ვიკიპედია

კარიბები

(გადამისამართდა გვერდიდან კარიბის რეგიონი)

კარიბები, ასევე ვესტ-ინდოეთი (ესპ. Caribe; ფრანგ. Caraïbes; ნიდერლ. Caraïben; პორტ. Caribe ან Caraíbas) — რეგიონი ამერიკაში, შედგება კარიბის ზღვის, მისი კუნძულების, ბაჰამის კუნძულებისა და გარშემო კონტინენტების ნაპირებისგან. რეგიონი ჩრდილოეთ ამერიკის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში მდებარეობს, ცენტრალური ამერიკის აღმოსავლეთით და სამხრეთ ამერიკის ჩრდილო-დასავლეთში.

კარიბები
მსოფლიო რუკა კარიბებით: ლურჯი = კარიბის ზღვა მწვანე = ვესტ-ინდოეთი
ფართობი 244 890 კმ²
მოსახლეობა 42 000 000 ად. (2009)
მოს. სიმჭიდროვე 171,506 ად./კმ²
ქვეყნები 13
ენები ინგლისური, ესპანური, ფრანგული, ნიდერლანდური და სხვა
სასაათო სარტყელი UTC-10 – UTC±0
კარიბები (დეტალური რუკა)
ცენტრალური ამერიკა და კარიბები

ვესტ-ინდოეთის საწინააღმდეგო ტერმინია ოსტ-ინდოეთი („აღმოსავლეთი ინდოეთი“) — რომელიც მოიცავს სამხრეთი და სამხრეთ-აღმოსავლეთი აზიის ქვეყნებს. ასევე აღსანიშნავია, რომ ვესტ-ინდოეთი და დასავლეთი ინდოეთი — აბსოლუტურად სხვადასხვა რეგიონებია, თუმცა „ვესტ-ინდოეთი“ კი ითარგმნება, როგორც „დასავლეთი ინდოეთი“, მაგრამ ის მაინც მას არ ნიშნავს.

ზოგიერთები თვლიან, რომ უფრო მართალი იქნება თუ ამ ტერმინის სახელი იქნება ვესტ-ინდოეთები (ინგლ. West-Indies, „დასავლეთი ინდოეთები“), რადგანაც ვესტ-ინდოეთები მოიცავს ესპანურ ვესტ-ინდოეთს, პორტუგალიურ, დანიურ და სხვა ვესტ-ინდოეთებს — თითოეული ევროპული სახელმწიფოს მიწებს ამ რეგიონში XV საუკუნის ბოლოდან. ზოგიერთს ამ ვესტ-ინდოეთებიდან ეძახიან ანტილებს, მაგალითად, ინგლისელები ამბობენ ფრანგული ვესტ-ინდოეთი, ხოლო ფრანგები ამბობენ, რომ საფრანგეთის ვესტ-ინდოეთი და საფრანგეთის ანტილები — ეს ერთი და იგივეა. მაგრამ, ამ რეგიონს სახელი — ვესტ-ინდოეთი პირველმა ევროპელმა მეზღვაურებმა შეცდომით დაარქვეს, რადგანაც ისინი ევროპიდან დასავლეთის მიმართულებით მსვლელობისას ფიქრობდნენ, რომ მოხვდნენ ინდოეთში. აქედანაა წარმოშობილი მკვიდრი მოსახლეობის სახელი — ინდიელები. როდესაც ბევრმა ევროპულმა ქვეყანამ დაიკავა ახალი კონტინენტის მიწები, გაჩნდა ვესტ-ინდოეთის ტერმინიც და იქიდან დაწყებული დასავლეთი ინდოეთი და ვესტ-ინდოეთი ერთმანეთში აღარ ერეოდათ. ასე რომ ვესტ-ინდოეთი და ვესტ ინდოეთები გარკვეულ ფარგლებში სხვადასხვა მნიშვნელობისაა. პირველი აღნიშნავს მთელ რეგიონს, ხოლო მეორე პოლიტიკურ-ეკონომიკურ (სავაჭრო) წარმონაქმნს ამ რეგიონში.

გეოგრაფია

რედაქტირება

ვესტ-ინდოეთი მდებარეობს სამხრეთ და ჩრდილოეთ ამერიკას შორის, ჩრდილოეთის განედის 10°-26° და დასავლეთის გრძედის 59°—85° შორის, მდინარე ორინოკოს კარიბის ზღვასთან შესართავიდან ფლორიდის და იუკატანის ნახევარკუნძულებამდე.

შედგება დიდი და მცირე კუნძულების რამდენიმე ჯგუფებისაგან, კერძოდ: დიდი და მცირე ანტილის კუნძულებისაგან, ბაჰამის კუნძულებისაგან და ამ რეგიონის რამდენიმე კონტინენტური კუნძულისგან (კონტინენტის სანაპიროსთან). ყველა კუნძულის ზედაპირის ფართობია 244 890 კმ² (დიდი ანტილის კუნძულები — 216 260 კმ², მცირე ანტილის კუნძულები — 14 095 კმ² და ბაჰამის კუნძულები — 14 535 კმ²). ანტილის ყველა კუნძული ზღვის დონიდან საკმაოდ მაღლაა ამოწეული. ბაჰამის კუნძულები კი შედგება მარჯნის რიფებისაგან. ყველაზე მაღალი მთები მდებარეობენ კუნძულ ჰაიტის დასავლეთ ნაწილში (დუარტეს მთა, 3087 მეტრი), კუნძულ კუბის აღმოსავლეთ ნაწილში (2375 მეტრი) და კუნძულ იამაიკის ჩრდილოეთ ნაწილში (2341 მეტრი); მცირე ანტილის კუნძულების აღმოსავლეთი სანაპიროები დაბლობებია; მთები მკვეთრად ეშვება დაბლობებში. კუნძულების მრავალრიცხოვანი უბეები წარმოადგენენ მოხერხებულ ნავსაყუდლებს. კუბა, ვირჯინიის და ბაჰამის კუნძულები გარშემორტყმულია დიდი მარჯნის რიფებით და დაფარულია პალმებით. ბევრ კუნძულს (განსაკუთრებით მცირე ანტილის კუნძულებს) ამჩნევია ვულკანური წარმოშობის კვალი.

დიდი ანტილის კუნძულები

რედაქტირება
კუნძული ფართობი,
კმ² 		მოსახლეობა,
ად. (2009) 		მოსახლეობის სიმჭიდროვე,
ად./კმ² 		ქვეყანა
კუბა 105 806 11 242 621 106,26   კუბა
ჰაიტი 76 480 19 890 000 260,07   დომინიკელთა რესპუბლიკა და   ჰაიტი
იამაიკა 10 991 2 735 520 248,89   იამაიკა
კაიმანის კუნძულები 264 54 878 207,87   კაიმანის კუნძულები (დიდი ბრიტანეთი)
პუერტო-რიკო 9104 3 994 259 438,74   პუერტო-რიკო (აშშ)
სულ 202 645 37 862 400 186,84

მცირე ანტილის კუნძულები და ბაჰამის კუნძულები

რედაქტირება
კუნძული ფართობი,
კმ² 		მოსახლეობა,
ად. (2009) 		მოსახლეობის სიმჭიდროვე,
ად./კმ² 		ქვეყანა
აბაკოს კუნძულები 1681,0 16 692 9,93 ბაჰამის კუნძულები
ანდროსი 5957,0 7 386 1,24 ბაჰამის კუნძულები
ანგილია 96,0 14 436 150,38 დიდი ბრიტანეთი
ანეგადა 38,0 200 5,26 დიდი ბრიტანეთი
ანტიგუა 281,0 67 000 238,43 ანტიგუა და ბარბუდა
არუბა 180,0 106 050 589,17 ნიდერლანდები
ბარბადოსი 430,0 284 589 661,83 ბარბადოსი
ბარბუდა 161,0 1 500 9,32 ანტიგუა და ბარბუდა
ბას-ტერი 848,0 186 000 219,34 საფრანგეთი
ბექია 18,0 5 000 277,78 სენტ-ვინსენტი და გრენადინები
დიდი ბაჰამა 1373,0 51 756 37,70 ბაჰამის კუნძულები
ბონეირი 288,0 13 389 46,49 ნიდერლანდები
კანუანი 13,0 2 000 153,85 სენტ-ვინსენტი და გრენადინები
ვირჯინ-გორდა 21,0 1 100 52,38 დიდი ბრიტანეთი
გრანდ-ტერი 589,0 197 000 334,47 საფრანგეთი
დომინიკა 746,0 72 514 97,20 დომინიკა
გრენადა 310,0 80 000 258,06 გრენადა
ინაგუა 1671,0 911 0,55 ბაჰამის კუნძულები
იოსტ-ვან-დეიკი 8,0 260 32,5 დიდი ბრიტანეთი
კარიაკუ 34,0 6 000 176,47 გრენადა
კოჩე 61,0 8 242 135,11 ვენესუელა
კიურასაო 444,0 142 180 320,23 ნიდერლანდები
ლა-დეზირადი 21,1 1 591 75,40 საფრანგეთი
მარგარიტა 956,8 436 900 456,63 ვენესუელა
მარი გალანტი 158,0 13 470 85,25 საფრანგეთი
მარტინიკა 1128,0 397 730 352,60 საფრანგეთი
მეირო 4,0 300 75,00 სენტ-ვინსენტი და გრენადინები
მონსერატი 102,0 6 409 62,83 დიდი ბრიტანეთი
მუსტიკი 5,7 500 87,72 სენტ-ვინსენტი და გრენადინები
ნევისი 93,0 11 500 123,66 სენტ-კიტსი და ნევისი
ნიუ-პროვიდენსი 207,0 248 948 1202,65 ბაჰამის კუნძულები
ორჩილა 40,0 100 2,5 ვენესუელა
პეტიტ მარტინიკა 2,4 900 375,00 გრენადა
საბა 13,0 1 737 133,62 ნიდერლანდები
სანტა-კრუსი 213,0 53 234 249,92 აშშ
სენ-ბარტელმი 21,0 8 255 393,10 საფრანგეთი
სენტ-ვინსენტი 346,0 117 000 338,15 სენტ-ვინსენტი და გრენადინები
სენტ-ჯონი 50,8 4 197 82,62 აშშ
სენტ-კიტსი 169,0 39 000 230,77 სენტ-კიტსი და ნევისი
სენტ-ლუსია 619,2 172 884 279,21 სენტ-ლუსია
სენ-მარტენი 91,9 68 382 744,09 ნიდერლანდები/საფრანგეთი
სენტ-ტომასი 80,9 51 181 632,65 აშშ
სინტ-ესტატიუსი 21,0 2 886 137,43 ნიდერლანდები
ტობაგო 300,0 54 084 180,28 ტრინიდადი და ტობაგო
ტორტოლა 55,7 14 000 251,35 დიდი ბრიტანეთი
ტრინიდადი 4821,0 1 250 000 259,28 ტრინიდადი და ტობაგო
უნიონი 8,0 5 000 625,00 სენტ-ვინსენტი და გრენადინები
 
კუნძული საონა, დომინიკელთა რესპუბლიკა

კლიმატი

რედაქტირება
 
ვესტ-ინდოეთი

ვესტ-ინდოეთის კუნძულების კლიმატი საკმაოდ თანაბარია. წელიწადის ცხელი და ტენიანი პერიოდი — გაზაფხული, იწყება მაისში; შუა თვეში მოდის პირველი პერიოდული წვიმები, რომელიც შემდეგ ყოველდღიურად მეორდება დაახლოებით შუადღისას. ორკვირიანი წვიმების შემდეგ იწყება მშრალი ტროპიკული ზაფხული. სიცხე ოდნავ მცირდება ზღვის სანაპირო ქარებით და აღმოსავლეთის პასატებით, რომლებიც ქრის მთელი წლის განმავლობაში; მაგრამ, ძლიერი სიცხის მიუხედავად, კლიმატი — ნოტიოა, რომელიც აქ ხელს უწყობს ყვითელი ციებ-ცხელების და სხვა ავადმყოფობების განვითარებას, რაც დამახასიათებელია ტროპიკული ქვეყნებისათვის. უფრო სუფთა და ჯანსაღი ჰაერი — მთებშია. ივლისში წვიმები უფრო ძლიერია, განსაკუთრებით დიდი ანტილის კუნძულებზე, ხოლო მცირე ანტილის კუნძულებზე წვიმები ყველაზე უფრო მეტად მოდის აგვისტოში და ოქტომბერში; სწორედ მაშინ ხდება მდინარეების ადიდება. აგვისტოდან ოქტომბრის ჩათვლით ბობოქრობს ტროპიკული ციკლონი, რომელიც ხშირად იწვევს ძლიერ ზარალს. ნოემბრის ბოლოდან იწყება ზამთარი (შედარებით მშრალი პერიოდი), რომელიც მაისამდე გრძელდება და არის წლის ყველაზე კარგი და სასიამოვნო პერიოდი.

მცენარეულობა და ცხოველთა სამყარო

რედაქტირება

კუნძულები დაფარულია ხშირი ამერიკული მცენარეულობით; დაბლობებში იზრდება ტროპიკული მცენარეულობა, მთებში — ევროპული ხილის ხეები. დიდი კუნძულების შიდა რაიონები დაკავებულია დიდი მდელოს სახის სივრცეებით (სავანებით). კუნძულების მთავარი მცენარეული სიმდიდრეა — ტექნიკური კულტურების გადამუშავებული პროდუქტები; ვანილი ველურად იზრდება იამაიკის ტყეებში, აგავა — კუბაში და ბაჰამის კუნძულებზე; ბევრ კუნძულზე იზრდება ინდიგო, კაკაო, ქოქოსის პალმა, თამბაქო, ბამბა. იამაიკაზე კულტივირებულია პურის ხე, რომელიც შემოტანილია ტაიტიდან. მარცვლეული მცენარეებიდან დიდი რაოდენობით მოჰყავთ სიმინდი, ხორბალი კი — ძალიან ცოტა. ექსპორტის მთავარი ობიექტებია — შაქარი და ყავა. შაქრის ლერწამი, რომელიც ხარობს ვესტ-ინდოეთის კუნძულებზე, აქ შემოტანილი იქნა კანარის კუნძულებიდან ესპანელების მიერ XVI საუკუნეში, ხოლო ყავის ხე შემოიტანეს ნიდერლანდელებმა და ფრანგებმა არაბეთის ნახევარკუნძულიდან.

კუნძულებზე ევროპელების მოსვლამდე ძალიან ცოტა იყო ოთხფეხა ცხოველების ადგილობრივი სახეობები: აგუტები, პეკარები (მექსიკური ღორი), ოპოსუმები და პატარა მაიმუნების ჯიშები, მაგრამ სამაგიეროდ იყვნენ საკმაოდ ბევრი მორიელები და გველები. დღემდე წყნარ წყლებში ცხოვრობენ კაიმანები, იამაიკაზე მიმდინარეობს კუების დაჭერა. კუნძულების ფრინველები გამორჩეულია საუკეთესო ბუმბულით: თუთიყუშები, კოლიბრები. ყველა შინაური ცხოველი შეყვანილია ევროპიდან სოფლის მეურნეობის საჭიროებისთვის, მაგრამ დღეისათვის რქოსანი პირუტყვი და ცხენები გვხვდება ველურ მდგომარეობაშიც, მსგავსად იმისა, როგორც ეს ხდება სამხრეთ ამერიკის სავანებში.

კარიბის აუზის წყლები სიცოცხლითაა სავსე. სანაპირო მარჯნის რიფები თავშესაფარს აძლევს ცოცხალი არსებების უზარმაზარ რაოდენობას. ბევრია უხერხემლოების, ხრტილიანი და ფხიანი თევზების სხვადასხვა სახეობები. დიდი მტაცებელი თევზებიდან აქ დაცურავენ ზვიგენების სხვადასხვა სახეობები, მათ შორის ლათ. Carcharhinus leucas, ლათ. Galeocerdo cuvier, ლათ. Carcharhinus falciformis და ლათ. Carcharhinus perezii.

ისტორია

რედაქტირება

კოლონიზაციამდელი პერიოდი

რედაქტირება

კარიბის ზღვის კუნძულების კოლუმბამდელი პერიოდის დასახლების ისტორიაში გამოყოფენ სამი ჯგუფის ხალხს. პირველი ჯგუფის ხალხი (პალეოინდიელები) კუნძულებზე მოვიდნენ ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 5000-2000 წლებში ცენტრალური ან სამხრეთ ამერიკიდან. შემდეგმა ჯგუფმა, რომელიც დიდი ანტილის კუნძულებზე და კუნძულ ტრინიდადზე გადმოსახლდა სამხრეთი ამერიკიდან ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 1000—500 წლებში, შექმნა მესოინდიური ანუ სიბონეიური კულტურა. მესამე ჯგუფის ხალხი, რომლებიც სამხრეთ ამერიკიდან ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 300 წელს მოვიდნენ კუნძულ ტრინიდადზე და იქიდან დასახლდნენ დიდი და მცირე ანტილის კუნძულებზე იყვნენ ტაინოს ხალხი, ხოლო ჩვენი წელთაღრიცხვის 1000 წლის შემდეგ მდინარე ორინოკოს დელტის რაიონიდან მოვიდნენ კარიბები, რომლებმაც განდევნეს არავაკულ ენებზე მოლაპარაკე ინდიელები ტრინიდადის კუნძულიდან და მცირე ანტილის კუნძულებიდან.[1]

კარიბის ზღვის ჩრდილო-დასავლეთ ნაპირზე, იუკატანის ნახევარკუნძულზე ყვაოდა მაიას ცივილიზაცია.

რეგიონის კოლონიზაცია

რედაქტირება

1492 წელს ქრისტეფორე კოლუმბმა აღმოაჩინა ბაჰამის კუნძულები, კუბა, ჰაიტი და პუერტო-რიკო; ამ კუნძულებზე და ასევე იამაიკაზე ცხოვრობდა ორი სხვადასხვა ტომი, რომლებიც ლაპარაკობდნენ სხვადასხვა ენებზე: კარიბები — მეომარი ტომი და არავაკები (arrowaks, Arawaks) — მშვიდობიანი. კარიბებისაგან XIX საუკუნის ბოლოსათვის დარჩა მოსახლეობის საკმაოდ მცირერიცხოვანი რაოდენობა სამხრეთ ამერიკის ნაპირებზე, სადაც ისინი გადაასახლეს ესპანელებმა.

ესპანელებმა პირველი კოლონიები დააარსეს კუბაზე; 1503 წლიდან მთელი მიწა დანაწილდა ევროპელებს შორის, ხოლო მკვიდრი მოსახლეობა მონებად აქციეს და XVII საუკუნის დასაწყისში მთლიანად ამოწყვიტეს. 1506 წლიდან 1511 წლამდე პერიოდში ერნან კორტესის და დიეგო ველასკეს დე კუელიარის მონაწილეობით ესპანიოლას და კუბის კუნძულები იქნა დაპყრობილი. 1517 წელს ფრანსისკო ერნანდეს დე კორდობამ აღმოაჩინა იუკატანის ნახევარკუნძული, სადაც ესპანელები პირველად შეხვდნენ მაიას განვითარებულ ცივილიზაციას. შემდგომში განხორციელებულმა ხუან დე გრიხალვას (1518 წელი) და ერნან კორტესის (1519 წელი) ექსპედიციებმა საფუძველი დაუდო აცტეკების იმპერიის დაპყრობას.

სხვა ევროპულმა იმპერიებმა ასევე დაიწყეს გაფართოება დასავლეთით და აგზავნიდა გემებს ახალ მსოფლიოში. პირველი ბრიტანული კოლონიები გაჩნდა ბერმუდის კუნძულებზე (1612 წელი), სენტ-კიტსის (1623 წელი) და ბარბადოსის (1627 წელი) კუნძულებზე და შემდეგ გამოყენებული იქნა სხვა კუნძულების კოლონიზაციისთვის. ვესტ-ინდოეთის ფრანგული კოლონიზაცია ასევე დაიწყო სენტ-კიტსის (1624 წელი) კუნძულიდან, შემდეგ დასახლებები დაფუძნდა გვადელუპის და მარტინიკის (1635 წელი) კუნძულებზე. დიდი ბრიტანეთი და საფრანგეთი ასევე წარმატებით ართმევდნენ კუნძულებს დასუსტებულ ესპანეთის კოლონიურ იმპერიას — 1655 წელს ბრიტანელების კონტროლ ქვეშ გადავიდა კუნძული იამაიკა, ხოლო 1697 წელს ფრანგებმა დაიპყრეს კუნძულ ესპანიოლას დასავლეთი ნაწილი (თანამედროვე ჰაიტი). XVII საუკუნეში კიურასაოს, სენ-მარტენის, არუბას და მთელ რიგ სხვა კუნძულებზე გაჩნდა ნიდერლანდების კოლონიები, რომლებიც შემდეგ შევიდნენ ნიდერლანდების ანტილის კუნძულების შემადგენლობაში. დანიის ვესტ-ინდოეთი რეგიონში გამოჩნდა 1672 წელს სენტ-ჯონის და სენტ-ტომასის კუნძულებზე.

XVI საუკუნის მეორე ნახევრიდან ცხოვრება კუნძულებზე მთლიანად დაეცა: ვერცერთ უცხო ევროპულ გემს არ შეეძლო ტვირთების გადატანა, თვითონ მოსახლეობას უნდა ევაჭრა მხოლოდ სევილიასთან, ხოლო 1720 წლიდან კადისთანაც; კოლონისტების ნაწილმა მიატოვა საცხოვრებელი ადგილი, ყველა მცირე სანაპირო ქალაქი დაინგრა კონტრაბანდული ვაჭრობის შეწყვეტის მიზნით; 1630 წლიდან კოლონიები განიცდიდნენ ძარცვას მეკობრეების მხრიდან, რომლებმაც ჩამოაყალიბეს ნამდვილი მძარცველი სახელმწიფო. ვესტ-ინდოეთში სხვა ევროპული ქვეყნების კოლონიების ჩამოყალიბებით (XVII საუკუნიდან და განსაკუთრებით XVIII საუკუნის პირველი ნახევრიდან) ვესტ-ინდოეთის კოლონიებმა ხელახლა დაიწყო აყვავება.

XIX საუკუნის ბოლოს ყველა კუნძული ჰაიტის და მისი მეზობელი მომცრო კუნძულების გარდა (77 254 კმ²) იყვნენ ევროპული სახელმწიფოების კოლონიები.

ესპანეთის კოლონიები (ყველაზე დიდი — ფართობი — 128 148 კმ²):

ბრიტანეთის ვესტ-ინდოეთი (34 499 კმ²):

საფრანგეთის ვესტ-ინდოეთი (საფრანგეთის კოლონიები) (2858 კმ²):

  • მარტინიკის დიდი კუნძულები (988 კმ²)
  • გვადელუპა მეზობელ კუნძულებთან ერთად (1870 კმ²).

ნიდერლანდების ანტილის კუნძულები ანუ ნიდერლანდების ვესტ-ინდოეთი (ნიდერლანდების კოლონიები) (1130,33 კმ²) შედგება კიურასაოს, სინტ-ესტატიუსის და საბას კუნძულებისაგან.

დანიის ვესტ-ინდოეთი (დანიის კოლონიები) (359 კმ²) შედგებოდა სანტა-კრუსის, სენტ-ჯონის და სენტ-ტომასის კუნძულებისაგან. შემდგომში გადაეცა აშშ-ს.

1784 წლიდან 1878 წლის ჩათვლით არსებობდა შვედეთის კოლონია — კუნძული სენ-ბარტელმი (21 კმ²), რომელიც შემდეგ გადავიდა საფრანგეთის მფლობელობაში.

კუნძულებზე შავკანიანი მოსახლეობა აფრიკიდან მონების შემოყვანის დროს გაჩნდა (დაახლოებით 1511 წელი). ბრიტანეთის კოლონიებში მონობა გაუქმდა 1834 წლიდან, ჰაიტიზე მონობა შეწყდა შავკანიანი მოსახლეობის აჯანყების შემდეგ XVIII საუკუნის ბოლოს, დანიის კოლონიებში — 1847 წლიდან, საფრანგეთის კოლონიებში — 1848 წლიდან, შემდეგ — ნიდერლანდების და ესპანეთის კოლონიებში.

მეკობრეობა

რედაქტირება

მეკობრეობა კარიბის ზღვაზე ჩაისახა XVI საუკუნეში, მეკობრეების, კორსარების (ფრანგ. corsaire) და ბუკანერების (ფრანგ. Boucanier) ძირითადი შეკრების ცენტრები გახდნენ კუნძული ტორტუ და პორტ-როიალი. მისი უდიდებულესობის სამსახურში ერთ-ერთი პირველი კორსარი იყო ფრენსის დრეიკი, რომელიც ყველაზე უფრო ცნობილია ესპანეთის ვერცხლის ქარავანის დატყვევებით ნომბრე-დე-დიოსის პორტში 1572 წელს. მისი საქმე გააგრძელა ჰენრი მორგანმა, რომელმაც 1671 წელს განახორციელა ქალაქ პანამაზე ცნობილი თავდასხმა და შემდგომში გახდა იამაიკის ვიცე-გუბერნატორი.

მეკობრეობის აყვავების დრო დადგა 1700—1730 წლებში, რომელსაც უწოდებენ მეკობრეობის ოქროს საუკუნეს. ამ პერიოდის განმავლობაში სახელი გაითქვეს შავწვერამ და სტიდ ბონეტმა, რომლებიც კარიბის ზღვაში მოქმედებდნენ 1716—1718 წლებში, ასევე ჩარლზ ვეინი, რომლის კარიერა გრძელდებოდა 1716 წლიდან 1719 წლის ჩათვლით. განთქმული ბართოლომიუ რობერტსი, ასევე ჯეკ რეკჰემი და მისი მეგობარი ქალები ენ ბონი და მერი რიდი მეკობრეობდნენ ვესტ-ინდოეთში 1720 წლამდე.

შემდგომი პერიოდის მეკობრეებს შორის გამოირჩევა რობერტო კოფრესი, რომელიც კარიბის რეგიონში მოქმედებდა 1818—1825 წლებში.

პოსტკოლონიური პერიოდი

რედაქტირება

XIX საუკუნიდან იწყება კოლონიალური ქვეყნების გამოსვლა იმპერიიდან. ჰაიტის რევოლუციის დროს მონების აჯანყების შედეგად საფრანგეთის კოლონია სან-დომინგომ (თანამედროვე ჰაიტი) პირველმა მიიღო დამოუკიდებლობა 1804 წელს. კუნძულ ესპანიოლას დარჩენილი ნაწილი ჰაიტელებმა დაიპყრეს 1821 წელს, მაგრამ 1844 წელს ამ ტერიტორიაზე ჩამოყალიბდა დომინიკელთა რესპუბლიკა. კუბის დამოუკიდებლობისათვის ომების სერიის შემდეგ კუბამ ესპანეთ-ამერიკის ომის შედეგად აშშ-ის ჩარევით მიიღო დამოუკიდებლობა ესპანეთისგან 1898 წელს, ხოლო კუნძული პუერტო-რიკო გადავიდა აშშ-ის მმართველობაში. ამის შემდეგ აშშ-მა რეგიონში დაიწყო დომინირება. 1903 წელს აშშ-ის მონაწილეობით პანამა გამოეყო კოლუმბიას და აშენდა პანამის არხი, რომელმაც კარიბის ზღვა დაუკავშირა წყნარ ოკეანეს. არხი გაიხსნა 1914 წლის 15 აგვისტოს და იმყოფებოდა აშშ-ის მმართველობის ქვეშ 1999 წლის 31 დეკემბრამდე. 1917 წელს დანიამ მიჰყიდა საკუთარი სამფლობელო აშშ-ს და მას სახელად ეწოდა აშშ-ის ვირჯინის კუნძულები. 1958 წლიდან 1962 წლამდე პერიოდში დიდი ბრიტანეთის მიერ კონტროლირებადი მიწების დიდი ნაწილი გამოეყო ვესტ-ინდოეთის ფედერაციას, რომელიც შემდგომში დაიშალა ცალკეულ სახელმწიფოებად.

2001 წლის 12 დეკემბერს კარიბის სახელმწიფოების ასოციაციის წევრი ქვეყნების მთავრობების მეთაურებმა, რომლებიც შეიკრიბნენ კუნძულ მარგარიტაზე (ვენესუელა), მიიღეს „მარგარიტის დეკლარაცია“, რომელიც კარიბის ზღვას აღიარებს საერთო მემკვიდრეობად და შეუფასებელ აქტივად, ასევე ქვეყნებს აძლევს თანამშრომლობის მიმართულებას ვაჭრობის, ტურიზმის, ტრანსპორტის და სტიქიური უბედურებების საკითხებში.[2] 2005 წლის 29 ივლისში ქალაქ პანამაში შეხვედრისას ასოციაციის წევრებმა კიდევ ერთხელ დაადასტურეს საკუთარი მიზნები.

პოლიტიკური რუკა

რედაქტირება

დამოუკიდებელი ქვეყნები

რედაქტირება
  მხოლოდ კარიბის გაერთიანების წევრი
   აღმოსავლეთ კარიბის სახელმწიფოების ორგანიზაციისა და კარიბის გაერთიანების წევრი
№ ქვეყანა დროშა დედაქალაქი ფულის ერთეული[3] ოფიციალური ენა ფართობი
(კმ²)		 მოსახლეობა მშპ ერთ სულ მოსახლეზე (მუპ-ის მიხედვით) (US$)
1 ანტიგუა და ბარბუდა[4]   სენტ-ჯონზი აღმოსავლეთ კარიბის დოლარი ინგლისური 440 91 295 18 400
2 ბაჰამის კუნძულები[5]   ნასაუ ბაჰამური დოლარი ინგლისური 13 878 321 834 32 000
3 ბარბადოსი[6]   ბრიჯტაუნი ბარბადოსის დოლარი ინგლისური 431 289 680 25 100
4 კუბა[7]   ჰავანა კუბური პესო ესპანური 109 886 11 047 251 10 200
5 დომინიკა[8]   როზო აღმოსავლეთ კარიბის დოლარი ინგლისური 754 73 449 14 300
6 დომინიკელთა რესპუბლიკა[9]   სანტო-დომინგო დომინიკური პესო ესპანური 48 442 10 349 741 9 700
7 გრენადა[10]   სენტ-ჯორჯესი აღმოსავლეთ კარიბის დოლარი ინგლისური 344 110 152 13 800
8 ჰაიტი[11]   პორტ-ო-პრენსი გურდი ფრანგული, ჰაიტიური კრეოლი 27 750 9 996 731 1 300
9 იამაიკა[12]   კინგსტონი იამაიკური დოლარი ინგლისური 10 991 2 930 050 9 000
10 სენტ-კიტსი და ნევისი[13]   ბასტერი აღმოსავლეთ კარიბის დოლარი ინგლისური 261 51 538 16 300
11 სენტ-ლუსია[14]   კასტრი აღმოსავლეთ კარიბის დოლარი ინგლისური 616 163 362 13 100
12 სენტ-ვინსენტი და გრენადინები[15]   კინგსტაუნი აღმოსავლეთ კარიბის დოლარი ინგლისური 389 102 918 12 100
13 ტრინიდადი და ტობაგო[16]   პორტ-ოვ-სპეინი ტრინიდადი და ტობაგოს დოლარი ინგლისური 5 131 1 223 916 20 300
სულ 219 313 36 751 917

დამოკიდებული ტერიტორიები

რედაქტირება

მიუხედავად იმისა, რომ მონსერატი იმყოფება გაერთიანებული სამეფოს შემადგენლობაში, ის მაინც აღმოსავლეთ კარიბის სახელმწიფოების ორგანიზაციისა და კარიბის გაერთიანების წევრია.

№ ტერიტორია მეტროპოლია დროშა დედაქალაქი ფულის ერთეული ოფიციალური ენა ფართობი
(კმ²)		 მოსახლეობა მშპ ერთ სულ მოსახლეზე (მუპ-ის მიხედვით) (US$)
1 ანგილია[17] გაერთიანებული სამეფო   ვალი აღმოსავლეთ კარიბის დოლარი ინგლისური 91 16 086 12 200
2 არუბა[18] ნიდერლანდები   ორანესტადი ფლორინი ნიდერლანდური, პაპიამენტო 178 110 663 25 300
3 ბრიტანეთის ვირჯინის კუნძულები[19] გაერთიანებული სამეფო   როუდ-ტაუნი ამერიკული დოლარი ინგლისური 153 32 680 42 300
4 კაიმანის კუნძულები[20] გაერთიანებული სამეფო   ჯორჯტაუნი კაიმანის კუნძულების დოლარი ინგლისური 264 54 914 43 800
5 სენ-მარტენი[21] საფრანგეთი   მარიგო ევრო ფრანგული 54 31 530 19 300
6 კიურასაო[22] ნიდერლანდები   ვილემსტადი ნიდერლანდების ანტილების გულდენი ნიდერლანდური, პაპიამენტო 444 146 836 20 567
7 მონსერატი[23] გაერთიანებული სამეფო   პლიმუთი (დე იურე)
ბრეიდსი (დე ფაქტო)		 აღმოსავლეთ კარიბის დოლარი ინგლისური 102 5 215 8 500
8 ნავასა[24] აშშ   - ამერიკული დოლარი ინგლისური 5 0 0
9 პუერტო-რიკო[25] აშშ   სან-ხუანი ამერიკული დოლარი ესპანური, ინგლისური 9 104 3 620 897 27 384
10 სენ-ბარტელმი[26] საფრანგეთი   გუსტავია ევრო ფრანგული 22 7 267 37 000
11 სინტ-მარტენი[27] ნიდერლანდები   ფილიპსბურგი ნიდერლანდების ანტილების გულდენი ნიდერლანდური, ინგლისური 34 39 689 15 400
12 ტერქსისა და კაიკოსის კუნძულები[28] გაერთიანებული სამეფო   კოკბერნ-ტაუნი ამერიკული დოლარი ინგლისური 616 49 070 29 100
13 აშშ-ის ვირჯინის კუნძულები[29] აშშ   შარლოტ-ამალია ამერიკული დოლარი ინგლისური 346 104 170 14 500
14 ბონეირი ნიდერლანდები   კრალენდეიკი ამერიკული დოლარი ნიდერლანდური 294 16 541 N/A
15 გვადელუპა საფრანგეთი   ბას-ტერი ევრო ფრანგული 1 628 405 500 N/A
16 მარტინიკა საფრანგეთი   ფორ-დე-ფრანსი ევრო ფრანგული 1 128 403 795 N/A
17 საბა ნიდერლანდები   ბოტომი ამერიკული დოლარი ნიდერლანდური 13 1 971 N/A
18 სინტ-ესტატიუსი ნიდერლანდები   ორანესტადი ამერიკული დოლარი ნიდერლანდური 21 3 791 N/A
სულ 14 497 5 050 615

დემოგრაფია

რედაქტირება

ევროპელების მოსვლამდე კარიბის აუზის რეგიონში დიდი და მცირე ანტილის კუნძულებზე დომინირებდა ტაინოს ხალხი, თუმცა კუბის კუნძულის დასავლეთში (გუანახატაბეი) და კუნძულ ესპანიოლას დასავლეთში (სიგუაიო) ცხოვრობდნენ ცალკეული მცირერიცხოვანი ტომების ჯგუფები. ტრინიდადის კუნძულზე და მცირე ანტილის სამხრეთის კუნძულებზე ცხოვრობდნენ კარიბები. იმ პერიოდისთვის კარიბის აუზის მოსახლეობის რაოდენობა სავარაუდოდ 750 000 ადამიანს შეადგენდა. ევროპელებთან კონტაქტის შემდეგ სხვადასხვა დაავადებების გავრცელების შედეგად, რომლებთანაც ადგილობრივ მოსახლეობას იმუნიტეტი არ გააჩნდა[30], მათი რაოდენობა გაცილებით შემცირდა.[31] ევროპელი კოლონიზატორების მიერ დასავლეთ აფრიკიდან მონების სახით კარიბის რეგიონში სხვადასხვა სახის სამუშაოებისთვის შემოიყვანეს კონგოს, იგბოს, აკანის, ფონის და იორუბას ტომის ხალხი.[32] ამავე რეგიონში ჩამოასახლეს ინგლისელების მიერ ირლანდიიდან ინგლისში დეპორტირებული ირლანდიელები.[33] მათ გარდა ასევე რეგიონში დასახლდნენ ბრიტანეთიდან, საფრანგეთიდან, ესპანეთიდან, ნიდერლანდებიდან, პორტუგალიიდან, იტალიიდან და დანიიდან ჩამოსული იმიგრანტები, თუმცა სიკვდილიანობის მაჩვენებელი მაინც მაღალი რჩებოდა ყველა ეთნიკური ჯგუფისათვის.[34]

1800 წლისათვის მოსახლეობის რაოდენობამ სავარაუდოდ შეადგინა ორი მილიონი ადამიანი.[35] ადამიანები ინდოეთიდან, ჩინეთიდან და სხვა ქვეყნებიდან რეგიონში დასახლდნენ XIX საუკუნეში.[36] ტრანსატლანტიკური მონათვაჭრობის შეწყვეტის შემდეგ მოსახლეობის რაოდენობა იზრდებოდა ბუნებრივი გამრავლების გზით.[37] 2000 წლისათვის მოსახლეობის რაოდენობა დაახლოებით 37,5 მილიონს შეადგენს.[38]

ბრიტანეთის ვესტ-ინდოეთის, საფრანგეთის ვესტ-ინდოეთის და ნიდერლანდების ანტილის კუნძულების (ნიდერლანდების ვესტ-ინდოეთი) მოსახლეობის უმრავლესობას აფრიკიდან ჩამოსულთა შთამომავლები წარმოადგენენ. მათ გარდა უმცირესობას წარმოადგენენ მულატები და ევროპელი თეთრკანიანი ხალხი, ძირითადად: ინგლისელები, ფრანგები, ნიდერლანდელები, პორტუგალიელები და იტალიელები. აზიელები, ძირითადად ჩინელები და ინდოელები რეგიონში საკმაოდ უმცირესობაში არიან, თუმცა ინდოელები ტრინიდადი და ტობაგოს მოსახლეობის თითქმის ნახევარს შეადგენენ, ხოლო იამაიკაში, გვადელუპაში, მარტინიკაში, გრენადაში და სენტ-ვინსენტი და გრენადინებში საერთო მოსახლეობის გარკვეულ პროცენტს წარმოადგენს.

ისეთ დიდ კუნძულებზე, როგორიცაა იამაიკა ცხოვრობს საკმაოდ დიდი რაოდენობის აფრიკელი მოსახლეობა, რომლებიც იქ დიდ უმრავლესობას წარმოადგენს. ეს მონების შემოყვანის მრავალწლოვანი პერიოდის შედეგია. მათ გარდა იქ მცირე რაოდენობით ცხოვრობენ თეთრკანიანები, ჩინელები, ინდოელები, არაბები და ლათინოამერიკელები. იამაიკაზე ასევე ცხოვრობენ მულატებიც, რომლებიც საკუთარ თავს ან შერეული რასის წარმომადგენლებს, ან ყავისფრებს უწოდებენ. ტრინიდადი და ტობაგოს მოსახლეობა მულტი რასობრივია. მოსახლეობის დაახლოებით ნახევარი აფრიკული წარმოშობისაა, ხოლო მეორე ნახევარი ინდოელია. უმცირესობაში იმყოფებიან ჩინელები, არაბები, თეთრკანიანები და ადგილობრივი ინდიელები. ამ მულტი რასობრივმა მოსახლეობამ შექმნა სუბეთნოსები, როგორებიცაა: მულატები, ჩინდიანები (ჩინელებისა და ინდოელების ნაჯვარი) და დუგლა (აფრიკელებისა და ინდოელების ნაჯვარი).

რეგიონის ესპანურენოვან ქვეყნებში ცხოვრობს უპირატესად შერეული წარმომავლობის ხალხი, აფრიკული ან ევროპული უმრავლესობით. პუერტო-რიკოში ცხოვრობს მოსახლეობის ევროპული უმრავლესობა, ევრო-აფრიკული მულატების დიდი რაოდენობით და დასავლეთ აფრიკული უმცირესობით. კუბის მოსახლეობის მესამედი აფრიკული წარმოშობისაა, მულატების დიდი რაოდენობით. დომინიკანელთა რესპუბლიკას ჰყავს ყველაზე დიდი შერეული რასის მოსახლეობა, რომლებიც შედგება ევროპული, აფრიკული და ინდიელი მოსახლეობის ნარევისაგან.

ენები

რედაქტირება

კარიბის რეგიონის ენები გამოხატავენ მის მრავალფეროვან ისტორიას და კულტურას. რეგიონში მოქმედებს ექვსი ოფიციალური ენა, რომელზეც ლაპარაკობენ კარიბის რეგიონის ქვეყნებში. ეს ექვსი ენაა:

  • ესპანური (ოფიციალური ენა კუბაში, დომინიკელთა რესპუბლიკაში და პუერტო-რიკოში)
  • ინგლისური (ოფიციალური ენა ანგილიაში, ანტიგუა და ბარბუდაში, ბაჰამის კუნძულებზე, ბარბადოსში, ბრიტანეთის ვირჯინის კუნძულებზე, კაიმანის კუნძულებზე, დომინიკაში, გრენადაში, იამაიკაში, მონსერატში, პუერტო-რიკოში, სენტ-კიტსი და ნევისში, სენტ-ლუსიაში, სენ-მარტენში, სენტ-ვინსენტ და გრენადინებში, ტრინიდადი და ტობაგოში, ტერქსისა და კაიკოსის კუნძულებზე და აშშ-ის ვირჯინის კუნძულებზე)
  • ფრანგული (ოფიციალური ენა გვადელუპაში, ჰაიტიში, მარტინიკაში, სენ-ბარტელმიში და სენტ-მარტინში)
  • ნიდერლანდური (ოფიციალური ენა არუბაში, ბონეირში, კიურასაოში, საბაში, სინტ-ესტატიუსში და სინტ-მაარტენში)
  • ჰაიტიური კრეოლი (ოფიციალური ენა ჰაიტიში)
  • პაპიამენტო (პორტუგალიური და ესპანური კრეოლური ენა) (ოფიციალური ენა არუბაში, ბონეირში და კიურასაოში)

ამ ექვსი ოფიციალური ენის გარდა რეგიონში ლაპარაკობენ სხვადასხვა კრეოლურ და ადგილობრივ ენებზე. ათობით კრეოლური ენა გამოიყენება მოსახლეობის მიერ არაოფიციალურ დონეზე. ბევრი ადგილობრივი ენა, მათ შორის მკვიდრი ინდიელი მოსახლეობის ენები ან გაქრა ან ქრება.

ერთიანი კარიბის თანამეგობრობის შექმნის მუდმივად მზარდ მცდელობასთან ერთად ენობრივი მრავალფეროვნება კარიბის აუზის ზოგიერთ კუნძულზე, რომელიც გამოწვეულია პოსტ კოლონიური პრობლემით, ენობრივი პოლიტიკის გატარებით გვარდება. ეს პოლიტიკა დღეისათვის ძირითადად მიმართულია მრავალენოვნებაზე.

კარიბის აუზის ქვეყნებში ყველაზე გავრცელებული ენებია ან ევროპული (ინგლისური, ესპანური, ფრანგული და ნიდერლანდური), ან კრეოლური რომელიმე ევროპულ ენაზე დაფუძნებული.

ინგლისური ენა პირველი ან მეორეა კარიბის აუზის ქვეყნებში და ასევე არაოფიციალური „ტურიზმის ენაა“, რომელიც დომინირებული დარგია ამ რეგიონში. კარიბის აუზის ქვეყნებში ოფიციალური ენა, როგორც წესი ის ენაა თუ რომელ კოლონიალურ ქვეყანას (დიდი ბრიტანეთი, საფრანგეთი, ესპანეთი და ნიდერლანდები) მიეკუთვნებოდა დღეისათვის არსებული დამოუკიდებელი სახელმწიფო.

რელიგია

რედაქტირება

კარიბის აუზის რეგიონის ქვეყნებში მოსახლეობის დიდი უმრავლესობა ქრისტიანია:

ქრისტიანული რელიგიის მიმდევრები ქვეყნების მიხედვით
ქვეყანა ქრისტიანი (ად.) ქრისტიანი (%) კათოლიკე (%) პროტესტანტი (%)
  ანგილია 15 000 90,5 % 3,5 % 87 %
  ანტიგუა და ბარბუდა 66 000 74,0 % 10 % 64 %
  არუბა 98 000 88 % 80,8 % 7,8 %
  აშშ-ის ვირჯინის კუნძულები 104 170 93 % 34 % 59 %
  ბაჰამის კუნძულები 350 000 81 % 13,5 % 67,6 %
  ბარბადოსი 244 000 74 % 4,2 % 70 %
  ბერმუდის კუნძულები 44 004 64,7 % 15 % 50 %
  ბრიტანეთის ვირჯინის კუნძულები 23 000 94,0 % 85 % 9 %
  კაიმანის კუნძულები 42 000 73,8 %
  კიურასაო 146 836 86,0 % 73 % 13 %
  კუბა 9 523 000 85,0 % 85 %
  გვადელუპა 452 776 91 % 86 % 5 %
  დომინიკა 59 000 88,7 % 61 % 27 %
  დომინიკელთა რესპუბლიკა 9 734 000 95,2 % 80 % 15 %
  გრენადა 101 000 97,3 % 53 % 45 %
  ჰაიტი 9 597 000 96,0 % 80,0 % 16 %
  იამაიკა 1 784 000 65,3 % 2 % 63,3 %
  მარტინიკა 390 371 96 % 95 % 1 %
  პუერტო-რიკო 3 878 000 97,0 % 50 % 47 %
  სენტ-კიტსი და ნევისი 51 538 82,4 % 7 % 75,4 %
  სენტ-ლუსია 163 362 91,0 % 67,5 % 23,5 %
  სენტ-ვინსენტი და გრენადინები 102 918 93,0 % 13 % 80 %
  ტრინიდადი და ტობაგო 774 000 57,6 % 21,5 % 33,4 %

ქრისტიანობის გარდა რეგიონში ასევე გავრცელებულია ინდუიზმი, რომელთა ყველაზე მნიშვნელოვანი რაოდენობა ცხოვრობს ტრინიდადსა და ტობაგოზე.

ინდუსების რაოდენობა კარიბის აუზის ქვეყნებში:

  • ტრინიდადი და ტობაგო: 240 100 ადამიანი ანუ 18,2 % (2011 წლის აღწერა)[39]
  • იამაიკა: 1453 ადამიანი (2000 წლის აღწერა)[40]
  • ბარბადოსი: 840 ადამიანი ანუ 0,34 % (2000 წლის აღწერა)[41]
  • კაიმანის კუნძულები: 454 ადამიანი (2010 წლის აღწერა)[42]
  • ბაჰამის კუნძულები: 428 ადამიანი ანუ 0,12 % (2010 წლის აღწერა)[43]
  • ანგილია: 45 ადამიანი (2001 წლის აღწერა)[44]
  • სენტ ლუსია: 500 ადამიანი ანუ 0,3 % (2010 წლის აღწერა)[45]
  • გრენადა: 156 ადამიანი (2001 წლის აღწერა)[46]
  • სენტ კიტსი და ნევისი: 371 ადამიანი ანუ 0,80 % (2001 წლის აღწერა)[47]
  • სენტ ვინსენტი და გრენადინები: 83 ადამიანი ანუ 0,08 % (2001 წლის აღწერა)[48]
  • მონსერატი: 31 ადამიანი ანუ 0,8 % (2001 წლის აღწერა)

გარდა ამ ორი რელიგიისა რეგიონში ცხოვრობს ისლამის, რასტაფარის და აფრო-ამერიკული რელიგიების მცირერიცხოვანი ჯგუფები.

პოლიტიკა

რედაქტირება

მიუხედავად ფართობის და მოსახლეობის სიმცირისა კარიბის აუზის ქვეყნების პოლიტიკური სისტემა მრავალფეროვანია. ეს სისტემები დაკავშირებულია მათ კოლონიურ ისტორიასთან. დემოკრატიის ძირითადი პოლიტიკური სისტემები ბევრ ქვეყანაში განსხვავებულია. პარტიულ სისტემას წარმოადგენენ ერთად გაერთიანებული სხვადასხვა პოლიტიკური პარტიები.

ეს სისტემები იყოფიან ერთპარტიულ სისტემად, ორპარტიულ სისტემად და მრავალპარტიულ სისტემად. ერთპარტიული სისტემა არსებობს კუბაში. ესაა რევოლუციური დემოკრატიული სოციალიზმის მიმდევარი პარტია, რომლის მიზანი ქვეყანაში კომუნიზმის აშენებაა. კუბაში სხვა პარტიებიც არსებობენ, მაგრამ ისინი უკანონოდ ითვლება და აკრძალულია. კუბის პარტიული ხელმძღვანელობა აცხადებს, რომ დემოკრატია ხალხის ძალაა და ის ყველაზე ვრცელდება, ხოლო მისით სარგებლობა მთელ კუბელ ხალხს შეუძლია.

ორპარტიული სისტემა ძირითადად გვხვდება ინგლისურენოვან ქვეყნებში. ამ დროს არჩევნებში გამარჯვების შანსი მხოლოდ ორ ტრადიციულ პარტიას გააჩნია, თუმცა ზოგჯერ რამდენიმე ადგილს ზოგიერთი სხვა პარტიაც იკავებს. ეს ორი პარტია ისტორიულად მონაცვლეობით მოდიან ხოლმე ხელისუფლების სათავეში არჩევნების შემდეგ. კლასიკური ორპარტიული სისტემა გვხვდება იამაიკაში და ბარბადოსში. იამაიკა არის ბრიტანული სახელისუფლებო სტილის კლასიკური წარმომადგენელი, სადაც მოქმედებს ორპალატიანი პარლამენტი და არჩევნების გზით ხელისუფლებაში მოდის ან იამაიკის სახალხო ნაციონალური პარტია, ან იამაიკის ლეიბორისტული პარტია.

არსებობს ორპარტიული სისტემის სხვადასხვა ვარიაციები, როდესაც ერთ-ერთი მხარე წარმოადგენს დომინანტს. ტრინიდადი და ტობაგოში სახალხო-ეროვნული მოძრაობა ხელისუფლებაში რჩებოდა 1956 წლიდან 1986 წლის ჩათვლით. ანტიგუა და ბარბუდაში ლეიბორისტული პარტია 1951 წლიდან ხელისუფლებაში იყო საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში. სენტ კიტსი და ნევისში ლეიბორისტული პარტია 1962 წლიდან ხელისუფლებაშია დღემდე. გრენადაში შრომის გაერთიანებული პარტია 1951 წლიდან 1979 წლამდე იყო ხელისუფლებაში, რის შემდეგაც მარქსისტული პუტჩის შედეგად, რომელსაც ხელმძღვანელობდა მორის ბიშოპი, ის შეცვალა რევულუციონერთა პარტიამ.

მრავალპარტიული სისტემის დროს ხელისუფლებაში იმყოფება სამი ან მეტი პარტია (ან კოალიცია). საკანონმდებლო ორგანოში პარტიებს ადგილები მიეკუთვნება მოპოვებული ხმების შესაბამისად. ამიტომ იქ ადგილების მოსაპოვებლად არჩევნების წინ მცირერიცხოვანი პარტიები ერთიანდებიან ან ქმნიან კოალიციებს. ასეთი საარჩევნო პოლიტიკა ხშირია ჰაიტიში, სადაც პოლიტიკური პარტიების რაოდენობა ოცდაათამდეა.

კარიბის აუზში ზოგიერთი კუნძული რჩება მეტროპოლიების კონტროლ ქვეშ. საფრანგეთის კუთვნილი კუნძულებიდან ზოგი შედის საფრანგეთის დეპარტამენტების შემადგენლობაში (სენ-ბარტელმი, სენ-მარტენი) და ირჩევენ საკუთარ წარმომადგენლებს საფრანგეთის ეროვნულ კრებაში, ზოგიც ზღვისიქითა რეგიონის შემადგენლობაში (გვადელუპა, მარტინიკა). ნიდერლანდების კუთვნილი კუნძულების ნაწილი ეკუთვნის ნიდერლანდების სპეციალურ მუნიციპალიტეტს (ბონეირი, საბა, სინტ-ესტატიუსი), ნაწილი თვითმართვადი სახელმწიფოებია მნიშვნელოვანი ავტონომიით ნიდერლანდების სამეფოს შემადგენლობაში (კიურასაო, სინტ-მარტენი), ხოლო არუბა თვითმართვადი სახელმწიფო წარმონაქმნია ნიდერლანდების სამეფოს შემადგენლობაში. დიდი ბრიტანეთის და აშშ-ის კუთვნილ კუნძულებს ჰყავთ არჩეული თვითმმართველობის ორგანოები და ადგილობრივი შემოსავლები ასევე რჩება მათსავე ადგილობრივ ბიუჯეტში. გარდა ამისა მეტროპოლიები მათ ასევე ეხმარებიან საკუთარი ბიუჯეტიდანაც.

ეკონომიკა

რედაქტირება

კარიბის აუზის ქვეყნების ეკონომიკა მრავალფეროვანია, მაგრამ საკმაოდ დამოკიდებულია ბუნებრივ რესურსებზე, სოფლის მეურნეობაზე და ტურიზმზე.

ბუნებრივი რესურსები

რედაქტირება

საერთაშორისო სტანდარტებით, კარიბის აუზის ქვეყნები მდიდარია ბუნებრივი რესურსებით. რესურსები, რომლებსაც შეაქვთ მნიშვნელოვანი წვლილი ეროვნულ ეკონომიკაში და დასაქმების რეგიონალურ სამსახურში, მოიცავს: თევზჭერას, ბოქსიტებს, რკინას, ნიკელს, ნავთობს და ხე-ტყის მასალას. აღსანიშნავია, რომ კარიბის აუზის ქვეყნებში ყველაზე მთავარი რესურსია კუნძულების ტროპიკული ბუნება, რომელმაც რეგიონში დაამკვიდრა უნიკალური ტურისტული სექტორი. სასარგებლო წიაღისეულის ყველაზე უფრო დიდი მარაგი, რომლებიც მსოფლიო ბაზარზე საკმაოდ ძვირად ფასობს მდებარეობს: კუბაში, იამაიკაში და ტრინიდადი და ტობაგოზე. 1990-იან წლების დასაწყისში კუბის ეკონომიკური წინსვლა უკავშირდება ტურიზმის განვითარებას, ასევე ნავთობის და ნიკელის მოპოვების გაზრდას, რაც გამოიწვია ამ დარგებში ინვესტიციების მოზიდვამ. მიუხედავად ამისა, აღსანიშნავია, რომ მსოფლიო საბაზრო ფასების დაწევამ კორექტირება მოახდინა კუბის შემოსავლებზე. აღსანიშნავია, რომ კუბაზე ახალი რესურსების უმრავლესობა თავმოყრილია გაფართოებულ ნავთობის საბადოებზე, შელფის საბადოების ჩათვლით. იამაიკას ბოქსიტების და თიხის წარმოებაში უკავია მეორე ადგილი წამყვან საექსპორტო დარგებს შორის ტრინიდადის და ტობაგოს ნავთობის დარგის შემდეგ კარიბის გაერთიანების ფარგლებში. იამაიკის ბოქსიტების და თიხის წარმოებაში წამყვან ადგილებზე დგანან ჩრდილო ამერიკული ფირმები და შესაბამისად ეს რესურსები ტრადიციულად ექსპორტირდება ჩრდილოეთ ამერიკის მიმართულებით. წამყვანი კარიბული ექსპორტი მიემართება ტრინიდადი და ტობაგოდან, რომელსაც აქვს ნავთობის საკმაოდ დიდი მარაგი და შეფასებულია, როგორც ყველაზე მდიდარი ქვეყანა ბუნებრივი რესურსების მხრივ. ამის გამო, ტრინიდადი და ტობაგოს რეგიონში ასევე მაღალი ადგილი უკავია ისეთი სამრეწველო პროდუქციის წარმოებაში, როგორებიცაა: ბიტუმი, ამიაკი და რკინა.

სოფლის მეურნეობა

რედაქტირება

კარიბის აუზის ქვეუნების მთლიან შიდა პროდუქტში, სოფლის მეურნეობას ასევე შეაქვს თავისი გარკვეული წილი. ის უზრუნველყოფს ადგილობრივი მოსახლეობის საკვები პროდუქტებით მომარაგებას და დასაქმებას. იმ დროს, როდესაც სოფლის მეურნეობა კარიბის აუზის ქვეყნების უმრავლესობაში წარმოადგენს მიწადმოქმედების ძირითად ეკონომიკურ მაჩვენებელს, მის წილად რეგიონის კუნძულების უმრავლესობაზე მოდის სულ უფრო ცოტა მთლიანი შიდა პროდუქტი. მაგრამ, ბევრი სხვა განვითარებული ქვეყნებისაგან განსხვავებით, ეს ტენდენცია აიხსნება საწარმოო სექტორის ზრდით, ტრინიდადი და ტობაგოს გარდა. ზოგიერთი ასოციაციები, რომლებიც რეგიონში წარმოადგენენ სასოფლო სამეურნეო დარგებს, არიან: კარიბის აუზის საკვები პროდუქტების საზოგადოება (CFCS); ქარზურგა კუნძულებზე და ნაწილობრივ სენტ ვინსენტი და გრენადინებზე — ფერმერთა ასოციაცია, სენტ ვინსენტი და გრენადინებზე, სენტ-ლუსიაში, დომინიკაში და გრენადაში — სამართლიანი ვაჭრობა.

გლობალიზაცია: გამოწვევები და პერსპექტივები

რედაქტირება

თუმცა, გლობალიზაციამ მის თანამედროვე კონტექსტში, უპირობოდ, შეცვალა კარიბის აუზის ქვეყნების ეკონომიკის დინამიკა, მაინც უნდა აღინიშნოს, რომ “ერთა თანამეგობრობის ქვეყნები იყვნენ პასიურად ინტეგრირებულები საერთაშორისო ეკონომიკაში მთელი მათი თანამედროვე ისტორიის განმავლობაში”. რეგიონის ეკონომიკა მუდამ დაკავშირებულია ექსპორტის ერთ ან რამდენიმე დარგზე. მაშინ როდესაც ბაზრის დივერსიფიკაციის რამდენიმე ცდა იქნა განხორციელებული, პოლიტიკური და ეკონომიკური ინფრასტრუქტურის განვითარებისკენ მიმართული მცდელობა აუცილებლად სწრაფად უნდა რეაგირებდეს ბაზრის ცვალებადობაზე და კონკურენტუნარიანობის დაკარგვაზე, რადგანაც მთავარ საექსპორტო სექტორებში მუდამ რჩება დაპირისპირება.

კულტურა

რედაქტირება

კარიბული კულტურა — ტერმინია, რომელიც აერთიანებს მხატვრულ, მუსიკალურ, ლიტერატურულ, კულინარულ, პოლიტიკურ და სოციალურ ელემენტებს, რომლებიც დამახასიათებელია კარიბის აუზის ხალხებისათვის მთელ მსოფლიოში. კარიბული კულტურა ისტორიულად იმყოფება ევროპული კულტურისა და ტრადიციის, განსაკუთრებით ბრიტანული, ესპანური და ფრანგული გავლენის ქვეშ. დროთა განმავლობაში, აფრიკელების და სხვა იმიგრანტების კულტურის ელემენტები ჩაერთვნენ კარიბულ კულტურაში. ის ასევე საკმაოდ დამოკიდებულია მის ლინგვისტიკურ, ეკონომიკურ და კულტურულ მეზობელთან — ამერიკის შეერთებულ შტატებთან.

კარიბის აუზის ქვეყნების მთავრობები კარიბულ კულტურას ეხმარებიან განვითარების პროგრამებით, კანონებით და შესაბამისი ინსტიტუტებით. მათ შექმნეს კორპორაციები კარიბული კულტურის გასავითარებლად ისეთი მასობრივი საინფორმაციო საშუალებების მეშვეობით, როგორიცაა კარიბების რადიომაუწყებლობის კორპორაცია (CBC), და ეხმარება მრავალ ისეთ ღონისძიებებს, რომლებიც დაეხმარება კარიბულ ტრადიციებს.

კარიბული კულტურა, როგორც მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში, მისი ისტორიის, გეოგრაფიის და პოლიტიკური სისტემის პროდუქტია. კარიბის აუზის მომავალი დასახლებები შეიქმნა ხალხთა მიგრაციის ტალღებით, რომლებიც ჯამში ქმნის წეს-ჩვეულებების, სამზარეულოს და ტრადიციების უნიკალურ ნარევს, რომლითაც ხასიათდება ერების სოციალ-კულტურული განვითარება.

კარიბის აუზის კულტურის განვითარება

რედაქტირება

კარიბული კულტურა მისი ისტორიისა და გეოგრაფიის პროდუქტია. კარიბის აუზის ტერიტორიის უმრავლესობაზე ადამიანებით დასახლება მოხდა უფრო ადრე, ვიდრე ევროპული კოლონიებისა ამერიკის კონტინენტზე, რის შედეგადაც პირველდასახლებულების, ფერმერების და ვაჭრების თემები და სომბოლოები მთავარ როლს ასრულებენ კარიბული კულტურის ადრეულ განვითარებაში. 1759 წელს კარიბის აუზის მნიშვნელოვანი ტერიტორიის ბრიტანეთის მიერ დაუფლებამ შედეგად მოიტანა დიდი ფრანგულენოვანი დასახლებების ბრიტანეთის მმართველობაში გადასვლა, რაც აუცილებელს ხდიდა კომპრომისს და თანხმობას, მაშინ როდესაც ჩრდილო ამერიკის ცამეტი კოლონიებიდან ლოიალისტების მიგრაციამ შემოიტანა ძლიერი ბრიტანული, ესპანური, ფრანგული, აფრიკული და ნიდერლანდური გავლენა.

თუმცა კარიბის აუზის მკვიდრ მოსახლეობასა და პირველდასახლებულებს შორის პირველი ურთიერთთანაცხოვრება დიდ ხანს არ გაგრძელებულა, შეერთებული შტატების ადგილობრივი მოსახლეობის ევროპელებთან ურთიერთობის გამოცდილებასთან შედარებით.

ორენოვნება და მულტიკულტურალიზმი

რედაქტირება

კარიბის აუზის ფრანგულენოვანი, ესპანურენოვანი, კრეოლური და პატუას ენოვანი ნაწილი განვითარების დასაწყისში იყო შედარებით შეკრული XVII და XVIII საუკუნეებში, რამაც ფრანგულენოვან კულტურას მისცა საშუალება, რომ გადარჩენილიყო და აყვავებულიყო კარიბის აუზის ფარგლებში.

მრავალკულტურული შთამომავლობა დამკვიდრებულია ბევრ კუნძულზე. კარიბის აუზის რაიონში, კულტურის მრავალფეროვნება კულტურის ნორმაა და სხვადასხვაობა ეს არის ძალა, რომელიც აერთიანებს საზოგადოებას. თუმცა ოფიციალურად კარიბის აუზის მოსახლეობის მეოთხედი ინგლისურენოვანია, ყველაზე მრავალრიცხოვანი ჯგუფი ესპანურენოვანია, მოსახლეობის დაახლოებით 22 % ლაპარაკობს ფრანგულ ენაზე, მხოლოდ 1 % ლაპარაკობს ნიდერლანდურ ენაზე. მიუხედავად იმისა, რომ კარიბის აუზში დღეს 59 ცოცხალი ენაა[49] ეს არ ეკუთვნის მარტო „კარიბის ზღვის კუნძულებს“, ის მოიცავს „კონტინენტალურ კარიბის ზღვას“.

საფრანგეთის კუნძულებზე, კულტურული იდენტიფიკაცია ძლიერია და ბევრი ფრანგულ ენაზე მოლაპარაკე კუნძულელი კარიბის ინგლისური კულტურისგან განსხვავებით ფრანგული კულტურის მიმდევარია, მაგრამ ზოგიერთები კარიბის აუზს ასევე ხედავენ, როგორც რამდენიმე რეგიონალური და ეთნიკური სუბკულტურის ერთობლიობას.

ფრანგულენოვანი კარიბული კულტურა ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითია, ხოლო ესპანურენოვანი კულტურის ზემოქმედებამ ხელი შეუწყო არაინგლისური დიალექტების დღემდე არსებობას; მაგრამ, ოლსტერის იმიგრანტების გავლენამ ბარბადოსში მოიტანა იქ კარიბული კულტურის მინიმუმამდე დაყვანა და 1980-იან წლებამდე მის მაგივრად ბრიტანული გავლენის გაძლიერება. კარიბის აუზის ქვეყნებში, წყნარი ოკეანის ქვეყნებთან ვაჭრობამ მოიტანა ჩინეთის დიდი გავლენა ტრინიდადი და ტობაგოში და სხვა რეგიონებში.[50][51][52][53][54]

კარიბული იდენტიფიცირება

რედაქტირება

პირველი ფრანგული, ინგლისური და ესპანური დამსახლებლები გავლენას ახდენდნენ კარიბულ იდენტიფიკაციაზე XVII საუკუნის დასაწყისიდან. პირველმა დასახლებულებმა მთავარი როლი შეასრულა ევროპული კოლონიების განვითარებაზე კარიბის აუზში, რაც გამოიხატება დახმარების გაწევა კონტინენტის დაზვერვაში, შაქრით ვაჭრობაში, ევროპული ქვეყნების გავლენის სფეროებისთვის ბრძოლაში, აფრო-კარიბული საზოგადოების ჩამოყალიბებაში. მათი ხელოვნების და კულტურის დახმარებით, მკვიდრი მოსახლეობა და აფრიკული წარმოშობის ხალხი აგრძელებს გავლენის მოხდენას კარიბულ იდენტიფიკაციაზე.

დიდ ბრიტანეთთან პოლიტიკური და კულტურული კავშირების თანდათანობითმა შესუსტებამ და XX საუკუნეში ევროპიდან, აფრიკიდან და აზიიდან ჩამოსულმა ხალხმა ჩამოაყალიბა კარიბული იდენტიფიკაცია. პროცესი, რომელიც დღესაც გრძელდება არაბრიტანული და ფრანგული სივრციდან დიდი რაოდენობით იმიგრანტების ჩამოსვლით, სადისკუსიოდ უმატებს მას მულტიკულტურიზმის თემას. დღეს, კარიბის აუზს აქვს ერების და კულტურის ნაირფეროვანი სახე და პოლიტიკის კონსტიტუციური დაცვა, რომლებსაც წინ მიჰყავთ მულტიკულტურალიზმი და არა ერთი ეროვნული მითი.

კარიბული პიროვნების პრობლემა რჩება განსაკუთრებული ყურადღების ქვეშ. მიუხედავად ამისა, ნამდვილი კარიბული მოდა, იდენტიფიცირების ძიებაშიც კი მაინც ხდება თვითკრიტიკის ობიექტი, როგორც წესი, იმიტომ რომ ბევრი კარიბელი ადამიანი ურევს კოლონიალური მონობისაგან საკუთარი თავის განწმენდის მიზეზს და აღრმავებს საკუთარი კარიბული იდენტიფიკაციის დაკარგვას, ებღაუჭება აფრიკულ არაიდენტიფიკაციას მის მაგივრად.[55][56]

კულტურული პროტექციონიზმი კარიბის აუზში

რედაქტირება

კარიბის აუზში კულტურულმა პროტექციონიზმმა XX საუკუნის შუახნიდან მიიღო გამიზნული, ინტერვენციული მცდელობის ფორმები კარიბის აუზის ქვეყნების სხვადასხვა მთავრობების მხრიდან კარიბული კულტურის მხარდასაჭერად და უცხოური, ძირითადად ამერიკული კულტურის გავლენის შესაზღუდად შიდა აუდიტორიისათვის. აშშ-თან საერთო საზღვრების და საერთო ენის (უმრავლესობისთვის) გამოსანახად, კარიბის აუზის ქვეყნები რთულ მდგომარეობაში იმყოფებიან ამერიკულ კულტურასთან მიმართებაში, იქნება ეს პირდაპირი დარტყმა კარიბულ ბაზარზე, თუ ამერიკული კულტურის გენერალური გავრცელება გლობალურ მედია-არენაზე. ჯერჯერობით კარიბის აუზის მაცხოვრებლები ცდილობენ შეინარჩუნონ საკუთარი კულტურული ნაირსახეობა, მათ ასევე უნდა დააბალანსონ ეს სავაჭრო შეთანხმებებთან პასუხისმგებლობაში, ისეთების როგორებიცაა ვაჭრობისა და ტარიფების გენერალური შეთანხმება (GATT) და თავისუფალი ვაჭრობის ჩრდილო ამერიკული შეთანხმება (NAFTA).

სიმბოლოები

რედაქტირება

კარიბის აუზის ქვეყნების ოფიციალური სიმბოლოები მოიცავს თუთიყუშს, პალმასა და ნიჟარას. ქვეყნების ბევრი ოფიციალური სიმბოლოები, ისეთები როგორებიცაა კარიბის აუზის ქვეყნების დროშები, შეიცვალა ან იცვლებოდა ბოლო წლების განმავლობაში მათი „Caribbeanize-ის“ მიზნით, რათა აღნიშნულიყო ან მოშორებულიყო გაერთიანებულ სამეფოსთან კავშირი. მაგალითად კაიმანის კუნძულებზე დღეისათვის გამოიყენება ეროვნული სიმბოლოები, რომელშიც გამოსახულია ადგილობრივი კაიმანის თუთიყუში, ვერცხლისფერი ბზა და ველური ბანანის ორქიდეა.[57]

კარიბის აუზის მონარქიის სიმბოლოები დღესაც ფიგურირებს, მაგალითად, კარიბის აუზის ქვეყნების საჯარისო ფორმირებებში და შეიარაღებულ ძალებში. აღნიშვნა — „სამეფო“ დაწესებულებებისათვის ასევე ნაირსახოვანი რჩება, როგორც კარიბის აუზის ქვეყნების სამეფო პოლიციისთვის, თუმცა კარიბის ძალებში შეიარაღებული ძალების, კარიბის სამეფო სამხედრო საჰაერო ძალების და კარიბის სამეფო საზღვაო ფლოტის გაერთიანების შემდეგ არსებობა შეწყვიტა. მიუხედავად ამისა, ზოგიერთი კარიბული ძალების სახმელეთო ძალების (ჯარი) სამეთაურო ერთეულები ატარებენ „სამეფო“ ტიტულებს, კარიბული ძალების საზღვაო სამეთაურო გემებს დღემდე ეძახიან „HMCS-ს“.

ხელოვნება

რედაქტირება

მხატვრობა

რედაქტირება

ყველაზე ადრეული კარიბელი მხატვრების ნაწარმოებები მიეკუთვნება ევროპულ ტენდენციებს. 1800-იანი წლების შუაში, კარიბელმა მხატვრებმა შეიმუშავეს მაღალპროფესიონალური ინდივიდიალური სტილის ფართე სპექტრი. ხელოვნება უკვე ყვაოდა კარიბის აუზში 1900-იანი წლებიდან დაწყებული, ხოლო განსაკუთრებული აღმავლობა განიცადა მეორე მსოფლიო ომის დამთავრების შემდეგ.

ამერიკის სახელმწიფოების ვაშინგტონის ორგანიზაციაში (გაიხსნა 1976 წელს) ინახება XX საუკუნის ერთ-ერთი უძველესი არტ-კოლექცია, რომელიც კარიბის აუზს წარმოადგენს. მაგალითად ერთ გამოფენაზე წარმოდგენილი ნამუშევრები მოიცავდა კარიბის აუზის ქალი მხატვრების ორ მთავარ ნაწარმოებს: El vendedor de andullo (მომწოდებლის თამბაქო), 1938 წელი, მოდერნისტი მხატვარი სელესტ უოს ი ხილი დომინიკელთა რესპუბლიკიდან, და ზეთის ტილო, სათაურით Marpacífico (ჰიბისკუს-მარპასიფიკო სახელია, რომელსაც კუბაზე ყვავილს ეძახიან), 1943 წელი, მოდერნისტი მხატვარი ამელია პელაესი კუბიდან. არსებობს აგრეთვე ჰაიტელი მხატვრების კასტერა ბაზილიოს, უილსონ ბიგოს, დიედონ სედორის, ჟაკ-ენჟერან ჟურჟის და გაბრიელ ლევეკის ნამუშევრების იშვიათი ნაკრები, რომლებიც არ იყო გამოფენილი, რადგანაც ისინი 1948 წელს იყვნენ მოძრავი გამოფენის ნაწილი.

ლიტერატურა

რედაქტირება

კარიბული ლიტერატურა ხშირად იყოფა ესპანურ, ფრანგულ და ინგლისურენოვან ლიტერატურად, რომლებიც თავისი ფესვებით მიდიან ესპანურ, ფრანგულ და ბრიტანულ ლიტერატურულ ტრადიციებამდე. მაგრამ ჯამში ეს ლიტერატურა გამოსახავს კარიბის აუზის სახეს. კარიბული ლიტერატურა, რომელიც დაწერილია ინგლისურ, ფრანგულ ან ესპანურ ენებზე, ხშირად ასახავს კარიბულ შეხედულებებს ბუნებაზე, ცხოვრებაზე და მსოფლიოში რეგიონის პოზიციაზე, ხოლო კარიბული პიროვნება მჭიდროდ დაკავშირებულია მის ლიტერატურასთან. კარიბული ლიტერატურა ხშირად დახარისხებულია რეგიონების ან კუნძულების მიხედვით; ავტორის სტატუსის მიხედვით (მაგალითად, კარიბელი ქალების, ევროპელების, აზიელი ხალხის და კარიბის აუზის ირლანდიელების ლიტერატურა); და ლიტერატურული პერიოდის გზით, როგორებიცაა „კარიბული postmoderns“ ან „კარიბელი პოეტები ორი ომის შუა პერიოდში“.

კარიბელმა ავტორებმა ბევრი ჯილდოები მიიღეს. 2006 წელს კარიბის რეგიონში მარკ მაკბოტი პირველად დაჯილდოვდა თანამეგობრობის მწერალთა კავშირის პრემიით მისი მხატვრული ნაწარმოებისთვის.

XIX და XX საუკუნეების კარიბის აუზის პოეზიის და ლიტერატურული ნაწარმოებების ნაკრები მოცემულია „კარიბულ ლიტერატურაში“.[58][59][60][61][62][63]

მუსიკა

რედაქტირება

კარიბის აუზის მუსიკაში გამოხატულია მულტი-კულტურული გავლენა, რომელმაც ჩამოაყალიბა კარიბის აუზი. პირველი სამხრეთამერიკელები და ზოგჯერ აფრიკელები გავლენას ახდენდნენ კარიბელ მუსიკოსებზე. მიუხედავად ამისა, კარიბის აუზის ქვეყნებში, უპირველეს ყოვლისა, ესპანელებმა, ფრანგებმა და ინგლისელებმა, შეიტანეს დიდი ღვაწლი კარიბის აუზის მუსიკის განვითარებაში. როდესაც ესპანელი ზღვაოსანი ქრისტეფორე კოლუმბი მოვიდა და დააარსა პირველი მუდმივი დასახლებული პუნქტები კარიბებზე, კუნძულებზე გაჩნდნენ თავისი საკუთარი კომპოზიტორები, მუსიკოსები და ანსამბლები. XVII საუკუნიდან კარიბის აუზში შემუშავდა მუსიკალური ინფრასტრუქტურა, რაც მოიცავს მუსიკალურ დარბაზებს, საშემსრულებლო ხელოვნების ცენტრებს, ხმისჩამწერი კომპანიების, რადიოსადგურების და სატელევიზიო მუსიკალური ვიდეო არხების შექმნას.

კარიბის აუზში მომზადდა მთელი რიგი საერთაშორისო საუკეთესო წარმატებული მხატვრული შემსრულებლები. ეს პირები აუცილებლად იმსახურებენ ჯილდოებს, რადგანაც აღიარებულები არიან პოპულარული მუსიკის კარიბულ მიღწევებში. ამასთან, კარიბის აუზი არის ადგილი ზაფხულის პერიოდში მთელი რიგი პოპულარული სახალხო სეირნობისთვის. კარიბის აუზში ასევე მომზადდა ბევრი ცნობილი კომპოზიტორი, რომლებმაც სხვადასხვა მეთოდებით შეიტანეს საკუთარი წვლილი დასავლეთის კლასიკური მუსიკის ისტორიაში.

არსებობს კარიბული ჯილდოები უმაღლესი მიღწევებისათვის (ANSCAFE), რომელიც დაარსდა 2005 წლის ოქტომბერში და დააწესა პრემია ხელოვნების დარგში (და სხვა დარგებში). 2010 წლამდე, ის გაიცემოდა ერთჯერ ორ წელიწადში, მაგრამ 2011 წლიდან დაჯილდოება მიმდინარეობს ყოველწლიურად სადღესასწაულო ღონისძიებებზე ტრინიდადსა და ტობაგოზე. ლინდენ ფორბს ბერნჰემ სიმფსონი (შემდგომში გაიანის პრეზიდენტი) ეხმარებოდა პირველ კარიბულ ხელოვნების ფესტივალს (CARIFESTA) 1972 წელს გაიანის დედაქალაქ ჯორჯთაუნში.

თეატრი

რედაქტირება

კარიბის აუზის რეგიონი თეატრი აღმავლობას განიცდის. ჯუდი სტოუნი წერდა: "სოცრეალიზმის ჩვეულებრივ დრამასთან და თეატრის დასთან დამატებაში, ასორტიმენტი მოიცავს პოპულარულ ფარს და თეატრის ფესვებს, მუსიკალურ სახალხო თეატრს, პანტომიმას, საზოგადოებრივ თეატრს, პოლიტიკურ თეატრს, დასს, თეატრს, საბავშვო თეატრს, ისტორიის მოყოლას, საკარნავალო ქუჩის თეატრს და საკარნავალო თეატრს, სარიტუალო თეატრს და სენტ-ლუსიელი დერეკ უოლკოტის პოეტურ თეატრს, იამაიკის ეზოს თეატრს. ასევე არსებობს დრამატული ნაწარმოებების მნიშვნელოვანი მოცულობა, რომელიც დაწერილია კინოსათვის, ტელევიზიისათვის და რადიოსათვის. კერძოდ კუბაში არსებობს შედარებით განვითარებული კინოინდუსტრია."[64] თეატრალური ფესტივალები იზიდავენ ტურისტებს ტურისტული სეზონის პერიოდში. როგორც მაგალითი - რუპრეხტი[65] ამტკიცებს, რომ კრეოლური თეატრი მოგზაურობდა მთელ რიგ კუნძულებზე კარიბის ზღვაში, და ის წარმოადგენს კარიბის ზღვის თანამედროვე კრეოლური თეატრის და ზოგიერთი დრამატურგის ნამუშევრის ანალიზს, რომელიც დაკავშირებულია კრეოლურ თეატრთან, ისეთებთან, როგორებიცაა Frankétienne და Cavé ჰაიტიში, José Exélis და Arthur Lérus გვადელუპაში, ასევე Boukman და Placoly მარტინიკაში.[66][67] ტრინიდადში და ტობაგოში არსებობს თეატრალური სასწავლებელი (დაარსებულია 1959 წელს).[68]

კინო და ტელევიზია

რედაქტირება

ათწლეულობის განმავლობაში კარიბულ კინობაზარზე დომინირებდა ამერიკული კინოინდუსტრია, თუმცა, კინემატოგრაფიაში დაარსების მომენტიდან მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ კარიბული წარმოშობის მსახიობები, რეჟისორები, პროდუსერები და ტექნიკოსები. კარიბის აუზის ქვეყნების კინემატოგრაფისტებმა ჰოლივუდში თავისი გარკვეული ადგილი დაიმკვიდრეს და შექმნეს ინოვაციური და აქტუალური დრამები, დოკუმენტალური და მხატვრული ფილმები.

ზოგიერთმა კარიბულმა კუნძულმა შეიმუშავა პატარა, მაგრამ ენერგიული კინოინდუსტრია, რამაც წარმოშვა მთელი რიგი ცნობილი ფილმები, მსახიობები, და ავტორები. ასევე, ფრანგულ-კარიბული და ესპანურ-კარიბული საზოგადოებისგან განსხვავებით დირექტორატის თანხმობით იქმნება სხვადასხვა ჟანრის ფილმები. ზოგიერთი კარიბული ფილმი პირველად გახდა პრეტენდენტი, რომ გაემარჯვა და აეღო პრიზი, როგორც საუკეთესო უცხოურენოვანი ფილმი. კინოინდუსტრიაში დაკავებულ ბევრ კარიბელ ადამიანთან და ცნობილ პიროვნებებთან ხშირი შეხვედრები ხდება ბევრ კარიბულ ქალაქში.

კარიბული ტელევიზია, კარიბული სამაუწყებლო კორპორაციის განსაკუთრებული დახმარებით, არის ადგილი სხვადასხვა ადგილობრივი შოუებისთვის. ფრანგულენოვანი და ესპანურენოვანი ტელევიზიები, დისტანციას იჭერენ საკმაოდ დიდი ამერიკული გავლენისაგან თვითონ ენის ფაქტორის გამო, ასევე იყენებენ ბევრ საკუთარ გადაცემებს. კარიბის აუზის ადგილობრივი ფრანგულენოვანი და ესპანურენოვანი ტელევიზიების და კინოს წარმატებები ხშირად აჭარბებს თავის ინგლისურენოვან ანალოგს.

კარიბის აუზის ქვეყნების მასმედია ამ რეგიონის მაუწყებლობის, ბეჭვდის და ფოტოგრაფიის ობიექტურად გაშუქების ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალებაა.

კარიბული იუმორი

რედაქტირება

კარიბული იუმორი კარიბული იდენტიფიცირების განუყოფელი ნაწილია. არსებობს კარიბული იუმორის რამდენიმე ტრადიცია: ინგლისური, ესპანური და ფრანგული ვარიანტები. თუმცა ეს ტრადიციები სხვადასხვანაირია და ხშირად საკმაოდ განსხვავებულია, არსებობს საერთო თემები, რომლებიც ეხება კარიბის აუზს, საერთო ისტორიას და ჩრდილოეთ ამერიკის და მსოფლიოს გეოპოლიტიკურ სიტუაციას. სხვადასხვა ტენდენციები შეიმჩნევა კარიბულ კომედიაში. ერთ-ერთი მიმდინარეობაა „ტიპური“ კარიბული ოჯახის გამოსახვა მუდმივ რადიო ან სატელევიზიო სერიალებში. ეს გამოიხატება დრამის, იუმორის, პოლიტიკის, რელიგიისა და სიტკომის ერთმანეთთან შერწყმაში. მეორე მიმდინარეობას აქვს პოლიტიკური და კულტურული სატირის ტენდენცია: სატელევიზიო შოუები, როგორებიცაა როიალ პალმ ესტეიტი, monologuists და სხვა. კიდევ ერთი ტენდენცია ეყრდნობა აბსურდს და მუსიკალურ კომიკსებს. სატირა კარიბული იუმორის ძირითადი მახასიათებელია, რომელიც ყველა სფეროს მოიცავს და ყველა ჟანრის და რეგიონალური განსხვავებული კულტურის გამაერთიანებელია.

სპორტი

რედაქტირება

კარიბის აუზის სპორტი გამორჩეულია ბევრი სხვა ქვეყნებისაგან. ნებისმიერ ბევრ სხვა ერებთან შედარებით, კარიბის აუზში უპირატესობას ანიჭებენ სპორტის უნიკალურ სახეობებს, რომლებიც შემოტანილია დიდი ბრიტანეთიდან ან ადგილობრივი წარმოშობისაა, კონკრეტულად კრიკეტი და ფეხბურთი. კარიბის აუზში, ფეხბურთი ბრიტანულ ფეხბურთს ნიშნავს, ანუ იმას, რასაც ეძახიან მთელ მსოფლიოში. ახლად დაარსებული (2009 წელი) კარიბული ჯილდოები, სპორტული მედლები (CASI) დაფუძნებულია მიღწევებზე, რომელიც მოხდა უკანასკნელი 60 წლის (1948-2008) მანძილზე, მათთვის, რომლებმაც დატოვეს თავიანთი კვალი სპორტის სხვადასხვა სახეობებში.

სხვა პოპულარული გუნდური სპორტის სახეობებია რაგბი, კრიკეტი, ფეხბურთი და სოფტბოლი. დღეისათვის, კრიკეტი ყველაზე პოპულარული სპორტის სახეობაა კარიბის ზღვაში. პოპულარულ სპორტის სახეობებში შედის ცალკეული ავტორბოლები, კრივი, ველოსპორტი, გოლფი, დოღი, სკეიტბორდინგი, ცურვა, ჩოგბურთი, ტრიათლონი, მძლეოსნობა, საწყლოსნო სპორტის სახეობები და რესლინგი. როგორც თბილი კლიმატის ტერიტორია, როგორც წესი, კარიბის აუზის ქვეყნები უფრო დიდ წარმატებებს აღწევენ ზაფხულის ოლიმპიური თამაშებში ან ცენტრალური ამერიკის და კარიბის აუზის ქვეყნების თამაშებში, ვიდრე ზამთრის ოლიმპიური თამაშებში.

კარიბული სპორტის დიდ მიღწევადაა აღიარებული კარიბის აუზის დიდების სპორტული დარბაზი, ხოლო პრიზი ყოველწლიურად ენიჭება საუკეთესო სპორტსმენს ჟურნალისტების ჯგუფის მიერ.

იხილეთ აგრეთვე

რედაქტირება

რესურსები ინტერნეტში

რედაქტირება

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ Bridget M. Brereton. West Indies. Britannica Online Encyclopedia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-13. ციტირების თარიღი: 01.05.2009.
  2. ↑ Declaration of Margarita. Association of Caribbean States. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2010-11-17. ციტირების თარიღი: 2009-03-12.
  3. ↑ List of currencies of the world with ISO-4217. countries-of the-world.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 13 ივლისი 2013. ციტირების თარიღი: 24 February 2013.
  4. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ac.html დაარქივებული 2017-09-20 საიტზე Wayback Machine. Cia account on Antigua and Barbuda
  5. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bf.html დაარქივებული 2010-04-02 საიტზე Wayback Machine. Cia account on the Bahamas
  6. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bb.html დაარქივებული 2016-02-14 საიტზე Wayback Machine. Cia account on Barbados
  7. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html დაარქივებული 2011-10-24 საიტზე Wayback Machine. Cia account on Cuba
  8. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/do.html დაარქივებული 2016-01-30 საიტზე Wayback Machine. Cia account on Dominica
  9. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/dr.html დაარქივებული 2016-02-13 საიტზე Wayback Machine. Cia account of the Dominican Republic
  10. ↑ Central America and Caribbean: Grenada. The World Factbook. CIA. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 აპრილი 2020. ციტირების თარიღი: 24 February 2013.
  11. ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-25. ციტირების თარიღი: 2015-03-27.
  12. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/jm.html დაარქივებული 2018-12-24 საიტზე Wayback Machine. CIA account on Jamaica
  13. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sc.html დაარქივებული 2020-04-06 საიტზე Wayback Machine. Cia account on Saint Kitts and Nevis
  14. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/st.html დაარქივებული 2020-04-24 საიტზე Wayback Machine. Cia account on Saint Lucia
  15. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/vc.html დაარქივებული 2020-04-07 საიტზე Wayback Machine. Saint Vincent and the Grenadines
  16. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/td.html დაარქივებული 2017-11-24 საიტზე Wayback Machine. CIA account of Trinidad and Tobago
  17. ↑ (Central Intelligence Agency) https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/av.html დაარქივებული 2020-04-07 საიტზე Wayback Machine.
  18. ↑ (Central Intelligence Agency) https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aa.html დაარქივებული 2011-06-04 საიტზე Wayback Machine.
  19. ↑ (Central Intelligence Agency) https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/vi.html დაარქივებული 2016-02-13 საიტზე Wayback Machine.
  20. ↑ (Central Intelligence Agency) https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cj.html დაარქივებული 2020-04-26 საიტზე Wayback Machine.
  21. ↑ (Central Intelligence Agency) https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rn.html დაარქივებული 2019-01-08 საიტზე Wayback Machine.
  22. ↑ (Central Intelligence Agency) https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cc.html დაარქივებული 2019-01-10 საიტზე Wayback Machine.
  23. ↑ (Central Intelligence Agency) https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mh.html დაარქივებული 2020-04-24 საიტზე Wayback Machine.
  24. ↑ (Central Intelligence Agency) https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bq.html დაარქივებული 2015-09-05 საიტზე Wayback Machine.
  25. ↑ (Central Intelligence Agency) https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rq.html დაარქივებული 2019-01-08 საიტზე Wayback Machine.
  26. ↑ (Central Intelligence Agency) https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tb.html დაარქივებული 2012-10-29 საიტზე Wayback Machine.
  27. ↑ (Central Intelligence Agency) https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sk.html დაარქივებული 2019-12-28 საიტზე Wayback Machine.
  28. ↑ (Central Intelligence Agency) https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tk.html დაარქივებული 2016-01-30 საიტზე Wayback Machine.
  29. ↑ (Central Intelligence Agency) https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/vq.html დაარქივებული 2020-04-26 საიტზე Wayback Machine.
  30. ↑ Byrne, Joseph Patrick (2008). Encyclopedia of Pestilence, Pandemics, and Plagues: A-M. ABC-CLIO, გვ. 413. ISBN 0-313-34102-8. [მკვდარი ბმული]
  31. ↑ Engerman, p. 486
  32. ↑ The Sugar Revolutions and Slavery, U.S. Library of Congress
  33. ↑ To Hell or Barbados: The Ethnic Cleansing of Ireland, O'Callaghan S, Brandon Press, 2001, ISBN 0-86322-287-0.
  34. ↑ Engerman, pp. 488–492
  35. ↑ Engerman, Figure 11.1
  36. ↑ Engerman, pp. 501–502
  37. ↑ Engerman, pp. 504, 511
  38. ↑ Table A.2, Database documentation, Latin America and the Caribbean (LAC) Population Database, version 3, International Center for Tropical Agriculture, 2005. Accessed on line February 20, 2008.
  39. ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-05-02. ციტირების თარიღი: 2015-03-29.
  40. ↑ http://www.jis.gov.jm/pdf/General%20Report%20Census%202011%20Revised%20Copy%20Oct.%2019.pdf[მკვდარი ბმული]
  41. ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-02-05. ციტირების თარიღი: 2015-03-29.
  42. ↑ http://www.eso.ky/UserFiles/File/The%202010%20Cayman%20Islands%20Census%20Report.pdf
  43. ↑ http://statistics.bahamas.gov.bs/download/083063500.pdf[მკვდარი ბმული]
  44. ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-11-24. ციტირების თარიღი: 2015-03-29.
  45. ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-30. ციტირების თარიღი: 2015-03-29.
  46. ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-09-23. ციტირების თარიღი: 2015-03-29.
  47. ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-02-05. ციტირების თარიღი: 2015-03-29.
  48. ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-03-27. ციტირების თარიღი: 2015-03-29.
  49. ↑ Paul, L. M. (ed.), Ethnologue: Languages of the World, 16th ed. Dallas, Texas (2009).
  50. ↑ Aceto, Michael, and Jeffrey P. Williams (eds), Contact Englishes of the Eastern Caribbean, Varieties of English around the World, Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 2003.
  51. ↑ Solomon, Denis, The Speech of Trinidad: A Reference Grammar, St. Augustine: School of Continuing Studies, University of the West Indies (1993).
  52. ↑ Corne, C., From French to Creole: The Development of New Vernaculars in the French Colonial World, London: University of Westminster Press (1999).
  53. ↑ McWhorter, J. H., The Missing Spanish Creoles: Recovering the Birth of Plantation Contact, Los Angeles: University of California Press (2000).
  54. ↑ Allsopp, R., Dictionary of Caribbean English Usage, with a French and Spanish Supplement, Oxford: Oxford University Press (1996).
  55. ↑ Trouillot, Michel-Rolph “The Caribbean Region: An Open Frontier in Anthropological Theory,” Annual Review of Anthropology 21 (1992).
  56. ↑ Premdas, R. and Williams, H., “Self-Determination and Secession in the Caribbean: The Case of Tobago”, Canadian Review of Studies in Nationalism (1992).
  57. ↑ The National Symbols: Flora and Fauna of the Cayman Islands Study Guide. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-07-22. ციტირების თარიღი: 2015-04-02.
  58. ↑ Arnold, J. A. (ed.), A History of Literature in the Caribbean vol. I & II, Amsterdam: John Benjamins Publ. Co. (2001).
  59. ↑ Fenwick, M. J., Writers of the Caribbean and Central American vol. I & II, London: Garland Publ. (1992).
  60. ↑ Lanham, M. G., Caribbean Literature: A bibliography, London: Scarecrow Press (1998).
  61. ↑ Dance, D. C., Fifty Caribbean Writers, Westport, CT: Greenwood Press (1986).
  62. ↑ Allan, E., Anglophone Caribbean Poetry, 1970-2001: an annotated bibliography, Westport, CT: Greenwood Press (2002).
  63. ↑ Airia, Cesar, Diccionáirio de Autores Latinoamericanos, Buenos Aires: Emece (2001).
  64. ↑ Judy S. J. Stone, "Caribbean drama", in Colin Chambers (ed.), The Continuum Companion to Twentieth Century Theatre (London, 2002). Retrieved from Drama Online.
  65. ↑ Ruprecht, Alvina Les Theatres Francophones et Creolophones de la Caraibe. Paris: L’Harmattan (2003).
  66. ↑ Corsbie, Ken, Theatre in the Caribbean, London: Hodder & Stoughton, 60 pp. (1984).
  67. ↑ Banham, M., Hill, E., Woodyard, G. W., The Cambridge Guide to African and Caribbean Theatre, Cambridge: University Press, 261 pp. (1994).
  68. ↑ Omotoso, Kole, The Theatrical into Theatre: A Study of the Drama and Theatre in the English-speaking Caribbean, London (1982).
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=კარიბები&oldid=4635485“-დან