროვნული თავდაცვის დროებითი მთავრობა“,[109][111] რომელიც აკონტროლებდა ე. წ. „ახალ მიწებს“ (ტერიტორია, რომელიც დაიკავა საბერძნეთმა ბალკანეთის ომებში: ჩრდილოეთ საბერძნეთის უმეტესი ნაწილი, მათ შორის ბერძნული მაკედონია, ჩრდილოეთ ეგეოსი და ასევე კუნძული კრეტა).[109][111] მეფის მთავრობა მდებარეობდა ათენში[109] და აკონტროლებდა ე. წ. ძველ საბერძნეთს,[109][111] რომელიც ტრადიციულად იყო მონარქიული. სალონიკის სახელმწიფო დაიშალა 1917 წელა ვენიზელოსის მეთაურობით ორი ბერძნული მთავრობის გაერთიანებისა და მეფე კონსტანტინოს I-ის გადადგომის შემდეგ.[112][111]

1915 წლის 30 დეკემბერს სალონიკზე ავსტრიის საჰაერო თავდასხმის შედეგად დაიღუპა სულ მცირე ერთი მშვიდობიანი მოქალაქე, საპასუხოდ მოკავშირეთა ჯარებმა დააპატიმრეს გერმანიის, ავსტრიის, ბულგარეთისა და თურქეთის ვიცე-კონსულები და მათი ოჯახის წევრები.[113]

 
სალონიკის ხანძრის საჰაერო ფოტო

ქალაქის ისტორიული ცენტრის უმეტესი ნაწილი გაანადგურა 1917 წლის სალონიკის ხანძარმა, რომელიც შემთხვევით გაჩნდა 1917 წლის 18 აგვისტოს, ერთ-ერთი მაცხოვრებლის სამზარეულოში, დაუდევრობის შედეგად.[114] ხანძარმა ქალაქის ცენტრი მოიცვა და 72 000 ადამიანი უსახლკაროდ დარჩა; Pallis Report-ის მიხედვით, მათი უმეტესობა ებრაელი იყო (50 000). უამრავი სამსახურებრივი ნაგებობა განადგურდა, რის შედეგადაც მოსახლეობის 70 % უმუშევარი დარჩა.[114] განადგურდა ორი ეკლესია და მრავალი სინაგოგა თუ მეჩეთი. დაახლოებით 271 157 ადამიანი, მთლიანი მოსახლეობის მეოთხედზე მეტი უსახლკაროდ დარჩა.[114]

საბერძნეთ-თურქეთის ომში საბერძნეთის დამარცხებისა და ოსმალეთის იმპერიის დაშლის შემდეგ, საბერძნეთსა და თურქეთს შორის მოხდა მოსახლეობის გაცვლა.[110] 160 000-ზე მეტი ეთნიკური ბერძენი გააძევეს ყოფილი ოსმალეთის იმპერიიდან — განსაკუთრებით მცირე აზიიდან და აღმოსავლეთ თრაკიიდან და ბერძნები დასახლდნენ ქალაქში,[110] რამაც შეცვალა მისი დემოგრაფია. შესაბამისად, ქალაქის მუსლიმი მაცხოვრებლები, მათ შორის ოსმალეთის ბერძენი მუსლიმები, გააძევეს თურქეთში, ჯამში დაახლოებით 20 000 ადამიანი.[115] ამან გამოიწვია მოსახლეობაში ბერძნული წილის ზრდა,[116] ხოლო ებრაული მოსახლეობა XIV საუკუნის შემდეგ პირველად შემცირდა და გადავიდა უმცირესობაში.[117]

მეორე მსოფლიო ომის დროს სალონიკი დაბომბა ფაშისტურმა იტალიამ (მხოლოდ 1940 წლის ნოემბერში 232 ადამიანი დაიღუპა, 871 დაიჭრა და 800-ზე მეტი შენობა დაზიანდა ან განადგურდა),[118] 1941 წლის 8 აპრილს[119] გადავიდა გერმანელი ოკუპანტების ხელში. ნაცისტებმა მალევე აიძულეს ებრაელი მაცხოვრებლები რკინიგზის მახლობლად გეტოში გადასულიყვნენ და 1943 წლის 15 მარტს დაიწყეს ქალაქის ებრაელების დეპორტაცია ოსვენციმის და ბერგენ-ბელსენის საკონცენტრაციო ბანაკებში.[120][121][122] უმეტესობა მაშინვე გაზის კამერებში დახოცეს. ოსვენციმში დეპორტირებული 45 000 ებრაელიდან მხოლოდ 4 % გადარჩა.[123][124]

რაიხსტაგში სიტყვით გამოსვლისას ჰიტლერმა თქვა, რომ მისი ბალკანეთის კამპანიის მიზანი იყო მოკავშირეებისთვის „ახალი მაკედონიური ფრონტის“ დამყარების თავიდან აცილება, როგორც მათ შეძლეს პირველი მსოფლიო ომის დროს. სალონიკი რომ ჰიტლერისათვის მნიშვნელოვანი იყო დასტურდება იმით, რომ ჰიტლერი გეგმავდა მის შეერთებას უშუალოდ ნაცისტური გერმანიისათვის, ისე, რომ არ გაეკონტროლებინა მარიონეტულ ბერძნულ სახელმწიფოს (სალონიკი იუგოსლავიას დაპირდა, როგორც ჯილდო 1941 წლის 25 მარტს ღერძთან შეერთებისთვის).[125]

ვინაიდან ეს იყო საბერძნეთის პირველი დიდი ქალაქი, რომელიც დაეცა საოკუპაციო ძალებთან ბრძოლისას, პირველი ბერძნული წინააღმდეგობის ჯგუფი ჩამოყალიბდა სალონიკში (სახელით Ελευθερία, Elefthería, „თავისუფლება“).[126] ასევე სალონიკშიდაარსდა პირველი ანტი-ნაცისტური გაზეთი ამავე სახელწოდებით („თავისუფლება“).[127] სალონიკში ასევე განთავსებული იყო სამხედრო ბანაკი, რომელიც გერმანულად ცნობილია როგორც „Konzentrationslager Pavlo Mela“ (პავლოს მელასის საკონცენტრაციო ბანაკი),[128] სადაც განთავსებული იყვნენ წინააღმდეგობის წევრები და სხვა ანტიფაშისტები[128] საკონცენტრაციო ბანაკებში ექსტრადიციისათვის.[128] 1944 წლის 30 ოქტომბერს საბერძნეთის სახალხო განმათავისუფლებელი არმია მარკოს ვაფიადისის მეთაურობით ქალაქში შევიდა და გაათავისუფლა ნაცისტებისაგან.[129][130] 1946 წელს რეფერენდუმზე ადგილობრივების უმრავლესობამ მხარი დაუჭირა რესპუბლიკას, დანარჩენი საბერძნეთისაგან განსხვავებით.[131]

ომის შემდეგ სალონიკში 1950-იან, 1960-იან და 1970-იან წლებში აღადგინეს ინფრასტრუქტურა და განვითარდა ინდუსტრია. მისი მრავალი არქიტექტურული საგანძური ჯერ კიდევ შემორჩენილია, რაც ქალაქს ტურისტულ დანიშნულებას მატებს. სალონიკის რამდენიმე ადრეული ქრისტიანული და ბიზანტიური ძეგლი 1988 წელს იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში შევიდა.[132] 1997 წელს სალონიკი შეარჩიეს ევროპის კულტურულ დედაქალაქად,[133] 2004 წელს ქალაქმა უმასპინძლა რამდენიმე საფეხბურთო ღონისძიებას, რომელიც გაიმართა 2004 წლის ზაფხულის ოლიმპიური თამაშების ფარგლებში.[134]

დღესდღეობით სალონიკი გახდა ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი სავაჭრო და ბიზნეს კერა სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპაში. სალონიკის პორტი ერთ-ერთი უდიდესია ეგეოსის ზღვაში და ხელს უწყობს ვაჭრობას მთელს ბალკანეთში.[7] 2012 წლის 26 ოქტომბერს ქალაქმა აღნიშნა საბერძნეთთან შეერთების 100 წლის იუბილე.[135] ქალაქი ასევე არის ერთ-ერთი უდიდესი სტუდენტური ცენტრი სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპაში. 2014 წელს იყო ევროპის ახალგაზრდული დედაქალაქი.[10][136]

გეოგრაფია

სალონიკი მდებარეობს ათენის ჩრდილოეთით 502 კილომეტრში. სალონიკის ურბანული ტერიტორია ვრცელდება 30 კილომეტრზე ჩრდილოეთით ორაიოკასტროდან სამხრეთით ქალკედონის მიმართულებით თერმიმდე.

გეოლოგია

სალონიკი მდებარეობს თერმაიკოსის ყურის ჩრდილოეთი სანაპიროს აღმოსავლეთ ნაწილში და სამხრეთ-აღმოსავლეთით ესაზღვრება ხორტიატისის მთა. სალონიკი ახლოს მდებარეობს რღვევის ხაზებთან, რაც იწვევს ქალაქის გეოლოგიურ ცვლილებას. შუა საუკუნეებიდან მოყოლებული, სალონიკი დაზარალდა ძლიერი მიწისძვრებით, განსაკუთრებით 1759, 1902, 1978 და 1995 წლებში.[137] 1978 წლის 19–20 ივნისს ქალაქში მოხდა ძლიერი მიწისძვრების სერია, რომლის ძალამაც რიხტერის შკალით შეადგინა 5,5 და 6,5 ბალი.[138][139] მიწისძვრებმა მნიშვნელოვანი ზიანი მიაყენა მთელ რიგ შენობებსა და უძველეს ძეგლებს.[138] მეორე მიწისძვრის დროს სალონიკის ცენტრში საცხოვრებელი კორპუსი ჩამოინგრა, რის შედეგადაც დაიღუპა 51 ადამიანი.[138][139]

 
ქალაქის პანორამული ხედი ოლიმპის მთის ფონზე

კლიმატი

სალონიკის კლიმატზე პირდაპირ გავლენას ახდენს ეგეოსის ზღვა, რომლის ნაპირებზეც მდებარეობს.[140] ქალაქი მდებარეობს გარდამავალ კლიმატურ ზონაში, რის გამოც მისი კლიმატს ახასიათებს რამდენიმე ზონის მახასიათებლები. კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაციის მიხედვით, ქალაქს აქვს ხმელთაშუა ზღვის ჰავა (Csa), რომელიც ესაზღვრება ნახევრად უდაბნოს ზონები (BSk), რომელიც შეინიშნება რეგიონის პერიფერიაზე. ქალაქის საშუალო წლიური ნალექი 450 მმ. აღნიშნული მაჩვენებელი ზაფხულში 20-დან 30 მმ-მდე მერყეობს, რომელიც თანდათან იზრდება ჩრდილოეთისა და დასავლეთისკენ და ქალაქის ზოგიერთი ნაწილი ხვდება ნოტიო სუბტროპიკულ ზონაში (Cfa).[141]

ზამთარი გარკვეულწილად მშრალია, დილის ჩვეულებრივი ყინვებით. ყოველ ზამთარს, მეტ-ნაკლებად, სპორადულად თოვს, მაგრამ თოვლის საფარი რამდენიმე დღეზე მეტ ხანს არ გრძელდება. ხშირია ნისლი, წელიწადში საშუალოდ 193 ნისლიანი დღეა.[142] ყველაზე ცივ ზამთარში ტემპერატურა შეიძლება დაეცეს -10 °C-მდე.[142] სალონიკში რეკორდული მინიმალური ტემპერატურა იყო -14 °C.[143] სალონიკში წელიწადში 32 დღე ფიქსირდება ყინვა.[142] წელიწადის ყველაზე ცივი თვე სალონიკის ცენტრში არის იანვარი, საშუალო ტემპერატურა 8 °C.[144] ქარი ჩვეულებრივია ზამთრის თვეებში, დეკემბერსა და იანვარში ქარის საშუალო სიჩქარეა 26 კმ/სთ.[142]

სალონიკის ზაფხული ცხელი და საკმაოდ მშრალია.[142] მაქსიმალური ტემპერატურა ჩვეულებრივად 30 °C-ზე მეტია,[142] მაგრამ იგი იშვიათად უახლოვდება ან აღემატება 40 °C.[142] დღეების საშუალო რაოდენობა, როდესაც ტემპერატურა 32 °C-ზე მეტია არის 32.[142] ქალაქში დაფიქსირებული მაქსიმალური ტემპერატურა 44 °C იყო.[142][143] ზაფხულში წვიმა იშვიათად მოდის, ძირითადად ჭექა-ქუხილის დროს.[145] წელიწადის ყველაზე ცხელი თვეები სალონიკის ცენტრში არის ივლისი და აგვისტო, საშუალო ტემპერატურა დაახლოებით 28 °C.[144]

2021 წელს საბერძნეთს ევროკომისიამ დააკისრა ჯარიმა იმის გამო, რომ ვერ შეძლო სალონიკში ჰაერის დაბინძურების მუდმივად მაღალი დონის შეკავება.[146]

ჰავის მონაცემები — Thessaloniki Airport HNMS 1959–2010 Elevation: 2m (extremes 1963–2019)
თვე იან თებ მარ აპრ მაი ივნ ივლ აგვ სექ ოქტ ნოე დეკ წლიური
რეკორდულად მაღალი °C 23.0 24.0 32.0 31.0 36.0 41.4 44.0 40.5 37.3 32.2 27.0 25.1 44.0
საშუალო მაღალი °C 9.3 11.0 14.3 19.1 24.6 29.4 31.7 31.4 27.1 21.2 15.5 10.9 20.5
საშუალო დღიური °C 5.4 6.8 9.8 14.3 19.9 24.7 26.9 26.4 21.9 16.5 11.3 7 15.9
საშუალო დაბალი °C 1.5 2.3 4.7 7.9 12.6 17.0 19.3 19.1 15.4 11.3 7.1 3.2 10.1
რეკორდულად დაბალი °C −14.2 −10.0 −7.0 −2.0 2.8 6.0 10.0 7.8 3.0 −1.0 −6.2 −9.8 −14.2
საშუალო ნალექი (მმ) 37.7 35 37.9 36.1 44.2 29.8 23.8 19.3 29.8 43.0 52.8 55.1 444.5
ნალექიანი დღეები საშუალოდ 11.5 10.7 12.1 11.1 11.0 7.9 6.7 5.1 7.0 9.3 11.0 12.7 116.1
საშუალო ფარდობითი ტენიანობა (%) 75.7 72.0 71 67.3 63.0 55.4 52.7 55.0 61.9 70.4 76.3 77.9 66.5
საშუალო თვიური მზიანი საათები 98.7 102.6 147.2 202.6 252.7 296.4 325.7 295.8 229.9 165.5 117.8 102.6 2 337,5
წყარო: [1] [2] Sunshine Hours WMO [3]
ჰავის მონაცემები — Downtown Thessaloniki (Mar 2005– Jan 2023)
თვე იან თებ მარ აპრ მაი ივნ ივლ აგვ სექ ოქტ ნოე დეკ წლიური
საშუალო მაღალი °C 10.9 12.9 15.3 19.3 24.4 28.9 31.4 31.4 26.9 21.3 16.9 12.5 21.0
საშუალო დღიური °C 8.2 9.9 12.1 15.9 20.9 25.2 27.8 27.8 23.6 18.4 14.2 9.9 17.8
საშუალო დაბალი °C 5.4 6.9 8.9 12.5 17.3 21.5 24.1 24.2 20.2 15.5 11.5 7.2 14.6
საშუალო ნალექი (მმ) 39.8 29.3 39.1 31.9 27.1 40.1 28.4 41 40.8 22.9 22.5 37.5 400.4
საშუალო თვიური მზიანი საათები 131.6 125.6 179.2 226.4 277.6 311.2 359.2 334.3 249.7 184.7 129.5 122.7 2 631,7
წყარო: Historical Centre Station

მთავრობა

 
სალონიკი და მისი აგლომერაცია 2011 წელს

კალიკრატისის რეფორმის მიხედვით, 2011 წლის 1 იანვრიდან სალონიკის ურბანული ტერიტორია (ძვ. ბერძნ. Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης), რომელიც შეადგენს „ქალაქ თესალონიკს“, შედგება ექვსი თვითმმართველი მუნიციპალიტეტისა (ძვ. ბერძნ. Δήμοι) და ერთი მუნიციპალური ერთეულისაგან. (ძვ. ბერძნ. Δημοτική ενότητα). სალონიკის ურბანული ტერიტორიის შემადგენლობაში შედიან შემდეგი მუნიციპალიტეტები: სალონიკი (ქალაქის ცენტრი), კალამარია, ნეაპოლი-სიკიესი, პავლოს-მელასი, კორდელიო-ევოსმოსი, ამპელიკოპიო-მენემენი და მუნიციპალური ერთეულები: პილაია და პანორამა, მუნიციპალიტეტის ნაწილი პილაია-ხორტიატისი.[6] კალიკრატისის რეფორმამდე, სალონიკის ურბანული ტერიტორია შედგებოდა ორჯერ მეტი, საგრძნობლად მცირე ზომის მუნიციპალიტეტისგან, რამაც შექმნა ბიუროკრატიული პრობლემები.[148]

სალონიკის მუნიციპალიტეტი

 
მერი კონსტანტინოს ზერვასი

სალონიკის მუნიციპალიტეტი (ძვ. ბერძნ. Δήμος Θεσαλονίκης) მეორე ყველაზე დასახლებული ერთეულია საბერძნეთში ათენის შემდეგ, მოსახლეობა 317 778 (2021 წ.)[4] და ფართობი 19 307 კმ². მუნიციპალიტეტი ქმნის სალონიკის ურბანული ტერიტორიის ბირთვს და არის მისი ცენტრალური უბანი (ქალაქის ცენტრი), რომელსაც მოიხსენიებენ როგორც კენტრო, რაც ნიშნავს „ცენტრს“.[149]

ქალაქის პირველი მერი ოსმან საით ბეი დაინიშნა 1912 წელს, როდესაც ოსმალეთის იმპერიაში მერის ინსტიტუტი შემოიღეს. ამჟამინდელი მერია კონსტანტინოს ზერვასი. 2011 წელს სალონიკის მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტი იყო 464,33 მილიონი ევრო,[150] ხოლო 2012 წლის ბიუჯეტი 409,00 მილიონ ევრომდე შემცირდა.[151]

სხვა

 
სალონიკის მერია, ამჟამად მაკედონიისა და თრაკიის სამინისტრო, აგებულია 1891 წელს

სალონიკი საბერძნეთის სიდიდით მეორე ქალაქია. იგი გავლენიანი ქალაქია ქვეყნის ჩრდილოეთი ნაწილისათვის და ასევე არის მაკედონიის რეგიონის ცენტრი. ქალაქში მოქმედებს მაკედონიისა და თრაკიის სამინისტრო, რადგან ქალაქი საბერძნეთის მაკედონიის რეგიონის დე-ფაქტო დედაქალაქია.

საბერძნეთის პრემიერ-მინისტრი ჩვეულებრივ ყოველწლიურად სალონიკის საერთაშორისო გამოფენის გახსნის ღამეს აცხადებს თავისი ადმინისტრაციის პოლიტიკას ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა ეკონომიკა. 2010 წლის ეკონომიკური კრიზისის პირველ თვეებში, საბერძნეთის მთელი კაბინეტი შეიკრიბა სალონიკში, რათა განეხილათ ქვეყნის მომავალი.[152]

საბერძნეთის პარლამენტში სალონიკის ურბანული ტერიტორია წარმოადგენს 16 ადგილიან საარჩევნო ოლქს. 2019 წლის საბერძნეთის საპარლამენტო არჩევნების მონაცემებით, სალონიკში ყველაზე დიდი პარტია არის ახალი დემოკრატია ხმების 35,55 %-ით, შემდეგ მოჰყვება რადიკალური მემარცხენეების კოალიცია (31,29 %) და მოძრაობა ცვლილებისათვის (6,05 %).[153]

ქალაქის იერსახე

არქიტექტურა

სალონიკის არქიტექტურა ასახავს ქალაქის ისტორიული განვითარების ყველა პერიოდს. გარდა კომერციული მნიშვნელობისა, სალონიკი მრავალი საუკუნის განმავლობაში იყო რეგიონის სამხედრო და ადმინისტრაციული ცენტრი და სატრანსპორტო რგოლი ევროპასა და ლევანტს შორის. ქალაქში დასახლდნენ ვაჭრები და ლტოლვილები მთელი ევროპიდან. კომერციული და საზოგადოებრივი შენობების საჭიროებამ აყვავების ამ ახალ ეპოქაში განაპირობა დიდი შენობების აშენება ქალაქის ცენტრში. ამ პერიოდში ქალაქში შენდებოდა ბანკები, დიდი სასტუმროები, თეატრები, საწყობები და ქარხნები. XIX საუკუნის ბოლოს და XX საუკუნის დასაწყისში ქალაქის დაპროექტებაზე მუშაობდნენ არქიტექტორები: ვიტალიანო პოსელი, პიეტრო არიგონი, ქსენოფონ პაიონიდისი, სალვატორ პოსელი, ლეონარდო ჯენარი, ელი მოდიანო, მოშე ჟაკი, ჯოზეფ პლეიბერი, ფრედერიკ ჩარნო, ერნსტ ზილერი, მაქს რუბენსი, ფილიმონ პაიონიდისი, დიმიტრის ანდრონიკოსი, ლევი ერნსტი, ანჯელოს სიაგასი, ალექსანდროს ცონისი და სხვა. შენდებოდა ძირითადად ეკლექციზმის, არტ-ნუვოსა და ნეობაროკოს სტილების გამოყენებით.

ქალაქის განლაგება შეიცვალა 1870 წლის შემდეგ, როდესაც ზღვისპირა ციხესიმაგრეებმა ადგილი დაუთმო ვრცელ ბურჯებს და დაანგრიეს ქალაქის მრავალი უძველესი კედელი, მათ შორის ქალაქის მთავარი ღირსშესანიშნაობის, თეთრი კოშკის მიმდებარე კედელი. დაინგრა ასევე ბიზანტიური კედელიც, რამაც ქალაქს საშუალება მისცა გაფართოვებულიყო აღმოსავლეთით და დასავლეთით სანაპიროს გასწვრივ.[154]

თავისუფლების მოედნის ზღვისკენ გაფართოებამ დაასრულა ქალაქის ახალი კომერციული ცენტრი და იმ დროისათვის ითვლებოდა ქალაქის ერთ-ერთ ყველაზე აქტიურ მოედნად. ქალაქი გაიზარდა, მუშები გადავიდნენ დასავლეთ რაიონებში, ქარხნებთან სიახლოვისა და სამრეწველო საქმიანობის გამო; ხოლო საშუალო და მაღალი ფენები თანდათან გადავიდნენ ქალაქის ცენტრიდან აღმოსავლეთ გარეუბანში. 1917 წელს სალონიკი გამანადგურებელმა ხანძარმა მოიცვა და ქალაქი 32 საათის განმავლობაში უკონტროლოდ იწვა.[88] მან გაანადგურა ქალაქის ისტორიული ცენტრი და მისი არქიტექტურული მემკვიდრეობის დიდი ნაწილი, მაგრამ გზა გაუხსნა თანამედროვე განვითარებისათვის უფრო ფართო გამზირებით და მონუმენტური მოედნებით.[88][155]

 
სალონიკის ყველაზე ცნობილი ადგილის, არისტოტელეს სკვერის პანორამული ხედი.

ქალაქის ცენტრი

 
ძველი სასტუმრო ასტორია, ხანძრის შემდეგი არქიტექტურის ნიმუში
 
ქუჩა ლადადიკის რაიონში

1917 წლის სალონიკის დიდი ხანძრის შემდეგ, არქიტექტორთა და ურბანული დამგეგმარების სპეციალისტების ჯგუფმა, თომას მაუსონმა და ერნესტ ჰებრარმა ქალაქის ცენტრის აღსადგენად აირჩიეს ბიზანტიური ეპოქის სტილი. ახალი ქალაქის გეგმა მოიცავდა დიაგონალურ ქუჩებს და მონუმენტურ მოედნებს, რომელიც შეუფერხებლად გაატარებდა ტრანსპორტს. 1917 წლის გეგმაში გათვალისწინებული იყო ქალაქის მოსახლეობის მომავალში ზრდა და გაფართოება, რომელიც დღესაც საკმარისია.[88] გეგმა მოიცავდა ადგილებს საზოგადოებრივი შენობებისთვის და ითვალისწინებდა ბიზანტიური ეკლესიებისა და ოსმალეთის მეჩეთების აღდგენას.

ისტორიული ცენტრი დაყოფილია რამდენიმე რაიონად, მათ შორისაა: დემოკრატიის მოედანი, რომელიც ასევე ცნობილია როგორც ვარდარისი, ლადადიკა (სადაც მრავალი გასართობი ადგილი და ტავერნაა განთავსებული), კაპანი (სადაც მდებარეობს ქალაქის ცენტრალური ბაზარი მოდიანო), დიაგონიოსი, ნავარინოუ, როტონდა, აგია-სოფია და იპოდრომიო, რომლებიც განლაგებულია სალონიკის ყველაზე ცენტრალურ წერტილში, არისტოტელოს მოედანზე.

ქალაქის ცენტრის დასავლეთ ნაწილში განთავსებულია სალონიკის სასამართლოები, მისი ცენტრალური საერთაშორისო რკინიგზის სადგური და პორტი, ხოლო აღმოსავლეთ მხარეში მდებარეობს ქალაქის ორი უნივერსიტეტი, სალონიკის საერთაშორისო საგამოფენო ცენტრი, ქალაქის მთავარი სტადიონი, არქეოლოგიური და ბიზანტიური მუზეუმები, ახალი მერია, ცენტრალური პარკები და ბაღები.

ანო-პოლი

ანო-პოლი (ასევე ეძახიან „ძველ ქალაქს“ და სიტყვასიტყვით ითარგმნება, როგორც „ზემო ქალაქი“) კულტურული მემკვიდრეობის მემკვიდრეობის ძეგლია, რომელიც მდებარეობს ქალაქის ცენტრის ჩრდილოეთით. მას 1917 წლის დიდი ხანძარი არ შეხებია და არის იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლი. იგი მოიცავს სალონიკის ყველაზე ტრადიციული ნაწილს, ჯერ კიდევ შემორჩენილია პატარა ქვით მოკირწყლული ქუჩები, ძველი მოედნები და ძველი ბერძნული და ოსმალეთის არქიტექტურით გაფორმებული სახლები. ანო-პოლი სალონიკის პოეტებისა და ინტელექტუალების საყვარელი ადგილია.

 
ქალაქის პანორამა ანო-პოლიდან

ანოპოლი ასევე არის სალონიკის უმაღლესი წერტილი სადაც ოსმალეთური და ბიზანტიური არქიტექტურის მრავალი ძეგლია შემორჩენილი. 1422-1430 წლებში ხანგრძლივი ალყის შემდეგ 1430 წელს ანო-პოლი ოსმალებმა ჩაიგდეს ხელში.

დღეს ანო-პოლიდან შესაძლებელია გადაადგილება სეიხ-სუს ტყის ეროვნული პარკისკენ.[156] აქედან იშლება ულამაზესი პანორამული ხედები მთელ ქალაქზე და თერმაიკოსის ყურეზე. ნათელ დღეებში ჰორიზონტზე მოსჩანს ოლიმპის მთა, რომელიც ყურის გასწვრივ დაახლოებით 100 კმ-ითაა დაშორებული.

სხვა რაიონები

 
ხიროკრინის უბანი

სალონიკის მუნიციპალიტეტში, გარდა ისტორიული ცენტრისა და ზემო ქალაქისა, შედის შემდეგი უბნები: ხიროკრინი, დიკასტირია (სასამართლოები), იქთიოსკალა, პალაიოს-სტათმოსი, ლაჩანოკიპოი, ბეჰცინარი, პანაგია-ფანერომენი, დოქსა, სარანტა-ეკლისიესი, ევანგელისტრია, ტრიანდრია, აგია-ტრიადა-ფალირო, იპოკრატეიო, ხარილაუ, ანალიპსი, დეპოტი და ტოუმბა.

ძველი რკინიგზის სადგურის ტერიტორიაზე (პალაიოს-სტათმოსი) დაიწყო საბერძნეთის ჰოლოკოსტის მუზეუმის მშენებლობა.[157][158] ამ ტერიტორიაზე მდებარეობს სალონიკის რკინიგზის მუზეუმი, წყალმომარაგების მუზეუმი და ქალაქის დიდი გასართობი ადგილები, როგორიცაა მილოსი, ფიქსი, ვილკა (რომლებიც განთავსებულია გადაკეთებულ ძველ ქარხნებში). ახალი სალონიკის რკინიგზის სადგური მდებარეობს მონასტირიუს ქუჩაზე.

სხვა ფართო და მჭიდროდ აშენებული საცხოვრებელი ადგილებია ხარილაუ და ტუმბა, რომელიც იყოფა „ანო ტუმპად“ და „კატო ტუმპად“. ტუმბას სახელი ეწოდა ტუმბის ბორცვის მიხედვით, სადაც არქეოლოგიური კვლევა მიმდინარეობს. იგი შეიქმნა ლტოლვილების მიერ 1922 წელს მცირე აზიის მოსახლეობის გაცვლის (1923–1924) შემდეგ. ეხოქონის გამზირზე, 1920-იან წლებამდე იყო ქალაქის ყველაზე მდიდარი მაცხოვრებლების სახლები და იმ დროისთვის სალონიკის გარეუბანს წარმოადგენდა.[159]

სალონიკის ურბანული ტერიტორია

 
კულტურული ცენტრი მონი-ლაზარისტონი

სალონიკის უფრო ფართო ურბანული ტერიტორიის სხვა რაიონებია ამპელოკიპი, ელეფთერიო-კორდელიო, მენემენი, ევოსმოსი, ილიუპოლი, სტავრუპოლი, ნიკოპოლი, ნეაპოლი, პოლიხნი, პაეგლოსი, მეტეორა, აგიოს-პავლოსი, კალამარია, პილაია და სიკიესი. ჩრდილო-დასავლეთით მდებარეობს ქალაქის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვანი კულტურული ცენტრი მონი-ლაზარისტონი, სადაც მდებარეობს თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმის კოსტაკისის კოლექცია და ჩრდილოეთ საბერძნეთის ეროვნული თეატრის ორი თეატრი.[160][161]

სალონიკის ჩრდილო-დასავლეთით განთავსებულია მრავალი კულტურული შენობა, როგორიცაა მანოს კატრაკისის ღია ცის ქვეშ თეატრი სიკიესში, ლტოლვილთა ელინიზმის მუზეუმი ნეაპოლისში, მუნიციპალური თეატრი და ღია ცის ქვეშ თეატრი ნეაპოლში, მენემენის ახალი კულტურული ცენტრი.[162] პერიკლეუსის ქუჩაზე მდებარე სტავრუპოლისის ბოტანიკური ბაღი მოიცავს 1000 სახეობის მცენარეს და გაშენებულია 2 ჰა-ზე. გარემოსდაცვითი განათლების ცენტრი კორდელიოში შეიქმნა 1997 წელს და არის სალონიკში ბიოკლიმატური დიზაინის რამდენიმე საჯარო შენობათაგან ერთ-ერთი.[163]

ქალაქის ჩრდილო-დასავლეთით მდებარეობს მაკედონიის საქალაქთაშორისო ავტობუსების ტერმინალი (KTEL), სალონიკის ახალი რკინიგზის სადგური, ზეიტენლიკის მოკავშირეთა მემორიალური სამხედრო სასაფლაო.

ძეგლებიდან აღსანიშნავია ბერძნული ეროვნული წინააღმდეგობის ძეგლი სიკიესში, ბერძნული ეროვნული წინააღმდეგობის ძეგლი სტავრუპოლისში, მებრძოლი დედის ქანდაკება ეპტალოფოსის მოედანზე და 1944 წლის 11 მაისს ნაცისტების მიერ დახოცილი ახალგაზრდების ძეგლი ხიროკრინში. ეპტალოფოსში, 1941 წლის 15 მაისს, ქვეყნის ოკუპაციიდან ერთი თვის შემდეგ, დაარსდა საბერძნეთში პირველი წინააღმდეგობის ორგანიზაცია „ელეფთერია“, თავისი გაზეთით და პირველი არალეგალური სტამბით ქალაქ სალონიკში.[164][165]

სალონიკის სამხრეთ-აღმოსავლეთი გარკვეულწილად მოხდა ქალაქის ცენტრის გაფართოება. ამ მიმართლებით მდებარეობს მეგალუ ალექსანდრუსის, გეორგიო პაპანდრეუსის, ვასილეოს გეორგიუსის, ვასილისის ოლგასის, დელფონის, კონსტანტინუ კარამანლისის და პაპანასტასიუს პროსპექტები.

მუნიციპალიტეტი კალამარია მდებარეობს სამხრეთ-აღმოსავლეთ სალონიკში. ამ ტერიტორიაზე დასახლდნენ მცირე აზიიდან და აღმოსავლეთ თრაკიიდან 1922 წელს გადმოსახლებული ბერძნები.[166] აქ მდებარეობს ჩრდილოეთ საბერძნეთის საზღვაო სარდლობა და ძველი სამეფო სასახლე (ე. წ. პალატაკი), რომელიც მდებარეობს მიკრო-ემვოლოს კონცხის ყველაზე დასავლეთ წერტილზე.

იუნესკოს ადრექრისტიანული და ბიზანტიური ძეგლები

 
ქალაქის მფარველის, წმინდა დიმიტრის ბაზილიკა, აგებულია IV საუკუნეში
 
აია-სოფია, სალონიკი
 
პანაგია-ხალკეონი, 1028 წელს აგებული ეკლესია სალონიკში, იუნესკოს 15 ძეგლიდან ერთ-ერთი
 
ბიზანტიური აბანო ქალაქის ციტადელში

ადრეულ ქრისტიანულ და ბიზანტიურ პერიოდებში სალონიკის სტრატეგიული მნიშვნელობის გამო, ქალაქში რამდენიმე ადრექრისტიანული ძეგლია, რომლებმაც მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანეს ბიზანტიური ხელოვნებისა და არქიტექტურის განვითარებაში როგორც ბიზანტიის იმპერიაში, ასევე სერბეთში.[132] ბიზანტიური საიმპერატორო არქიტექტურისა და სალონიკის აყვავება ერთმანეთს ემთხვევა, განსაკუთრებით იმპერიის არსებობის პირველ წლებში.[132] სწორედ ამ დროს ააგეს რომის იმპერატორ გალერიუსის კომპლექსი, ასევე ჰაგიოს დემეტრეს პირველი ეკლესია.[132]

VIII საუკუნისთვის ქალაქი გახდა ბიზანტიის იმპერიის მნიშვნელოვანი ადმინისტრაციული ცენტრი და დაკავებული იყო იმპერიის ბალკანეთის საკითხების მოგვარებით.[167] ამ პერიოდში ქალაქში შეიქმნა უფრო ცნობილი ქრისტიანული ეკლესიები, რომლებიც ამჟამად იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლის ნაწილია. კერძოდ, წმინდა ეკატერინეს ეკლესია, სალონიკის აია სოფია, ახეიროპოეტიოს ეკლესია, პანაგია-ხალკეონის ეკლესია.[132] 1430 წელს ოსმალეთის იმპერიამ აიღო სალონიკი და ქალაქის ეკლესიების უმეტესობა გადაკეთდა მეჩეთებად. თუმცა იმ პერიოდის მოგზაურები აღნიშნავენ ეკლესიების სიმარავლეს ოსმალურ სალონიკშიც.[132]

წმინდა დემეტრეს ეკლესია, ისევე როგორც ბევრი სხვა ქალაქის ძეგლი, დაიწვა 1917 წლის სალონიკის დიდი ხანძრის დროს, მაგრამ იგი აღადგინეს. მეორე მსოფლიო ომის დროს ქალაქი ინტენსიურად იბომბებოდა და სალონიკის მრავალი ადრექრისტული და ბიზანტიური ძეგლი ძლიერ დაზიანდა.[167] ზოგიერთი ძეგლი არ აღდგენილა 1980-იან წლებამდე. სალონიკიდან უფრო მეტი ძეგლია შეტანილი იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში, ვიდრე საბერძნეთის ნებისმიერ სხვა ქალაქიდან, სულ 15 ძეგლი. იუნესკოს სიაში არიან 1988 წლიდან.[132]

ქალაქის ძეგლები

 
ალექსანდრე მაკედონელის ძეგლი

ქალაქში დაახლოებით 150 ქანდაკება ან ბიუსტია.[168] ყველაზე ცნობილია ალექსანდრე მაკედონელის ძეგლი, რომელიც აღმართეს 1973 წელს და შექმნილია მოქანდაკე ევანგელოს მუსტაკასის მიერ; კონსტანტინოს I-ის ქანდაკება დემოკრატიის მოედანზე, რომელიც მოქანდაკე გეორგიოს დიმიტრიადესს ეკუთვნის. სხვა ღირსშესანიშნავი ქანდაკებებია მოქანდაკე ჯანის პაპასის ელეფთერიოს ვენიზელოსი, ნატალია მელას პავლოს მელასი, მემოს მაკრისის მიერ შექმნილი ემანუელ პაპასის ქანდაკება, მოქანდაკე ათანასიო აპარტისის ნამუშევარი ქრისოსტომოს სმირნელის ძეგლი და გიორგიოს ზონგოლოპულოსის სხვადასხვა ქმნილებები.

სალონიკი 2012 - პროგრამა

1912 წელს სალონიკის საბერძნეთთან შეერთებიდან 100 წლისთავთან დაკავშირებით, მთავრობამ გამოაცხადა ქალაქის განვითარების ფართომასშტაბიანი პროგრამა, რომელიც მიზნად ისახავს ამჟამინდელი გარემოსდაცვითი და სივრცითი პრობლემების მოგვარებას, რაც ქალაქის წინაშე დგას.[169] უფრო კონკრეტულად, პროგრამა რადიკალურად შეცვლის ქალაქის იერსახეს[169] სალონიკის საერთაშორისო საგამოფენო ცენტრი და სალონიკის საერთაშორისო გამოფენის მოედანი გადავა ქალაქის ცენტრის გარეთ და ამჟამინდელი ტერიტორია მეტროპოლიტენ პარკად გადაიქცევა.[170] დაიწყება ნავსადგურის სრული ხელახალი განვითარება და ლაჩანოკიპოის და დენდროპოტამოსის რაიონები (სალონიკის პორტის უკან და მის მახლობლად) კომერციულ ბიზნეს უბნად გადაიქცევა, აიგება ცათამბჯენები.[171]

გეგმა ასევე ითვალისწინებს ახალი ფართო გამზირების შექმნას ქალაქის გარეუბნებში[170] და მხოლოდ ფეხით მოსიარულეთა ზონების შექმნას ქალაქის ცენტრში.[170] გარდა ამისა, პროგრამა მოიცავს სეი-სუს ტყის ეროვნული პარკის იურისდიქციის გაფართოების გეგმებს.[169] გაუმჯობესდება ეროვნული პარკისკენ ქალაქის ცენტრიდან მისვლა. სამინისტროში აცხადებენ, რომ პროექტის განხორციელებას დაახლოებით 15 წელი დასჭირდება და დასრულდება 2025 წელს.[170] გეგმის ნაწილი განხორციელდა სალონიკის მუნიციპალიტეტის მიერ ქალაქის ცენტრში ფეხით მოსიარულეთა ზონების შექმნით, გაუმჯობესდა სანაპირო ზოლი. მისი პირველი ნაწილი გაიხსნა 2008 წელს და საბერძნეთის არქიტექტურის ინსტიტუტმა დააჯილდოვა, როგორც საუკეთესო საჯარო პროექტი საბერძნეთში ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში.[172]

სალონიკის მუნიციპალიტეტების განახლების ბიუჯეტი 28,2 მლნ ევროს შეადგენს.[173]

ეკონომიკა

რომის იმპერიის პერიოდში სალონიკმა მოიპოვა ეკონომიკურ უპირატესობა და გახდა ბალკანეთის მთავარი ეკონომიკური ცენტრი. რომაულმა მშვიდობამ და ქალაქის სტრატეგიულმა მდებარეობამ განაპირობა Via Egnatia-ს საშუალებით რომსა და ბიზანტიას შორის ვაჭრობის გამარტივება.[174] Via Egnatia ასევე ფუნქციონირებდა, როგორც რომის იმპერიასა და აზიის ერებს შორის კომუნიკაციის მნიშვნელოვანი ხაზი,[209] განსაკუთრებით აბრეშუმის გზასთან მიმართებაში.[174] რომის იმპერიის დასავლეთ და აღმოსავლეთ ნაწილებად გაყოფის შემდეგ სალონიკი გახდა აღმოსავლეთ რომის იმპერიის სიდიდით მეორე ქალაქი ახალი რომის (კონსტანტინოპოლის) შემდეგ.[42][174] იმპერიის დროს სალონიკი იყო უდიდესი პორტი ბალკანეთში.[175] 1423 წელს ვენეციის კუთვნილებაში გადავიდა, ხოლო 1430 წელს დაიპყრეს ოსმალებმა. ოსმალეთის მმართველობის დროს ქალაქმა შეინარჩუნა თავისი პოზიცია და კვლავ რჩებოდა როგორც ყველაზე მნიშვნელოვანი სავაჭრო ცენტრი ბალკანეთში.[74] წარმოება, გადაზიდვა და ვაჭრობა იყო ქალაქის ეკონომიკის ყველაზე მნიშვნელოვანი კომპონენტი ოსმალეთის პერიოდში,[74] და იმ დროისთვის ქალაქის ვაჭრობას ეთნიკური ბერძნები აკონტროლებდნენ.

სალონიკის ეკონომიკისთვის ისტორიულად მნიშვნელოვანი იყო თამბაქოს მრეწველობა[176] და საბანკო საქმე (ოსმალეთის წლებში სალონიკი იყო დასავლეთ ევროპის ინვესტიციების მთავარი ცენტრი, 1909 წელს სალონიკის ბანკს ჰქონდა 20 მილიონი ფრანგული ფრანკის კაპიტალი).[74]

სერვისები

 
სალონიკის ბანკის ძველი შენობა

მომსახურების სექტორი სალონიკის მთლიანი სამუშაო ძალის თითქმის ორ მესამედს შეადგენს.[177] სერვისებში მომუშავეებიდან 20 % ვაჭრობაშია დასაქმებული; 13 % განათლებასა და ჯანდაცვაში; უძრავ ქონებაში 7,1 %; 6,3 % ტრანსპორტის და კავშირგაბმულობის სფეროში; 6,1 % საფინანსო ინდუსტრიაში; 5,7 % საჯარო მმართველობისა და სადაზღვევო სერვისებში; ხოლო სასტუმროებსა და რესტორნებში 5,4 %.[177]

სალონიკის პორტი, არის ეგეოსის ზღვის ერთ-ერთი უდიდესი პორტი და არის მთავარი კარიბჭე ბალკანეთის შიდა რეგიონებში.[7][178] 2010 წელს 15,8 მილიონ ტონაზე მეტი იყო ტვირთი გავიდა ქალაქის პორტიდან,[179] რაც მას მეორე უმსხვილეს პორტად აქცევს საბერძნეთში აიოი-თეოდოროის შემდეგ.

ბოლო წლებში სალონიკი აღმოსავლეთ ხმელთაშუა ზღვაში კრუიზების მთავარ პორტად იქცა.[178] საბერძნეთის ტურიზმის სამინისტრო თვლის, რომ სალონიკი არის საბერძნეთის მეორე ყველაზე მნიშვნელოვანი კომერციული პორტი.[180] 2011 წელს სალონიკის პორტში სულ 30 საკრუიზო გემი შევიდა.[180]

კომპანიები

მეორე მსოფლიო ომისა და საბერძნეთის სამოქალაქო ომის შემდეგ, 1950-იანი წლების შუა ხანებში დაიწყო ქალაქის გარეუბნების ინდუსტრიალიზაცია.[181]

1980-იან წლებში მოხდა ისეთ ქარხნების გაჩერება, რომლებიც ძირითადად ავტომობილებს აწარმოებდნენ (Agricola, AutoDiana, EBIAM, Motoemil, Pantelemidis-TITAN და C.AR.). 1990-იანი წლებიდან კომპანიებმა ისარგებლეს იაფი შრომის ბაზრით და სხვა ქვეყნების უფრო სუსტი რეგულაციებით, რის გამოც უმსხვილესმა კომპანიებმა დახურეს ქარხნები. ასეთი კომპანიები იყო Goodyear,[182] AVEZ-ის მაკარონის ინდუსტრია (ერთ-ერთი პირველი სამრეწველო ქარხანა ჩრდილოეთ საბერძნეთში, რომელიც ააშენეს 1926 წელს),[183] Philkeram Johnson, AGNO dairy და VIAMIL. თუმცა, სალონიკი ბალკანეთსა და საბერძნეთში კვლავ რჩება მთავარ ბიზნეს ცენტრად, სადაც მრავალი მნიშვნელოვანი ბერძნული კომპანია მდებარეობს. კერძოდ Hellenic Vehicle Industry (ELVO), Namco, Astra Airlines, Ellinair, Pyramis და MLS Multimedia, რომელმაც 2012 წელს წარმოადგინა პირველი ბერძნული სმარტფონი.[184]

1960-იანი წლების დასაწყისში Standard Oil-ისა და ESSO-Pappas-ის თანამშრომლობით შეიქმნა დიდი ინდუსტრიული ზონა, რომელიც შეიცავდა გადამამუშავებელ ქარხნებს, ნავთობგადამამუშავებელ ქარხანას და ფოლადის წარმოებას. Titan Cement-ს ასევე აქვს ობიექტები ქალაქგარეთ.[185] მულტინაციონალურ კომპანიებს, როგორიცაა Air Liquide, Cyanamid, Nestlé, Pfizer, Coca-Cola Hellenic Bottling Company და Vivartia, ასევე აქვთ სამრეწველო ობიექტები ქალაქის გარეუბნებში.[186]

კვების ინდუსტრიაში მნიშვნელოვანი წვლილი აქვს American Farm School-ს.[187]

დემოგრაფია

ისტორიული ეთნიკური სტატისტიკა

ქვემოთ მოყვანილი ცხრილი აჩვენებს სალონიკის ეთნიკურ სტატისტიკას XIX საუკუნის ბოლოსა და XX საუკუნის დასაწყისში.

წელი სულ ებრაელი თურქი ბერძენი ბულგარელები ბოშა სხვა
1890[99] 118,000 100% 55,000 47% 39,000 22% 28,000 14% 14,000 8% 5,500 2% 8,500 7%
1913 წლისთვის[98] 157,889 100% 61,439 39% 45,889 29% 39,956 25% 6,263 4% 2,721 2% 1,621 1%

მოსახლეობის დინამიკა

სალონიკის მუნიციპალიტეტი ყველაზე ხალხმრავალია სალონიკის ურბანულ მხარეში. მისი მოსახლეობა გაიზარდა უახლესი აღწერით და აგლომერაციის მოსახლეობამ მილიონს გადააჭარბა. ქალაქი წარმოადგენს სალონიკის აგლომერაციის ცენტრს, 2021 წლის უახლესი აღწერით ქალაქში 1 091 424 ადამიანი ცხოვრობს.[188]

მოსახლეობის დინამიკა
წელი მოსახლეობა[48][88][188][189][190][191][192]
100 200 000
1348 150 000
1453 40 000
1679 36 000
1842 70 000
1870 90 000
1882 85 000
1890 118 000
1902 126 000
1913 157 000
1917 230 000
1951 297 164
1961 377 026
1981 406 413
2001 954 027
2011 1 030 338
2021 1 091 424


სალონიკის მუნიციპალიტეტისა და აგლომერაციის მოსახლეობა
წელი მუნიციპალიტეტი აგლომერაცია ადგილი
2001 363 987[191] 954,027[191]   მე-2
2011 325 182[188] 1 030 338[188]
2021 317 778[4] 1 091 424[188]   მე-2

ებრაელები სალონიკში

 
ებრაელთა მიგრაციის გზები ქალაქში

ებრაული მოსახლეობა საბერძნეთში ყველაზე ძველია ევროპის მატერიკზე. როდესაც პავლე მოციქული ჩავიდა სალონიკში, იგი ასწავლიდა იმ მხარეში, რასაც დღეს ანო-პოლი ჰქვია. მოგვიანებით, ოსმალეთის პერიოდში, ესპანეთიდან სეფარდი ებრაელების ჩამოსვლის შემდეგ, სალონიკის თემი ძირითადად სეფარდული გახდა. სალონიკი გახდა სეფარდი ებრაელების ყველაზე დიდი ცენტრი ევროპაში, რომლებმაც ქალაქს მეტსახელად შეარქვეს „la madre de Israel“ („ისრაელის დედა“)[121] და „ბალკანეთის იერუსალიმი“.[193] ქალაქში ასევე ცხოვრობდნენ ბერძნულენოვანი რომანიოტები. 1902 წლის ოსმალეთის აღწერის მიხედვით სალონიკის სეფარდის თემი მოსახლეობის ნახევარს შეადგენდა, ხოლო 1913 წლისათვის მოსახლეობის თითქმის 40 %-ს. ებრაელები მთავარ როლს სრულებდნენ ვაჭრობაში, სანამ ეთნიკური ბერძენი მოსახლეობა არ გაიზარდა მას შემდეგ, რაც 1913 წელს სალონიკი საბერძნეთის სამეფოში შევიდა. 1680-იანი წლებისთვის სეფარდი ებრაელების დაახლოებით 300 ოჯახმა მიიღო ისლამი, ეწოდათ „Dönmeh“ („მოქცეული“) და გადასახლდნენ სალონიკში, რომლის მოსახლეობა უმეტესად ებრაელი იყო. მათ შექმნეს აქტიური საზოგადოება, რომელიც დომინირებდა დაახლოებით 250 წლის განმავლობაში. მათი მრავალი შთამომავალი მოგვიანებით გახდა ცნობილი ვაჭარი.[194] სალონიკის მკვიდრი ებრაელები საუბრობდნენ ლადინოს დიალექტზე.[195]

XIX საუკუნის მეორე ნახევრიდან ოსმალეთის რეფორმების შედეგად ებრაულ თემს აღმავლობის ეპოქა დაუდგათ. სალონიკში დასახლდა მრავალი ფრანგი და იტალიელი ებრაელი (ლივორნოდან და სხვა ქალაქებიდან), რომლებიც გავლენიანი იყვნენ განათლების ახალი მეთოდების დანერგვაში და ებრაელი მოსახლეობისთვის ახალი სკოლების დაარსებაში. მოდერნისტებმა ინდუსტრიული დასავლეთ ევროპიდან ქალაქში შემოიტანეს ახალი ტექნიკა და იდეები და 1880-იანი წლებიდან ქალაქში დაიწყო ინდუსტრიალიზაცია. იტალიელი ებრაელები ძმები ალატინები ხელმძღვანელობდნენ ებრაულ მეწარმეობას, აარსებდნენ ქარხნებს და კვების მრეწველობის დაწესებულებებს, ამზადებდნენ აგურს და აგებდნენ თამბაქოს გადამამუშავებელ ქარხნებს.

 
ებრაული ოჯახი სალონიკში, 1917 წელი

1913 წელს, ბალკანეთის ომების შემდეგ სალონიკი საბერძნეთის სამეფოს შემადგენლობაში შევიდა. თავდაპირველად საზოგადოება შიშობდა, რომ ანექსია სირთულეებს გამოიწვევდა და პირველ წლებში მათი პოლიტიკური პოზიცია, ზოგადად, ანტივენიზელისტური და პროროალისტ-კონსერვატიული იყო. 1917 წლის სალონიკის დიდმა ხანძარმა დროს გადაწვა ქალაქის ცენტრის დიდი ნაწილი და 50 000 ებრაელი უსახლკაროდ დატოვა.[196] ებრაელების დიდი ნაწილი არ დაელოდა ქალაქის აღდგენას და სახლებისა და ბიზნესის დაკარგვის შემდეგ ემიგრაციაში წავიდა ამერიკის შეერთებულ შტატებში, პალესტინასა და პარიზში.[197]

 
მონასტირის სინაგოგა

1922 წელს თურქეთ-საბერძნეთის ომისა და საბერძნეთსა და თურქეთს შორის მოსახლეობის ორმხრივი გაცვლის შემდეგ, ბევრი ლტოლვილი ჩავიდა საბერძნეთში. დაახლოებით 100 000 ეთნიკური ბერძენი დასახლდა სალონიკში, რამაც შეამცირა ებრაელთა წილი მთლიან საზოგადოებაში. ამის შემდეგ ებრაელები შეადგენდნენ ქალაქის მოსახლეობის დაახლოებით 20%-ს. ომთაშორის პერიოდში საბერძნეთში ებრაელი მოქალაქეები იმავე სამოქალაქო უფლებებით სარგებლობდნენ როგორც საბერძნეთის სხვა მოქალაქეები.[196] 1926 წლის მარტში საბერძნეთმა კიდევ ერთხელ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ საბერძნეთის ყველა მოქალაქე თანაბარი უფლებებით სარგებლობდა და ქალაქის ებრაელთა მნიშვნელოვანმა ნაწილმა გადაწყვიტა დარჩენა. მეტაქსასის რეჟიმის დროს ებრაელთა მიმართ დამოკიდებულება კიდევ უფრო უკეთესი გახდა.

მეორე მსოფლიო ომმა კატასტროფული შედეგები მოუტანა ბერძენ ებრაელებს, რადგან 1941 წელს გერმანელებმა დაიკავეს საბერძნეთი და დაიწყეს მოქმედებები ებრაელი მოსახლეობის წინააღმდეგ. წინააღმდეგობის წევრი ბერძნები ეხმარებოდნენ ებრაელებს.[121]

1943 წელს ნაცისტებმა დაიწყეს სასტიკი ქმედებები სალონიკში ებრაელი მოსახლეობის წინააღმდეგ, აიძულეს ისინი გეტოში გადასულიყვნენ, საიდანაც შემდეგ აგზავნიდნენ საკონცენტრაციო და შრომით ბანაკებში. ჰოლოკოსტის დროს გადაასახლეს და გაანადგურეს თსალონიკის ყველა ასაკის ებრაელთა დაახლოებით 96 %.[198] სალონიკის ჰოლოკოსტის მემორიალი ელეფთერიას („თავისუფლების“) მოედანზე აღმართეს 1997 წელს ჰოლოკოსტის დროს მოკლული თესალონიკელი ებრაელი ხალხის ხსოვნის პატივსაცემად. ადგილი სპეციალურად შეარჩიეს, რადგან ეს იყო ადგილი, სადაც ებრაელ მოსახლეობას აგროვებდნენ საკონცენტრაციო ბანაკებში წასვლამდე.[199][200] დღეს ქალაქში დაახლოებით 1200 ებრაელი-ღა ცხოვრობს.[121] ებრაელმა მომღერალმა იეჰუდა პოლიკერმა სალონიკის ებრაელ ხალხს მკიუძღვნა სიმღერა სახელწოდებით „დამელოდე, სალონიკი“.

წელი სულ
მოსახლეობა 		ებრაელი
მოსახლეობა 		ებრაელი
% 		წყარო
1842 70 000 36 000 51% [196]
1870 90 000 50 000 56% [196]
1882/84 85 000 48 000 56% [196]
1902 126 000 62 000 49% [196]
1913 157 889 61 439 39% [196]
1917 271 157 52 000 19% [201]
1943 50 000 [196]
2000 363 987[191] 1 000 0,27% [196]

სხვა ერები

XIX საუკუნის ბოლოდან ქალაქში დასახლდა არაერთი ვაჭარი დასავლეთ ევროპიდან (ძირითადად საფრანგეთიდან და იტალიიდან). მათ მნიშვნელოვანი როლი შეასრულეს ქალაქის სოციალურ-ეკონომიკურ ცხოვრებაში და დანერგეს ახალი ინდუსტრიული ტექნიკა. მათი მთავარი უბანი იყო დღევანდელი „ფრანგების უბანი“ (ლადადიკასთან ახლოს), სადაც ასევე მდებარეობს ვიტალიანო პოსელის მიერ აგებული კათოლიკური ეკლესია.[202][203] ვაჭრების ნაწილმა ქალაქი დატოვა მას შემდეგ, რაც სალონიკი საბერძნეთის სამეფოს შეუერთდა, ზოგი კი, ძირითადად იუდეველები, ნაცისტებმა გაანადგურეს.

ქალაქის ალბანური საზოგადოება ყოველთვის დიდი და მნიშვნელოვანი იყო. ალბანელები ორ რელიგიას აღიარებენ ისლამს და ქრისტიანობას. ეს იყო მიზეზი იმისა, რომ ისინი არასოდეს ჩაუთვლიათ ცალკე თემად, მოიხსენიებდნენ ხან მუსლიმებად და ხან ქრისტიანებად, შემდეგ კი ხან თურქებად და ხან ბერძნებად. ითვლება, რომ 1922 წლამდე ალბანური თემი ქალაქში ყველაზე დიდი იყო ებრაული თემის შემდეგ. ქალაქის ძველი ალბანური სასაფლაოები მდებარეობს ახლანდელ ტრიანდრიაში (ისინი განადგურდა 1983 წელს).

ბულგარული თემი XIX საუკუნის ბოლოს გაიზარდა.[204] თემს ჰქონდა მამაკაცთა საშუალო სკოლა, გოგონათა საშუალო სკოლა, პროფკავშირი და ტანვარჯიშის საზოგადოება. მათი დიდი ნაწილი კათოლიკე იყო.

კიდევ ერთი ჯგუფია სომხური თემი. XX საუკუნის განმავლობაში, სომხების გენოციდისა და თურქეთ-საბერძნეთის ომში (1919–22) ბერძნული არმიის დამარცხების შემდეგ, ბევრი გაიქცა საბერძნეთში, მათ შორის სალონიკში. ქალაქის ცენტრში ასევე არის სომხური სასაფლაო და სომხური ეკლესია.[205]

კულტურა

დასვენება და გართობა

სალონიკი განიხილება არა მხოლოდ ჩრდილოეთ საბერძნეთის კულტურულ და გასართობ დედაქალაქად,[167][206] არამედ მთლიანად ქვეყნის კულტურულ დედაქალაქად.[8] ქალაქის მთავარი თეატრებია: ეროვნული თეატრი, სამეფო თეატრი, მონი-ლაზარისტონი, დედამიწის თეატრი და ტყის თეატრი, ყველა მთგანი იმყოფება ჩრდილოეთ საბერძნეთის ეროვნული თეატრის დაქვემდებარებაში, რომელიც დაარსდა 1961 წელს.[207]

1997 წელს სალონიკი ევროპის კულტურული დედაქალაქი იყო, რაც აღინიშნა ქალაქში ახალი ოპერის დაარსებით,[208] რომელიც დღეს არის ჩრდილოეთ საბერძნეთის ეროვნული თეატრის დამოუკიდებელი განყოფილება.[209] ოპერა დაფუძნებულია სალონიკის საკონცერტო დარბაზში, საბერძნეთის ერთ-ერთ ყველაზე დიდ საკონცერტო დარბაზში. იაპონელმა არქიტექტორმა არატა ისოზაკიმ დააპროექტა საკონცერტო დარბაზის მეორე შენობა. სალონიკი მოქმედებს ორი სიმფონიური ორკესტრი: სალონიკის სახელმწიფო სიმფონიური ორკესტრი და სალონიკის მუნიციპალიტეტის სიმფონიური ორკესტრი. ოლიმპიონის თეატრში იმართება სალონიკის საერთაშორისო ფილმების ფესტივალი.

ქალაქი საბერძნეთში ცნობილია თავისი მძლავრი საქალაქო კულტურით. აქ არის ევროპის სხვა ქალაქებთან შედარებით ყველაზე მეტი კაფე და ბარი ერთ სულ მოსახლეზე. Lonely Planet-მა სალონიკი მსოფლიოს „საბოლოო წვეულების ქალაქებს“ შორის დაასახელა.[210]

პარკები

მიუხედავად იმისა, რომ სალონიკი არ არის ცნობილი ურბანულ არეალში პარკებითა და გამწვანებით, მას აქვს რამდენიმე დიდი ღია სივრცე ზღვის სანაპიროზე, მაგალითად ცენტრალური ქალაქის ბაღები.[211] ასევე ცნობილია პარკი Pedion tou Areos, რომელიც ატარებს ყვავილების ყოველწლიურ გამოფენას და ნეა პარალიას პარკები, რომელიც 3 კმ-ზე ვრცელდება სანაპირო ზოლზე, თეთრი კოშკიდან საკონცერტო დარბაზამდე. ნეა პარალიას პარკები გამოიყენება მთელი წლის განმავლობაში სხვადასხვა ღონისძიებებისთვის. ფართო რევიტალიზაციის შედეგად, ქალაქის სანაპირო ზოლზე დღეს სულ 12 თემატური ბაღი/პარკია.[212]

სალონიკის სიახლოვე ისეთ ადგილებთან, როგორიცაა პიერიის ეროვნული პარკები და ქალკედონის პლაჟები, ხშირად მის მაცხოვრებლებს საშუალებას აძლევს ჰქონდეთ წვდომა ევროპის საუკეთესო გარე დასვენებაზე; ქალაქი ასევე მდებარეობს სეი-სუს ტყის ეროვნული პარკის გვერდით, სალონიკის ცენტრიდან სულ რაღაც 3,5 კმ დაშორებით. მოსახლეობას და სტუმრებს სთავაზობს ხედებს ქალაქისკენ, მთის ველოსიპედის ბილიკებს და გამწვანებულ საფეხმავლო ბილიკებს.[213] ქალაქის ზოოპარკი, რომელსაც მართავს სალონიკის მუნიციპალიტეტი, ასევე მდებარეობს ეროვნულ პარკთან ახლოს.[214]

სალონიკის აგლომერაციის სხვა დასასვენებელი ადგილებია ფრაგმა-თერმისი, თერმის მახლობლად მდებარე გამწვანებულ პარკი და დელტის ჭაობები ქალაქის დასავლეთით; ყურის სანაპიროზე პლაჟები განლაგებულია სალონიკის სამხრეთ-აღმოსავლეთ გარეუბნის თერმაიკოსის გაყოლებაზე 10 კილომეტრზე. [215]

მუზეუმები და გალერეები

 
სალონიკის ბიზანტიური კულტურის მუზეუმი

ქალაქის მდიდარი და მრავალფეროვანი ისტორიის გამო, სალონიკში განთავსებულია არაერთი მუზეუმი, რომლებიც ეძღვნება ისტორიის სხვადასხვა ეპოქას. ქალაქის ორი ყველაზე ცნობილი მუზეუმია სალონიკის არქეოლოგიური მუზეუმი და ბიზანტიური კულტურის მუზეუმი.

სალონიკის არქეოლოგიური მუზეუმი დაარსდა 1962 წელს და მასში ინახება მნიშვნელოვანი უძველესი მაკედონიური არტეფაქტები,[216] მათ შორის ოქროს ნამუშევრების ვრცელი კოლექცია ეგისა და პელას სამეფო სასახლეებიდან.[217] მუზეუმში ასევე ინახება მაკედონიის პრეისტორიული წარსულის ექსპონატები, რომლებიც თარიღდება ნეოლითიდან ბრინჯაოს ხანამდე პერიოდით.[218] ამავე ეპოქის ექსპონატები განთავსებულია სალონიკის პრეისტორიული სიძველეების მუზეუმში.

ბიზანტიური კულტურის მუზეუმი არის ქალაქის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი მუზეუმი, რომელიც ასახავს ქალაქის დიდებულ ბიზანტიურ წარსულს.[219] 2005 წელს მუზეუმს მიენიჭა ევროპის საბჭოს მუზეუმის პრემია.[220] სალონიკის თეთრი კოშკის მუზეუმში განთავსებულია გალერეების სერია, რომელიც ეხება ქალაქის წარსულს, თეთრი კოშკის შექმნიდან ბოლო წლებამდე.[221]

ქალაქის ერთ-ერთი ყველაზე თანამედროვე მუზეუმია სალონიკის სამეცნიერო ცენტრი და ტექნოლოგიების მუზეუმი, რომელიც ერთ-ერთი ყველაზე მაღალტექნოლოგიური მუზეუმია საბერძნეთში და სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპაში.[222] მასში განთავსებულია ყველაზე დიდი პლანეტარიუმი საბერძნეთში, კოსმოთეატრი ქვეყნის ყველაზე დიდი ბრტყელი ეკრანით, ამფითეატრი, მოძრაობის სიმულატორი 3D პროექციით და საგამოფენო სივრცე.[222] ქალაქის სხვა სამრეწველო თუ ტექნოლოგიური მუზეუმებიდან აღსანიშნავია სალონიკის რკინიგზის მუზეუმი, სადაც განთავსებულია ორიგინალური აღმოსავლეთის ექსპრესის მატარებელი, სალონიკის ომის მუზეუმი და სხვა. ქალაქს ასევე აქვს მრავალი საგანმანათლებლო და სპორტული მუზეუმი, მათ შორის სალონიკის ისტორიის ცენტრი და სალონიკის ოლიმპიური მუზეუმი.

სალონიკში ათათურქის მუზეუმი არის ისტორიული სახლი, სადაც დაიბადა მუსტაფა ქემალ ათათურქი, თანამედროვე თურქეთის დამაარსებელი. სახლი ახლა თურქეთის საკონსულოს კომპლექსის ნაწილია, მაგრამ მუზეუმში შესვლა უფასოა.[223] მუზეუმი შეიცავს ისტორიულ ინფორმაციას მუსტაფა ქემალ ათათურქის სალონიკში ყოფნისა და ცხოვრების შესახებ.[223] ეთნოლოგიური მუზეუმებიდან აღსანიშნავია ბალკანეთის ომების ისტორიული მუზეუმი, სალონიკის ებრაული მუზეუმი და მაკედონიის ბრძოლის მუზეუმ, რომელიც შეიცავს ინფორმაციას მაკედონიაში ოსმალეთის უღლის წინააღმდეგ მებრძოლებისა და მათი ბრძოლის შესახებ.[224] საბერძნეთის ჰოლოკოსტის მუზეუმის მშენებლობა ქალაქში 2018 წელს დაიწყო.[158]

ქალაქს ასევე აქვს მრავალი მნიშვნელოვანი სამხატვრო გალერეა. მათ შორისაა მაკედონიის თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმი, სადაც განთავსებულია მრავალი ცნობილი ბერძენი და უცხოელი მხატვრის ნამუშევრები.[225] ტელოგლიონის ხელოვნების ფონდი არისტოტელეს უნივერსიტეტის ნაწილია და მოიცავს XIX და XX საუკუნეების მხატვრების ნამუშევრების ფართო კოლექციას, მათ შორის გამოჩენილი ბერძნების და ადგილობრივი სალონიკელების ნამუშევრებს.[226] სალონიკის ფოტოგრაფიის მუზეუმი ასევე მოიცავს უამრავ მნიშვნელოვან გამოფენას და მდებარეობს სალონიკის ძველ პორტში.[227]

არქეოლოგიური ძეგლები

 
რომაული ფორუმი (ძველი აგორა)

სალონიკში არის მრავალი არქეოლოგიური ადგილი. იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში აღიარებული ძეგლების გარდა, სალონიკში არის 1960-იან წლებში შემთხვევით გათხრილი დიდი ორ ტერასიანი რომაული ფორუმი,[228] რომელშიც განთავსებულია ორსართულიანი სტოები[229] ფორუმის კომპლექსში გამოირჩევა ორი რომაული აბანო,[230] რომელთაგან ერთი გათხრილია, ხოლო მეორე დამარხულია ქალაქის ქვეშ.[230] ფორუმში ასევე არის პატარა თეატრი,[228][230] რომელიც გამოიყენებოდა გლადიატორული თამაშებისთვის.[229] ფორუმი და თეატრი ფუნქციონირებდა VI საუკუნემდე.[231]

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი არქეოლოგიური ადგილია იმპერიული სასახლის კომპლექსი, რომელიც რომის იმპერატორმა გალერიუსმა დაუკვეთა, მაშინ როდესაც სალონიკი რომის იმპერიის თავისი კუთვნილი ნაწილის დედაქალაქად აქცია.[37][38] კომპლექსის დიდი რვაკუთხა ნაწილი, რომლის უმეტესი ნაწილი დღემდეა შემორჩენილი, იმპერატორის ტახტის ოთახი იყო.[229] ასევე შემორჩენილია სასახლის კომპლექსის სხვადასხვა მოზაიკა.[232] ზოგიერთი ისტორიკოსი თვლის, რომ კომპლექსი XI საუკუნემდე რეზიდენციის სახით უნდა ყოფილიყო გამოყენებული.[231]

სასახლიდან არც თუ ისე შორს მდებარეობს გალერიუსის თაღი, რომელიც საუბარში „კამარას“ სახელით არის ცნობილი. თაღი აშენდა იმპერატორის ლაშქრობების აღსანიშნავად სპარსელების წინააღმდეგ.[229][232] თავდაპირველ სტრუქტურას სამი თაღი ჰქონდა,[229] თუმცა დღემდე შემორჩენილია მხოლოდ ორი სრული თაღი და მესამეს ნაწილი. ასევე შემორჩენილია თაღების მარმარილოს ნაწილები, თუმცა დღეს უმეტესად აგურის ინტერიერი ჩანს.[229]

სალონიკის მეტროს მშენებლობამ უნებურად დაიწყო არა მხოლოდ ქალაქის, არამედ ჩრდილოეთ საბერძნეთის უდიდესი არქეოლოგიური გათხრები. გათხრები მოიცავს 20 კმ²-ს და აღმოჩენილია 300 000 ინდივიდუალური არტეფაქტი რომის იმპერიის ეპიქიდან 1917 წლამდე.[233][234] ასევე აღმოაჩინეს ძველი სალონიკის 75 მეტრიანი გზა. მარმარილოთი და სვეტებით მოპირკეთებულ მაღაზიებთან, სხვა შენობებთან და სანტექნიკასთან ერთად, რამაც ერთი მეცნიერი აიძულა ამ აღმოჩენისათვის ეწოდებინა „ბიზანტიური პომპეი“.[235] ზოგიერთი არტეფაქტი გამოფენილი იქნება მეტროსადგურების შიგნით, ხოლო ვენიზელოუს მეტროსადგური იქნება მსოფლიოში პირველი ღია არქეოლოგიური ადგილი, რომელიც მდებარეობს მეტროსადგურში.[236][237]

ფესტივალები

 
ოლიმპიონის თეატრი, სადაც იმართება სალონიკის საერთაშორისო ფილმების ფესტივალი

სალონიკში იმართება მრავალი ფესტივალი და ღონისძიება.[238] სალონიკის საერთაშორისო გამოფენა არის ყველაზე მნიშვნელოვანი ღონისძიება, რომელსაც ყოველწლიურად მასპინძლობს ქალაქი. იგი პირველად გაიმართა 1926 წელს[239] და ტარდება ყოველწლიურად 180 000 მ²-ზე სალონიკის საერთაშორისო საგამოფენო ცენტრში. ღონისძიება დიდ პოლიტიკურ ყურადღებას იპყრობს და ბუნებრივიცაა, რომ საბერძნეთის პრემიერ-მინისტრი ღონისძიების დროს წარადგენს თავისი ადმინისტრაციის მომავალი წლის პოლიტიკას. 2010 წელს გამოფენას 250 000-ზე მეტი ვიზიტორი დაესწრო.[240] Art Thessaloniki პირველად გაიმართა 2015 წელს, როგორც თანამედროვე ხელოვნების საერთაშორისო გამოფენა. სალონიკის საერთაშორისო კინოფესტივალი ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი კინოფესტივალია სამხრეთ ევროპაში,[241] რომელშიც მონაწილეობდენ ისეთი ცნობილი კინორეჟისორი, როგორებიც არიან ფრენსის ფორდ კოპოლა, ფეი დანავეი, კეტრინ დენევი, ირინე პაპასი და ფატიჰ აკინი. დაარსდა 1960 წელს.[242] დოკუმენტური ფილმების ფესტივალი, რომელიც დაარსდა 1999 წელს, ფოკუსირებულია დოკუმენტურ ფილმებზე, რომლებიც იკვლევენ გლობალურ სოციალურ-კულტურულ მოვლენებს.[243]

დიმიტრის ფესტივალი, რომელიც დაარსდა 1966 წელს და ეწოდა ქალაქის მფარველი წმინდანის, წმინდა დიმიტრის სახელი, ფოკუსირებულია ღონისძიებების ფართო სპექტრზე, მათ შორის მუსიკაზე, თეატრზე, ცეკვაზე, ადგილობრივ ღონისძიებებზე და გამოფენებზე.[244] სალონიკში ასევე იმართება ყოველწლიური წიგნის საერთაშორისო გამოფენა.[245]

1962–1997 და 2005–2008 წლებში ქალაქმა უმასპინძლა საბერძნეთის ყველაზე მნიშვნელოვან მუსიკალურ სალონიკის სიმღერის ფესტივალს.[246][247]

2012 წლის 22-23 ივნისს ქალაქმა უმასპინძლა სალონიკის პრაიდს.[248] მას შემდეგ პრაიდი ყოველწლიურად იმართება, თუმცა 2013 წელს აღლუმში მონაწილე ტრანსგენდერები პოლიციის ძალადობის მსხვერპლნი გახდნენ. ეს საკითხი მთავრობამ მალევე მოაგვარა.[249] ქალაქის ბერძნული მართლმადიდებლური ეკლესიის ხელმძღვანელობა მუდმივად აპროტესტებდა ღონისძიებას, მაგრამ მერი ბუტარისი მხარს უჭერდა სალონიკის პრაიდს და ამ პერიოდში განაცხადა, რომ სალონიკი უმასპინძლებდა EuroPride 2020-ს.[250] ევროპრაიდი 2024-ის მასპინძელიც სწორედ სალონიკი იქნება.[251][252] 1998 წლიდან ქალაქი მასპინძლობს საბერძნეთის ლგბტ კინოფესტივალს.

სპორტი

 
კაფტანზოგლიოს სტადიონი

ქალაქის მთავარი სტადიონია კაფტანზოგლიოს სტადიონი, სადაც საფეხბურთო კლუბი „ირაკლისი“ ატარებს საშინაო შეხვედრებს. სალონიკში ასევე მდებარეობს ტუმბისა და კლეანთის ვიკელიდისის სტადიონები, რომლებიც შესაბამისად არიან პაოკისა და არისის საშინაო არენები. ორივე გუნდი საბერძნეთის ლიგის მოთამაშეა.

როგორც ყველაზე დიდი „მულტი-სპორტული“ სტადიონი ქალაქში, კაფტანზოგლიოს სტადიონი რეგულარულად მასპინძლობს მძლეოსნობის შეჯიბრებებს. 2004 წელს სტადიონი იყო ზაფხულის ოლიმპიური თამაშების ოფიციალური ადგილი, ხოლო 2009 წელს ქალაქმა და სტადიონმა უმასპინძლა 2009 წლის მსოფლიო მძლეოსნობის ფინალს.[253]

ქალაქმა დიდი როლი ითამაშა საბერძნეთში კალათბურთის განვითარებაში. ქვეყნის პირველი ჩემპიონი კალათბურთში სწორედ სალონიკის საკალათბურთო გუნდი „ირაკლისი“ იყო. 1982-1993 წლებში საკალათბურთო გუნდი „არისი“ დომინირებდა ლიგაში და რეგულარულად ამთავრებდა სეზონს პირველ ადგილზე. ამ პერიოდში არისმა სულ 9 ჩემპიონატი, 7 თასი და ერთი ევროპის თასების მფლობელთა თასი მოიგო.

ქალაქი ასევე არის ალექსანდრე დიდის ყოველწლიური მარათონის დასრულების წერტილი, რომელიც იწყება პელაში, ალექსანდრე მაკედონელის მშობლიური ქალაქიდან და მთავრდება სალონიკში.[254]

მედია

სალონიკში არის სატელევიზიო არხი ERT3 და „რადიო მაკედონია“, ორივე არხი ეკუთნის საბერძნეთის სამაუწყებლო კორპორაციას (ERT), მუშაობს ქალაქში და მაუწყებლობს მთელ საბერძნეთში.[255] სალონიკის მუნიციპალიტეტში ასევე მოქმედებს სამი რადიოსადგური, კერძოდ, FM100, FM101 და FM100.6.

ქალაქის მთავარი და საბერძნეთში ყველაზე გავრცელებული გაზეთია Makedonia, რომელიც ასევე იყო პირველი გაზეთი, რომელიც გამოიცა სალონიკში 1911 წელს.

ტელევიზიები

  • ERT3 (საბერძნეთი)
  • Makedonia TV (საბერძნეთი)
  • 4E TV (საბერძნეთი)
  • TV 100 (რეგიონალური)
  • Vergina TV (რეგიონალური)
  • Atlas TV (რეგიონალური)

პრესა

  • Makedonia (ეროვნული)
  • Aggelioforos (ეროვნული)
  • Metrosport (სპორტული, ეროვნული)
  • Fair Play (სპორტული, ეროვნული)
  • Aris Ise (სპორტული, ყოველკვირეული, ეროვნული)
  • Forza (სპორტული, ყოველკვირეული, ეროვნული)
  • Thessaloniki (ყოველკვირეული, ეროვნული)
  • Ikonomiki (ფინანსური)

ცნობილი სალონიკელები

თავისი ისტორიის მანძილზე სალონიკი არაერთი ცნობილი ადამიანის სამშობლო იყო. ის ასევე იყო ისეთი წმინდანებისა და რელიგიური მოღვაწეების დაბადების ადგილი, როგორიცაა დიმიტრი თესალონიკელი, კირილე და მეთოდე (პირველი სლავური ანბანის შემქმნელები), წმინდა მიტრი, გრიგოლ პალამა, მათე ვლასტარესი, ევსტათი თესალონიკელი და კონსტანტინოპოლის პატრიარქი ფილოთეოს I. ბიზანტიის ეპოქის სხვა ცნობილი ადამიანები იყვნენ იურისტი კონსტანტინე არმენოპულოსი, ისტორიკოსი იოანეს კამინიატესი, დემეტრიუს ტრიკლინიუსი, თომა მაგისტროსი, თეოლოგები პროხოროსი და დემეტრიოს კიდონესი, მეცნიერები თეოდორუს ღაზა (თესალონიკე) და მატაიოს კამარიოტისი.

საბერძნეთის ყველაზე ცნობილი მუსიკოსები და კინოს მსახიობები სალონიკიდანაა. მაგალითად: ზოი ლასკარი, კოსტას ჰაჯიჰრისტოსი, სტელა ჰასკილი, ჯანის დალიანიდისი, მარია პლიტა, ჰარი კლინი, ანტონის რემოსი, პასქალის ტერზისი, ნიკოს პაპაზოგლუ, ნიკოლას ასიმოსი, გიორგოს ჰაცინასიოსი, ალბერტო ესკენაზი, სტავროს კუიუმცისი, ჯანის კალაცისი, ნატასა თეოდორიდუ, კატია ზიგული, კოსტას ვუცასი, ტაკის კანელოპულოსი, ტიტოს ვანდისი, მანოლის ჩიოტისი, დიონისის სავოპულოსი, მარინელა, ივონ სანსონი და კლასიკური კომპოზიტორი ემილიოს რიადისი. გარდა ამისა, ქალაქში არაერთი პოლიტიკოსი დაიბადა: იოანის სკანდალიდისი, ალექსანდროს ზანასი, ევანგელოს ვენიზელოსი, საბერძნეთის მეოთხე პრეზიდენტი ქრისტოს სარძეტაკისი და იანის ბუტარისი. ქალაქის სპორტსმენებს შორის არიან ნიკოს გალისი, გეორგიოს რუბანისი, ჯანის იოანიდისი, ფაიდონ მათაიო, ალკეტას პანაგულიასი, პანაიოტის ფასულასი, ელენი დანიილიდუ, ტრაიანოს დელასი, გიორგო კუდასი, კლეანტის ვიკელიდისი, ქრისტო კოსტისი, დიმიტრი სალპინგიდისი და ნიკოს ზისისი. ქველმოქმედი იოანის პაპაფისი, არქიტექტორი ლისანდროს კაფტანზოღლუ და მწერლები გრიგორიოს ზალიკისი, მანოლის ანაგნოსტაკისი, კლეიტოს კიროუ, ალბერტოს ნარი, ელიას პეტროპულოსი, კოსტი მოსკოფი, რენა მოლჰო და დინოს ქრისტიანოპულოსი.

ქალაქი არის ასევე მრავალი საერთაშორისო პიროვნების დაბადების ადგილი. მათ შორის არიან ბულგარელები (ატანას დალჩევი), ებრაელები (მოშე ლევი, მორის აბრავანელი, ისააკ ბენრუბი, ისააკ და დანიელ კარასო, რაფაელ სალემი, ბარუხ უზიელი, შლომო ჰალევი ალკაბეცი, სალამო აროუში, ავრაამ ბენაროია), სლავი მაკედონელები (დიმო ტოდოროვსკი), იტალიელები (ლუიზა პოსელი, ჯაკომო პოსელი, ვიტორიო ციტერიხი), ფრანგები (ლუი დიუმონი), ესპანელები (ხუანა მორდო), თურქები (მუსტაფა ქემალ ათათურქი, ნაზიმ ჰიქმეთი, აფეტ ინანი, ჯაჰით არფი, მეჰმედ ქავით-ბეი, საბიჰა სერთელი, აბდულ ქერიმ-ფაშა, ჰასან თაჰსინ უზერი, ჰასან თაჰსინი) და სომხები (ჟან ტატლიანი).

სამზარეულო

 
ფრაპე
 
ბუგაცა, ტიპიური სალონიკური საჭმელი

იმის გამო, რომ სალონიკი ოსმალეთის იმპერიის მმართველობის ქვეშ იყო 100 წელზე მეტხანს, მან შეინარჩუნა თავისი აღმოსავლური ხასიათი, მათ შორის კულინარიაშიც.[256] სანელებლები განსაკუთრებით მნიშვნელოვან როლს თამაშობს სალონიკის სამზარეულოში, რაც არ არის დამახასიათებელი საბერძნეთის სამხრეთი რეგიონებისათვის. სალონიკის დაბა ლადადიკა განსაკუთრებით დატვირთული ადგილია სალონიკური სამზარეულოს თვალსაზრისით, სადაც ტავერნების უმეტესობა ტრადიციულ მეზეს და სხვა მსგავს კულინარიულ კერძებს ამზადებენ.[256]

ბუგაცა არის ტრადიციული კერძ, რომელიც შეიძლება იყოს ტკბილიცა და ოდნავ ცხარეც. იგი ძალიან პოპულარულია მთელ ქალაქში და გავრცელდა საბერძნეთის და ბალკანეთის სხვა ნაწილებშიც. კიდევ ერთი პოპულარული საჭმელია კულური.

ქალაქის გამორჩეული ტკბილეულია ტრიგონა, როხაკია, კურკუბინია და არმენონვილი. სტერეოტიპული სალონიკური ყავაა ფრაპე. ყავა ფრაპეს ბერძნული ვერსია გამოიგონეს 1957 წელს სალონიკის საერთაშორისო გამოფენაზე. შექმნის დროს კომპანია Nestlé-ს წარმომადგენელი, ჯანის დრიტასი, ბავშვებს აჩვენებდა რძისა და შოკოლადის შერევის პროცესს. დრიტასი ცდილობდა ცხელი წყალი ეშოვა, რათა ნორმალური სტილის ყავა მიეღო, მაგრამ მან ცხელი წყალი ვერ იშოვა და მის სანაცვლოდ ყინულის კუბები და წყალი შეურია.[257]

კაპანი ან აგორა-ვიალი არის უძველესი ცენტრალური ბაზარი სალონიკში, სადაც მაღაზიებში ყიდიან თევზს, ხორცს, ბოსტნეულს, ხილს, სასმელს, ზეთისხილს, ტკბილეულს, თხილს, სანელებლებს.[258][259][260] ახლოს მდებარეობს მოდიანოს ბაზარი.[261]

ტურიზმი

ტურისტული ბუმი სალონიკში 2010 წლიდან დაიწყო, როდესაც ქალაქის მერი იყო იანის ბუტარისი. ტურისტები მოდიოდნენ ძირითადად ავსტრიიდან, ისრაელიდან და თურქეთიდან. 2010 წელს ქალაქში უცხოელი ტურისტების რაოდენობამ 250 000 მიღწია. 2018 წელს ამ რიცხვა 3 მილიონს მიაღწია. სალონიკი ცნობილია როგორც „ქალაქი, რომელსაც არასოდეს სძინავს“ და „წვეულებების დედაქალაქი“ მისი ენერგიული ღამის ცხოვრების, ახალგაზრდული ატმოსფეროსა და ცნობილი 24-საათიანი კულტურის გამო.[262]

მუსიკა

სალონიკს საბერძნეთში რომანტიული ქალაქის სახელი აქვს და ამის გამო მისი სახელი ფიგურირებს ბერძნულ სიმღერებში.[263] არსებობს არაერთი სიმღერა (რებეტიკა, ლაიკა), რომელსაც ეწოდება „თესალონიკი“ ან ეს სიტყვა გამოყენებულია სათაურში.[264]

1930-იან და 1940-იან წლებში ქალაქი გახდა რებეტიკის მუსიკის ცენტრი, ნაწილობრივ ეს იოანის მეტაქსასის ცენზურის დამსახურება იყო, რადგან მისი ცენზურა ათენში უფრო მკაცრად მოქმედებდა, ვიდე სალონიკში.

ქალაქში დაიბადნენ ცნობილი კომოზიტორები მანოლის ჩიოტისი, სტავროს კუიუმცისი და დიონისის სავოპულოსი. ქალაქში ასევე ბევრი როკ-ჯგუფი მოქმედებს, კერძოდ Xylina Spathia, Trypes და Onirama.

1962–1997 და 2005–2008 წლებში ქალაქმა უმასპინძლა სალონიკის სიმღერის ფესტივალს. 2013 წლის ევროვიზიის სიმღერის კონკურსში საბერძნეთი წარმოადგინა ჯგუფმა Koza Mostra-მ და აგათონ იაკოვიდისმა, ორივე (ჯგუფიც და პიროვნებაც) სალონიკში მოღვაწეობდნენ.

განათლება

 
არისტოტელეს უნივერსიტეტის ხედი

სალონიკი საბერძნეთის განათლების მთავარი ცენტრია. ქვეყნის სამი უმსხვილესი უნივერსიტეტი მდებარეობს სალონიკში: არისტოტელეს უნივერსიტეტი, მაკედონიის უნივერსიტეტი და საბერძნეთის საერთაშორისო უნივერსიტეტი. არისტოტელეს უნივერსიტეტი დაარსდა 1926 წელს და ამჟამად არის ყველაზე დიდი უნივერსიტეტი საბერძნეთში[11] სტუდენტების რაოდენობით, რომელთა რიცხვი 2010 წელს 80 000-ზე მეტს შეადგენდა.[11] უნოვერსიტეტი უტრეხტის ქსელის წევრია. 2009–2010 სასწავლო წლისთვის არისტოტელეს უნივერსიტეტი დასახელდა მსოფლიოს 150 საუკეთესო უნივერსიტეტს შორის.[265] 2010 წლიდან სალონიკში მდებარეობს სალონიკის ღია უნივერსიტეტი,[266] რომელიც დააარსეს არისტოტელეს უნივერსიტეტმა, მაკედონიის უნივერსიტეტმა და სალონიკის მუნიციპალიტეტმა.

2006 წლის მონაცემებით, ქალაქის სტუდენტური მოსახლეობა დაახლოებით 200 000 იყო.[267]

ტრანსპორტი

ტრამვაი

ტრამვაი წარსულში სალონიკის მთავარი, უძველესი და ყველაზე პოპულარული საზოგადოებრივი გადაადგილების საშუალება იყო. ის ფუნქციონირებდა 1893 წლიდან 1957 წლამდე. 1957 წელს დაშალა კონსტანტინოს კარამანლისის მთავრობამ. 2009 წლის ეკონომიკურ კრიზისამდე წამოაყენეს წინადადება ახალი ტრამვაის ხაზების შესახებ.[268]

ავტობუსი

სალონიკის ურბანული სატრანსპორტო ორგანიზაცია (OASTH) მართავს ავტობუსების ქსელს, რომელიც საზოგადოებრივი ტრანსპორტის ერთადერთი ფორმაა სალონიკში. იგი დაარსდა 1957 წელს და ფუნქციონირებს 604 ავტობუსი 75 მარშრუტზე.[269]

მეტროპოლიტენი

 
სალონიკის მეტროპოლიტენის გეგმა

სალონიკისთვის მეტროს სისტემის შექმნა ჯერ კიდევ 1918 წელს იწყება, როდესაც თომას ჰეიტონ მაუსონმა და ერნესტ ჰებრარდმა წამოაყენეს წინადადება სალონიკის მეტროპოლიტენის რკინიგზის შექმნის შესახებ.[270] 1968 წელს წრიული მეტროს ხაზზე იყო საუბარი. სერიოზული საუაბრი მეტროს მშენებლობაზე დაიწყეს 1987 წელს. 1988 წელს მშენებლობა დაიწყო კიდეც, მაგრამ ფინანსების არქონის გამო შეჩერდა.[271] 1918 და 1988 წლების წინადადებები თითქმის იდენტური მარშრუტით ემთხვეოდა ამჟამინდელ პირველ ხაზს.

სალონიკის ამჟამინდელი მეტროს მშენებლობა 2006 წელს დაიწყო და კლასიფიცირებულია, როგორც მეგაპროექტი: მისი ბიუჯეტი 1,57 მილიარდი ევროა (1,77 მილიარდი დოლარი).[272] პირველი და მეორე ხაზი ამჟამად მშენებლობის პროცესშია და ექსპლუატაციაში შევა ეტაპობრივად 2023 წლიდან 2024 წლამდე.[273][274] პირველი ხაზი არის 9 კმ სიგრძის და მოიცავს 13 სადგურს, ხოლო მეორე ხაზი არის 4,8 კმ სიგრძის და პირველი ხაზის 11 სადგურზე დარეკვის გარდა ჩერდება კიდევ ხუთ სადგურზე.[275][276] მშენებლობის დროს მნიშვნელოვანი არქეოლოგიური აღმოჩენები გაკეთდა და მეტროპოლიტენის ზოგიერთ სადგურზე განთავსდება არქეოლოგიური გამოფენები.[277] სადგურ ვენიზელუზე მოეწყობა მსოფლიოში პირველი ღია არქეოლოგიური გამოფენა მეტროსადგურში.[278]

იგეგმება მეორე ხაზის გაგრძელება მარყუჟისებურად დასავლეთის მიმართUლებით, ხოლო სამხრეთ-აღმოსავლეთის მიმართულებით აეროპორტისაკენ.[279] დასავლეთის გაფართოება უფრო პრიორიტეტია, ვიდრე აეროპორტის მიმართულება, რადგან აეროპორტს მოემსახურება 10 წუთიანი სატრანსპორტო სამგზავრო ავტობუსი მე-2 ხაზის, მიკრას სადგურამდე.[276]

2023 წელს გახსნის შემდეგ, მოსალოდნელია, რომ მეტროთი ყოველდღიურად 320 000 ადამიანი ისარგებლებს, ანუ ყოველწლიურად 116 მილიონი ადამიანი.[280]

საგარეუბნო რკინიგზა

 
საგარეუბნო რკინიგზის სქემა

სალონიკსა და ქალაქ ლარისას შორის მიმდინარეობს სამგზავრო სარკინიგზო მომსახურება (მომსახურება ბერძნულად ცნობილია როგორც „Proastiakos“, რაც ნიშნავს „გარეუბნის რკინიგზას“). სერვისი ფუნქციონირებს Siemens Desiro EMU მატარებლების გამოყენებით მოდერნიზებულ ორმაგ ლიანდაგზე და ჩერდება 11 განახლებულ სადგურზე, მგზავრობის სრული დროა 1 საათი და 33 წუთი.[281] გარდა ამისა, შეიქმნა დამატებითი ხაზი რეგიონალური მატარებლების გამოყენებით, სალონიკსა და ქალაქ ედესას შორის.

აეროპორტი

 
სალონიკის აეროპორტი

საერთაშორისო და შიდა საჰაერო მიმოსვლას ქალაქიდან და ქალაქამდე ემსახურება სალონიკის აეროპორტი „მაკედონია“. აეროპორტის ორი ასაფრენი ბილიკის მოკლე სიგრძე ნიშნავს, რომ აქ ამჟამად არ ხორციელდება კონტინენტთაშორისი ფრენები, თუმცა იგეგემება მისი ერთ-ერთი ასაფრენი ბილიკის გაგრძელება თერმაიკოსის ყურეში. ბილიკი მშენებლობის პროცესშია, მიუხედავად ადგილობრივი გარემოსდაცვითი ჯგუფების მნიშვნელოვანი წინააღმდეგობისა.[282] ასაფრენი ბილიკის სამუშაოების დასრულების შემდეგ აეროპორტს შეეძლება მოემსახუროს კონტინენტთაშორის ფრენებს და მომავალში უფრო დიდ თვითმფრინავებს. დიდი დაგვიანების შემდეგ აეროპორტის ახალი ასაფრენი ბილიკი 2019 წლის გაზაფხულზე დასრულდა. მეორე ტერმინალის მშენებლობა დაიწყო 2018 წლის სექტემბერში[283] და დასრულდა 2021 წლის თებერვალში, ვადაზე სამი თვით ადრე.[284]

რკინიგზა

 
სალონიკის ახალი რკინიგზის სადგური

საბერძნეთის ეკონომიკური კრიზისის გამო, 2011 წლის თებერვალში ქალაქიდან ყველა საერთაშორისო მატარებლის რეისი შეჩერდა.[285] მანამდე ქალაქი ბალკანეთის მთავარი სარკინიგზო კვანძი, რომელიც პირდაპირი ხაზით უკავშირდებოდა სოფიას, სკოპიეს, ბელგრადს, მოსკოვს, ვენას, ბუდაპეშტს, ბუქარესტს და სტამბოლს, ასევე ათენსა და საბერძნეთის სხვა ქალაქებს. სოფიასა და ბელგრადისკენ მიმავალი მატარებლების მარშრუტი განახლდა 2014 წლის მაისში, მაგრამ კვლავ შეჩერდა COVID-19-ის პანდემიის გამო. სალონიკი კვლავ რჩება საბერძნეთის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან სარკინიგზო კვანძად.

საბერძნეთის რეგიონული მატარებლის სერვისები ქალაქს აკავშირებს ქვეყნის სხვა ნაწილებთან ცენტრალური სარკინიგზო სამგზავრო სადგურიდან, რომელსაც ეწოდება „ახალი სარკინიგზო სადგური“ და მდებარეობს სალონიკის ქალაქის ცენტრის დასავლეთ ნაწილში.

პორტი

სალონიკის პორტი აკავშირებს ქალაქს სეზონური ბორნებით სპორადებთან და ჩრდილოეთ ეგეოსის ზღვის სხვა კუნძულებთან. სალონიკის სამგზავრო ტერმინალი ერთ-ერთი უდიდესია ეგეოსის ზღვის აუზში, რომლითაც 2007 წელს 162 731 მგზავრის გადაყვანა მოხდა. მიმდინარეობს პორტის განახლება, რადგან სალონიკი ასევე ნელ-ნელა იქცევა მთავარ ტურისტულ პორტად აღმოსავლეთ ხმელთაშუა ზღვაში კრუიზებისთვის.

საერთაშორისო ურთიერთობები

საკონსულოები


დაძმობილებული ქალაქები

სალონიკი დაძმობილებულია შემდეგ ქალაქებთან:[286]

იხილეთ აგრეთვე

რესურსები ინტერნეტში

 
ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

სქოლიო

  1. ↑ Πρόγραμμα Καλλικράτης (2011). ციტატა: „Έδρα της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας είναι η Θεσσαλονίκη. (The capital of the region of Central Macedonia is Thessaloniki.)“ ციტირების თარიღი: 6 August 2011
  2. ↑ Πρόγραμμα Καλλικράτης (2011). ციტატა: „Αποκεντρωμένη Διοίκηση Μακεδονίας – Θράκης, η οποία εκτείνεται στα όρια της περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης και Κεντρικής Μακεδονίας, με έδρα την Θεσσαλονίκη. ([The creation of the] Decentralized Administration of Macedonia-Thrace, which includes the modern regions of East Macedonia-Thrace and Central Macedonia, with Thessaloniki as capital.)“ ციტირების თარიღი: 6 August 2011
  3. ↑ (2008) Regional analysis and policy: the Greek experience. ISBN 9783790820867. 
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 „Census 2021 GR“ (PDF) (პრეს-რელიზი). Hellenic Statistical Authority. 2022-07-19. დაარქივებულია (PDF) ორიგინალიდან — 2022-10-09. ციტირების თარიღი: 2022-09-12.
  5. ↑ Απογραφή Πληθυσμού – Κατοικιών 2011. ΜΟΝΙΜΟΣ Πληθυσμός el. Hellenic Statistical Authority. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-04-18. ციტირების თარიღი: 2023-04-09.
  6. ↑ 6.0 6.1 Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας el. National Printing House (6 September 1985). ციტირების თარიღი: 10 February 2019
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 (2002) Regional development in Greece. ISBN 9783540423959. 
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 Introducing Thessaloniki. Lonely Planet travel guides. ციტირების თარიღი: 19 August 2011
  9. ↑ AIGES oHG, http://www.aiges.net.+SAE – Conventions. En.sae.gr. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 მარტი 2009. ციტირების თარიღი: 5 January 2009
  10. ↑ 10.0 10.1 Η Θεσσαλονίκη Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Νεολαίας 2014. Municipality of Thessaloniki. ციტირების თარიღი: 23 November 2011
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI. www.auth.gr. ციტირების თარიღი: 19 August 2011
  12. ↑ Best Trips 2013 – Thessaloniki. National Geographic (December 2012). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 30 ნოემბერი 2012. ციტირების თარიღი: 6 January 2013
  13. ↑ Η Θεσσαλονίκη αναδείχθηκε σε ευρωπαϊκή πόλη του μέλλοντος για το 2014 | ΕΛΛΑΔΑ | ΕΙΔΗΣΕΙΣ | LiFO. lifo.gr (17 February 2014). ციტირების თარიღი: 7 December 2014
  14. ↑ European Cities and Regions of the Future 2014/15 (17 February 2014). ციტირების თარიღი: 7 December 2014
  15. ↑ Inscriptiones Graecae, X 2. 1 Thessalonica et vicinia, p. 19
  16. ↑ Πολυβίου Ιστοριών τα σωζόμενα, Editore Ambrosio Firmin Didot, Parisiis, MDCCCXXXIX σελ. 679
  17. ↑ Strabo. „7“, Geographica. 
  18. ↑ Inscriptiones Graecae, Χ 2.1 Thessalonica et vicinia – 19, 24, 150, 162, 165, 167, 177–179, 181, 199, 200, 207, 231–233, 283, 838, 1021, 1026, 1028, 1031, 1034, 1035
  19. ↑ Ioannis Touratsoglou (1988). Die Münzstätte von Thessaloniki in der römischen Kaiserzeit (de). Berlin, გვ. 115–16. 
  20. ↑ Cover. U. Washington. ციტირების თარიღი: 2022-03-08
  21. ↑ 21.0 21.1 Details – Kima. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2023-01-25. ციტირების თარიღი: 2023-01-25
  22. ↑ Α.Ι. Θαβώρης (Antonios Thavoris), "Θεσσαλονίκη – Σαλονίκη. Η ιστορία του ονόματος της πόλης" (Thessaloniki-Saloniki: The history of the name of the city), "Η Θεσσαλονίκη" (Thessaloniki), Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (Centre for the History of Thessaloniki), Δήμος Θεσσαλονίκης (City of Thessaloniki), 1985, p. 5-21.
  23. ↑ MEGLENOROMÂNII–ASPECTE ISTORICE, GEOGRAFICE, ETNOIDENTITARE ȘI ETNODEMOGRAFICE. p. 328.
  24. ↑ Mark Mazower, Salonica, City of Ghosts: Christians, Muslims and Jews, 1430–1950, 2004, ISBN 0-375-41298-0, p. 18
  25. ↑ სტრაბონი VIII Fr. 21,24
  26. ↑ Paul's early period, Rainer Riesner, Doug Scott, p. 338, ISBN 0-8028-4166-X
  27. ↑ 27.0 27.1 27.2 Wallace, Richard; Williams, Wynne (1998) The three worlds of Paul of Tarsus. ISBN 978-0-20306973-8. 
  28. ↑ Politis, Dionysios (2008). E-Learning Methodologies and Computer Applications in Archaeology. ISBN 978-1-59904761-4. 
  29. ↑ "Thessalonica" — Ancient History Encyclopedia
  30. ↑ Richard, Earl J. (2007). First and Second Thessalonians. ISBN 978-0-81465974-8. 
  31. ↑ 31.0 31.1 31.2 White Tower Museum – A Timeline of Thessaloniki დაარქივებული 26 January 2011 საიტზე Wayback Machine.
  32. ↑ Gill, David W. J.; Gempf, Conrad (1994) The Book of Acts in Its Graeco-Roman Setting. ISBN 978-0-80284847-5. 
  33. ↑ 33.0 33.1 Tellier, Luc-Normand (2009). Urban world history: an economic and geographical perspective. ISBN 978-276052209-1. 
  34. ↑ V. A. Fine, Jr., John (1991). The Early Medieval Balkans. University of Michigan Press, გვ. 336. ISBN 978-0-472-08149-3. 
  35. ↑ (2011) The Jewish Annotated New Testament. ISBN 9780195297706. 
  36. ↑ Woods, David (2000). „Thessalonica's Patron: Saint Demetrius or Emeterius?“. Harvard Theological Review. 93 (3): 221–234. doi:10.1017/S001781600002530X. ISSN 0017-8160. JSTOR 1510028. S2CID 162463136.
  37. ↑ 37.0 37.1 Pat Southern (2001). The Roman Empire from Severus to Constantine. ISBN 9780415239431. 
  38. ↑ 38.0 38.1 38.2 Lagopoulos, Alexandros Ph; Boklund-Lagopoulou, Karin (1992) Meaning and geography: the social conception of the region in northern Greece. Walter de Gruyter, გვ. 52. ISBN 978-311012956-4. „Roman Empire tetrarchy Thessaloniki.“ 
  39. ↑ Kleiner, Fred S. (2010). A History of Roman Art, Enhanced. ISBN 978-0-49590987-3. 
  40. ↑ Canepa, Matthew P. (2009). The two eyes of the Earth: art and ritual of kingship between Rome and Sasanian Iran. ISBN 978-0-52025727-6. 
  41. ↑ Ehler, Sidney Zdeneck; Morrall, John B (1967) Church and State Through the Centuries: A Collection of Historic Documents with Commentaries, გვ. 6–7. ISBN 978-0-81960189-6. „Edict of the Emperors Gratian, Valentinian II and Theodosius I establishing Catholicism as the State Religion, February 27, 380. […] Given on the 3rd Kalends of March at Thessalonica.“ 
  42. ↑ 42.0 42.1 42.2 George Finlay (1856). History of the Byzantine empire from DCCXVI to MLVII.. 
  43. ↑ Robert Browning (1992). The Byzantine Empire. CUA Press, გვ. 73. ISBN 9780813207544. „Thessalonica.“ 
  44. ↑ Donald MacGillivray Nicol (1993). The last centuries of Byzantium, 1261–1453. ISBN 9780521439916. 
  45. ↑ Treadgold, W.T. (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford University Press, გვ. 702. ISBN 9780804726306. 
  46. ↑ Karl Kaser (2011). The Balkans and the Near East: Introduction to a Shared History. Lit, გვ. 196. ISBN 9783643501905. 
  47. ↑ Michael Jones (1995). The New Cambridge Medieval History: c. 1300 – c. 1415. ISBN 9780521362900. 
  48. ↑ 48.0 48.1 Karl Kaser (2011). The Balkans and the Near East: Introduction to a Shared History. ISBN 9783643501905. 
  49. ↑ (2002) Progress and Problems in Medieval England: Essays in Honour of Edward Miller. ISBN 9780521522731. 
  50. ↑ Skedros, James C. (1999). Saint Demetrios of Thessaloniki : civic patron and divine protector, 4th–7th centuries CE. Harrisburg, Pa: Trinity Press International, გვ. 105. ISBN 978-1-56338-281-9. 
  51. ↑ 51.0 51.1 Paul M. Barford (2001). The early Slavs: culture and society in early medieval Eastern Europe, გვ. 61. ISBN 0801439779. 
  52. ↑ T E Gregory, A History of Byzantium. Wiley- Blackwell, 2010. Pg 169. "It is now generally agreed that the people who lived in the Balkans after the Slavic "invasions" were probably for the most part the same as those who had lived there earlier, although the creation of new political groups and arrival of small immigrants caused people to look at themselves as distinct from their neighbors, including the Byzantines".
  53. ↑ Curta, Florin (2006). Southeastern Europe in the Middle Ages : 500 – 1250. Cambridge: Cambridge Univ. Press, გვ. 125. ISBN 978-0-521-81539-0. „At the emperor's request, Constantine and his brother started the translation of religious texts into Old Church Slavonic, a literary language most likely based on the Macedonian dialect allegedly used in the hinterland of their hometown, Thessalonica“ 
  54. ↑ (2006) Southeastern Europe in the Middle Ages, 500–1250. Cambridge University Press, გვ. 214. 
  55. ↑ Apostolos Euangelou Vakalopoulos (1993). A History of Thessaloniki. Institute for Balkan Studies. 
  56. ↑ Charles Moser (1992). The Cambridge History of Russian Literature. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42567-4. 
  57. ↑ Dixon-Kennedy, Mike (1999). Encyclopedia of Russian and Slavic myth and legend., 2nd printing, Oxford: ABC-Clio, გვ. 56. ISBN 978-1-57607-130-4. 
  58. ↑ V. A. Fine, Jr., John (2000). The early medieval Balkans : a critical survey from the sixth to the late twelfth century, 1. paperback ed., 10.[Dr.], Ann Arbor: Univ. of Michigan Press, გვ. 140. ISBN 978-0-472-08149-3. 
  59. ↑ Mazower, Mark (2004). Salonica, City of Ghosts. New York: URandom House. ISBN 978-0-307-42757-1. 
  60. ↑ Jonathan Harris (2006). Byzantium and the Crusades. ISBN 9781852855017. 
  61. ↑ Jonathan Riley-Smith (2005). The Crusades: A History. ISBN 9780826472694. 
  62. ↑ 62.0 62.1 62.2 62.3 Warwick William Wroth (1911). Catalogue of the Coins of the Vandals, Ostrogoths and Lombards: And of the Empires of Thessalonica, Nicaea and Trebizond in the British Museum. ISBN 9781402189678. 
  63. ↑ Jim Bradbury (2004). Routledge Companion to Medieval Warfare. ISBN 9780415221269. 
  64. ↑ Mark C. Bartusis (1997). The late Byzantine army: arms and society, 1204–1453. ISBN 0812216202. 
  65. ↑ George Finlay (1851). The History of Greece from Its Conquest by the Crusaders to Its Conquest by the Turks, and of the Empire of Trebizond, 1204–1461. Blackwood, გვ. 144. „Empire of Thessalonica.“ 
  66. ↑ Tony Jaques (2007). Dictionary of Battles and Sieges: F-O. ISBN 9780313335389. 
  67. ↑ 67.0 67.1 67.2 67.3 67.4 V. A. Fine, Jr., John (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. ISBN 0472082604. 
  68. ↑ 68.0 68.1 Timothy E. Gregory (2010). A History of Byzantium. ISBN 9781405184717. 
  69. ↑ Warren T. Treadgold (1997). A history of the Byzantine state and society. ISBN 9780804726306. 
  70. ↑ 70.0 70.1 Purton, Peter Fraser (2009). A History of the Late Medieval Siege, 1200–1500 (en). Boydell & Brewer. ISBN 9781843834496. 
  71. ↑ Nicol, Donald M. (1992). Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations. Cambridge University Press, გვ. 371. ISBN 0-521-42894-7. „The capture and sack of Thessalonica is vividly described by an eye-witness, John Anagnostes ... He reckoned that 7000 citizens, perhaps one-fifth of the population, were carried off to slavery.“ 
  72. ↑ Harris, Jonathan (1995). Greek emigres in the West 1400–1520. Porphyrogenitus, გვ. 12. ISBN 1-871328-11-X. „Many of the inhabitants of Thessalonica fled to the Venetian colonies in the early 15th century, in the face of sporadic attacks which culminated in the city's capture by Murad II in the 1430s.“ 
  73. ↑ Milner, Henry (2009). The Turkish Empire: The Sultans, the Territory, and the People. BiblioBazaar, გვ. 87. ISBN 978-1-113-22399-9. „Theodore Gaza, one of these exiles, escaped from Saloniki, his native city, upon its capture by Amurath.“ 
  74. ↑ 74.0 74.1 74.2 74.3 74.4 74.5 (1982) Balkan economic history, 1550–1950: from imperial borderlands to developing nations. ISBN 0253303680. 
  75. ↑ (2009) Encyclopedia of the Ottoman Empire. ISBN 9781438110257. 
  76. ↑ After Darques, Regis (2002). Salonique au XXe siècle: De la cité ottomane à la métropole grecque. CNRS Éditions, გვ. 53. 
  77. ↑ Lowry, Heath W. (1994). „When Did the Sephardim Arrive in Salonica? The Testimony of the Ottoman Tax-Registers, 1478-1613“, The Jews of the Ottoman Empire. Darwin Press, გვ. 207. ISBN 0878500901. 
  78. ↑ Vacalopoulos, Apostolos E. (1963). A History of Thessaloniki. Institute for Balkan Studies, გვ. 79. 
  79. ↑ Rosamond McKitterick, Christopher Allmand, The New Cambridge Medieval History, p. 779
  80. ↑ Mikhail, Alan (2020) God's Shadow: Sultan Selim, His Ottoman Empire, and the Making of the Modern World. Liveright. ISBN 978-1631492396. 
  81. ↑ Society for the Diffusion of Useful Knowledge (Great Britain) (1843). The Penny cyclopædia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge. 
  82. ↑ Kemal H. Karpat (2002). Studies on Ottoman Social and Political History: Selected Articles and Essays. ISBN 9004121013. 
  83. ↑ James Porter, George Gerard de Hochepied Larpent (1854). Turkey: Its History and Progress: From the Journals and Correspondence of Sir James Porter Continued to the Present Time, with a Memoir of Sir James Porter, Volume 2. 
  84. ↑ Salaheddin Bey (1867). La Turquie à l'exposition universelle de 1867. 
  85. ↑ Vacalopoulos, History of Macedonia, pp. 595–596
  86. ↑ Mazower, Salonica, City of Ghosts, pp. 132–139
  87. ↑ ABC-CLIO (2011). Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia. ISBN 9781598843378. 
  88. ↑ 88.0 88.1 88.2 88.3 88.4 Gerolympos, Alexandra Karadimou. The Redesign of Thessaloniki after the Fire of 1917. University Studio Press, Thessaloniki, 1995
  89. ↑ Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης. Maliaris Paideia, გვ. 91. ISBN 978-960-457-231-1. 
  90. ↑ Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης. Maliaris Paideia, გვ. 95. ISBN 978-960-457-231-1. 
  91. ↑ Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης. Maliaris Paideia, გვ. 82–83. ISBN 978-960-457-231-1. 
  92. ↑ 92.0 92.1 Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης. Maliaris Paideia, გვ. 85. ISBN 978-960-457-231-1. 
  93. ↑ Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης. Maliaris Paideia, გვ. 86. ISBN 978-960-457-231-1. 
  94. ↑ Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης. Maliaris Paideia, გვ. 87. ISBN 978-960-457-231-1. 
  95. ↑ William R. Schilling (2002). Nontraditional Warfare. ISBN 9781612344416. 
  96. ↑ Dakin, Douglas (1966). The Greek struggle in Macedonia, 1897–1913. Museum of the Macedonian Struggle. ISBN 9789607387004. 
  97. ↑ EXECUTIVE SUMMARY en. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-06-24. ციტირების თარიღი: 2018-09-13
  98. ↑ 98.0 98.1 Συλλογικο εργο (1973). "Ιστορια του Ελληνικου Εθνους", History of Greek Nation Том ΙΔ (el, en). ATHENS: ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, გვ. g. 340. 
  99. ↑ 99.0 99.1 Васил Кънчов (1970). "Избрани произведения", Том II, "Македония. Етнография и статистика" (bg). София: Издателство "Наука и изкуство", გვ. g. 440. 
  100. ↑ Timothy Winston Childs (1990). Italo-Turkish Diplomacy and the War Over Libya, 1911–1912. ISBN 9004090258. 
  101. ↑ Πλατεία Ελευθερίας. Municipality of Thessaloniki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-08-09. ციტირების თარიღი: 2018-09-13
  102. ↑ S. B. Chester (1921). Life of Venizelos, გვ. 159. 
  103. ↑ 103.0 103.1 Richard C. Hall (2000). The Balkan Wars, 1912–1913: prelude to the First World War. ISBN 9780415229463. 
  104. ↑ Eugenia Russell (2010). St Demetrius of Thessalonica – Cult and Devotion in the Middle Ages. ISBN 9783034301817. 
  105. ↑ (1979) A Short History of Modern Greece. Cambridge University Press. ISBN 9781001303413. 
  106. ↑ Houghton Mifflin Harcourt (2004). The Riverside Dictionary of Biography. ISBN 0618493379. 
  107. ↑ Mourelos, Ioannis (2015). „The Salonica theatre of operations and its part in the outcome of the First World War“. Macedonian Studies Journal (ინგლისური). 2 (1). ISSN 2204-3128.
  108. ↑ (2005) World War I: encyclopedia, Volume 1. ISBN 9781851094202. 
  109. ↑ 109.0 109.1 109.2 109.3 109.4 George Th Mavrogordatos (1983). Stillborn republic: social coalitions and party strategies in Greece, 1922–1936. ISBN 9780520043589. 
  110. ↑ 110.0 110.1 110.2 Dimitri Pentzopoulos (2002). The Balkan exchange of minorities and its impact on Greece. ISBN 9781850656746. 
  111. ↑ 111.0 111.1 111.2 111.3 Paschalis M. Kitromilides (2008). Eleftherios Venizelos: The Trials of Statesmanship. ISBN 9780748633647. 
  112. ↑ David Nicolle; Raffaele Ruggeri (2003). The Italian Army of World War I. ISBN 9781841763989.
  113. ↑ Daily Telegraph Saturday 1 January 1916, reprinted on page 28 Daily Telegraph Friday 1 January 1916
  114. ↑ 114.0 114.1 114.2 Yerolympos, Alexandra Karadimou (1995). The Redesign of Thessaloniki after the Fire of 1917. Thessaloniki: University Studio Press. 
  115. ↑ Elisabeth Kontogiorgi (2006). Population Exchange in Greek Macedonia: The Rural Settlement of Refugees 1922–1930. ISBN 9780199278961. 
  116. ↑ Brown, Evrick; Shortell, Timothy (2014-05-28) Walking in the European City: Quotidian Mobility and Urban Ethnography (en). Ashgate Publishing, Ltd.. ISBN 9781472416162. 
  117. ↑ Naar, Devin E. (2016-09-07). Jewish Salonica: Between the Ottoman Empire and Modern Greece (en). Stanford University Press. ISBN 9781503600096. 
  118. ↑ Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης. Maliaris Paideia, გვ. 723–724. ISBN 978-960-457-239-7. 
  119. ↑ Royal Institute of International Affairs (1975). Chronology and index of the Second World War, 1938–1945. ISBN 9780887365683. 
  120. ↑ Mazower, Mark (2000). After the War was Over: Reconstructing the Family, Nation, and State in Greece, 1943–1960 (en). Princeton University Press. ISBN 0691058423. 
  121. ↑ 121.0 121.1 121.2 121.3 Martin Gilbert (1982). The Routledge atlas of the Holocaust. ISBN 9780415281454. 
  122. ↑ Yale Strom (1992). The Expulsion of the Jews: Five Hundred Years of Exodus. SP Books, გვ. 102. ISBN 9781561710812. „jews of thessaloniki.“ 
  123. ↑ Salonika en. United States Holocaust Memorial Museum. ციტირების თარიღი: 16 September 2018
  124. ↑ Christides, Giorgos (16 November 2014). „Thessaloniki Strives to Revive Its Jewish Past, but Encounters a New Form of anti-Semitism“. Haaretz (ინგლისური). ციტირების თარიღი: 16 September 2018.
  125. ↑ Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης. Maliaris Paideia, გვ. 738. ISBN 978-960-457-239-7. 
  126. ↑ Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης. Maliaris Paideia, გვ. 763. ISBN 978-960-457-239-7. 
  127. ↑ Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης. Maliaris Paideia, გვ. 765–766. ISBN 978-960-457-239-7. 
  128. ↑ 128.0 128.1 128.2 Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης. Maliaris Paideia, გვ. 766–768. ISBN 978-960-457-239-7. 
  129. ↑ Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.
  130. ↑ John O. Iatrídês, Linda Wrigley, Lehrman Institute (1995). Greece at the crossroads: the Civil War and its legacy. ISBN 9780271043302. 
  131. ↑ Panagiotopoulos, Apostolos (2009). Θεσσαλονίκη ... εν Θερμώ – Ο συγκλονιστικός 20ός αιώνας της πόλης. Maliaris Paideia, გვ. 942–943. ISBN 978-960-457-239-7. 
  132. ↑ 132.0 132.1 132.2 132.3 132.4 132.5 132.6 Paleochristian and Byzantine Monuments of Thessalonika. whc.unesco.org. ციტირების თარიღი: 16 August 2011
  133. ↑ Past European Capitals of Culture. ec.europa.eu. ციტირების თარიღი: 16 August 2011
  134. ↑ Athens 2004 Olympic Games Tickets. www.olympic.org. ციტირების თარიღი: 16 August 2011
  135. ↑ Το 2012 συμπληρώνονται 100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ!. www.thessaloniki.gr. ციტირების თარიღი: 16 August 2011
  136. ↑ Thessaloniki Candidate City European Youth Capital 2014. www.thessaloniki2014.eu. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 აპრილი 2011. ციტირების თარიღი: 20 May 2010
  137. ↑ 5 Significant Earthquakes where Location Name includes Thessaloniki. United States Department of Interior, US Geological Survey. ციტირების თარიღი: 18 August 2011
  138. ↑ 138.0 138.1 138.2 Significant earthquakes of the world – 1978. United States Department of Interior, US Geological Survey. ციტირების თარიღი: 18 August 2011
  139. ↑ 139.0 139.1 (1999) 100+1 Χρόνια Ελλάδα. Maniateas Publishings, გვ. 210–211. 
  140. ↑ (2001) Energy and climate in the urban built environment, Volume 1. ISBN 9781873936900. 
  141. ↑ Thessaloniki climate: Average Temperature, weather by month, Thessaloniki water temperature - Climate-Data.org. ციტირების თარიღი: 2021-02-28
  142. ↑ 142.0 142.1 142.2 142.3 142.4 142.5 142.6 142.7 142.8 Thessaloniki, Greece. www.weatherbase.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 6 იანვარი 2012. ციტირების თარიღი: 21 August 2011
  143. ↑ 143.0 143.1 Thessaloniki Mikra. Hellenic National Meteorological Service – Greek Ministry of Defence. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 აგვისტო 2011. ციტირების თარიღი: 21 August 2011
  144. ↑ 144.0 144.1 meteothes.gr Live! - Temperature Detail. ციტირების თარიღი: 7 April 2023.
  145. ↑ (1999) Climate, change and risk. ISBN 9780415170314. 
  146. ↑ Lialios, Giorgos. (2021-04-28) Greece taken to court over Thessaloniki air pollution | eKathimerini.com English. ციტირების თარიღი: 2022-04-01
  147. ↑ Climate el. National Observatory of Athens (7 March 2023).
  148. ↑ The Metropolitan Governance of Thessaloniki! დაარქივებული 16 July 2012 საიტზე Archive.isCategory:Webarchive template archiveis links (in Greek)
  149. ↑ Kentro in English with contextual examples – MyMemory. ციტირების თარიღი: 2020-06-04
  150. ↑ Σύντομη Οικονομική Κατάσταση Προϋπολογισμού. Municipality of Thessaloniki. ციტირების თარიღი: 27 June 2012
  151. ↑ Σύντομη Οικονομική Κατάσταση Προϋπολογισμού. Municipality of Thessaloniki. ციტირების თარიღი: 27 June 2012
  152. ↑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ. (9 September 2010) Πρεμιέρα Υπουργικού με τρία νομοσχέδια. Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη Α.Ε.. ციტირების თარიღი: 9 April 2011
  153. ↑ National elections – July 2019. Ministry of Interior. ციტირების თარიღი: 4 August 2019
  154. ↑ thessaloniki.gr.
  155. ↑ Karadimou-Gerolympou, Alexandra (1996). Urban transformation in the Balkans (1820–1920): Aspects of Balkan town planning and the remaking of Thessaloniki. University Studio Press. ISBN 960-12-0553-5. 
  156. ↑ Σεϊχ Σου (Seich-Sou). Seich Sou Forest National Park Web site (in Greek). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 13 ნოემბერი 2010. ციტირების თარიღი: 14 აპრილი 2023.
  157. ↑ „Θεσσαλονίκη: Όλα όσα έγιναν στο Μουσείο Ολοκαυτώματος – Η γυναίκα που συγκίνησε τον Τσίπρα“. NewsIT. 30 January 2018.
  158. ↑ 158.0 158.1 Mουσείο Ολοκαυτώματος, μνημείο στην Ιστορία el (2018-01-31). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-02-06. ციტირების თარიღი: 2018-09-13
  159. ↑ Municipal Art Gallery (Thessaloniki) – Official Website. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 18 მაისი 2012. ციტირების თარიღი: 14 აპრილი 2023.
  160. ↑ [Official website|http://www.greekstatemuseum.com/ MOMus–Museum of Modern Art–Costakis Collection]
  161. ↑ Profile. Monilazariston.gr (15 November 2011). ციტირების თარიღი: 11 March 2012
  162. ↑ Πολιτιστικό Κέντρο, Θέατρο και υπαίθριος Κινηματογράφος Μενεμένης – Αρχιτεκτονικό Γραφείο Πρόδρομου Νικηφορίδη και Bernard Cuomo.
  163. ↑ Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ελευθερίου-Κορδελιού και Βερτίσκου. ციტირების თარიღი: 2018-02-12
  164. ↑ Εκδήλωση-αφιέρωμα στην εφημερίδα "ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ", την πρώτη εφημερίδα της Αντίστασης (2 April 2016). ციტირების თარიღი: 2016-11-07
  165. ↑ Καζάνας, Γιώργος. (2020-05-02) Η Ξηροκρήνη της Αντίστασης. ციტირების თარიღი: 2020-05-09
  166. ↑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ, εκδόσεις Μαλλιάρη, 978-960-457-587-9.
  167. ↑ 167.0 167.1 167.2 Aristotle University of Thessaloniki, "The City of Thessaloniki" დაარქივებული 17 May 2011 საიტზე Wayback Machine. (in Greek)
  168. ↑ 150 αγάλματα της Θεσσαλονίκης (29 June 2014).
  169. ↑ 169.0 169.1 169.2 Hellenic Government – Thessaloniki 2012 Program დაარქივებული 19 May 2011 საიტზე Wayback Machine. (in Greek)
  170. ↑ 170.0 170.1 170.2 170.3 Ministry of the Environment, of Energy and of Climate Change – Complete presentation დაარქივებული 21 July 2011 საიტზე Wayback Machine. (in Greek)
  171. ↑ „Σε επιχειρηματικό πάρκο μεταμορφώνονται οι Λαχανόκηποι ("Laxanokipoi is transformed into business district")“. VORIA.gr. 26 თებერვალი 2010. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 მარტი 2012. ციტირების თარიღი: 8 აგვისტო 2011.
  172. ↑ ΝΕΑ ΠΑΡΑΛΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Καινούργια και βραβευμένη! – Εφημερίδα Μακεδονία της Θεσσαλονίκης. Makthes.gr. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 ივნისი 2013. ციტირების თარიღი: 19 January 2014
  173. ↑ Στα 28 εκατ. ευρώ το τεχνικό πρόγραμμα του δήμου. Makedonia (ბერძნული). Thessaloniki. 23 მარტი 2011. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 6 სექტემბერი 2012. ციტირების თარიღი: 25 მარტი 2011.
  174. ↑ 174.0 174.1 174.2 (2011) A Companion to Ancient Macedonia. John Wiley & Sons. ISBN 9781444351637. 
  175. ↑ (1998) Ancient and Medieval Economic Ideas and Concepts of Social Justice. BRILL. ISBN 9004099646. 
  176. ↑ F. E. Ian Hamilton (1986). Industrialization in Developing and Peripheral Regions. Routledge. ISBN 9780709938279. 
  177. ↑ 177.0 177.1 Panos Arion Hatziprokopiou (2006). Globalisation, Migration and Socio-Economic Change in Contemporary Greece: Processes of Social Incorporation of Balkan Immigrants in Thessaloniki. Amsterdam University Press. ISBN 9789053568736. 
  178. ↑ 178.0 178.1 The port CITY. Thessaloniki Port Authority (2010). ციტირების თარიღი: 2 December 2011
  179. ↑ Maritime transport – Goods (gross weight) – Annual data – All ports – by direction. Eurostat (2010). ციტირების თარიღი: 2 December 2011
  180. ↑ 180.0 180.1 I"Οχημα" η κρουαζιέρα για τον ελληνικό τουρισμό. Port.Thess (July–August 2011 edition). www.thpa.gr (2011). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 20 აგვისტო 2011. ციტირების თარიღი: 16 August 2011
  181. ↑ Note also the concomitant decrease of water cleanliness in Glenn Eldon Curtis, ed., Greece, a Country Study, Volume 550, Issues 87-995 (Washington, DC: Federal Research Division, United States Department of the Army, 1995), 92–107. ISBN 0844408565
  182. ↑ Pfi (Βφλ). Pfi.gr. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 13 მარტი 2012. ციტირების თარიღი: 11 March 2012
  183. ↑ Information is in Greek from one of the city's largest dailies. Makthes.gr (29 December 2007). ციტირების თარიღი: 22 March 2009
  184. ↑ Smartphone Made in Greece!. Skai TV (5 July 2012). ციტირების თარიღი: 5 July 2012
  185. ↑ ΤΙΤΑΝ: Ο εγχώριος κολοσσός. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 აპრილი 2019. ციტირების თარიღი: 19 April 2019
  186. ↑ Πολυεθνικοί βιομηχανικοί κολοσσοί στην Ελλάδα.
  187. ↑ American farm school (28 December 2017).
  188. ↑ 188.0 188.1 188.2 188.3 188.4 el:Απογραφή Πληθυσμού – Κατοικιών 2011. ΜΟΝΙΜΟΣ Πληθυσμός el (xls). Hellenic Statistical Authority (6 September 2013). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 ოქტომბერი 2015. ციტირების თარიღი: 20 February 2015
  189. ↑ Sieur de la Croix (1679). Personal Journals (el). Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών. ISBN 9789607265913. 
  190. ↑ Molho, Rena. The Jerusalem of the Balkans: Salonica 1856–1919 დაარქივებული 26 December 2008 საიტზე Wayback Machine. The Jewish Museum of Thessaloniki. URL accessed 10 July 2006.
  191. ↑ 191.0 191.1 191.2 191.3 Population of Greece. General Secretariat Of National Statistical Service Of Greece. www.statistics.gr (2001). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 1 ივლისი 2007. ციტირების თარიღი: 2 August 2007
  192. ↑ (1983) Bible Knowledge Commentary (en). David C Cook. ISBN 978-0-88207-812-0. 
  193. ↑ Abrams, Dennis (2009); Nicolas Sarkozy (Modern World Leaders), Chelsea House Publishers, p. 26, Library Binding edition, ISBN 1-60413-081-4
  194. ↑ Kirsch, Adam The Other Secret Jews – Review of Marc David Baer's The Dönme: Jewish Converts, Muslim Revolutionaries, and Secular Turks, The New Republic, 15 February 2010. Retrieved 21 February 2010.
  195. ↑ Kushner, Aviya. Is the language of Sephardic Jews, undergoing a revival?. My Jewish Learning. Ladino Today. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 1 მაისი 2011. ციტირების თარიღი: 9 April 2011
  196. ↑ 196.0 196.1 196.2 196.3 196.4 196.5 196.6 196.7 196.8 Yakov Benmayor. History of Jews in Thessaloniki. Jewish Museum of Thessaloniki. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 26 დეკემბერი 2008. ციტირების თარიღი: 5 January 2009
  197. ↑ The Great Fire in Salonica. Greece History. Hellenica Website. ციტირების თარიღი: 9 April 2011
  198. ↑ www.ushmm.org "Jewish Community in Greece" დაარქივებული 6 May 2009 საიტზე Wayback Machine. , Online Exhibit, US Holocaust Museum. Retrieved 29 December 2010.
  199. ↑ Holocaust Memorial/The Shoah Monument (Thessaloniki). wikimapia. ციტირების თარიღი: 15 September 2012
  200. ↑ Thessaloniki Holocaust Memorial. Stiftung Denkmal für die ermordeten Juden Europas. ციტირების თარიღი: 15 September 2012
  201. ↑ J. Nehama, Histoire des Israélites de Salonique, t. VI-VII, Thessalonique 1978, p. 765 (via Greek Wikipedia): the population was inflated because of refugees from the First World War
  202. ↑ Εκατό χρόνια φιλοξενίας.
  203. ↑ Η αρχιτεκτονικη ιστορία του Φραγκομαχαλά (27 May 2015).
  204. ↑ Οι Βούλγαροι στη Θεσσαλονίκη.
  205. ↑ Η Παναγία των Αρμενίων (10 November 2012).
  206. ↑ (2010) Greece. Lonely Planet, გვ. 280. ISBN 9781742203423. „Thessaloniki.“ 
  207. ↑ 'History', National Theater of Northern Greece website (in Greek)
  208. ↑ Cultural Capital. Music.columbia.edu. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 26 ივნისი 2010. ციტირების თარიღი: 6 May 2009
  209. ↑ Όπερα Θεσσαλονίκης. Ntng.gr. ციტირების თარიღი: 9 April 2011
  210. ↑ Greg Elms. (15 June 2012) Ultimate Party Cities – Lonely Planet. Lonelyplanet.com. ციტირების თარიღი: 11 March 2012
  211. ↑ Χώρος άθλησης και ψυχαγωγίας το πάρκο της ΧΑΝΘ el. www.voria.gr (22 August 2011). ციტირების თარიღი: 16 September 2011
  212. ↑ Θεσσαλονίκη: Η νέα κατάφυτη παραλία θα έχει αμμουδιά, σιντριβάνια, λόφο και ελαιώνα σε ξερολιθιές el. www.agelioforos.gr (16 September 2011). ციტირების თარიღი: 16 September 2011
  213. ↑ Σεϊχ Σου el. www.seihsou.gr. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 13 ნოემბერი 2010. ციტირების თარიღი: 16 September 2011
  214. ↑ Ζωολογικός Κήπος el.
  215. ↑ Κολυμπώντας σε βραβευμένες και απόλυτα καθαρές παραλίες ... el. www.typosthes.gr (12 June 2011). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2 აპრილი 2012. ციტირების თარიღი: 16 September 2011
  216. ↑ In Macedonia from the 7th c. BC until late antiquity. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 November 2011. ციტირების თარიღი: 7 April 2023
  217. ↑ The Gold of Macedon. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 November 2011. ციტირების თარიღი: 7 April 2023.
  218. ↑ 5,000, 15,000, 200,000 years ago ... An exhibition about prehistoric life in Macedonia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2 November 2011. ციტირების თარიღი: 7 April 2023.
  219. ↑ About the Museum დაარქივებული 21 July 2011 საიტზე Wayback Machine. (in Greek)
  220. ↑ Award of the Council of Europe to the Museum of Byzantine Culture დაარქივებული 21 July 2011 საიტზე Wayback Machine. (in Greek)
  221. ↑ Introduction video of the White Tower Museum დაარქივებული 26 January 2011 საიტზე Wayback Machine.
  222. ↑ 222.0 222.1 NOESIS – About the Museum (in Greek)
  223. ↑ 223.0 223.1 About Ataturk Museum. Hotelrotonda.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 მარტი 2012. ციტირების თარიღი: 11 March 2012
  224. ↑ The Museum of the Macedonian Struggle – Introduction დაარქივებული 21 July 2011 საიტზე Wayback Machine. (in Greek)
  225. ↑ The Macedonian Museum of Contemporary Art – List of artists. Mmca.org.gr. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 მარტი 2012. ციტირების თარიღი: 11 March 2012
  226. ↑ The Teloglion Foundation of Art – The Collection. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 ივლისი 2011. ციტირების თარიღი: 15 აპრილი 2023.
  227. ↑ Photography Museum of Thessaloniki – Exhibitions. Thmphoto.gr. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 მარტი 2012. ციტირების თარიღი: 11 March 2012
  228. ↑ 228.0 228.1 (25 January 2008) Frommer's Greece. Frommer's. ISBN 9780470260814. 
  229. ↑ 229.0 229.1 229.2 229.3 229.4 229.5 (2003) A guide to biblical sites in Greece and Turkey. Oxford University Press. ISBN 9780195139174. 
  230. ↑ 230.0 230.1 230.2 (2011) A Companion to Ancient Macedonia. Wiley-Backwell. ISBN 9781444351637. 
  231. ↑ 231.0 231.1 (2010) From Roman to early Christian Thessalonikē: studies in religion and archaeology. Harvard College. ISBN 9780674053229. 
  232. ↑ 232.0 232.1 Jack Finegan (1981). The archeology of the New Testament: the Mediterranean world of the early Christian Apostles. Westview Press. ISBN 9780709910060. 
  233. ↑ Attiko Metro: "The Metro in our city" with the first carriage. The participation of Attiko Metro S.A. at the 83rd Thessaloniki International Fair el. ციტირების თარიღი: 2018-09-08
  234. ↑ Thessaloniki: All the antiquities that surfaced via... the metro el. ციტირების თარიღი: 2018-09-09
  235. ↑ Giorgos Christides (14 March 2013). „Thessaloniki metro: Ancient dilemma for modern Greece“. www.bbc.co.uk. ციტირების თარიღი: 13 August 2018.
  236. ↑ Attiko Metro S.A.. Αρχαιολογικές ανασκαφές el. ციტირების თარიღი: 13 August 2018
  237. ↑ The first Metro network with ancient monuments en. National and Kapodistrian University of Athens (2018-03-16). ციტირების თარიღი: 2018-09-11
  238. ↑ Thessaloniki Festivals and Events. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 სექტემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 31 December 2015
  239. ↑ Thessaloniki International Fair – History and actions დაარქივებული 21 July 2011 საიტზე Wayback Machine. (in Greek)
  240. ↑ Παρουσίαση 76ης Δ.Ε.Θ.. www.helexpo.gr. ციტირების თარიღი: 10 August 2011
  241. ↑ Thessaloniki International Film Festival – Profile დაარქივებული 5 September 2015 საიტზე Wayback Machine. (in Greek)
  242. ↑ List of posters. Filmfestival.gr. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 13 მარტი 2012. ციტირების თარიღი: 11 March 2012
  243. ↑ Thessaloniki Documentary Festival – Awards დაარქივებული 12 March 2011 საიტზე Wayback Machine. (in Greek)
  244. ↑ Dimitria Festival official website დაარქივებული 2011-06-25 საიტზე Wayback Machine. (in Greek)
  245. ↑ The Exhibition. The Thessaloniki Book Fair. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 ივლისი 2011. ციტირების თარიღი: 9 April 2011
  246. ↑ Tasos Kritsiolis. (2 November 2006) ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. www.musiccorner.gr. ციტირების თარიღი: 10 August 2011
  247. ↑ Αλεξάνδρειο Αθλητικό Μέλαθρον. www.alexandreiomelathron.gr. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 დეკემბერი 2011. ციტირების თარიღი: 10 August 2011
  248. ↑ Thessaloniki Pride 2012 | Thessaloniki Pride. thessalonikipride.gr. ციტირების თარიღი: 7 December 2014
  249. ↑ Transgender persons in Thessaloniki become victims of police violence. Grreporter.info. ციტირების თარიღი: 19 January 2014
  250. ↑ Γ. Μπουτάρης: Η Θεσσαλονίκη θα διεκδικήσει το Ευρωπαϊκό Pride του 2020 el. Thestival (20 June 2017). ციტირების თარიღი: 2018-09-13
  251. ↑ Application information.
  252. ↑ Στη Θεσσαλονίκη το Europride 2024 (Europride 2024 at Thessaloniki) el (October 4, 2020). ციტირების თარიღი: October 4, 2020
  253. ↑ List of Athens 2004 venues (in Greek)
  254. ↑ Presentation. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2 July 2015. ციტირების თარიღი: 7 April 2023.
  255. ↑ PROFILE. EPT TV-Radio. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 13 მარტი 2011. ციტირების თარიღი: 9 April 2011
  256. ↑ 256.0 256.1 (2008) Frommer's Greece. Wiley Publishing Inc., გვ. 627. ISBN 9780470260814. „Cuisine Thessaloniki.“ 
  257. ↑ Πώς ανακαλύφθηκε ο φραπές τυχαία, το 1957 στη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια της Διεθνούς Έκθεσης.
  258. ↑ Kapani Market en-gb. ციტირების თარიღი: 13 October 2022
  259. ↑ Kapani or Agora Vlali – Thessaloniki. ციტირების თარიღი: 13 October 2022
  260. ↑ ΑΡΧΙΚΗ el. ციტირების თარიღი: 13 October 2022
  261. ↑ Kapani and Modiano Markets en. ციტირების თარიღი: 13 October 2022
  262. ↑ Lonely Planet's top 10 cities for 2011. ციტირების თარიღი: 31 October 2010
  263. ↑ Τραγούδια για τη Θεσσαλονίκη 2. homelessmontresor (4 June 2007). ციტირების თარიღი: 9 April 2011
  264. ↑ Τραγούδια για την Θεσσαλονίκη. Musicheaven.gr (13 February 2010). ციტირების თარიღი: 9 April 2011
  265. ↑ Times Higher Education-QS World University Rankings. Topuniversities.com. ციტირების თარიღი: 11 March 2012
  266. ↑ Open University დაარქივებული 21 July 2011 საიტზე Wayback Machine. (in Greek).
  267. ↑ Thessaloniki has no Apple's real representation. Karakatsanis, Dimitris. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 მაისი 2011. ციტირების თარიღი: 9 April 2011
  268. ↑ Προτάσεις της ΓΚΜΘ 2000 για τραμ el. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-05-21. ციტირების თარიღი: 2012-01-30
  269. ↑ OASTH – General characteristics. oasth.gr. ციტირების თარიღი: 14 February 2012
  270. ↑ Gerolympou, Alexandra (1995). Η Ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης Μετά την Πυρκαγιά του 1917, Second (el), Aristotle University of Thessaloniki University Press. 
  271. ↑ Κι όμως! Το ΜΕΤΡΟ Θεσσαλονίκης είναι έτοιμο (στα χαρτιά) από το 1987! el (29 February 2016). ციტირების თარიღი: 13 August 2018
  272. ↑ Attiko Metro A.E.. Funding. ციტირების თარიღი: 5 June 2018
  273. ↑ Μετρό Θεσσαλονίκης: Χαμόγελα στα εργοτάξια μετά από χρόνια [Thessaloniki Metro: Smiles at the construction sites after years]. www.iefimerida.gr (ბერძნული). 2 March 2016. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 8 August 2018. ციტირების თარიღი: 13 August 2018.
  274. ↑ Θεσσαλονίκη: Νοέμβριο του 2020 παραδίδεται η 1η γραμμή μετρό Νέα Ελβετία-Συντριβάνι [Thessaloniki: The 1st line from Nea Elvetia to Sintrivani will be opened in 2020]. www.iefimerida.gr (ბერძნული). 20 March 2018. ციტირების თარიღი: 13 August 2018.
  275. ↑ Attiko Metro A.E.. History. ციტირების თარიღი: 19 August 2018
  276. ↑ 276.0 276.1 Η Συνέντευξη τoυ Γιάννη Μυλόπουλου για το Μετρό Θεσσαλονίκης. ციტირების თარიღი: 12 August 2018
  277. ↑ CONCLUSION THESSALONIKI METRO & ARCHAEOLOGICAL EXCAVATION. Attiko Metro S.A.. www.ametro.gr (12 April 2007). ციტირების თარიღი: 13 August 2007
  278. ↑ Skai TV. Ιστορίες: Μετρό Θεσσαλονίκης el. ციტირების თარიღი: 13 August 2018
  279. ↑ Attiko Metro A.E.. Extensions. ციტირების თარიღი: 10 August 2018
  280. ↑ Μυλόπουλος: Το 2020 θα κυκλοφορούν καθημερινά 320.000 επιβάτες με το μετρό της Θεσσαλονίκης. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 აგვისტო 2018. ციტირების თარიღი: 12 August 2018
  281. ↑ Επέκταση Προαστιακού στο τμήμα Λιτόχωρο – Λάρισα [Expansion of Proastiakos towards Litohoro – Larissa] el. Naftemporiki (9 April 2008). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 29 მაისი 2012. ციტირების თარიღი: 15 February 2012
  282. ↑ Αναβαθμίζεται με 286 εκατ. το αεροδρόμιο "Μακεδονία" el. Express (30 August 2011). ციტირების თარიღი: 15 February 2012
  283. ↑ Zois, Fanis. (2018-09-19) el:Θεμελιώνεται το νέο τέρμιναλ του αεροδρομίου "Μακεδονία" el. Naftemporiki. ციტირების თარიღი: 2018-09-26
  284. ↑ Agency, Athens News. Fraport Delivers Thessaloniki Airport – Concludes Upgrade of 14 Greek Airports en. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2021-04-16. ციტირების თარიღი: 2021-02-12
  285. ↑ Αναστέλλονται όλα τα διεθνή δρομολόγια του ΟΣΕ [All international routes of OSE have been suspended] el. Ta Nea (13 February 2011).
  286. ↑ Twin Towns. Thessaloniki (25 April 2018). ციტირების თარიღი: 2022-03-21
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=სალონიკი&oldid=4717146“-დან