ვიკიპედია

კოლუმბია

კოლუმბია (ესპ. Colombia), ოფიციალურად კოლუმბიის რესპუბლიკა (ესპ. República de Colombia) — უნიტარული კონსტიტუციური რესპუბლიკა სამხრეთ ამერიკაში; შედგება 32 დეპარტამენტისგან. მდებარეობს კონტინენტის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში. ჩრდილო-დასავლეთიდან ესაზღვრება პანამა, ჩრდილოეთით — კარიბის ზღვა, აღმოსავლეთით — ვენესუელა[5] და ბრაზილია[6], სამხრეთით — ეკვადორი და პერუ[7], დასავლეთით კი წყნარი ოკეანე. კოლუმბია ფართობის მხრივ მსოფლიოს 26-ე უდიდესი ქვეყანაა, სამხრეთ ამერიკაში კი მეოთხე, ბრაზილიის, არგენტინისა და პერუს შემდეგ. 46 მლნ მცხოვრებით, კოლუმბია 27-ე ქვეყანაა მსოფლიოში მოსახლეობის მხრივ, ესპანურენოვან ქვეყნებს შორის კი მეორე, მექსიკის შემდეგ. კოლუმბია განვითარებადი სახელმწიფოა; ამჟამად ფლობს მეოთხე უდიდეს ეკონომიკას ლათინურ ამერიკაში და მესამეს სამხრეთ ამერიკაში.[8] ქვეყანა აწარმოებს ყავას, ყვავილებს, ზურმუხტებს, ქვანახშირსა და ნავთობს. ეს პროდუქტები ეკონომიკის პირველად სექტორს განეკუთვნება.

კოლუმბიის რესპუბლიკა
República de Colombia
კოლუმბია
კოლუმბიის
დროშა გერბი
ჰიმნი: Libertad y Orden
თავისუფლება და წესრიგი
კოლუმბიის მდებარეობა
კოლუმბიის მდებარეობა
კოლუმბიის მდებარეობა
დედაქალაქი
და უდიდესი ქალაქი		ბოგოტა
40°35′ ჩ. გ. 74°04′ დ. გ. / 40.583° ჩ. გ. 74.067° დ. გ. / 40.583; -74.067
ოფიციალური ენა ესპანური
რელიგია რომაული კათოლიციზმი
ეთნოქორონიმი კოლუმბიელი
მთავრობა უნიტარული საპრეზიდენტო კონსტიტუციური რესპუბლიკა
 -  პრეზიდენტი ხუან მანუელ სანტოსი
 -  ვიცე-პრეზიდენტი ხერმან ვარგას ლიერასი
საკანონმდებლო ორგანო კონგრესი
 -  ზედა პალატა რესპუბლიკის სენატი
 -  ქვედა პალატა წარმომადგენელთა პალატა
დამოუკიდებლობა ესპანეთისგან
 -  დეკლარაცია 20 ივლისი, 1810 
 -  აღიარება 7 აგვისტო, 1819 
 -  ამჟამინდელი კონსტიტუცია 4 ივლისი, 1991 
ფართობი
 -  სულ 1 141 748 კმ2 (26-ე)
 -  წყალი (%) 8,8
მოსახლეობა
 -  2017 შეფასება 49 364 592[1] (29-ე)
 -  2005 აღწერა 42 888 592[1]
 -  სიმჭიდროვე 40,74 კაცი/კმ2 (173-ე)
მშპ (მუპ) 2017 შეფასება
 -  სულ $720 151 მილიარდი[2] (31-ე)
 -  ერთ სულ მოსახლეზე $14 609[2]
მშპ (ნომინალი) 2017 შეფასება
 -  სულ $306 439 მილიარდი[2] (32-ე)
 -  ერთ სულ მოსახლეზე $6216[2]
ჯინი (2016)51.7[3]
მაღალი
აგი (2013) 0.711[4]
საშუალო · 26-ე
ვალუტა პესო ($) (COP)
სასაათო სარტყელი CET UTC-05:00
მოძრაობა მარჯვენა
სატელეფონო კოდი +57
ინტერნეტ-დომენი .co

ტერიტორია, რომელზეც ამჟამად კოლუმბია მდებარეობს ერთ დროს ადგილობრივი ხალხებით იყო დასახლებული. მათ შორის იყვნენ მიუსკები, კიმბაია და ტაირონა. 1499 წელს მოვიდნენ ესპანელები და დაიწყო დაპყრობისა და კოლონიზაციის ხანა, რასაც ბოლოს ახალი გრანადის ვიცე-სამეფოს შექმნა მოჰყვა (მოიცავდა თანამედროვე კოლუმბიას, ვენესუელას, ეკვადორს, ჩრდილო-დასავლეთ ბრაზილიასა და პანამას), რომლის დედაქალაქიც ბოგოტა გახდა.[9] ესპანეთისგან დამოუკიდებლობა 1819 წელს გამოცხადდა დიდი კოლუმბიის სახელით, რომელიც 1830 წელს დაიშალა ვენესუელისა და ეკვადორის გასვლის შედეგად. ამჟამინდელი კოლუმბიისა და პანამის ტერიტორია პოლიტიკურ რუკაზე ახალი გრანადის რესპუბლიკის სახელით წარდგა. ახალი სახელმწიფო ფედერალიზმის გზას დაადგა 1858 წელს გრანადის კონფედერაციის გამოცხადებით, 1863 წელს კი მას კოლუმბიის შეერთებული შტატები ეწოდა, სანამ 1886 წელს საბოლოოდ არ გამოცხადდა კოლუმბიის რესპუბლიკა.[10] 1903 წელს მას პანამა გამოეყო. კოლუმბია პირველი სახელმწიფო იყო სამხრეთ ამერიკაში კონსტიტუციური მმართველობის ფორმით. ასევე, მას დიდი წვლილი მიუძღვის პან-ამერიკული ორგანიზაციების დაარსება-ხელშეწყობაში, თავდაპირველად ეს იყო პანამის კონგრესი, მოგვიანებით კი ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია. 1848 და 1849 წლებში დაარსდა ლიბერალური და კონსერვატორული პარტიები, რომლებიც დღემდე მოქმედ ერთ-ერთ უძველეს პოლიტიკურ პარტიებად ითვლება ამერიკაში.

კოლუმბია ეთნიკურად მრავალფეროვანია. ადგილობრივი მკვიდრი მოსახლეობის, ესპანელი კოლონისტების, აფრიკიდან მოყვანილი მონებისა და მეოცე საუკუნეში ევროპიდან და ახლო აღმოსავლეთიდან იმიგრირებულთა შთამომავლების ურთიერთმოქმედების შედეგად მრავალფეროვანი კულტურული მემკვიდრეობა წარმოიქმნა.[11] ამაზე გავლენა იქონია კოლუმბიის მრავალფერმა გეოგრაფიამაც. ურბანულ ცენტრთა უმრავლესობა განლაგებულია ანდების მაღალმთიანეთში. კოლუმბიის ტერიტორია ასევე მოიცავს ამაზონის წვიმის ტყეებს, ტროპიკულ სავანებსა და კარიბის ზღვისა და წყნარი ოკეანის სანაპიროებს. ეკოლოგიური თვალსაზრისით, კოლუმბია მსოფლიოს 17 მეგამრავალფეროვან ქვეყნის რიცხვში შედის და მიიჩნევა ყველაზე მეგამრავალფეროვან ქვეყნად კვადრატულ კილომეტრზე გადაანგარიშებით.[12][13]

დაძაბულობები პოლიტიკურ პარტიებს შორის ხშირად გადაზრდილა ძალადობაში. ამ მხრივ განსაკუთრებით აღსანიშნავია ათასდღიანი ომი (1899–1902) და 1948 წელს დაწყებული ლა-ვიოლენსია. 1960-იან წლებში სამთავრობო ძალები, მემარცხენე ფრთის ამბოხებულები და მემარჯვენე შეიარაღებული ფორმირებები ქვეყნის ისტორიაში ყველაზე ხანგრძლივ შეიარაღებულ კონფლიქტში (დღემდე გრძელდება) ჩაერთნენ.[14] კოკაინით ვაჭრობის მიზებით დაწყებულმა ამ კონფლიქტმა დრამატული ხასიათი 1980-იან წლებში მიიღო. 2010 წლიდან ძალადობა შემცირდა; სამშვიდობო პროცესების შედეგად დაიშალა ზოგიერთი შეიარაღებული ფორიმრება, პარტიზანული ომები კი უმრავლეს ადგილში შეწყდა.[10] ამასობაში, 2002–2006 განახევრდა კოლუმბიაში მკვლელობების მაჩვენებელი.[15] უმკაცრესი პოლიტიკის[16] წყალობით, 2012 წლის ივნისისთვის, მსოფლიოში კოკაინის უდიდეს მწარმოებელთა სიაში კოლუმბიამ მეორე–მესამე ადგილზე გადაინაცვლა, მაშინ, როდესაც მრავალი წლის განმავლობაში იგი ამ სიის სათავეში იდგა; თუმცა ზოგიერთი წყარო მას კვლავ ამ სიის სათავეში მოიაზრებს.[17][18] კოლუმბიის ნარკოტიკების უდიდეს მომხმარებლად დღემდე რჩება ამერიკის შეერთებული შტატები, 150–160 ტონა წელიწადში.[19]

ეტიმოლოგია

რედაქტირება

სახელი „კოლუმბია“ ქრისტეფორე კოლუმბიდან მომდინარეობს. თავდაპირველად ეს სახელი ვენესუელელ რევოლუციონერს — ფრანსისკო დე მირანდას მოუვიდა აზრად, მაგრამ იგი მის დარქმევას მთელი ახალი სამყაროსთვის, განსაკუთრებით ესპანელთა და პორტუგალიელთა ბატონობის ქვეშ მყოფი ტერიტორიებისთვის მოიაზრებდა. მოგვიანებით ეს სახელი შემოიღო დიდი კოლუმბიის რესპუბლიკამ (1819 წელს),[20] რომელიც ძველ, ახალი გრანადის ვიცე-სამეფოს ტერიტორიაზე შეიქმნა. კოლუმბიის ხელისუფლება ამჟამად ქვეყნის ოფიციალურ სახელწოდებად კოლუმბიის რესპუბლიკას იყენებს.

1835 წელს, როცა ვენესუელისა და ეკვადორის გზები გაიყო, კუნდინამარკის რეგიონი ახალი ქვეყანა გახდა — ახალი გრანადის რესპუბლიკა. 1858 წელს, ახალმა გრანადამ ოფიციალურად შეიცვალა სახელი და გრანადის კონფედერაციად იწოდა, რომელსაც 1863 წელს კოლუმბიის შეერთებული შტატები ეწოდა, სანამ 1886 წელს საბოლოო, ამჟამინდელ სახელს — კოლუმბიის რესპუბლიკას მიიღებდა.[20]

ისტორია

რედაქტირება
  მთავარი სტატია: კოლუმბიის ისტორია.

პრე-კოლუმბიური ხანა

რედაქტირება
 
მუისკას ტივი. ფიგურა ეხება ელ დორადოს ლეგენდის ცერემონიას.

მისი ადგილმდებარეობის გამო, კოლუმბიის ახლანდელი ტერიტორია იყო ადრეული ადამიანური ცივილიზაციის დერეფანი მესოამერიკასა და კარიბის ზღვის აუზის კუნძულებიდან ანდებსა და ამაზონის აუზამდე . უძველესი არქეოლოგიური აღმოჩენები გვხვდება პუბენზას და ელ ტოტუმოს ადგილებიდან მაგდალენას ველზე ბოგოტის სამხრეთ-დასავლეთიდან 100 კილომეტრში. [21] ეს სანახაობები თარიღდება პალეოინდური პერიოდით (ძვ.წ. 18,000–8000). პუერტო ჰორმიგასა და სხვა ადგილებში, არქაული პერიოდის კვალია ნაპოვნი (ძვ.წ. 8000–2000). ნიშნები მიუთითებს ელ-აბრას ტეკენდამას და კუნდინამარკას რეგიონების ადრეულ ოკუპაციაზე. ამერიკაში აღმოჩენილი უძველესი ჭურჭელი, სან- ჟაკინტოშია ნაპოვნი და ძვ.წ. 5000–4000 წლით თარიღდება. [22]

ძვ.წ. 12,500 წელს მკვიდრი ხალხი დასახლებული იყო იმ ტერიტორიაზე, რომელიც ამჟამად კოლუმბიაა. მომთაბარე შემგროვებელი ტომები ელ-აბრას, ტიბიტოს და ტეკენდამას ტერიტორიებზე, დღევანდელი ბოგოტას სიახლოვეს ვაჭრობდნენ ერთმანეთთან და სხვა კულტურების წარმომადგენლებთან მდინარე მაგდალენას ხეობიდან. [23] ძვ.წ. 5000-დან 1000-მდე წლებს შორის, მონადირე-შემგროვებელი ტომები გადავიდნენ აგრარულ საზოგადოებებზე; ჩამოყალიბდა მუდმივი დასახლებები, გაჩნდა ჭურჭელი. ძვ.წ. I ათასწლეულის დასაწყისში, ინდიელებს, მათ შორის, მუისკებს, კიმბაიას და ტაირონას განვითარებული პოლიტიკური სისტემის კასიკასგოს პირამიდული ძალაუფლების სტრუქტურა ჰქონდათ, რომელსაც კასიკები მართავდნენ. მუისკებით დასახლებული ტერიტორია მდებარეობდა დღევანდელი ბოიაკის და კუნდინამარკის დეპარტამენტების მაღალ პლატოზე (Altiplano Cundiboyacense), სადაც მათ ჩამოყალიბეს მუისკების კონფედერაცია. მათ მოჰყავდათ სიმინდი, კარტოფილი, კინოა, ბამბა და ვაჭრობდნენ ოქროთი, ზურმუხტით, საბნებით, კერამიკული რეწვის ნიმუშებით, კოკათი და განსაკუთრებით, მინერალური მარილით მეზობელ ხალხებთან. ტაირონას ხალხი ჩრდილოეთ კოლუმბიაში ბინადრობდა სიერა ნევადა დე სანტა მარტას იზოლირებულ მთიანეთში. [24] კიმბაიას ხალხი დასახლებული იყო მდინარე კაუკას ველზე, კოლუმბიის ანდების დასავლეთ და ცენტრალურ რიგებს შორის. [25] ამერიკელ-ინდიელთა უმეტესობა სოფლის მეურნეობას ეწეოდა და თითოეული მკვიდრი საზოგადოების სოციალური სტრუქტურა განსხვავებული იყო. ძირძველი ხალხის ზოგი ჯგუფი, როგორიცაა კარიბები, მუდმივი ომის მდგომარეობაში ცხოვრობდა, მაგრამ ზოგიერთს ნაკლებად ჰქონდათ აგრესიული დამოკიდებულება. [26]

ევროპული ანექსია

რედაქტირება

ალონსო დე ოხედამ (რომელიც მოგზაურობდა კოლუმბთან ერთად) მიაღწია გუახირის ნახევარკუნძულს 1499 წელს. [27] [28] ესპანელმა მოგზაურებმა, რომელთაც როდრიგო დე ბასტიდასი ხელმძღვანელობდა, გააკეთეს პირველი გამოკვლევა კარიბის ზღვის სანაპიროზე 1500 წელს. [29] ქრისტეფორე კოლუმბი ნაოსნობდა კარიბის ზღვის აუზის კუნძულების ახლოს 1502 წელს. [30] 1508 წელს, ვასკო ნუნიეს დე ბალბოა თან ახლდა ექსპედიციას, რომელიც ურაბის ყურის რეგიონის გავლით მოგზაურობდა და მათ დააარსეს ქალაქი სანტა მარია ლა ანტიგუა დელ დარიენი 1510 წელს, პირველი სტაბილური დასახლება კონტინენტზე. [31] [32]

სანტა მარტა დაარსდა 1525 წელს, [33] და კარტახენა 1533 წელს. [34] ესპანელი კონკისტადორი გონსალო ხიმენეს დე კესადა ექსპედიციას ჩაუდგა სათავეში, 1536 წლის აპრილში და გააქრისტიანა ის უბნები, რომლითაც მან გაიარა „გრანადის ახალ სამეფოზე“. აგვისტოში, 1538 წელს მან დააარსა დროებითი დედაქალაქი მუისკების ბაკატის კასიკასგოს სიახლოვეს და უწოდა მას „სანტა ფე“. სახელმა მალევე შეიძინა სუფიქი და დაერქვა სანტა-ფე დე ბოგოტა. [35] [36] იმავე პერიოდში მოხდა პირველი კიდევ ორი მნიშვნელოვანი მოგზაურობა ადრეული კონკისტადორების მიერ შიდა ტერიტორიაზე. სებასტიან დე ბელალკასარმა, კიტოს დამპყრობელმა, იმოგზაურა ჩრდილოეთში და დააარსა კალი, 1536 წელს, და პოპაიანი, 1537 წელს; [37] 1536 წლიდან 1539 წლამდე, გერმანელმა კონკისტადორმა ნიკოლაუს ფედერმანმა გადალახა ლიანოს ორიენტალი და გაიარა კორდილერა ორიენტალი, „ოქროს ქალაქის“ ელ დორადოს მოსაძებნად. [38] [39] ლეგენდა და ოქრო მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა XVI და XVII საუკუნეებში ესპანელებისა და სხვა ევროპელების ახალ გრანადაში მოსაზიდად. [40]

კონკისტადორები ხშირად ქმნიდნენ ალიანსებს სხვადასხვა მკვიდრი საზოგადოების მტრებთან. ძირძველი მოკავშირეები გადამწყვეტი იყო დაპყრობისთვის, ასევე იმპერიის შექმნისა და შენარჩუნებისთვის. [41] ახალი გრანადის მკვიდრმა ხალხმა განიცადა მოსახლეობის შემცირება დაპყრობებისა და ევრაზიული დაავადებების გამო, მაგალითად, ყვავილი, რომლის მიმართ იმუნიტეტი არ ჰქონდათ. [42] [43] რაც შეეხება გაუკაცრიელებულ მიწას, ესპანეთის სამეფო ქონებას ჰყიდიდა კოლონიზირებული ტერიტორიებით დაინტერესებულ პირებზე, ქმნიდა დიდ მეურნეობებს და ისაკუთრებდა მაღაროებს. [44] [45] [46]

XVI საუკუნეში ესპანეთში საზღვაო მეცნიერებამ დიდ განვითარებას მიაღწია კასა დე კონტრატასიონის მრავალრიცხოვანი სამეცნიერო ფიგურის წყალობით. საზღვაო მეცნიერება იბერიული ექსპანსიის აუცილებელი საყრდენი იყო. [47]

კოლონიური გაცვლა

რედაქტირება

1542 წელს, ახალი გრანადის რეგიონი, ესპანეთის ყველა სხვა ესპანურ ქონებასთან ერთად, გახდა პერუს ვიცე-სამეფოს ნაწილი, რომლის დედაქალაქი იყო ლიმა. [48]   1549 წელს სამეფო აუდიენცია შეიქმნა სამეფო განკარგულებით და ახალი გრანადა იმართებოდა სანტა-ფე-დე-ბოგოტას სამეფო აუდიენციის მიერ, რომელიც იმ დროს შეადგებოდა სანტა მარტას, რიო დე სან ხუანის, პოპაიანის, გაიანისა და კარტახენას პროვინციებისგან. [49]  

 
ბრიტანეთის თავდასხმა 1741 წელს კარტახენა დე ინდიასის ბრძოლაში [50]

XVI საუკუნეში ევროპელებმა დაიწყეს მონების შემოყვანა აფრიკიდან. ესპანეთი ერთადერთი ევროპული ძალა იყო, რომელმაც ვერ შეძლო ქარხნების დაარსება აფრიკაში, მონების შესაძენად; ამრიგად, ესპანეთის იმპერია ეყრდნობოდა ასიენტოს სისტემას და მიანიჭა ვაჭრებს (ძირითადად პორტუგალიიდან, საფრანგეთიდან, ინგლისიდან და ჰოლანდიის იმპერიიდან) დამონებული ხალხის საზღვარგარეთულ ტერიტორიებზე ვაჭრობის ლიცენზია. [51] [52] ზოგი ადამიანი იცავდა დაჩაგრული ხალხის უფლებებსა და თავისუფლებებს. [55] [58] მკვიდრ ხალხებს ვერ იმონებდნენ, რადგან ისინი იურიდიულად ესპანეთის გვირგვინის საკუთრებას წარმოადგენდნენ. [59] ძირძველი ხალხების დასაცავად შეიქმნა მიწის საკუთრების და რეგულირების რამდენიმე ფორმა: რესგუარდოსი, ეკომიენდა და ასიენდა. [60] [61] [62]

ახალი გრანადას ვიცე-სამეფო შეიქმნა 1717 წელს, შემდეგ დროებით გაუქმდა და შემდეგ კვლავ დაარსდა 1739 წელს. მისი დედაქალაქი იყო სანტა ფე დე ბოგოტა. ეს ვიცე-სამეფო მოიცავდა სამხრეთ ამერიკის ჩრდილო-დასავლეთით ზოგიერთ პროვინციას, რომელიც ადრე იყო ახალი ესპანეთის ან პერუს ვიცე-სამეფოს იურისდიქციის ქვეშ და ძირითადად შეესაბამება დღევანდელ ვენესუელას, ეკვადორსა და პანამას. ამრიგად, ბოგოტა გახდა ახალი სამყაროს ესპანური საკუთრების ერთ-ერთი მთავარი ადმინისტრაციული ცენტრი, ლიმასთან და მეხიკოსთან ერთად, თუმცა, ის გარკვეულწილად ჩამორჩენილი იყო ამ ორ ქალაქთან შედარებით ეკონომიკური და ლოჯისტიკური თვალსაზრისით. [63] [64]

მას შემდეგ, რაც დიდმა ბრიტანეთმა ომი გამოუცხადა ესპანეთს 1739 წელს, კარტახენა სწრაფად გახდა ბრიტანული ძალების მთავარი სამიზნე, მაგრამ ესპანეთის გამარჯვებამ ჯენკინსის ყურის ომის დროს, დიდი ბრიტანეთის ომი კარიბის ზღვის ეკონომიკური კონტროლისთვის, გაამყარა ესპანეთის დომინირება კარიბის ზღვის შვიდწლიან ომამდე. [65][66]

XVIII საუკუნის მღვდელი, ბოტანიკოსი და მათემატიკოსი ხოსე სელესტინო მუტისი დელეგირებული იყო ვიცე-სამეფოს მმართველის ანტონიო კაბალერო გონგორას მიერ ახალი გრანადის ბუნების შესასწავლად. 1783 წელს დაიწყო და ეს გახდა ცნობილი ახალი გრანადის სამეფო ბოტანიკური ექსპედიციის სახელით. იგი კლასიფიკაციას უწევდა მცენარეებსა და ველურ ბუნებას; დააფუძნა პირველი ასტრონომიული ობსერვატორია ქალაქ სანტა-ფე-დე-ბოგოტაში. [67] 1801 წლის ივლისში პრუსიელი მეცნიერი ალექსანდერ ფონ ჰუმბოლტი ჩავიდა სანტა-ფე-დე-ბოგოტაში, სადაც შეხვდა მუტისს. გარდა ამისა, ახალი გრანადაში დამოუკიდებლობის მიღების პროცესში ისტორიული ფიგურები აწარმოებდნენ ექსპედიციებს, როგორებიცა ასტრონომი ფრანცისკო ხოსე დე კალდასი, მეცნიერი ფრანცისკო ანტონიო ზეა, ზოოლოგი ხორხე ტადეო ლოზანო და მხატვარი სალვადორ რიზო. [68] [69]

დამოუკიდებლობა

რედაქტირება
 
ბოიაკას ბრძოლა იყო გადამწყვეტი, რომელმაც უზრუნველყო ახალი გრანადის განმათავისუფლებელი კამპანიის წარმატება .

დაპყრობისა და კოლონიზაციის პერიოდების დასაწყისიდან დაიწყო ესპანეთის მმართველობის წინააღმდეგ მრავალი აჯანყება, მაგრამ უმეტესობა ან ჩაახშეს, ან ძალიან სუსტი გამოდგა საერთო ვითარების შესაცვლელად. უკანასკნელი, რომელიც ესპანეთისგან აშკარა დამოუკიდებლობას ცდილობდა, დაიწყო დაახლოებით 1810 წელს და კულმინაციას მიაღწია კოლუმბიის დამოუკიდებლობის დეკლარაციით, რომელიც გამოიცა 1810 წლის 20 ივლისს, ამ დღეს, ერის დამოუკიდებლობის დღედ აღინიშნავენ. [70] ამ მოძრაობას მოჰყვა 1804 წელს სანტა-დომინგეს (დღევანდელი ჰაიტი) დამოუკიდებლობა, რამაც გარკვეული დახმარება გაუწია ამ აჯანყების ლიდერს: სიმონ ბოლივარს . გადამწყვეტ როლს ფრანსისკო დე პაულა სანტანდერიც ასრულებდა. [71] [72] [73]

 
სოკოროს პროვინცია იყო დამოუკიდებლობის პროცესის გენეზისის ადგილი.

მოძრაობა წამოიწყა ანტონიო ნარინიომ, რომელიც დაუპირისპირდა ესპანურ ცენტრალიზმს და ხელმძღვანელობდა ოპოზიციას ვიცე-სამეფოს წინააღმდეგ. [74] კარტახენა დამოუკიდებელი გახდა 1811 წლის ნოემბერში. [75] 1811 წელს გამოცხადდა ახალი გრანადის გაერთიანებული პროვინციები, რომელსაც ხელმძღვანელობდა კამილო ტორეს ტენორიო. [76] [77] პატრიოტთა შორის ორი განსხვავებული იდეოლოგიური მიმდინარეობის გაჩენამ (ფედერალიზმმა და ცენტრალიზმმა) არასტაბილურობის პერიოდს შეუწყო ხელი. [78] ნაპოლეონის ომების დასრულების შემდეგ მალევე, ფერდინან VII-მ, რომელმაც ესპანეთის ტახტი ხელახლა დაიკავა, მოულოდნელად გადაწყვიტა სამხედრო ძალების გაგზავნა სამხრეთ ამერიკის ჩრდილოეთის უმეტესი ნაწილის დასაპყრობად. ვიცე-სამეფო აღდგა ხუან სამანოს მეთაურობით, რომლის რეჟიმი სჯიდა მათ, ვინც მონაწილეობა მიიღო პატრიოტულ მოძრაობებში. [79] შურისძიებამ განაახლა აჯანყება, რამაც, დასუსტებულ ესპანეთთან ერთად, შესაძლებელი გახადა აჯანყების წარმატება, რომელსაც სათავეში ედგა ვენესუელელი სიმონ ბოლივარი, რომელმაც საბოლოოდ გამოაცხადა დამოუკიდებლობა 1819 წელს. [80] [81] პრო-ესპანური წინააღმდეგობა დამარცხდა 1822 წელს კოლუმბიის ახლანდელ ტერიტორიასა და 1823 წელს ვენესუელაში. [82] [83] [84]

ახალი გრანადის ვიცე-სამეფოს ტერიტორია გახდა კოლუმბიის რესპუბლიკა, ორგანიზებული როგორც მიმდინარე ტერიტორიების კავშირი: კოლუმბიის, პანამის, ეკვადორის, ვენესუელის, გაიანას და ბრაზილიის ნაწილები და ჩრდილოეთით მდინარე მარანიონი. [85] 1821 წელს კუკუტას კონგრესმა მიიღო ახალი რესპუბლიკის კონსტიტუცია. [86] [87] სიმონ ბოლივარი გახდა კოლუმბიის პირველი პრეზიდენტი, ხოლო ფრანცისკო დე პაულა სანტანდერი გახდა ვიცე-პრეზიდენტი. [88] ამასთან, ახალი რესპუბლიკა არასტაბილური იყო და სამი ქვეყანა წარმოიშვა 1830 წელს დიდი კოლუმბიის დაშლის შემდეგ (ახალი გრანადა, ეკვადორი და ვენესუელა). [89] [90]

 
ახლანდელი კოლუმბიის ფორმირება ესპანეთის იმპერიისგან ახალი გრანადის ვიცე-სამეფოს დამოუკიდებლობის მოპოვებისას

კოლუმბია იყო პირველი საკონსტიტუციო მთავრობა სამხრეთ ამერიკაში, [91] და ლიბერალური და კონსერვატიული პარტიები, დაარსდა 1848 და 1849 წლებში, შესაბამისად, ამერიკაში ყველაზე ძველი გადარჩენილი ორი პარტიაა. [92] მონობა გაუქმდა ქვეყანაში 1851 წელს. [93] [94]

შიდა პოლიტიკურმა და ტერიტორიულმა დაყოფებმა განაპირობა დიდი კოლუმბიის დაშლა 1830 წელს. [95] [96] ეგრეთ წოდებულმა „კუნდინამარკას დეპარტამენტმა“ მიიღო სახელი „ახალი გრანადა“, რომელსაც იგი ინარჩუნებდა 1858 წლამდე, როდესაც იგი გახდა „Confederación Granadina“ (გრანადის კონფედერაცია). 1863 წელს ორწლიანი სამოქალაქო ომის შემდეგ შეიქმნა „კოლუმბიის შეერთებული შტატები“, რომელიც გაგრძელდა 1886 წლამდე, როდესაც ქვეყანა საბოლოოდ ცნობილი გახდა, როგორც კოლუმბიის რესპუბლიკა. [97] [98] შიდა განხეთქილებები დარჩა ორპარტიულ პოლიტიკურ ძალებს შორის, ზოგჯერ სისხლიან სამოქალაქო ომებსაც კი იწვევდა, რომელთაგან ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო ათასდღიანი ომი (1899–1902). [99]

XX საუკუნე

რედაქტირება

ამერიკის შეერთებული შტატების განზრახვამ გავლენა მოეხდინა ამ მხარეზე (განსაკუთრებით პანამის არხის მშენებლობა და კონტროლი) განაპირობა პანამის განყოფილების გამოყოფა 1903 წელს და მისი ერად ჩამოყალიბება. [100] შეერთებულმა შტატებმა გადაუხადა კოლუმბიას 25,000,000 აშშ დოლარი 1921 წელს, არხის დასრულებიდან შვიდი წლის შემდეგ, პრეზიდენტ რუზველტის როლის გამოსასწორებლად პანამის შექმნაში, ხოლო კოლუმბიამ პანამა აღიარა ტომსონ – ურუტიას ხელშეკრულების პირობებით. [101] კოლუმბია და პერუ ჩაებნენ ომში, ამაზონის აუზში ტერიტორიული დავების გამო. ომი დასრულდა ერთა ლიგის მიერ დადებული სამშვიდობო ხელშეკრულებით. ლიგამ საბოლოოდ გადასცა სადავო ტერიტორია კოლუმბიას 1934 წლის ივნისში. [102]

 
ბოგოტაზო 1948 წელს

მალევე, კოლუმბიამ მიაღწია გარკვეულწილად პოლიტიკურ სტაბილურობას, რაც შეწყვიტა სისხლიანმა კონფლიქტმა, რომელიც მოხდა 1940-იანი წლების ბოლოს და 1950-იანი წლების დასაწყისს შორის, პერიოდი, რომელიც ცნობილია როგორც La Violencia („ძალადობა“). მისი მიზეზი, ძირითადად, დაძაბულობა იყო ორ მოწინავე პოლიტიკურ პარტიას შორის, რაც შემდგომში აირია ლიბერალური საპრეზიდენტო კანდიდატის ჯორჯ ელიესერ გაიტანის მკვლელობის შემდეგ, 1948 წლის 9 აპრილს. [103] [104] ბოგოტაში მომხდარმა არეულობამ, რომელიც ცნობილია როგორც ელ ბოგოტაზო, გავრცელდა მთელ ქვეყანაში და დაიღუპა მინიმუმ 180,000 კოლუმბიელი. [105]

კოლუმბია კორეის ომში ჩაება, როდესაც პრეზიდენტად ლაურეანო გომესი აირჩიეს. ეს იყო ლათინური ამერიკის ერთადერთი ქვეყანა, რომელიც ომს შეუერთდა უშუალოდ სამხედრო როლში, როგორც შეერთებული შტატების მოკავშირე. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო კოლუმბიის ჯარების წინააღმდეგობა ოლდ ბალდიში. [106]

ორ პოლიტიკურ პარტიას შორის ძალადობა შემცირდა, პირველ რიგში, როდესაც გუსტავო როხასი კოლუმბიის პრეზიდენტობიდან გადააყნეს სახელმწიფო გადატრიალებით და პარტიზანებთან მოლაპარაკებით, შემდეგ კი გენერალ გაბრიელ პარისის სამხედრო ხუნტის დროს. [107] [108]

 
მშვიდობისა და მეხსიერების ღერძი, კოლუმბიის კონფლიქტის მსხვერპლთა მემორიალი (1964 – დღემდე)

როხასის გადაყენების შემდეგ, კოლუმბიის კონსერვატიული პარტია და კოლუმბიის ლიბერალური პარტია შეთანხმდნენ, შეექმნათ ეროვნული ფრონტი, კოალიცია, რომელიც ერთობლივად მართავდა ქვეყანას. გარიგების თანახმად, პრეზიდენტი მონაცვლეობით იქნებოდა კონსერვატორებიდან და ლიბერალებიდან ყოველ 4 წელიწადში, 16 წლის განმავლობაში; ორივე პარტიას ექნებოდა თანაბარობა ყველა სხვა არჩევით კაბინეტში. [109] ეროვნული ფრონტით დასრულდა „La Violencia“, ხოლო ეროვნული ფრონტის ადმინისტრაციები შეეცადნენ შორს მიმავალი სოციალური და ეკონომიკური რეფორმების დამყარებას ალიანსის პროგრესთან თანამშრომლობით. [110] [111] გარკვეული სექტორების პროგრესიის მიუხედავად, მრავალი სოციალური და პოლიტიკური პრობლემა გაგრძელდა, ხოლო პარტიზანული ჯგუფები ოფიციალურად შეიქმნა, როგორიცაა FARC (კოლუმბიის რევოლუციური შეიარაღებული ძალები), ELN (ეროვნული ლიბერალური არმია) და M-19 (19 აპრილის მოძრაობა), მთავრობასა და პოლიტიკურ აპარატთან საბრძოლველად. [112]

1960-იანი წლებიდან ქვეყანამ განიცადა ასიმეტრიული დაბალი ინტენსივობის შეიარაღებული კონფლიქტი სამთავრობო ძალებს, მემარცხენე პარტიზანულ ჯგუფებსა და მემარჯვენე პარამილიტარისტებს შორის. [113] კონფლიქტი გამწვავდა 90-იან წლებში, [114] ძირითადად, შორეულ სასოფლო არეალში. [115] შეიარაღებული კონფლიქტის დაწყების დღიდან, უფლებადამცველები იბრძოდნენ ადამიანის უფლებების დაცვისთვის, მიუხედავად წინააღმდეგობისა. [118] [120] რამდენიმე პარტიზანულმა ორგანიზაციამ 1989-1994 წლებში სამშვიდობო მოლაპარაკებების შემდეგ გადაწყვიტა დემობილიზაცია. [121]

1970-იანი წლების შუა ხანებიდან კოლუმბიის ნარკო კარტელები გახდა უკანონო ნარკოტიკების, პირველ რიგში, მარიხუანასა და კოკაინის მთავარი მწარმოებლები, გადამამუშავებლები და ექსპორტიორები. [122]

1991 წლის 4 ივლისს გამოქვეყნდა ახალი კონსტიტუცია . ახალი კონსტიტუციის მიერ შეთავაზებული ცვლილებები კოლუმბიის საზოგადოებამ დადებითად აღიქვა. [123] [124]

XXI საუკუნე

რედაქტირება

პრეზიდენტ ალვარო ურიბეს (2002–10) ადმინისტრაციამ მიიღო დემოკრატიული უსაფრთხოების პოლიტიკა, რომელიც მოიცავდა ინტეგრირებულ ანტიტერორიზმსა და კონტრშეტევის კამპანიას. [125] მთავრობის ეკონომიკური გეგმა ასევე ხელს უწყობს ინვესტორებისადმი ნდობას. [126] საკამათო სამშვიდობო პროცესის შემადგენლობაში, AUC-მა (მემარჯვენე პარამილიტარისტები), როგორც ოფიციალურმა ორგანიზაციამ, ფუნქციონირება შეწყვიტა. [127] 2008 წლის თებერვალში მილიონობით კოლუმბიელმა დემონსტრაციები მოაწყო FARC-ისა და სხვა უკანონო ჯგუფების წინააღმდეგ. [128]

კუბაში სამშვიდობო მოლაპარაკებების დასრულების შემდეგ, კოლუმბიის პრეზიდენტმა ხუან მანუელ სანტოსმა და FARC-EP-ის პარტიზანებმა განაცხადეს, რომ საბოლოო შეთანხმება დასრულდა კონფლიქტის დასასრულებლად. [129] ამასთან, გარიგების რატიფიკაციისთვის რეფერენდუმი წარუმატებელი აღმოჩნდა. [130] [131] ამის შემდეგ კოლუმბიის მთავრობამ და FARC-მა ხელი მოაწერეს განახლებულ სამშვიდობო ხელშეკრულებას 2016 წლის ნოემბერში, [132] რომელიც კოლუმბიის კონგრესმა დაამტკიცა. [133] 2016 წელს პრეზიდენტ სანტოსს მიენიჭა ნობელის პრემია. [134] მთავრობამ დაიწყო კონფლიქტის მსხვერპლთათვის ყურადღების მიქცევისა და ყოვლისმომცველი ანაზღაურების პროცესი. [135] [136] კოლუმბია აჩვენებს მოკრძალებულ პროგრესს ადამიანის უფლებების დასაცავად ბრძოლაში, როგორც ამას HRW გამოთქვამს. [137] შეიქმნა სპეციალური სამშვიდობო იურისდიქცია, შეიარაღებული კონფლიქტის დროს წარმოქმნილი საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლის სერიოზული დარღვევების და საერთაშორისო სამართლის დარღვევების აღმოსაჩენად და დასასჯელად, მსხვერპლთათვის სამართლიანობის შესასრულებლად. [138] კოლუმბიაში ვიზიტის დროს რომის პაპმა ფრანცისკემ პატივი მიაგო კონფლიქტის შედეგად დაზარალებულებს. [139]

 
ყოფილმა[მკვდარი ბმული] პრეზიდენტმა ხუან მანუელ სანტოსმა ხელი მოაწერა სამშვიდობო ხელშეკრულებას

გეოგრაფია

რედაქტირება
  მთავარი სტატია: კოლუმბიის გეოგრაფია.
 

კოლუმბიას, ისევე როგორც ჩილეს, ესაზღვრება ორი ოკეანე: წყნარი, და ატლანტის ოკეანეები. ასევე ესაზღვრება 5 ქვეყანა: ვენესუელა და ბრაზილია აღმოსავლეთიდან, პანამა ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან,ხოლო პერუ და ეკვადორი სამხრეთიდან.

ფართობი: 1 141 748 კმ².

კოლუმბიას დასავლეთიდან ესაზღვრება წყნარი ოკეანე, ჩრდილოეთ-დასავლეთიდან კარიბის ზღვა. ქვეყნის დასავლეთ ნაწილში ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ გადაჭიმულია ანდები, რომელსაც კვეთს მდინარეები: მაგდალენა, კაუკა და სხვა. აღმოსავლეთით მდებარეობს მთიანეთი, რომელიც დასერილია ამაზონის შენაკადებით.

ხელისუფლება და პოლიტიკა

რედაქტირება
 
კოლუმბიის კონგრესი, ბოგოტა
 
კასა-დე-ნარინიო — აღმასრულებელი ხელისუფლების რეზიდენცია, ბოგოტა
 
კოლუმბიის უზენაესი სასამართლო

კოლუმბიის პოლიტიკური სისტემა ეფუძნება წარმომადგენლობითი დემოკრატიის საპრეზიდენტო რესპუბლიკას, სადაც კოლუმბიის პრეზიდენტი როგორც სახელმწიფოს, ისე მთავრობის მეთაურია. მოქმედებს მრავალპარტიული სისტემა. აღმასრულებელი ხელისუფლება მთავრობის ხელშია. საკანონმდებლო ხელისუფლება გაყოფილია მთავრობასა და კონგრესის ორ პალატას შორის — სენატი და კოლუმბიის წარმომადგენელთა სახლი. სასამართლო ხელისუფლება დამოუკიდებელია აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ხელისუფლებებისგან.

კოლუმბიის ამჟამინდელი კონსტიტუცია ძალაში შევიდა 1991 წლის 5 ივლისს; ახლამა კონსტიტუციამ გააძლიერა სასამართლო ადმინისტრაცია. სხვა მნიშვნელოვანი ცვლილებები შეეხო სამოქალაქო განქორწინებას, ორმაგ მოქალაქეობას, ვიცე-პრეზიდენტისა და დეპარტამენტების გუბერნატორების არჩევას. კონსტიტუციამ გააძლიერა მოქალაქეთა პირველადი უფლებები.

ეროვნული მთავრობა დაიყო აღმასრულებელ, საკანონმდებლო და სასამართლო შტოებად.

კოლუმბიის პრეზიდენტი აირჩევა ოთხი წლის ვადით; 2005 წლიდან, მას უფლება ეძლევა ვადის ამოწურვის შემდეგ ერთხელ კიდევ იქნას არჩეული. 1991 წლის კონსტიტუციამ აღადგინა ვიცე-პრეზიდენტის პოსტი, რომელიც იმავე პრინციპით აირჩევა, როგორც პრეზიდენტი. კანონით, ვიხე-პრეზიდენტი პრეზიდენტის მოვალეობას ასრულებს ამ უკანასკნელის გადადგომის, ავადმყოფობის ან სიკვდილის შემთხვევაში.

კოლუმბიის ორპალატიანი კონგრესი შედგება 102 წევრიანი სენატისა და 161 წევრიანი კოლუმბიის წარმომადგენელთა სახლისაგან. სენატორების არჩევა ხდება საყოველთაო წესით, წარმომადგენლები კი აირჩევიან მრავალწევრიანი რაიონების მიერ, კოლუმბიის 32 დეპარტამენტის მასშტაბით. ქვეყნის დედაქალაქი განცალკევებული სადედაქალაქო რაიონია, რომელიც საკუთარ წარმომადგენლებს ირჩევს. წევრები შეიძლება ხელახლა არჩეულ იქნენ რამდენჯერაც მათ მოესურვებათ. კონგრესი წელიწადში ორჯერ იკრიბება, თუმცა პრეზიდენტს აქვს უფლება, როცა საჭიროდ ჩათვლის, მოიწვიოს სპეციალური სესია.

დემოგრაფია

რედაქტირება
 
კოლუმბიის მოსახლეობის სიმჭიდროვე

2014 წლის მონაცემებით კოლუმბიაში დაახლოებით 2014 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს და ამ მხრივ, ბრაზილიისა და მექსიკის შემდეგ, ლათინურ ამერიკაში მესამე ქვეყანაა. ამავე დროს, კოლუმბია მესამე უდიდესი ესპანურენოვანი მოსახლეობის მქონე ქვეყანაა მსოფლიოში, მექსიკისა და აშშ-ის შემდეგ. მეოცე საუკუნის დასაწყისში, კოლუმბიის მოსახლეობა დაახლოებით 4 მილიონ ადამიანს შეადგენდა.[140] 1975-2005 წლებში მოსახლეობის ზრდის ტემპი 1,9 % იყო, თუმცა მომდევნო დეკადებში ნავარაუდევია მისი შემცირება 1,2%-მდე. წინასწარი გათვლებით, 2020 წლისათვის კოლუმბიის მოსახლეობა 50,9 მილიონს მიაღწევს. 2005 წელს მოსახლეობის 30 % 15 წლამდე იყო, 5,1 % კი 65-ზე მეტის.

ენა

რედაქტირება

კოლუმბიელთა 99,2 % ესპანურად საუბრობს. გარდა ამისა, ქვეყანაში საუბრობენ ინდიელთა 65 ენაზე, 2 კრეოლურ ენაზე და ბოშათა ენაზე. რამდენიმე რეგიონში ოფიციალური სტატუსი აქვს ინგლისურ ენას.[141][142][143]

კულტურა

რედაქტირება

კოლუმბია მდებარეობამ განაპირობა კულტურული გავლენის ფართო სპექტრი. მკვიდრი ამერიკული, ესპანეთის და სხვა ევროპული, აფრიკის, ამერიკული, კარიბის და შუა აღმოსავლეთის გავლენები, ისევე როგორც ლათინური ამერიკის სხვა კულტურული გავლენები, წარმოდგენილია კოლუმბიის თანამედროვე კულტურაში. ურბანულმა მიგრაციამ, ინდუსტრიალიზაციამ, გლობალიზაციამ და სხვა პოლიტიკურ, სოციალურ და ეკონომიკურმა ცვლილებებმაც თავისი კვალი დატოვა.

მრავალი ეროვნული სიმბოლო, ასევე თემატიკა, წარმოიშვა კოლუმბიის მრავალფეროვანი კულტურული ტრადიციიდან და მიზნად ისახავს წარმოადგინოს ის, რაც აერთიანებს კოლუმბიასა და კოლუმბიელ ხალხს.  

ლიტერატურა

რედაქტირება

კოლუმბიის ლიტერატურა თარიღდება პრე-კოლუმბიური ხანით; ამ პერიოდის აღსანიშნავი მაგალითია ეპიკური ლექსი, რომელიც ცნობილია როგორც იურუპარის ლეგენდა. [144] ესპანეთის კოლონიურ დროში ცნობილი მწერლები იყვნენ ხუან დე კასტელანოსი (Elegías de varones ilustres de Indias), ერნანდო დომინგეს კამარგო და მისი ეპიკური პოემა სან იგნასიო დე ლოიოლა, პედრო სიმონი, ხუან როდრიგეს ფრეილი (El Carnero), [145] ლუკას ფერნანდეს დე. პიედრაჰიტა და მონაზონი ფრანსისკა ჟოზეფა დე კასტილიო, მისტიციზმის წარმომადგენელი.

 
[მკვდარი ბმული]ნობელის ლიტერატურის პრემიის პრიზიორი გაბრიელ გარსია მარკესი [146]

დამოუკიდებლობის შემდგომი ლიტერატურის, რომელიც დაკავშირებულია რომანტიზმთან, წარმომადგენლები არიან ანტონიო ნარინიო, ხოსე ფერნანდეს მადრიდი, კამილო ტორეს ტენორიო და ფრანსისკო ანტონიო ზეა. [147] [148] მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევარში და მეოცე საუკუნის დასაწყისში პოპულარული გახდა ლიტერატურული ჟანრი, რომელიც კოსტუმბრიზმის სახელითაა ცნობილი; ამ პერიოდის შესანიშნავი მწერლები იყვნენ ტომას კარასკილა, ხორხე ისააკსი და რაფაელ პომბო. [149] [150] ამ პერიოდში ისეთმა ავტორებმა, როგორებიც იყვნენ ხოსე ასუნსიონ სილვა, ხოსე ეუსტასიო რივერა, ლეონ დე გრეიფი, პორფირიო ბარბა-იაკობი და ხოსე მარია ვარგას ვილა, განავითარეს მოდერნისტული მოძრაობა. [151] [152] [153] 1872 წელს კოლუმბიამ დააარსა კოლუმბიის ენის აკადემია, ესპანეთის პირველი ენების აკადემია, ამერიკაში. [154] ლათინური ამერიკის ლიტერატურაში ბუმის დროს წარმატებული მწერლები გამოჩნდნენ, რომელსაც სათავეში ედგა ნობელის პრემიის ლაურეატი გაბრიელ გარსია მარკესი და მისი მაგნუმ ოპუსი, მარტოობის ასი წელიწადი.

 
[მკვდარი ბმული]ხორხე ისააკსი იყო მეცხრამეტე საუკუნეში ესპანურენოვანი ლიტერატურის ერთ-ერთი უდიდესი წარმომადგენელი.

ეკონომიკა

რედაქტირება
  • რესურსები: ნავთი, ბუნებრივი აირი, ქვანახშირი, რკინის მადანი, ნიკელი, ოქრო, სპილენძი, ჰიდროენერგია.
  • ეროვნ. პროდუქტი - 87 მლრდ $.
  • ექსპორტი: ყავა, მარგალიტები, ნავთობი, ქვანახშირი, ყვავილები.
  • ეროვნული შემოსავალი: ერთ სულზე 1830 $.
  • ვალუტა: კოლუმბიური პესო (COP).

მემკვიდრეობა

რედაქტირება
  • ბოგოტა - ეროვნული და ოქროს მუზეუმები;
  • კალი - ტაძარი და მონასტერი (XVII ს.);
  • კარტახენა - ესპანური ციხე-სიმაგრე (XVI ს.);
  • სანტა კრუსის ისტორიული ცენტრი, ლოს კატიოს ეროვნული პარკი.

ცნობილი კოლუმბიელები

რედაქტირება

სქოლიო

რედაქტირება
 
ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:
  1. ↑ 1.0 1.1 Colombian State Department. Retrieved 4 February 2012.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 იანვარი 2012. ციტირების თარიღი: 15 ნოემბერი 2012.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 World Economic Outlook Database: Colombia. International Monetary Fund (April 2017). ციტირების თარიღი: 17 May 2017.
  3. ↑ socio-economic policies. dane.gov.co. ციტირების თარიღი: 22 March 2014.
  4. ↑ 2014 Human Development Report Summary გვ. 21–25. United Nations Development Programme (2014). ციტირების თარიღი: 27 July 2014.
  5. ↑ Gerhar Sandner, Beate Ratter, Wolf Dietrich Sahr and Karsten Horsx. (1993)Conflictos Territoriales en el Mar Caribe: El conflicto fronterizo en el Golfo de Venezuela Spanish. Biblioteca Luis Angel Arango. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 1 მარტი 2010. ციტირების თარიღი: 5 January 2008.
  6. ↑ The Geographer Office of the Geographer Bureau of Intelligence and Research. (15 April 1985) Brazil-Colombia boundary (PDF). International Boundary Study. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 სექტემბერი 2006. ციტირების თარიღი: 5 January 2008.
  7. ↑ CIA. (13 December 2007) Ecuador. World Fact Book. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 ივნისი 2007. ციტირების თარიღი: 5 January 2008.
  8. ↑ World Economic Outlook Database. International Monetary Fund (April 2012). ციტირების თარიღი: 11 September 2012.
  9. ↑ Nicolás del Castillo Mathieu. (March 1992)La primera vision de las costas Colombianas, Repaso de Historia Spanish. Revista Credencial. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 ოქტომბერი 2007. ციტირების თარიღი: 29 February 2008.
  10. ↑ 10.0 10.1 CIA world fact book. (14 May 2009) Colombia. CIA. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 13 მაისი 2009. ციტირების თარიღი: 24 May 2009.
  11. ↑ Familia y Comunidad – Ritmos de Colombia დაარქივებული 2013-08-28 საიტზე Wayback Machine. . Colombiaaprende.edu.co. Retrieved on 14 May 2012.
  12. ↑ Paisajes naturales de Colombia. Telepolis.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 20 მარტი 2009. ციტირების თარიღი: 16 May 2010.
  13. ↑ Luis Fernando Potes. Megadiversidad დაარქივებული 2013-10-29 საიტზე Wayback Machine. . prodiversitas.bioetica.org
  14. ↑ „Q&A: Colombia's civil conflict“. BBC News. 23 December 2009.
  15. ↑ Violence, Crime, and Illegal Arms Trafficking in Colombia (PDF). United Nations Office on Drugs and Crime (November 2006).
  16. ↑ Erradicación de cultivos ilícitos es política de Estado. El Colombiano. Retrieved on 14 May 2012
  17. ↑ Perú pasó a ser el primer productor de cocaína del mundo დაარქივებული 2012-11-11 საიტზე Wayback Machine. . Peru 21 (2012-07-26). Retrieved on 27 October 2012
  18. ↑ Perú es primer productor de cocaína, superando a Bolivia y Colombia დაარქივებული 16-01-2013 საიტზე Wayback Machine. . La Republica (2012-07-31). Retrieved on 27 October 2012
  19. ↑ Colombia sigue siendo el mayor productor de coca დაარქივებული 2013-01-16 საიტზე Wayback Machine. . El Espectador. Retrieved on 27 October 2012
  20. ↑ 20.0 20.1 Carlos Restrepo Piedrahita. (February 1992)El nombre "Colombia", El único país que lleva el nombre del Descubrimiento Spanish. Revista Credencial. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 იანვარი 2008. ციტირების თარიღი: 29 February 2008.
  21. ↑ Correal, Urrego G. (1993). „Nuevas evidencias culturales pleistocenicas y megafauna en Colombia“. Boletin de Arqueologia (8): 3–13.
  22. ↑ Hoopes, John (1994). „Ford Revisited: A Critical Review of the Chronology and Relationships of the Earliest Ceramic Complexes in the New World, 6000-1500 B.C. (1994)“. Journal of World Prehistory (1): 1–50.
  23. ↑ „Prehistoric man on the Sabana de Bogotá: data for an ecological prehistory“. დამოწმება journal საჭიროებს |journal=-ს (დახმარება)
  24. ↑ „Los Chibchas: organización socio-polític“. დამოწმება journal საჭიროებს |journal=-ს (დახმარება)
  25. ↑ Los indios de Colombia (Spanish). Editorial Abya Yala. 
  26. ↑ Historia de Colombia: el establecimiento de la dominación española – Los Pueblos Indígenas del Territorio Colombiano Spanish. banrepcultural.org. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-11-09. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  27. ↑ Nicolás del Castillo Mathieu. (March 1992) La primera vision de las costas Colombianas, Repaso de Historia Spanish. Revista Credencial. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 ოქტომბერი 2007. ციტირების თარიღი: 29 February 2008.
  28. ↑ Alonso de Ojeda Spanish. ციტირების თარიღი: 2 April 2014.
  29. ↑ Rodrigo de Bastidas Spanish. ციტირების თარიღი: 2 April 2014.
  30. ↑ Cristóbal Colón Spanish. ციტირების თარიღი: 2 April 2014.
  31. ↑ Balboa is best known for being the first European to see the Pacific Ocean in 1513, which he called Mar del Sur (or "Sea of the South") and would facilitate Spanish exploration and settlement of South America.
  32. ↑ Vasco Núñez de Balboa Spanish. ციტირების თარიღი: 2 April 2014.
  33. ↑ Vázquez, Trinidad Miranda. La gobernación de Santa Marta (1570–1670) Vol. 232 (Spanish). 
  34. ↑ Plá, María del Carmen Borrego. Cartagena de Indias en el siglo XVI. Vol. 288 (Spanish). 
  35. ↑ Francis, John Michael, ed. Invading Colombia: Spanish accounts of the Gonzalo Jiménez de Quesada expedition of conquest Vol. 1. 
  36. ↑ Uribe, Jaime Jaramillo. "Perfil histórico de Bogotá." Historia crítica 1 (1989): 1.
  37. ↑ Silvia Padilla Altamirano. La encomienda en Popayán: tres estudios (Spanish). 
  38. ↑ Massimo Livi Bacci. El dorado en el pantano (Spanish). 
  39. ↑ Ramírez, Natalia. „Félix de Azara: Observaciones conductuales en su viaje por el Virreinato del Río de la Plata“. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-06-17. ციტირების თარიღი: 2020-08-13. დამოწმება journal საჭიროებს |journal=-ს (დახმარება)
  40. ↑ El Dorado Legend Snared Sir Walter Raleigh. National Geographic. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-02-13. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  41. ↑ La Conquista del Nuevo Reino de Granada: la interpretación de los siete mitos (III) – RESTALL, Matthew: Los siete mitos de la conquista española, Barcelona, 2004 Spanish. queaprendemoshoy.com/. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-02-09. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  42. ↑ Las sociedades indígenas del Nuevo Reino de Granada bajo el dominio español Spanish. Instituto Colombiano de Antropología e Historia.
  43. ↑ Las plantas medicinales en la época de la colonia y de la independencia Spanish. colombiaaprende.edu.co. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-04-08. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  44. ↑ La propiedad de tierras en la Colonia: Mercedes, composición de títulos y resguardos indígenas Spanish. Revista Credencial Historia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-04-08. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  45. ↑ Historia económica y órdenes de magnitud, Capítulo 1: La Formación de la Economía Colonial (1500–1740). Spanish. banrepcultural.org. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-11-09. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  46. ↑ La política económica virreinal en el Nuevo Reino de Granada: 1750–1810 Spanish. banrepcultural.org. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-04-08. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  47. ↑ Domingo, M. C. (2004). Alonso de Santa Cruz, cartógrafo y fabricante de instrumentos náuticos de la Casa de Contratación. Revista complutense de historia de América, (30), 7–40.
  48. ↑ John Huxtable Elliott (2007). Empires of the Atlantic World: Britain and Spain in America, 1492–1830. Yale University Press, გვ. 124–125. ISBN 978-0-300-12399-9. 
  49. ↑ Law VIII ("Royal Audiencia and Chancery of Santa Fe in the New Kingdom of Granada") of Title XV ("Of the Royal Audiencias and Chanceries of the Indies") of Book II. congreso.gob.pe. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 29 June 2014. ციტირების თარიღი: 4 April 2014.
  50. ↑ Jorge Cerdá Crespo (2010). Conflictos coloniales: la guerra de los nueve años 1739–1748 (Spanish). Universidad de Alicante. ISBN 978-84-9717-127-4. 
  51. ↑ (2005) Génesis y desarrollo de la esclavitud en Colombia siglos XVI y XVII (Spanish). Universidad del Valle. 
  52. ↑ (2005) Los místeres de las minas: crónica de la colonia europea más grande de Colombia en el siglo XIX, surgida alrededor de las minas de Marmato, Supía y Riosucio. Universidad de Caldas. 
  53. ↑ (2002) Palenque, Cartagena y Afro-Caribe: historia y lengua. Walter de Gruyter, გვ. vii–ix, 21–35. ISBN 978-3-11-096022-8. 
  54. ↑ Palenque de San Basilio Spanish. urosario.edu.co. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-10-09. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  55. ↑ A royal decree of 1713 approved the legality of Palenque de San Basilio founded by runaway slaves as a refuge in the seventeenth century. The people of San Basilio fought against slavery, thereby giving rise to the first free place in the Americas.[53] Its main leader was Benkos Biohó, who was born in West Africa.[54]
  56. ↑ Proceso de beatificación y canonización de San Pedro Claver. Edición de 1696. Traducción del latín y del italiano, y notas de Anna María Splendiani y Tulio Aristizábal S. J. Pontificia Universidad Javeriana. Universidad Católica del Táchira. 2002.
  57. ↑ Valtierra, Ángel. 1964. San Pedro Claver, el santo que liberó una raza.
  58. ↑ Peter Claver was a Spaniard who traveled to Cartagena in 1610 and was ordained as a Jesuit priest in 1616. Claver cared for African slaves for thirty-eight years, defending their lives and the dignity.[56][57]
  59. ↑ La esclavitud negra en la América española Spanish. gabrielbernat.es (2003).
  60. ↑ La propiedad de tierras en la Colonia: Mercedes, composición de títulos y resguardos indígenas Spanish. Revista Credencial Historia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-04-08. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  61. ↑ Historia económica y órdenes de magnitud, Capítulo 1: La Formación de la Economía Colonial (1500–1740). Spanish. banrepcultural.org. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-11-09. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  62. ↑ La política económica virreinal en el Nuevo Reino de Granada: 1750–1810 Spanish. banrepcultural.org. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-04-08. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  63. ↑ Rivera, Julián Bautista Ruiz. (1997)Reformismo local en el nuevo Reino de Granada. Temas americanistas N° 13 Spanish გვ. 80–98. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-11-03. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  64. ↑ Jaime U. Jaramillo (1997). Transferring Wealth and Power from the Old to the New World: Monetary and Fiscal Institutions in the 17th Through the 19th Centuries – Chapter 12. 
  65. ↑ Jorge Cerdá Crespo (2010). Conflictos coloniales: la guerra de los nueve años 1739–1748 (Spanish). Universidad de Alicante. ISBN 978-84-9717-127-4. 
  66. ↑ Greshko, Michael. „Did This Spanish Shipwreck Change the Course of History?“. National Geographic.
  67. ↑ José Celestino Mutis in New Granada: A life at the service of an Expedition (1760–1808).
  68. ↑ Angela Perez-Mejia (2004). A Geography of Hard Times: Narratives about Travel to South America, 1780–1849 – Part I: The scholar and the baron: Voyage of the exact sciences. 
  69. ↑ John Wilton Appel (1994). Francisco José de Caldas: A Scientist at Work in Nueva Granada. 
  70. ↑ „Independencia de Colombia: ¿por qué se celebra el 20 de julio?“ (ესპანური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-07-18. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  71. ↑ McFarlane, Anthony. "El colapso de la autoridad española y la génesis de la independencia en la Nueva Granada." Desarrollo y Sociedad 7 (1982): 99–120.
  72. ↑ Rodriguez Gómez, Juan Camilo. La independencia del Socorro en la génesis de la emancipación colombiana. Spanish. banrepcultural.org. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-11-10. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  73. ↑ Gutiérrez Ardila, Daniel. Colombia and Haití: History of a Misunderstanding (1819–1831) Spanish. Secuencia 81.
  74. ↑ Gutiérrez Escudero, Antonio. Un precursor de la emancipación americana: Antonio Nariño y Álvarez. Spanish გვ. 205–220. Araucaria. Revista Iberoamericana de Filosofía, Política y Humanidades 8.13 (2005).
  75. ↑ Sourdis Nájera, Adelaida. Independencia del Caribe colombiano 1810–1821 Spanish. Revista Credencial Historia – Edición 242. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-11-09. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  76. ↑ Martínez Garnica, Armandao. Confederación de las Provincias Unidas de la Nueva Granada Spanish. Revista Credencial Historia – Edición 244. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-06-24. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  77. ↑ Acta de la Federación de las Provincias Unidas de Nueva Granada Spanish.
  78. ↑ Ocampo López, Javier. La patria boba. Cuadernillos de historia. Panamericana Editorial. 
  79. ↑ Morillo y la reconquista, 1816–1819 Spanish. udea.edu.co. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-10-27. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  80. ↑ Ocampo López, Javier. Historia ilustrada de Colombia – Capítulo VI (Spanish). Plaza y Janes Editores Colombia sa. 
  81. ↑ Cartagena de Indias en la independencia. Banco de la República. 
  82. ↑ Cronología de las independencias americanas Spanish. cervantes.es.
  83. ↑ Gutiérrez Ramos, Jairo. La Constitución de Cádiz en la Provincia de Pasto, Virreinato de Nueva Granada, 1812–1822. Spanish. Revista de Indias 68, no. 242.
  84. ↑ Alfaro Pareja. La Independencia de Venezuela relatada en clave de paz: las regulaciones pacíficas entre patriotas y realistas (1810–1846). (Spanish). ციტირების თარიღი: 2020-08-13.  დაარქივებული 2015-04-02 საიტზე Wayback Machine. დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-04-02. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  85. ↑ Alexander Walker (1822). (Gran) Colombia, relación geográfica, topográfica, agrícola, comercial y política de este país: Adaptada para todo lector en general y para el comerciante y colono en particular, Volume 1 (Spanish). Banco de la República. 
  86. ↑ Sosa Abella, Guillermo. (2009)Los ciudadanos en la Constitución de Cúcuta – Citizenship in the Constitution of Cúcuta Spanish. Instituto Colombiano de Antropología e Historia (icanh). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-09-23. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  87. ↑ Mollien, Gaspard-Théodore, conde de, 1796–1872. El viaje de Gaspard-Théodore Mollien por la República de Colombia en 1823. CAPÍTULO IX Spanish. Biblioteca Virtual del Banco de la República. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-11-09. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  88. ↑ Avatares de una Joven República – 2. La Constitución de Cúcuta Spanish. Universidad de Antioquia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-03-04. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  89. ↑ Uribe, Jaime Jaramillo. (1985)"Etapas y sentido de la historia de Colombia." Colombia hoy Spanish. Santa Fe de Bogotá : Presidencia de la República.
  90. ↑ Blanco Blanco, Jacqueline. (2007)De la gran Colombia a la Nueva Granada, contexto histórico-político de la transición constitucional Spanish. Universidad Militar Nueva Granada.
  91. ↑ Edgar Arana. Historia Constitucional Colombiana Spanish. Universidad Libre Seccional Pereira. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 March 2015.
  92. ↑ Juan Fernando Londoño. Partidos políticos y think tanks en Colombia (Spanish). International Institute for Democracy and Electoral Assistance. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.  დაარქივებული 2015-03-27 საიტზე Wayback Machine. დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-03-27. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  93. ↑ Aguilera. La Legislación y el derecho en Colombia. Lemer. 
  94. ↑ Restrepo, Eduardo. Abolitionist arguments in Colombia Spanish. História Unisinos.
  95. ↑ Uribe, Jaime Jaramillo. (1985)"Etapas y sentido de la historia de Colombia." Colombia hoy Spanish. Santa Fe de Bogotá : Presidencia de la República.
  96. ↑ Blanco Blanco, Jacqueline. (2007)De la gran Colombia a la Nueva Granada, contexto histórico-político de la transición constitucional Spanish. Universidad Militar Nueva Granada.
  97. ↑ Edgar Arana. Historia Constitucional Colombiana Spanish. Universidad Libre Seccional Pereira. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 March 2015.
  98. ↑ Constituciones que han existido en Colombia Spanish. Banco de la República. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-07. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  99. ↑ Gonzalo España (2013). El país que se hizo a tiros (Spanish). Penguin Random House Grupo Editorial Colombia. 
  100. ↑ Beluche, Olmedo. (2003)The true history of the separation of 1903 – La verdadera historia de la separación de 1903 Spanish. ARTICSA. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 30 October 2015.
  101. ↑ El tratado Urrutia-Thomson. Dificultades de política interna y exterior retrasaron siete años su ratificación Spanish. Revista Credencial Historia (2003). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-11-15. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  102. ↑ Atehortúa Cruz (2014). „El conflicto Colombo-Peruano – Apuntes acerca de su desarrollo e importancia histórica“ (Spanish). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 30 October 2015. დამოწმება journal საჭიროებს |journal=-ს (დახმარება)
  103. ↑ (1983) El Bogotazo: Memorias Del Olvido. Fundación Universidad Central. 
  104. ↑ (1987) Mataron a Gaitán: vida pública y violencia urbana en Colombia. Universidad Nacional de Colombia, Centro Editorial. 
  105. ↑ Charles Bergquist; David J. Robinson (1997–2005). „Colombia“. Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2005. Microsoft Corporation. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 1 ნოემბერი 2009. ციტირების თარიღი: 16 April 2006. On 9 April 1948, Gaitán was assassinated outside his law offices in downtown Bogotá. The assassination marked the start of a decade of bloodshed, called La Violencia (The Violence), which took the lives of an estimated 180,000 Colombians before it subsided in 1958.
  106. ↑ Colombia y los Estados Unidos en la Guerra de Corea Spanish. The Kellogg Institute for International Studies (1986).
  107. ↑ Atehortúa Cruz, Adolfo León. El golpe de Rojas y el poder de los militares Spanish. scielo.org.co. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 აპრილი 2017. ციტირების თარიღი: 24 April 2017
  108. ↑ Ayala Diago, César Augusto. Gustavo Rojas Pinilla, 100 años, 1900–1975 Spanish. Banco de la República. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-04-24. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  109. ↑ 1957–1974 El Frente Nacional Spanish. Revista Credencial Historia (2006). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-04-24. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  110. ↑ ROJAS, Diana Marcela. La alianza para el progreso de Colombia. Análisis Político, [S.l.], v. 23, n. 70, p. 91-124, sep. 2010. ISSN 0121-4705
  111. ↑ Frente Nacional: acuerdo bipartidista y alternación en el poder Spanish. Revista Credencial Historia (1999). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-07-05. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  112. ↑ El Frente Nacional Spanish. banrepcultural.org (2006). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-04-24. ციტირების თარიღი: 2020-08-13.
  113. ↑ Historical Commission on the Conflict and Its Victims (CHCV). (February 2015) Contribution to an Understanding of the Armed Conflict in Colombia Spanish. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 იანვარი 2016. ციტირების თარიღი: 6 February 2016
  114. ↑ Lilian Yaffe. (3 October 2011) Armed conflict in Colombia: analyzing the economic, social, and institutional causes of violent opposition Spanish. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 ოქტომბერი 2013. ციტირების თარიღი: 13 აგვისტო 2020.
  115. ↑ Tomas y ataques guerrilleros (1965–2013) Spanish (5 June 2017). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 26 აგვისტო 2018. ციტირების თარიღი: 16 February 2018
  116. ↑ Héctor Abad Faciolince (2006). Oblivion: A Memoir. Farrar, Straus and Giroux. ISBN 978-0-374-53393-9. 
  117. ↑ Oblivion: a memoir by Hector Abad wins Wola-Duke human rights book award. wola.org. ციტირების თარიღი: 27 January 2016.
  118. ↑ Héctor Abad was a prominent medical doctor, university professor, and human rights leader whose holistic vision of healthcare led him to found the Colombian National School of Public Health. The increasing violence and human rights abuses of the 1970s and 1980s led him to fight for social justice in his community.[116][117]
  119. ↑ First-class citizens: Father de Nicoló and the street kids of Colombia. iaf.gov. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 მარტი 2016. ციტირების თარიღი: 28 March 2016.
  120. ↑ Javier de Nicoló was a Salesian priest who grew up in war-torn Italy and arrived in Colombia a year after the bogotazo. He developed a program that has offered more than 40,000 young people the education and moral support they needed to become productive citizens.[119]
  121. ↑ Historical Memory Group. "Enough Already!" Colombia: Memories of War and Dignity. (Spanish).  დაარქივებული [Date error] (2)[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine. Category:Webarchive template errorsCategory:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები
  122. ↑ The Colombian Cartels. WGBH educational foundation. ციტირების თარიღი: May 25, 2020
  123. ↑ 20 grandes cambios que generó la Constitución de 1991 Spanish. elpais.com.co. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 11 დეკემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 28 March 2013.
  124. ↑ Colombian Constitution of 1991 Spanish. secretariasenado.gov.co. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 მარტი 2023. ციტირების თარიღი: 10 March 2014.
  125. ↑ „Desmovilización, principal arma contra las guerrillas“. 22 September 2013.
  126. ↑ Former Colombian President Alvaro Uribe Speaks at Yale SOM. Yale School of Management (3 December 2012). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 20 დეკემბერი 2019. ციტირების თარიღი: 13 აგვისტო 2020.
  127. ↑ Colombia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-05-13. ციტირების თარიღი: 2012-11-14.
  128. ↑ Oscar Morales and One Million Voices Against FARC (23 July 2010). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 ოქტომბერი 2013. ციტირების თარიღი: 13 აგვისტო 2020.
  129. ↑ „Colombia's peace deals“. altocomisionadoparalapaz.gov.co. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 სექტემბერი 2017. ციტირების თარიღი: 6 September 2017.
  130. ↑ „Colombia referendum: Voters reject Farc peace deal“. 3 October 2016. ციტირების თარიღი: 2 November 2016.
  131. ↑ Plebiscito 2 octubre 2016 – Boletín Nacional No. 53. Registraduría Nacional de Estado Civil (2 October 2016). ციტირების თარიღი: 2 November 2016.
  132. ↑ „Colombia signs new peace deal with Farc“. 24 November 2016.
  133. ↑ „Colombia's congress approves historic peace deal with FARC rebels“. 30 November 2016.
  134. ↑ Nobel Lecture by Juan Manuel Santos, Oslo, 10 December 2016. ციტირების თარიღი: 10 December 2016.
  135. ↑ The Victims and Land Restitution Law. unidadvictimas.gov.co. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 25 სექტემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 21 December 2014.
  136. ↑ the Land Restitution Unit. restituciondetierras.gov.co. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 იანვარი 2016. ციტირების თარიღი: 23 March 2013.
  137. ↑ „Colombia has improved under Santos: Human Rights Watch“. 12 October 2011.
  138. ↑ ABC Jurisdicción Especial para la Paz. Oficina del Alto Comisionado para la Paz. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 ოქტომბერი 2016. ციტირების თარიღი: 24 August 2016.
  139. ↑ Pope at Colombia prayer meeting for reconciliation weeps with victims (8 September 2017). ციტირების თარიღი: 9 September 2017.
  140. ↑ "Colombia – Population". Library of Congress Country Studies.
  141. ↑ Languages of Colombia Spanish. banrepcultural.org. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 29 სექტემბერი 2013. ციტირების თარიღი: 9 October 2013.
  142. ↑ Jon Landaburu, Especialista de las lenguas de Colombia Spanish. ambafrance-co.org. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 დეკემბერი 2013. ციტირების თარიღი: 9 October 2013.
  143. ↑ Map of the languages of Colombia Spanish. lenguasdecolombia.gov.co. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 10 ოქტომბერი 2017. ციტირების თარიღი: 9 October 2013.
  144. ↑ Legend of Yurupary. Cooperativa Editorial Magisterio. 
  145. ↑ Cronistas del Nuevo Reino de Granada. ihlc.udea.edu.co. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 მაისი 2020. ციტირების თარიღი: 31 March 2014.
  146. ↑ Gabriel García Márquez – Nobel Lecture. nobelprize.org. ციტირების თარიღი: 12 March 2017.
  147. ↑ Vida, pasión y muerte del romanticismo en Colombia. biblioteca-virtual-antioquia.udea.edu.co. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 October 2014. ციტირების თარიღი: 31 March 2014.
  148. ↑ Romanticismo – Diccionario electrónico de la literatura colombiana. ihlc.udea.edu.co. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2021-02-14. ციტირების თარიღი: 2020-08-14.
  149. ↑ Colombian children's literature. biblioteca.org.ar.
  150. ↑ Costumbrismo – Diccionario electrónico de la literatura colombiana. ihlc.udea.edu.co. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2021-02-08. ციტირების თარიღი: 2020-08-14.
  151. ↑ Literatura y Cultura: narrativa colombiana del siglo XX. Del siglo XIX al siglo XX: debates sobre la cultura nacional.  დაარქივებული 2017-03-13 საიტზე Wayback Machine.
  152. ↑ Rodríguez-Arenas, F.M. (2006). Bibliografía de la literatura colombiana del siglo XIX: AL. Stockcero, Inc.
  153. ↑ Rodríguez-Arenas, F.M. (2006). Bibliografía de la literatura colombiana del siglo XIX: MZ. Stockcero, Inc.
  154. ↑ Colombian Academy of Language. colombiaaprende.edu.co. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 September 2015. ციტირების თარიღი: 9 October 2013.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=კოლუმბია&oldid=4724658“-დან