ოქტავიანე ავგუსტუსი
გაიუს ოქტავიანე ავგუსტუსი (ლათ. IMPERATOR CAESAR DIVI FILIVS AVGVSTVS;[კომ. 2][კომ. 3] დ. 23 სექტემბერი, ძვ. წ. 63 ― გ. 19 აგვისტო, 14) — რომის იმპერიის დამაარსებელი და მისი პირველი იმპერატორი. იმპერიას მართავდა ძვ. წ. 27 წლიდან ახ. წ. 14 წელს გარდაცვალებამდე.[კომ. 4]
| გაიუს ოქტავიანე ავგუსტუსი | |
|---|---|
| IMPERATOR CAESAR DIVI FILIVS AVGVSTVS | |
 პრიმა-პორტის ავგუსტუსის სახელით ცნობილი ქანდაკება, I საუკუნე | |
| რომის იმპერატორი | |
| მმართ. დასაწყისი: | 16 იანვარი, ძვ. წ. 27 |
| მმართ. დასასრული: | 19 აგვისტო, 14 (40 წელი) |
| წინამორბედი: | — |
| მემკვიდრე: | ტიბერიუსი |
| პირადი ცხოვრება | |
| დაბ. თარიღი: | 23 სექტემბერი, ძვ. წ. 63 |
| დაბ. ადგილი: | რომი, რომის რესპუბლიკა |
| გარდ. თარიღი: | 19 აგვისტო, 14 (76 წლის)[1] |
| გარდ. ადგილი: | ნოლა, იტალია, რომის იმპერია |
| დაკრძ. ადგილი: | ავგუსტუსის მავზოლეუმი |
| მეუღლე: |
კლოდია პულქრა (ძვ. წ. 42-40 გაეყარა) სკრიბონია (ძვ. წ. 40-38 გაეყარა) ლივია დრუზილა (ძვ. წ. 37 — ახ. წ. 14) |
| შვილები: | იულია უფროსი[კომ. 1] |
| დინასტია: | იულიუს-კლავდიუსები |
| მამა: |
გაიუს ოქტავიუსი (ბიოლოგიური) იულიუს კეისარი (მამობილი) |
| დედა: | ატია ბალბა ცეზონია |
| რელიგია: | ტრადიციული ძველი რომაული რელიგია |
| რომის საიმპერატორო დინასტიები | |||
| იულიუს-კლავდიუსების დინასტია | |||
| ქრონოლოგია | |||
| ავგუსტუსი | ძვ. წ. 27-ახ. წ. 14 | ||
| ტიბერიუსი | 14-37 წწ. | ||
| კალიგულა | 37-41 წწ. | ||
| კლავდიუსი | 41-54 წწ. | ||
| ნერონი | 54-68 წწ. | ||
| მემკვიდრეობა | |||
| წინამორბედი რომის რესპუბლიკა |
მემკვიდრე ოთხი იმპერატორის წელი | ||
დაიბადა, როგორც გაიუს ოქტავიანე პლებეური ოქტავიების ოჯახის ძველ და მდიდარ შტოში. მისი ბებიის ძმა დედის მხრიდან, იულიუს კეისარი, ძვ. წ. 44 წელს მოკლეს და ოქტავიანე კეისრის ნებით მის შვილობილად და მემკვიდრედ გამოცხადდა. მან, მარკუს ანტონიუსმა და მარკუს ლეპიდუსმა კეისრის მკვლელების გასანადგურებლად მეორე ტრიუმვირატი ჩამოაყალიბეს. ფილიპის ბრძოლაში მოპოვებული გამარჯვების შემდეგ, ტრიუმვირატის წევრებმა ერთმანეთში გაინაწილეს რომის რესპუბლიკა და მართავდნენ, როგორც სამხედრო დიქტატორები.[კომ. 5] ტრიუმვირატი, საბოლოოდ, მისი წევრების კონკურენტული ამბიციების გამო დაიშალა. ლეპიდუსი გააძევეს და მან თავისი სტატუსი დაკარგა, ხოლო ანტონიუსმა ძვ. წ. 31 წელს ოქტავიანესთან აქციუმის ბრძოლაში დამარცხების შემდეგ თავი მოიკლა.
მეორე ტრიუმვირატის დაშლის შემდეგ, ავგუსტუსმა აღადგინა თავისუფალი რესპუბლიკის გარეგანი ფასადი, როდესაც აღმასრულებელი, სასამართლო და საკანონმდებლო კრების ძალაუფლება სენატს გადასცა, თუმცა, რეალურად, თავად შეინარჩუნა ავტორიტარული ძალაუფლება რესპუბლიკაზე, როგორც სამხედრო დიქტატორმა. კანონის თანახმად, ავგუსტუსი ფლობდა სენატის მიერ მისთვის სამუდამოდ მინიჭებულ მთელ რიგ უფლებამოსილებებს, რაც მოიცავდა უმაღლესი მთავარსარდლის, ტრიბუნისა და ცენზორის თანამდებობებს. ავგუსტუსს რამდენიმე წელი დასჭირდა, რათა ფორმალურად რესპუბლიკური სახელმწიფოს სისტემა იმგვარად გარდაექმნა, რომ შეესაბამებინა საკუთარი ერთპიროვნული მმართველობისათვის. მან უარი თქვა მონარქიულ ტიტულებზე და სანაცვლოდ საკუთარ თავს პრინცეფს ცივიტატისი („სახელმწიფოს პირველი მოქალაქე“) უწოდა, შედეგად, სახელმწიფოებრივი სისტემა, რომელიც რომის იმპერიის პირველ ფაზას მოიცავს, პრინციპატის სახელით გახდა ცნობილი.
ავგუსტუსის მმართველობამ დასაბამი მისცა შედარებით მშვიდობიან ერას, რომელიც პაქს რომანას (რომაული მშვიდობა) სახელითაა ცნობილი. რომაული სამყარო ძირითადად, თავისუფალი იყო ფართომასშტაბიანი კონფლიქტებისაგან ორ საუკუნეზე მეტი ხნის განმავლობაში, მიუხედავად იმპერიის ექსპანსიისათვის საზღვრებთან წარმოებული გამუდმებული ომებისა და საიმპერატორო მემკვიდრეობისათვის ატეხილი ერთწლიანი სამოქალაქო ომისა. ავგუსტუსმა მკვეთრად გააფართოვა იმპერიის საზღვრები: შეიერთა ეგვიპტე, დალმაცია, პანონია, ნორიკუმი და რეცია; გააფართოვა აფრიკული და გერმანული სამფლობელოები და დაასრულა ესპანეთის დაპყრობა.
საზღვრებს მიღმა, მან უზრუნველყო იმპერიის უსაფრთხოება ვასალი სახელმწიფოების ბუფერული რეგიონით და დიპლომატიის მეშვეობით პართიასთან მშვიდობას მიაღწია. მან გაატარა რომაული საგადასახადო სისტემის რეფორმა, განავითარა გზების ქსელი ოფიციალური საშიკრიკო სისტემითურთ, ჩამოაყალიბა რეგულარული არმია, დააფუძნა პრეტორიანელთა გვარდია, შექმნა ოფიციალური პოლიცია და სახანძრო სამსახური რომისათვის და ხელახლა ააშენა ქალაქის დიდი ნაწილი საკუთარი მმართველობის პერიოდში.
ავგუსტუსი გარდაიცვალა ახ. წ. 14 წელს 75 წლის ასაკში. იგი ბუნებრივი სიკვდილით უნდა გარდაცვლილიყო, მიუხედავად იმისა, რომ არსებობდა დაუდასტურებელი ჭორები, თითქოს მისმა ცოლმა, ლივიამ მოწამლა იმპერატორი. ავგუსტუსი ტახტზე შეცვალა მისმა შვილობილმა (ასევე, გერმა და ყოფილმა სიძემ) ტიბერიუსმა.
სახელი
ავგუსტუსი მის სიცოცხლეშივე არაერთი სახელით იყო ცნობილი:[კომ. 2]
- დაბადებისას მისი სახელი იყო გაიუს ოქტავიუსი თავისი ბიოლოგიური მამის პატივსაცემად. ისტორიკოსები მისი დაბადებიდან (ძვ. წ. 63 წ.) იულიუს კეისრის მიერ მის შვილობამდე (ძვ. წ. 44 წ.; კეისრის სიკვდილის შემდეგ) მას, ჩვეულებრივ, მოიხსენიებენ, როგორც უბრალოდ ოქტავიუსს (ან ოქტავიანეს).
- კეისრის შვილად გამოცხადების შემდეგ მან მიიღო მისი სახელი და გახდა გაიუს იულიუს კეისარი ოქტავიანუსი[2] შვილად აყვანისას სახელის დარქმევის რომაული ტრადიციის მიხედვით. მან მალევე ჩამოაცილა „ოქტავიანუსი“ თავის სახელს და ამ პერიოდში თანამედროვენი მას, ჩვეულებრივ, „კეისარს“ უწოდებდნენ, თუმცა ისტორიკოსები ძვ. წ. 44-27 წლების პერიოდშიც ოქტავიანეს უწოდებენ.[3]
- ძვ. წ. 42 წელს ოქტავიანემ დაიწყო დივუს იულიუსის ტაძრის ან კეისრის კომეტის ტაძრის მშენებლობა[4] და თავის სახელს დივი ფილიუსი (ღვთაებრივის ძე) დაუმატა, რათა გაეძლიერებინა პოლიტიკური კავშირები კეისრის ყოფილ ჯარისკაცებთან კეისრის გაღმრთობის გზით და გახდა გაიუს იულიუს კეისარი დივი ფილიუსი.
- ძვ. წ. 38 წელს, ოქტავიანემ თავისი პირადი სახელი (praenomen) „გაიუსი“ და გვარი ანუ ოჯახის სახელი (nomen) „იულიუსი“ იმპერატორით შეცვალა, ტიტულით, რომელსაც ჯარი თავის ლიდერს სამხედრო წარმატებების შემდეგ უწოდებდა და ოფიციალურად გახდა იმპერატორი კეისარი დივი ფილიუსი.
- ძვ. წ. 27 წელს მის მიერ მარკუს ანტონიუსისა და კლეოპატრას დამარცხების შემდეგ, რომის სენატმა მხარი დაუჭირა მისთვის ახალი ტიტულის მინიჭებას და ოფიციალურად გახდა იმპერატორი კეისარი დივი ფილიუს ავგუსტუსი.[კომ. 3] სწორედ ამ მოვლენების შემდეგ შეიძინა მან თავისი ტრადიციული სახელი ავგუსტუსი, რომლითაც მოიხსენიებენ ისტორიკოსები ძვ. წ. 27 წლიდან ახ. წ. 14 წელს მის გარდაცვალებამდე.
ცხოვრების ადრეული წლები
თუმცა მამამისის ოჯახი რომიდან, დაახლოებით, 40 კმ-ით დაშორებული ქალაქ ველეტრიდან იყო, ავგუსტუსი ქალაქ რომში დაიბადა ძვ. წ. 63 წლის 23 სექტემბერს.[5] იგი დაიბადა მცირე კარ-მიდამოში, ხარის თავებთან (ქუჩის ან კვარტლის სახელია), პალატინის ბორცვზე, რომის ფორუმთან ძალიან ახლოს. დაარქვეს გაიუს ოქტავიუს თურინუსი, მისი მესამე სახელი (cognomen), შესაძლოა, მამამისის მიერ ამბოხებულ მონათა რაზმზე თურინუმთან მოპოვებულ გამარჯვებას აღნიშნავდა.[6][7]
იმ პერიოდის რომის ხალხმრავალი ბუნების გამო, ოქტავიუსი აღსაზრდელად მამამისის მშობლიურ სოფელ ველეტრიში წაიყვანეს. ოქტავიუსი მამამისის ოჯახს მხოლოდ მოგონებებში აღნიშნავს მოკლედ. მისი დიდი პაპა მამის მხრიდან, გაიუს ოქტავიუსი, მეორე პუნიკური ომის დროს სამხედრო ტრიბუნი იყო სიცილიაში, პაპამისი კი რამდენიმე ადგილობრივ პოლიტიკურ თანამდებობაზე მსახურობდა. მამამისი, რომელსაც, ასევე, გაიუს ოქტავიუსი ერქვა, მაკედონიის გუბერნატორი იყო.[კომ. 6][8] დედამისი, ატია, იულიუს კეისრის დისშვილი იყო.[2]
ძვ. წ. 59 წელს, როდესაც ოქტავიანე 5 წლის იყო, მამამისი გარდაიცვალა.[9] დედამისი სირიის ყოფილ გუბერნატორ ლუციუს მარციუს ფილიპუსზე დაქორწინდა.[10] ფილიპუსი ამტკიცებდა, რომ ალექსანდრე მაკედონელის შთამომავალი იყო. ძვ. წ. 56 წელს იგი კონსულად აირჩიეს. ფილიპუსი არასდროს აქცევდა დიდ ყურადღებას ოქტავიანეს, რის გამოც, ეს უკანასკნელი, ბებიამ (იულიუს კეისრის დამ), იულიამ გაზარდა.
ძვ. წ. 51 წელს იულია გარდაიცვალა. ოქტავიანე ბებიის დაკრძალვაზე სახოტბო სიტყვით გამოვიდა.[11] ამ მომენტიდან დედა და მამინაცვალი მის აღზრდაში უფრო აქტიურად ჩაერთვნენ. ოთხი წლის შემდეგ, ძვ. წ. 47 წელს იგი toga virilis-ით შეიმოსა[12] და პონტიფიკების კოლეგიაშიც აირჩიეს.[13][14] მომდევნო წელს მას დაევალა ბერძნული თამაშების ზედამხედველობა, რომლებიც იულიუს კეისრის მიერ აშენებული ვენერა გენეტრიქსის ტაძრის პატივსაცემად გაიმართა.[14] ნიკოლოზ დამასკელის მიხედვით, ოქტავიანეს სურდა შეერთებოდა კეისრის შემადგენლობას მის აფრიკის კამპანიაში, თუმცა დედის პროტესტის გამო განზრახვაზე უარი თქვა.[15] ძვ. წ. 46 წელს დედა დასთანხმდა შეერთებოდა კეისარს ესპანეთში, სადაც იგი ამ უკანასკნელის მტრის, პომპეუსის ძალებთან ბრძოლას აპირებდა, თუმცა ოქტავიანე ავად გახდა და გამგზავრება ვეღარ შეძლო.
როდესაც გამომჯობინდა, ფრონტისაკენ ზღვით გაემართა, თუმცა გემი ჩაეძირა. მცირეოდენ მხლებლებთან ერთად ნაპირზე გადმოსვლის შემდეგ, კეისრის ბანაკამდე მისასვლელად მტრის ტერიტორია გადაკვეთა, რითაც მნიშვნელოვანი შთაბეჭდილება მოახდინა დედის ბიძაზე.[12] ველეიუს პატერკულუსი გადმოგვცემს, რომ ამ ამბის შემდეგ, კეისარმა ყმაწვილკაცს საკუთარი ეტლი გაუზიარა.[16] რომში დაბრუნების შემდეგ, კეისარმა ვესტას ქურუმებთან ერთად, ახალი ანდერძი შეადგინა, სადაც ოქტავიანე თავის პირველ ბენეფიციარად დაასახელა.[17]
გზა ძალაუფლებისაკენ
კეისრის მემკვიდრე
ოქტავიანე სწავლობდა და სამხედრო წვრთნებს გადიოდა აპოლონიაში (ილირია), როდესაც ძვ. წ. 44 წლის 15 მარტს იულიუს კეისარი მოკლეს. მან უარყო არმიის ზოგიერთი ოფიცრის რჩევა, რომ მაკედონიაში ჯარში მიეღო თავშესაფარი და გემით გაემართა იტალიაში, რათა დაედგინა ჰქონდა თუ არა რაიმე პოტენციური პოლიტიკური მომავალი ან უსაფრთხოება.[18] კეისარს არ ჰყავდა ცოცხალი ლეგიტიმური შვილები რომის კანონების შესაბამისად,[კომ. 7] ამიტომაც მან იშვილა დისშვილიშვილი ოქტავიანე და იგი თავის პირველ მემკვიდრედ აქცია.[19] მოგვიანებით, მარკუს ანტონიუსი აცხადებდა, რომ ოქტავიანემ შვილად აღიარება კეისრის საყვარლობით მოიპოვა, თუმცა სვეტონიუსი ანტონიუსის ამ ბრალდებას პოლიტიკური ცილისწამების ელფერით აღწერს.[20] ბრუნდიზიუმის მახლობლად ნაპირზე გადმოსვლის შემდეგ, ოქტავიანემ შეიტყო კეისრის ანდერძის შინაარსი და მხოლოდ შემდეგ გადაწყვიტა გამხდარიყო მისი როგორც პოლიტიკური, ასევე, ქონების ორი მესამედის მემკვიდრე.[14][18][21]
შვილად აყვანის შემდეგ, ოქტავიანემ მიიღო თავისი ბებიის ძმის სახელი გაიუს იულიუს კეისარი. რომის მოქალაქეები ახალი ოჯახის მიერ მათ შვილად გამოცხადების შემდეგ, ჩვეულებრივ, ინარჩუნებდნენ ძველ სახელს (nomen) ახალი ფორმით (cognomen) (მაგალითად, ოქტავიუსი ხდებოდა ოქტავიანუსი, ამელიუსი — ამელიანუსი და ა. შ.). თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი მისი თანამედროვე ასე უწოდებდა,[22] არ არსებობს მტკიცებულება, რომ ოქტავიანე საკუთარ თავს ოდესმე ოქტავიანუსად მოიხსენიებდა, რაც მის მოკრძალებულ წარმოშობას ძალიან აშკარას გახდიდა.[23][24][25] ისტორიკოსები, როგორც წესი, ახალ კეისარს იულიუს კეისრის მიერ მის შვილად გამოცხადებიდან ძვ. წ. 27 წელს ავგუსტუსის ტიტულის მოპოვებამდე ოქტავიანეს უწოდებენ, რათა თავიდან იქნას აცილებული გაუგებრობა გარდაცვლილ დიქტატორსა და მის მემკვიდრეს შორის.[26]
ოქტავიანე ვერ დაეყრდნობოდა თავის შეზღუდულ სახსრებს რომის პოლიტიკური იერარქიის მაღალ ეშელონებში წარმატებული შესვლისათვის.[27] ბრუნდიზიუმთან კეისრის ჯარისკაცების მიერ გულთბილი მიღების შემდეგ,[28] ოქტავიანემ მოითხოვა იმ სახსრების ნაწილი, რომლებიც კეისარმა ახლო აღმოსავლეთში პართიასთან გამიზნული ომისათვის გამოყო.[27] ეს შეადგენდა 700 მილიონ სესტერცს, რომელიც ბრუნდიზიუმთან ინახებოდა, მოსამზადებელ მიწაზე იტალიაში ახლო აღმოსავლეთში სამხედრო ოპერაციებისათვის.[29]
სენატის მიერ წარმოებული გვიანდელი გამოძიება საჯარო სახსრების გაუჩინარების გამოსაკვლევად, ოქტავიანეს არ შეხებია, რამდენადაც, მოგვიანებით, მან ეს ფული სენატის დაუძინებელი მტრის, მარკუს ანტონიუსის წინააღმდეგ არმიის გაძლიერებისათვის გამოიყენა.[28] ოქტავიანემ კიდევ ერთი თამამი ნაბიჯი გადადგა იმავე ძვ. წ. 44 წელს, როდესაც ოფიციალური ნებართვის გარეშე მიითვისა რომის ახლო აღმოსავლეთის პროვინციის მიერ იტალიაში გაგზავნილი ყოველწლიური ხარკი.[24][30]
ოქტავიანემ დაიწყო თავისი პირადი ძალების გაძლიერება კეისრის ვეტერანი ლეგიონერებითა და პართიასთან ომისათვის გამიზნული ჯარებით; მხარდაჭერის მოპოვება თავისი, როგორც კეისრის მემკვიდრის სტატუსის ხაზგასმით.[18][31] თავისი მარშისას რომზე იტალიის გავლით, ოქტავიანემ მრავალი მომხრე შეიძინა კამპანიაში დისლოცირებული კეისრის ყოფილი ვეტერანებისაგან.[24] ივნისისათვის მას შეგროვებული ჰყავდა 3 000 ერთგული ვეტერანისაგან შემდგარი არმია, რომელთაგან თითოეულს 500 დინარს უხდიდა.[32][33][34]
დაძაბულობა მატულობს
ძვ. წ. 44 წლის 6 მაისს[24] რომში ჩასულმა ოქტავიანემ აღმოაჩინა, რომ კონსულ მარკუს ანტონიუსს, კეისრის ყოფილ კოლეგას, დიქტატორის მკვლელებთან უხერხული ზავი ჰქონდა დადებული. მათ 17 მარტს საერთო ამნისტია მიიღეს, თუმცა ანტონიუსმა მიაღწია მათი უმეტესობის რომიდან განდევნას,[24] რაც გამოწვეული იყო კეისრის დაკრძალვაზე მისი „მგზნებარე“ სახოტბო სიტყვით, რამაც საზოგადოების აზრი მკვლელების წინააღმდეგ განაწყო.[24]
ანტონიუსი პოლიტიკურ მხარდაჭერას იხვეჭდა, თუმცა ოქტავიანეს ჯერ კიდევ ჰქონდა შანსი კონკორენცია გაეწია მისთვის, როგორც კეისრის მხარდამჭერი ძალების მოწინავე წევრს. მარკუს ანტონიუსმა მრავალი რომაელისა და კეისრის მომხრის მხარდაჭერა დაკარგა, როდესაც, თავდაპირველად, კეისრისათვის ღვთაებრივი სტატუსის მინიჭების წინააღმდეგ წავიდა.[35] როდესაც ანტონიუსმა ოქტავიანეს კეისრის უზარმაზარი ქონების დათმობაზე უარი უთხრა, ამ უკანასკნელმა დიდძალი ვალები აიღო, რათა შეესრულებინა მამობილის ანდერძი და რომაელი ხალხისა და ვეტერანებისათვის ანდერძით გათვალისწინებული ქონება დაერიგებინა. ზაფხულის განმავლობაში, მან შეძლო კეისრის მომხრეთა მხარდაჭერის მოპოვება, თუმცა ეს ის კატეგორია იყო, რომელმაც ახალგაზრდა მემკვიდრე ნაკლებ ბოროტებად მიიჩნია და მისით მანიპულაციის იმედი ჰქონდა ან მათი ძალისხმევისას ანტონიუსისაგან თავის დასაღწევად მისი მიმხრობა სურდათ.[36]
ოქტავიანემ დაიწყო საერთო ენის გამონახვა ოპტიმატებთან, კეისრის ყოფილ მტრებთან. სექტემბერში, ოპტიმატების ლიდერმა, ორატორმა მარკუს ტულიუს ციცერონმა, ორატორულ სიტყვათა სერიაში, ანტონიუსზე თავდასხმები დაიწყო, სადაც მას რესპუბლიკური წყობისათვის სახიფათოდ წარმოაჩენდა.[37][38] ანტონიუსსა და ოქტავიანეს შორის სამოქალაქო ომის დაწყების რისკი გაიზარდა. რადგანაც რომში საზოგადოებრივი აზრი მის წინააღმდეგ ტრიალდებოდა და ამასთან, მისი კონსულობის ვადაც დასასრულს უახლოვდებოდა, ანტონიუსი შეეცადა კანონების მიღებას, რომლებიც მას ციზალპურ გალიაზე კონტროლს მიანიჭებდნენ, რომლის მმართველადაც დეციმუს იუნიუს ბრუტუს ალბინუსი, კეისრის ერთ-ერთი მკვლელი იყო დადგენილი.[39][40]
ამასობაში, ოქტავიანემ შექმნა პირადი არმია იტალიაში კეისრის ვეტერანების გაწვევით და 28 ნოემბერს მიიმხრო ანტონიუსის ორი ლეგიონი ფულადი მოგების მაცდური შეთავაზებით.[41][42][43] ამავდროულად, ოქტავიანე მხოლოდ კერძო მოქალაქე იყო, რომელსაც რესპუბლიკის არმიების ხელმძღვანელობის სამართლებრივი უფლებამოსილება არ გააჩნდა, რაც მის მეთაურობას უკანანოს ხდიდა. ოქტავიანეს დიდი და უნარიანი არმიის სახით, ანტონიუსმა რომში დარჩენაში საფრთხე დაინახა და ციზალპურ გალიაში გაიქცა.[43]
პირველი კონფლიქტი ანტონიუსთან
როდესაც დეციმუსმა თავისი პროვინციის დათმობაზე უარი განაცხადა, ანტონიუსი ძვ. წ. 44 წლის დეკემბერში ჩრდილოეთისაკენ გაემართა თავის შემორჩენილ ჯარისკაცებთან ერთად, რათა პროვინცია ძალით დაეკავებინა და დეციმუსი მუტინაში ალყაში მოაქცია. სენატმა მგზნებარე ციცერონის მეთაურობით დაგმო ანტონიუსის ქმედებები და იგი კანონგარეშედ გამოაცხადა.[44] ანტონიუსმა არაფრად ჩააგდო სენატის მიღებული რეზოლუციები, რომლებიც ძალადობის შეწყვეტას მოითხოვდნენ, რამდენადაც, სენატს არ ჰყავდა საკუთარი არმია მასთან დასაპირისპირებლად. ამ ფაქტმა მშვენიერი შესაძლებლობა შეუქმნა ოქტავიანეს, რომელსაც, როგორც უკვე ცნობილი იყო, შეიარაღებული ძალები ჰყავდა.[42] ციცერონმა, ასევე, დაიცვა ოქტავიანე ანტონიუსის დაცინვებისაგან, რომლებიც ოქტავიანეს ნაკლებადკეთილშობილურ წარმოშობასა და მის მიერ იულიუს კეისრის სახელით სარგებლობას შეეხებოდა, როდესაც განაცხადა: „ჩვენ არ გვყავს ტრადიციული ღვთისმოსაობის უფრო ბრწყინვალე მაგალითი ჩვენ ახალგაზრდებს შორის“.[45]
ციცერონის დაჟინებული მოთხოვნით, სენატმა ოქტავიანეს ოფიციალურად მიანიჭა სენატორის თანამდებობა ძვ. წ. 43 წლის 1 იანვარს, ამასთან, მას იმის უფლებაც მიეცა, რომ ყოფილ კონსულებთან ერთად ეყარა კენჭი.[42][43] გარდა ამისა, ოქტავიანეს მიენიჭა propraetor imperium (სარდლის ძალაუფლება), რამაც კანონიერი გახადა მისი მბრძანებლობა ჯარებზე. ამის შემდეგ, ოქტავიანე ჰირციუსსა და პანსასთან (ძვ. წ. 43 წლის კონსულები) ერთად, მოალყეებთან საბრძოლველად გაიგზავნა.[42][46] ძვ. წ. 43 წლის აპრილში ანტონიუსის ძალები ფორუმ გალორუმისა და მუტინის ბრძოლებში დამარცხდნენ, რამაც ანტონიუსი აიძულა ტრანსალპურ გალიაში დაეხია. ბრძოლებში ორივე კონსული მოკლეს და ოქტავიანე მათი არმიების ერთადერთ სარდლად დარჩა, რომლებიც დაახლოებით რვა ლეგიონისაგან შედგებოდა.[47][48]
მეორე ტრიუმვირატი
მთავარი სტატია: მეორე ტრიუმვირატი.ალიანსის ფორმირება
ანტონიუსის დამარცხების შემდეგ, სენატმა, რომელიც იმედოვნებდა, რომ გაანადგურებდა ოქტავიანესაც და კეისარიანელთა პარტიის ნარჩენებსაც, რესპუბლიკის ლეგიონების მეთაურობა დეციმუს ბრუტუსს გადასცა. სექსტუს პომპეუსმა, კეისრის ძველი მეტოქის, გნეუს პომპეუს მაგნუსის ვაჟმა, რესპუბლიკის ფლოტის ხელმძღვანელობა მიიღო. მისი ძალაუფლების ცენტრს სიცილია წარმოადგენდა. ბრუტუსი და კასიუსი კი, შესაბამისად, მაკედონიისა და სირიის გუბერნატორები გახდნენ. მათი ამ თანამდებობებზე დანიშვნა რესპუბლიკის ერთგვარი განახლების მცდელობებს წარმოადგენდნენ.[49] თუმცაღა, რვა ლეგიონმა, რომლებიც ოქტავიანეს ემორჩილებოდნენ და ძირითადად, კეისრის ვეტერანებისაგან შედგებოდნენ, უარი განაცხადეს გაჰყოლოდნენ კეისრის ერთ-ერთ მკვლელს, რამაც ოქტავიანეს თავისი სარდლობის შენარჩუნების საშუალება მისცა. ამასობაში, ანტონიუსმა შეძლო თავისი მდგომარეობის გაუმჯობესება მარკუს ემილიუს ლეპიდუსთან შეერთებით, რომელიც ტრანსალპური გალიისა და მახლობელი ესპანეთის მმართველად იყო დადგენილი.[50] ანტონიუსმა ლეპიდუსი შუამავლად გაგზავნა რომში. მიუხედავად იმისა, რომ გულმხურვალე კეისარიანელი იყო, ამ უკანასკნელს შენარჩუნებული ჰქონდა მეგობრული ურთიერთობა სენატსა და სექსტუს პომპეუსთან, თუმცაღა მისი ლეგიონები სწრაფადვე გადავიდნენ ანტონიუსის მხარეს, რამაც მას 17 ლეგიონზე მიანიჭა კონტროლი, უდიდეს არმიაზე დასავლეთში.[51]
| ოქტავიანე ტრიუმვირები ერთობლივად | რომის ვასალი სამეფოები |
ამ დროისათვის, ოქტავიანე პოს ხეობაში რჩებოდა. მან უარი განაცხადა კიდევ რაიმე სახით დახმარებოდა ანტონიუსის წინააღმდეგ შეტევებს.[52] ივლისში, მის მიერ გაგზავნილი ცენტურიონთა ელჩობა რომში ჩავიდა და მოითხოვა, რომ ოქტავიანეს მიეღო ჰირციუსისა და პანსას გარდაცვალებით ვაკანტურად დარჩენილი კონსულობა.[53]
ოქტავიანემ, აგრეთვე, მოითხოვა, რომ გაუქმებულიყო დეკრეტი, რომელიც ანტონიუსს სახალხო მტრად აცხადებდა.[52] როდესაც ამაზე უარი მიიღო, იგი რვა ლეგიონით გაემართა ქალაქისაკენ.[52] რომში მას არავითარი სამხედრო ოპოზიცია არ დაპირისპირებია და ძვ. წ. 43 წლის 19 აგვისტოს არჩეულ იქნა კონსულად თავის ნათესავ კვინტუს პედიუსთან, როგორც თანაკონსულთან ერთად.[54][55] ოქტავიანემ თავისი ჯარისკაცები დააჯილდოვა და ამის შემდეგ კეისრის მკვლელების დევნაზეც დაიწყო ფიქრი. ლექს პედიათი ყველა შეთქმული და სექსტუს პომპეუსი დაუსწრებლად გაასამართლეს, დამნაშავედ ცნეს და ხალხის მტრებადაც გამოაცხადეს. ამის შემდეგ, ლეპიდუსის წაქეზებით, იგი ციზალპურ გალიაში წავიდა ანტონიუსთან შესახვედრად.
ძვ. წ. 43 წლის ნოემბერში ოქტავიანე, ლეპიდუსი და ანტონიუსი ერთმანეთს ბოლონიის მახლობლად შეხვდნენ.[56] ორდღიანი განხილვის შემდეგ, ისინი სამკაციანი დიქტატურის დამყარებაზე შეთანხმდნენ, რომელსაც რესპუბლიკა ხუთი წლის განმავლობაში უნდა ემართა და ცნობილი იყო, როგორც „სამი კაცი რესპუბლიკის აღდგენისათვის“ (ლათ: „Triumviri Rei publicae Constituendae“), თანამედროვე ისტორიკოსები კი მეორე ტრიუმვირატის სახელით მოიხსენიებენ.[57][58] არაოფიციალური პირველი ტრიუმვირატისაგან განსხვავებით, რომელიც პომპეუსის, იულიუს კეისრისა და კრასუსის მიერ იყო შექმნილი, მათ ეს სპეციალური ძალაუფლება ხუთი წლით მიენიჭათ და პლებსის მიერ მიღებული კანონით იყო მხარდაჭერილი,[57][59] რომელმაც იმავე წლის 27 ნოემბერს დაამტკიცა ტრიუმვირატის არსებობა. სამეულმა ერთმანეთში გაინაწილა რესპუბლიკის არმიებისა და პროვინციების მართვა-გამგებლობა: ანტონიუსმა მიიღო გალია, ლეპიდუსმა — ესპანეთი, ოქტავიანემ კი როგორც უმცროსმა პარტნიორმა — აფრიკა. იტალია მათი ერთობლივი მმართველობის ქვეშ მოექცა. ტრიუმვირებს უნდა დაეპყროთ რომის დანარჩენი ტერიტორიები, რამდენადაც აღმოსავლეთი პროვინციები ბრუტუსისა და კასიუსის ხელში რჩებოდა, ხმელთაშუა ზღვის კუნძულებს კი სექსტუს პომპეუსი აკონტროლებდა.[60] კავშირის განსამტკიცებლად, ოქტავიანე ანტონიუსის გერზე, კლოდია პულქრაზე დაქორწინდა.
პროსკრიფციები
ახალდაფუძნებული კავშირის უპირველესი მიზანი კეისრის სიკვდილის გამო შურსძიება და მის მკვლელებთან ომის წამოწყება იყო. სანამ ბრუტუსისა და კასიუსის წინააღმდეგ აღმოსავლეთში გაემართებოდნენ, ტრიუმვირებმა გადაწყვიტეს ჯერ რომში განედგურებინათ თავიანთი მტრები. საამისოდ მათ აამოქმედეს მასობრივი მკვლელობების ერთგვარი ლეგალური ფორმა — პროსკრიფციები, რომელიც პირველად ძვ. წ. 82 წელს დიქტატორმა ლუციუს კორნელიუს სულამ გამოიყენა. ტრიუმვირების მიერ შედგენილ პროსკრიფციებში მოხვდა 300 სენატორი და 2 000 მხედარი. ისინი კანონგარეშეებად გამოაცხადეს და ქონება ჩამოართვეს, ხოლო ვინც გაქცევა ვერ მოახერხა, სიცოცხლეს გამოასალმეს.[62]
შეფასება, რომ პროსკრიფცირებული იყო 300 სენატორი, აპიანეს მონაცემებს ეყრდნობა, თუმცა მისი ადრეული თანამედროვე ტიტუს ლივიუსი აცხადებს, რომ სიებში მხოლოდ 130 სენატორი მოხვდა.[63] ტრიუმვირთა მიერ ამ განკარგულების გამოცემა განპირობებული იყო ფულის მოგროვების საჭიროებით, რომელიც მათი ჯარებისათვის უნდა გადაეხადათ კეისრის მკვლელებთან, მარკუს იუნიუს ბრუტუსსა და გაიუს კასიუს ლონგინუსთან მოახლოებულ კონფლიქტში.[64] სიაში მყოფთა შეპყრობაზე დაწესებული ჯილდოები რომაელებს პროსკრიფცირებულთა დაკავების სტიმულს აძლევდნენ, თუმცა შეპყრობილთა ქონებასა და სახსრებს ტრიუმვირატის წევრები იტაცებდნენ.[62]
მოვლენათა თანამედროვე რომაელი ისტორიკოსები ურთიერთსაწინააღმდეგო ცნობებს იძლევიან იმის შესახებ თუ ტრიუმვირატის რომელი წევრი უფრო მეტად იყო პასუხისმგებელი პროსკრიფციებსა და მკვლელობებზე, თუმცა წყაროები თანხმდებიან იმაზე, რომ პროსკრიფციების დაწესება სამივე მხარისათვის პოლიტიკური მტრების განადგურების საშუალება იყო.[65] მარკუს ველეიუს პატერკულუსი ამტკიცებს, რომ ოქტავიანე ეწინააღმდეგებოდა ჩინოვნიკებზე პროსკრიფციების დაწესებას და ამ წამოწყებაში ანტონიუსი და ლეპიდუსი იყვნენ დამნაშავეები.[66] დიონ კასიუსი იცავს ოქტავიანეს და ცდილობს რაც შეიძლება დაზოგოს იგი, იმის ფონზე, რომ ანტონიუსსა და ლეპიდუსს, რომლებიც პოლიტიკაში მასზე მეტი ხნის განმავლობაში იმყოფებოდნენ, უფრო მეტ მტერთან ჰქონდათ ანგარიში გასასწორებელი.[66]
ამ აზრს არ იზიარებს აპიანე, რომელიც ამტკიცებს, რომ ოქტავიანეს მტრების განადგურების იმდენივე ინტერესი ჰქონდა, რამდენიც ანტონიუსსა და ლეპიდუსს.[67] სვეტონიუსი შემთხვევას იმგვარად წარმოაჩენს, რომ თუმცა ოქტავიანე, თავდაპირველად, ჩინოვნიკთა პროსკრიფცირებას წინააღმდეგობას უწევდა, საკუთარ მტრებს დანარჩენ ტრიუმვირებზე მეტი სიმკაცრით დევნიდა.[65] პლუტარქე პროსკრიფციებს წარმოადგენს, როგორც მეგობრებისა და ოჯახის წევრების ულმობელ და სასტიკ გაწირვას ანტონიუსის, ლეპიდუსისა და ოქტავიანეს მხრიდან. მაგალითად, ოქტავიანე დათანხმდა მისი მოკავშირის, ციცერონის პროსკრიფცირებას, ანტონიუსი — ბიძის (დედის მხრიდან), ლუციუს იულიუს კეისრის (კონსული ძვ. წ. 64 წელს), ხოლო ლეპიდუსი — ძმის, პაულუსისას.[66]
ფილიპის ბრძოლა და ტერიტორიის გადანაწილება
მთავარი სტატია: ლიბერატორების სამოქალაქო ომი და ფილიპის ბრძოლა.ძვ. წ. 42 წლის 1 იანვარს სენატმა იულიუს კეისარი, სიკვდილის შემდგომ, აღიარა რომის სახელმწიფოს ღმერთად, დივუს იულიუსად. ოქტავიანეს საშუალება მიეცა უფრო გაემყარებინა პოზიციები იმ ფაქტის ხაზგასმით, რომ იგი დივი ფილიუსი, „ღვთაებრივის ძე“ იყო.[68] ამის შემდეგ, ტრიუმვირებმა კეისრის მკვლელების წინააღმდეგ ომისათვის მზადება დაიწყეს.
ძვ. წ. 43 წელს ტრიუმვირატში შიდა დაპირისპირების გამო, ბრუტუსმა და კასიუსმა შეძლეს კონტროლი მოეპოვებინათ რომის აღმოსავლეთი ტერიტორიების უმეტესობაზე. მათ განკარგულებაში იყო მრავალრიცხოვანი არმიაც. სანამ ადრიატიკის ზღვის გადალახვასა და საბერძნეთში გადასვლას შეძლებდნენ, სადაც ლიბერატორების არმია იყო გამაგრებული, ტრიუმვირატი უნდა გამკლავებოდა სექსტუს პომპეუსისა და მისი ფლოტისაგან მომდინარე საფრთხეს. სიცილიაში არსებული თავისი ბაზიდან სექსტუსი აწიოკებდა იტალიის სანაპიროებს და ბლოკადაში მოაქცია ტრიუმვირები. ოქტავიანეს მეგობარმა და ადმირალმა კვინტუს რუფუს სალვიდენუსმა ჩაშალა რეგიუმთან სამხრეთ იტალიაზე სექსტუსის შეტევა, თუმცა თავისი ჯგუფების გამოუცდელობის გამო შემდგომ საზღვაო ბრძოლაში დამარცხდა. ბლოკადის გარღვევა მხოლოდ ანტონიუსისა და მისი ფლოტის გამოჩენის შემდეგ მოხერხდა. ამის მიუხედავად, სიცილია კვლავაც სექსტუსის ხელში რჩებოდა, თუმცა ტრიუმვირატის უპირველეს ამოცანას ლიბერატორების დამარცხება წარმოადგენდა.
ძვ. წ. 42 წლის ზაფხულში ოქტავიანე და ანტონიუსი 19 ლეგიონით გაემართნენ მაკედონიისაკენ ლიბერატორებთან შესახვედრად,[69] (დაახლოებით 100 000 რეგულარული ქვეითი და დამატებით კავალერია და არარეგულარული დამხმარე ერთეულები), რომის მოვლა კი ლეპიდუსს ანდეს. მსგავსადვე, ლიბერატორების არმიაც 19 ლეგიონს მოითვლიდა, თუმცა ოქტავიანესა და ანტონიუსის ლეგინებისაგან განსხვავებით, ისინი სრულ საბრძოლო მზადყოფნაში არ იყვნენ.[69] ტრიუმვირებს უფრო მეტი ქვეითი ჰყავდათ თავიანთ განკარგულებაში, ლიბერატორებს კი — კავალერია.[70] ამ უკანასკნელებს, რომლებიც აკონტროლებდნენ მაკედონიას, სულაც არ სურდათ გადამწყვეტ ბრძოლაში ჩართვა. მათ ერჩიათ დაეკავებინათ კარგი თავდაცვითი პოზიცია და შემდეგ თავიანთი უპირატესი საზღვაო შესაძლებლობების გამოყენებით ტრიუმვირატის ძალები მათი სურსათით მომმარაგებელი ცენტრისაგან მოეწყვიტათ, რომელიც იტალიაში მდებარეობდა. წინა თვეებში ისინი ძარცვავდნენ ბერძნულ ქალაქებს საომარი ხაზინის შესავსებად, თრაკიაში თავს უყრიდნენ რომაულ ლეგიონებს აღმოსავლეთის პროვინციებიდან და კრეფდნენ გადასახადებს ვასალი სამეფოებისაგან.
ბრუტუსსა და კასიუსს მაღლობი პოზიცია ეკავათ ვია ეგნატიას ორივე მხარეს, ქალაქ ფილიპიდან დასავლეთით. სამხრეთ პოზიციას ჭაობები ესაზღვრებოდა, ჩრდილოეთს კი — გაუვალი მთები. მათ უამრავი დრო ჰქონდათ თავიანთი პოზიციის ბურჯებითა და თხრილით გასამაგრებლად. ბრუტუსმა ბანაკი ჩრდილოეთით დასცა, კასიუსმა კი ვია ეგნატიის სამხრეთი დაიკავა. ანტონიუსი მალევე გამოჩნდა და თავისი არმია ვია ეგნატიის სამხრეთით განალაგა, ოქტავიანემ კი გზის ჩრდილოეთით განათავსა თავისი ლეგიონები. ანტონიუსმა მათ ბრძოლა რამდენიმეჯერ შესთავაზა, თუმცა ლიბერატორების თავდაცვითი პოზიციიდან გამოტყუება ვერ შეძლო. ამიტომაც მან სცადა საიდუმლოდ შემოევლო მოწინააღმდეგისათვის ფლანგიდან სამხრეთით არსებული ჭაობების გავლით. მისი ეს მცდელობა 3 ოქტომბერს ბრძოლით დაგვირგვინდა. ოქტავიანეს ავადმყოფობის გამო, ტრიუმვირატის არმიას ანტონიუსი მეთაურობდა და პირადად ხელმძღვანელობდა კასიუსის მოპირისპირე მარჯვენა ფლანგს. ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო, ოქტავიანე ბანაკში დარჩა, ბრუტუსის მოპირისპირე არმიის მარცხენა ფლანგს კი მისი თანაშემწე ჩაუდგა სათავეში. პირველ ბრძოლაში ანტონიუსმა დაამარცხა კასიუსი და მისი ბანაკიც დაიკავა, თუმცა ბრუტუსმა აჯობა ოქტავიანეს ძალებს და ტრიუმვირების ბანაკშიც შეიჭრა, თუმცა ავადმყოფი ოქტავიანეს შეპყრობა ვერ შეძლო. ბრძოლა ტაქტიკური თვალსაზრისით, ფრეს წარმოადგენდა, თუმცა კომუნიკაციის ნაკლებობის გამო კასიუსი ფიქრობდა, რომ დამარცხდნენ და რათა მტერს არ ჩავარდნოდა ხელში თავი მოიკლა.
| ოქტავიანე ტრიუმვირები ერთობლივად | რომის ვასალი სამეფოები |
ბრუტუსი ლიბერატორების არმიის ერთადერთი სარდალი გახდა. მან ღია კონფლიქტს დამაუძლურებელი ომი არჩია, თუმცა მისი ოფიცრები ამ თავდაცვითი ტაქტიკით უკმაყოფილოები იყვნენ და მისი კეისრის ვეტერანები მოწინააღმდეგის მხარეს გადასვლით დაემუქრნენ, რამაც ბრუტუსს 23 ოქტომბერს ფილიპის მეორე ბრძოლის გამართვა აიძულა. მიუხედავად იმისა, რომ ბრძოლა თავდაპირველად თანასწორად წარიმართა, ანტონიუსმა შეძლო ბრუტუსის ძალების დამარცხება. ბრუტუსმა დამარცხების მეორე დღეს თავი მოიკლა, მისმა დარჩენილმა არმიამ კი ტრიუმვირატს შეჰფიცა ერთგულება. ორმა ბრძოლამ 15 000 რომაელზე მეტი იმსხვერპლა. ანტონიუსი დამარცხებულებს რბილად მოექცა, ოქტავიანე კი თავის პატიმრებს სასტიკად გაუსწორდა და ბრუტუსის გვამს თავიც კი მოჰკვეთა.[71][72][73]
ფილიპის ბრძოლამ კეისრის მხარდამჭერთა სასარგებლოდ დაასრულა სამოქალაქო ომი. ბრძოლაში გამარჯვებამ ტრიუმვირატის წევრები რესპუბლიკის მბრძანებლებად აქცია, გამონაკლისს წარმოადგენდა სექსტუს პომპეუსის ხელში მყოფი სიცილია. რომში დაბრუნების შემდეგ, ტრიუვირებმა ხელახლა გადაინაწილეს რომის პროვინციების მმართველობა ერთმანეთში. მათ შორის ანტონიუსი აშკარად უფროს პარტნიორად ჩამოყალიბდა. მან ყველაზე დიდი წილი მიიღო, რომელიც მოიცავდა აღმოსავლეთის ყველა პროვინციას,[74] დასავლეთში კი — გალიას. ოქტავიანეს მდგომარეობა გაუმჯობესდა, რამდენადაც მან მიიღო ესპანეთი, რომელიც ლეპიდუსს ჩამოერთვა. ამ უკანასკნელის სამფლობელო კი აფრიკამდე შემცირდა და მან ტრიუვირატში აშკარად მესამე ადგილი დაიკავა.[75] იტალიაზე მმართველობა კვლავაც მათ საერთო პრეროგატივად რჩებოდა, თუმცა ოქტავიანემ მიიღო თავიანთი ვეტერანების დათხოვნისა და მათი იტალიაში მიწით უზრუნველყოფის რთული და არაპოპულარული დავალება.[76][77] ანტონიუსმა მიიღო პირდაპირი კონტროლი აღმოსავლეთზე, თავისი ერთ-ერთი თანაშემწე კი გალიის მმართველად დანიშნა.
ოქტავიანეს გადასაწყვეტი გახდა, თუ იტალიაში სად დაესახლებინა მაკედონიის კამპანიის ათიათასობით ვეტერანი, რომელთაც ტრიუმვირებმა დათხოვნის პირობა მისცეს. ათეულობით ათასეულები, რომლებიც ბრუტუსსა და კასიუსთან ერთად რესპუბლიკელების მხარეს იბრძოდნენ, ადვილად შეიძლებოდა ოქტავიანეს პოლიტიკური ოპონენტების მოკავშირეები გამხდარიყვნენ, თუ იგი ამაზე არ იზრუნებდა, ისინი, აგრეთვე, მიწასაც საჭიროებდნენ.[75] რადგანაც ჯარისკაცების დასასახლებლად მთავრობას მეტი მიწა აღარ გააჩნდა, ოქტავიანეს ორი ვარიანტიდან ერთ-ერთი უნდა აერჩია: ან გაენაწყენებინა რომის ბევრი მოქალაქე მათთვის მიწების კონფისკაციით, ან გაენაწყენებინა მრავალი რომაელი ჯარისკაცი, რომელთაც შეეძლოთ მნიშვნელოვანი ოპოზიცია გაეწიათ მისთვის რომის ცენტრში. ოტავიანემ პირველი აირჩია.[78] ახალი დასახლებები 18 რომაულ ქალაქს შეეხო, რომელთა მოსახლეობაც მთლიანად ან ნაწილობრივ მაინც გაასახლეს.[79]
პერუზიის ომი და ბრუნდიზიუმის შეთანხმება
მიწების კონფისკაციის გამო, ანტონიუსის ცოლის, ფულვიას მეთაურობით, სენატორები ოქტავიანეს მიმართ მტრულად განეწყვნენ. ანტიკური პერიოდის ისტორიკოსის, დიონ კასიუსის მიხედვით, ფულვია იმ დროის რომის ყველაზე ძლევამოსილი ქალი იყო.[80] მისსავე თანახმად, როდესაც ძვ. წ. 41 წელს პუბლიუს სერვილიუს ვატია ისავრიკუსი და ლუციუს ანტონიუსი იყვნენ კონსულები, რეალურ ძალაუფლებას ფულვია ფლობდა. რამდენადაც იგი ოქტავიანეს სიდედრი და ანტონიუსის ცოლი იყო, სენატი მისი მხარდაჭერის გარეშე ნაბიჯს არ დგამდა.[81] იმის შიშით, რომ ოქტავიანეს მიერ მიწის ბოძებას შეეძლო კეისრის ვეტერანები მისი ერთგულები გაეხადა და ანტონიუსისათვის დაეშორებინა, ფულვია გამუდმებით მოგზაურობდა ახალ დასახლებებში თავის შვილებთან ერთად, რათა ვეტერანებისათვის შეეხსენებინა, რომ ისინი ანტონიუსთან ვალში იყვნენ.[82][83] იგი იმასაც შეეცადა, რომ ანტონიუსის რომში დაბრუნებამდე მიწების განაწილება შეეჩერებინა, რათა პოლიტიკური ქულების დაწერის საშუალება ამ უკანასკნელს მისცემოდა. ანტონიუსის ძმის, ძვ. წ. 41 წლის კონსულის, ლუციუს ანტონიუსის დახმარებით, მან სენატი ოქტავიანეს მიწის პოლიტიკის წინააღმდეგ წააქეზა.
ოქტავიანესა და ფულვიას შორის არსებულმა კონფლიქტმა მთელი იტალიის მასშტაბით დიდი პოლიტიკური და სოციალური არეულობა გამოიწვია. როდესაც ოქტავიანე გაეყარა კლოდია პულქრას, ფულვიას ასულს მისი პირველი ქმრისგან და იგი დედასთან დააბრუნა იმის მტკიცებით, რომ მათი ქორწინება რეალური ძალის მქონე არც არასდროს ყოფილა, დაძაბულობა ღია ომში გადაიზარდა. შეურაცხყოფილმა ფულვიამ, რომელსაც ლუციუსი უჭერდა მხარს, ანტონიუსის უფლებებისათვის ოქტავიანესთან საბრძოლველად არმია შეკრიბა. ანტიკური პერიოდის ისტორიკოსის, აპიანეს მიხედვით, ფულვიას მთავარი მიზეზი ომის წამოსაწყებად კლეოპატრასა და ანტონიუსის სასიყვარულო ურთიერთობის გამო ეჭვიანობა იყო და ცდილობდა ქმარი უკან, რომში დაებრუნებინა.[84] ლუციუსმა და ფულვიამ ოქტავიანესა და ლეპიდუსის წინააღმდეგ რისკიანი პოლიტიკური და სამხედრო ავანტიურა წამოიწყეს, როდესაც რომის არმია ჯამაგირს კვლავ ტრიუმვირებისაგან იღებდა.[79] ისინი თავიანთ ჯართან ერთად რომისაკენ დაიძრნენ და ხალხს პირობა მისცეს, რომ დაასრულებდნენ ტრიუმვირატს ანტონიუსის ერთპიროვნული მმართველობის სასარგებლოდ, თუმცა, როდესაც ოქტავიანე თავის არმიასთან ქალაქში დაბრუნდა, წყვილი იძულებული გახდა პერუზიისაკენ, ეტრურიაში დაეხია. ოქტავიანემ ქალაქი ალყაში მოაქცია, ლუციუსი კი გალიიდან ანტონიუსის ლეგიონებს ელოდა დამხმარე ძალის სახით.[85][86] შორს, აღმოსავლეთში მყოფსა და ფულვიას ქმედებებით გაბრაზებულ ანტონიუსს თავისი ლეგიონებისათვის არავითარი მითითება არ მიუცია.[87][კომ. 8] დამხმარე ძალების გარეშე დარჩენილი ლუციუსი და ფულვია ძვ. წ. 40 წლის თებერვალში იძულებულები გახდნენ დანებებულიყვნენ.[79] ოქტავიანემ ლუციუსი ომში მონაწილეობისათვის შეიწყალა და ესპანეთში თავის მთავარ თანაშემწედაც კი დანიშნა, ფულვია კი აიძულა თავის შვილებთან ერთად საბერძნეთში, სიკიონში წასულიყო.[88] ლუციუსისადმი ლოიალურად განწყობილი მასების მიმართ ოქტავიანეს გულმოწყალეობა არ გამოუჩენია; 15 მარტს, იულიუს კეისრის მკვლელობის წლისთავზე, მან ლუციუსის მოკავშირეობისათვის, 300 სენატორი და მხედარი სიკვდილით დასაჯა.[89] პერუზია, სხვათა გასაფრთხილებლად, გაძარცვეს და გადაწვეს კიდევაც.[88] ამ სისხლიანმა ღონისძიებამ, რომელსაც პოეტ სექსტუს პროპერციუსის მსგავსი მრავალი პიროვნება აკრიტიკებდა, ოქტავიანეს რეპუტაცია შელახა.[89] ომის დასრულების შემდეგ, ოქტავიანემ იტალიაზე ერთპიროვნული მმართველობა მოიპოვა. როდესაც ანტონიუსის მმართველი გალიაში გარდაიცვალა, ოქტავიანემ იქ არსებული მისი ლეგიონებიც ჩაიბარა და დასავლეთზე თავისი კონტროლი კიდევ უფრო გააძლიერა.[90]
| ოქტავიანე ტრიუმვირები ერთობლივად | რომის ვასალი სამეფოები |
ეგვიპტეში ყოფნისას, ანტონიუსი კლეოპატრასთან სასიყვარულო ურთიერთობით იყო დაკავებული და მასთან სამი შვილიც ეყოლა.[კომ. 9] რომის აღმოსავლეთ ტერიტორიებში პართიელთა შემოჭრის მიუხედავად, ფულვიას მიერ წამოწყებულმა სამოქალაქო ომმა ანტონიუსი აიძულა თავისი პოზიციის უზრუნველსაყოფად რომში დაბრუნებულიყო. ცოლს, რომელსაც ათენში შეხვდა, მისი ქმედებებისათვის საყვედური გამოუცხადა, რის შემდეგაც იტალიისაკენ გაემართა ოქტავიანესთან დასაპირისპირებლად და ბრუნდიზიუმს ალყა შემოარტყა. ამ ახალმა კონფლიქტმა დაამტკიცა როგორც ოქტავიანეს, აგრეთვე, ანტონიუსის უსუსურობა. მათმა ცენტურიონებმა, რომლებიც მნიშვნელოვან პოლიტიკურ ფიგურებად გადაიქცნენ, უარი თქვეს ერთმანეთთან ბრძოლაზე კეისრის მეთაურობით საერთო სამსახურის შემდეგ.[91][92] მათ დაქვემდებარებაში მყოფმა ლეგიონებმაც მათ დაუჭირეს მხარი.[93][94] ამასობაში, სიკიონში ფულვია უეცარი და უცნობი დაავადებით გარდაიცვალა.[95] მისმა სიკვდილმა და თავიანთი ჯარისკაცების ამბოხებამ ტრიუმვირებს შერიგებისაკენ უბიძგა.[91][92] ძვ. წ. 40 წლის სექტემბერში მათ ძალაუფლების განაწილების ახალი ხელშეკრულებაც გააფორმეს. რომაული სამყარო კიდევ ერთხელ გადანაწილდა: ანტონიუსმა აღმოსავლეთის პროვინციები მიიღო, ოქტავიანემ — დასავლეთის, ლეპიდუსი კი აშკარად გამოკვეთილ უმცროსი პარტნიორის სტატუსამდე დაქვეითდა და მას მხოლოდ აფრიკის მმართველობა ერგო. იტალიის ნახევარკუნძული სამივე მათგანისათვის ღიად რჩებოდა ჯარისკაცების ასაყვანად, თუმცა აღმოსავლეთში მყოფი ანტონიუსისათვის ეს დებულება გამოუსადეგარი იყო.[91] ამ შეთანხმებამ, რომელიც ბრუნდიზიუმის ზავის სახელითაა ცნობილი, გააძლიერა ტრიუმვირატი და ანტონიუსს საშუალება მისცა მზადება დაეწყო კეისრის დიდი ხნის ნალოდინები კამპანიისათვის პართიის წინააღმდეგ. ალიანსში ანტონიუსთან ურთიერთობების კიდევ უფრო განსამტკიცებლად, ძვ. წ. 40 წლის ბოლოსათვის, ოქტავიანემ ამ უკანასკნელს, თავისი და, ოქტავია უმცროსი მიათხოვა.[91] მათი ქორწინებისას, ოქტავიას ორი ქალიშვილი ეყოლა, რომლებიც ანტონია უფროსისა და ანტონია უმცროსის სახელებით არიან ცნობილნი.
ომი სექსტუს პომპეუსთან
სექსტუს პომპეუსი პირველი ტრიუმვირატის წევრის, გნეუს პომპეუსის ვაჟი იყო და იულიუს კეისრის მიერ მამამისზე მოპოვებული გამარჯვების შემდეგაც განდგომილ სარდლად რჩებოდა. ანტონიუსი და ოქტავიანე ერთმანეთს ეცილებოდნენ პომპეუსთან მოკავშირეობას, რომელიც რესპუბლიკელთა პარტიის წევრი იყო.[89] ძვ. წ. 40 წელს ოქტავიანემ შეძლო დროებითი ალიანსის მიღწევა, როდესაც დაქორწინდა სკრიბონიაზე, სექსტუს პომპეუსის მხარდამჭერისა და სიმამრის, ლუციუს სკრიბონიუს ლიბოს ქალიშვილზე.[89] სკრიბონიამ ოქტავიანეს მისი ერთადერთი ბიოლოგიური შვილი, იულია, გაუჩინა, რომელიც იმავე დღეს დაიბადა, როდესაც ოქტავიანე ლივია დრუზილაზე დასაქორწინებლად გაეყარა მას ქორწინებიდან წელიწადზე ცოტა მეტი ხნის შემდეგ.[89]
როდესაც ანტონიუსმა და სხვა ტრიუმვირებმა ბრუნდიზიუმის ზავი დადეს და რომაული სამყარო ხელახლა გადაინაწილეს, სექსტუს პომპეუსი თითქმის საერთოდ არ გაითვალისწინეს. სიცილიაზე მდებარე თავისი საყრდენიდან სექსტუსი განაგრძობდა იტალიის სანაპიროებთან მეკობრულ საქმიანობას და ბლოკავდა რომისაკენ მიმავალ მარცვლელულით დატვირთულ გემებს. პომპეუსის ვაჟი საზღვაო მეთაურის სტატუსით ხელმძღვანელობდა ძალისხმევას, რომელიც იტალიაში ფართომასშტაბიანი შიმშილობის გამოწვევისაკენ იყო მიმართული.[92] ზღვაზე ბატონობამ პომპეუსი წააქეზა მიეღო სახელი ნეპტუნი ფილიუსი, „ნეპტუნის ძე“.[96] ქალაქში საკვების ნაკლებობამ ის გამოიწვია, რომ მოსახლეობამ ტრიუმვირატის დადანაშაულება დაიწყო და სიმპათიით განეწყო პომპეუსის მიმართ. ამ ზეწოლამ ტრიუმვირები აიძულა ძვ. წ. 39 წლის დასაწყისში სექსტუსს შეხვედროდნენ.[97]
↗ — ოქტავიანესა და მისი ადმირალების მოქმედებები;
↗ — პომპეუსისა და მისი ადმირალების მოქმედებები.
მიუხედავად იმისა, რომ ოქტავიანეს იტალიის მიმდინარე ბლოკადისათვის წერტილის დასმა უნდოდა, ანტონიუსი დასავლეთში მშვიდობის დამყარებას ცდილობდა, რათა ტრიუმვირატის ლეგიონები გამოეთავისუფლებინა და პართიის წინააღმდეგ დაგეგმილი კამპანიისათვის საკუთარ დაქვემდებარებაში მოექცია. თუმცა ტრიუმვირებმა უარი თქვეს სექსტუსის თავდაპირველ მოთხოვნაზე, რომ მას ტრიუმვირატში ლეპიდუსი ჩაენაცვლებინა, მათ სხვა დათმობებზე თანხმობა განაცხადეს. მიზენუმის ზავის პირობებით, პომპეუსს შეუნარჩუნდა კონტროლი სიცილიასა და სარდინიაზე, ასევე, მის ტერიტორიებს დაემატა კორსიკა და საბერძნეთიც. სექსტუსმა სამომავლოდ ოქტავიანესაგან ავგურის სტატუსის მიღებისა და ძვ. წ. 35 წლისათვის კონსულად გახდომის პირობაც მიიღო.[92][96] სანაცვლოდ, იგი დასთანხმდა იტალიის საზღვაო ბლოკადის დასრულებას, რომის მარცვლეულით მომარაგებასა და რომის სავაჭრო გემებზე მეკობრული თავდასხმების შეწყვეტას,[98] მშვიდობის უზრუნველყოფის მიზნით, ოქტავიანემ თავისი სამი წლის დისშვილი და ანტონიუსის გერი, მარკუს კლავდიუს მარცელუსი სექსტუსის ასულ პომპეაზე დანიშნა.[99]
სექსტუსთან მიღწეული მშვიდობა ხანმოკლე აღმოჩნდა. მასა და ტრიუმვირატს შორის დადებული შეთანხმების რღვევა მაშინ დაიწყო, როდესაც ძვ. წ. 38 წლისათვის მან, შეთანხმების თანახმად, საბერძნეთზე კონტროლი მოითხოვა, ანტონიუსი პართიის კამპანიის დასაფინანსებლად პროვინციის გადასახადის მოთხოვნით გამოვიდა. პომპეუსმა უარი განაცხადა.[100] ამასობაში, სექსტუსს უღალატა თავისმა ადმირალმა, მენასმა, რომელმაც ერთგულება ოქტავიანეს გამოუცხადა და მას კორსიკა, სარდინია, პომპეუსის სამი ლეგიონი და საზღვაო ძალები გადასცა. პომპეუსთან მარტო დასაპირისპირებლად, ოქტავიანე რესურსების ნაკლებობას განიცდიდა, ამიტომაც მიღწეულ იქნა შეთანხმება მეორე ტრიუმვირატის არსებობის კიდევ ხუთი წლის პერიოდით გახანგრძლივებისათვის, რომელიც ძვ. წ. 37 წლიდან აითვლებოდა.[59][101] ამ ქმედებებმა სექსტუსის მიერ იტალიის ბლოკადის განსაახლებლად შექმნა პირობები, რამაც ოქტავიანეს თავიდან აარიდა ანტონიუსისათვის პართიის კამპანიისათვის დაპირებული ჯარის გაგზავნა. ამ ახალმა გადავადებამ ოქტავიანესა და ანტონიუსს შორის უთანხმოება ჩამოაგდო და ოქტავია აიძულა ძმასა და ქმარს შორის შუამავლის როლი ეკისრა. ტარენტუმის ზავით, ანტონიუსმა ოქტავიანეს დიდძალი საზღვაო არმია გადასცა, ოქტავიანემ კი მას პართიაზე თავდასასხმელად ახალი ლეგიონებით უზრუნველყოფის პირობა მისცა.[102] შეთანხმების განსამტკიცებლად, ანტონიუსის უფროსი ვაჟი, მაშინ მხოლოდ 6 წლის მარკუს ანტონიუს ანტილუსი ოქტავიანეს ერთადერთ ქალიშვილზე, იულიაზე დაინიშნა, რომელიც მაშინ ჯერ კიდევ ჩვილი იყო. შეთანხმების გაფორმების შემდეგ, ანტონიუსი აღმოსავლეთში დაბრუნდა და ოქტავიანე იტალიაში დატოვა.
ძვ. წ. 36 წელს, ოქტავიანემ და ლეპიდუსმა სექსტუსის წინააღმდეგ სიცილიაში ერთობლივი ოპერაცია დაიწყეს.[103] ოქტავიანეს უკუსვლების მიუხედავად, მხედართმთავარმა აგრიპამ 3 სექტემბერს, ნავლოქოსის ბრძოლაში, თითქმის მთლიანად გაანადგურა პომპეუსის საზღვაო ფლოტი.[104] სექსტუსი, თავის დარჩენილ ძალებთან ერთად, აღმოსავლეთში გაიქცა, სადაც, მომდევნო წელს, მილეტში შეიპყრო და სიკვდილით დასაჯა ანტონიუსის ერთ-ერთმა სარდალმა.[104] მას შემდეგ, რაც ოქტავიანემ და ლეპიდუსმა პომპეუსის ძალების კაპიტულაცია მიიღეს, ამ უკანასკნელმა სიცილიის დაუფლება სცადა და ოქტავიანეს წასვლა მოსთხოვა,[104] თუმცა, იგი საკუთარმა ჯარებმა მიატოვეს და ოქტავიანეს მიემხრნენ, მას შემდეგ, რაც ბრძოლით დაღლილებმა მისგან ფულის შეთავაზება მიიღეს.[104]
ლეპიდუსი ჩაბარდა ოქტავიანეს. მას ნება დართეს შეენარჩუნებინა პონტიფექს მაქსიმუსის (უზენაესი ქურუმი) სტატუსი, თუმცა გაირიცხა ტრიუმვირატიდან, მისი საჯარო კარიერა დასრულდა და გადასახლებულ იქნა იტალიაში, ვილა კაპე ცირცეიაში.[64][104] ამჯერად, რომის სამფლობელოები გადანაწილდა ოქტავიანესა და ანტონიუსს შორის; პირველს დასავლეთი ნაწილი შეხვდა, მეორეს კი — აღმოსავლეთი.[2][74] ოქტავიანემ უზრუნველყო რომის მოქალაქეთა საკუთრების უფლებები, რათა შეენარჩუნებინა მშვიდობა და სტაბილურობა იმპერიის საკუთარ ნაწილში. ამჯერად, მან თავისი დათხოვნილი ჯარისკაცები იტალიის გარეთ დაასახლა, ასევე, მათ პირვანდელ რომაელ მფლობელებს დაუბრუნა ის 30 000 მონა, რომლებიც იმისთვის გაიქცნენ, რომ პომპეუსის არმიასა და ფლოტს შეერთებოდნენ.[105] რომში დაბრუნების შემდეგ, ოქტავიანემ თავისთვის, აგრეთვე, ცოლისა და დისთვისაც, სენატს ტრიბუნალური იმუნიტეტი მიანიჭებინა, რათა უზრუნველეყო თავისი პირადი და ლივიასა და ოქტავიას უსაფრთხოება.[106]
ომი ანტონიუსთან
ამასობაში, ანტონიუსის კამპანია პართიის წინააღმდეგ, სრული კრახით წარიმართა: მისი, როგორც ლიდერის სახე შეილახა და ოქტავიანეს მიერ მასთან გაგზავნილი 2 000 ლეგიონერი ძლივს აღმოჩნდა საკმარისი მისი ძალების შესავსებად.[107] მეორე მხრივ, კლეოპატრამ მოახერხა ანტონიუსის არმიის სრულად აღდგენა. ანტონიუსს უკვე აკავშირებდა სასიყვარულო ურთიერთობა მასთან, ამიტომაც გადაწყვიტა კანონიერი ცოლი, ოქტავია, უკან, რომში გაეგზავნა.[108] ოქტავიანემ ეს ფაქტი გამოიყენა კამპანიის ასაგორებლად, რომ ანტონიუსი სულ უფრო „ნაკლებად რომაელი“ ხდებოდა, რადგანაც მან მიატოვა კანონიერი ცოლი „აღმოსავლელი საყვარლის“ გამო.[109] ძვ. წ. 36 წელს ოქტავიანემ გადადგა პოლიტიკური ნაბიჯები, რათა საკუთარი თავი ნაკლებ ავტორიტარულად, ხოლო ანტონიუსი კიდევ უფრო უარყოფითად წარმოეჩინა და განაცხადა, რომ სამოქალაქო ომი დასასრულს უახლოვდებოდა და რომ იგი ტრიუმვირის თანამდებობიდან გადადგებოდა, თუმცა, მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ანტონიუსიც იმავეს გააკეთებდა. ანტონიუსმა უარი განაცხადა.[110]
რომის ჯარებმა დაიპყრეს სომხეთის სამეფო და ანტონიუსმა თავისი ვაჟი, ალექსანდრე ჰელიოსი მის მმართველად დანიშნა. ასევე, მან კლეოპატრას „მეფეთა დედოფლის“ ტიტული უბოძა.[111] მისი ეს ქმედებები ოქტავიანემ სენატის დასარწმუნებლად გამოიყენა, რომ ანტონიუსს რომის უპირატესობის დაკნინების ამბიციები ჰქონდა.[109] ძვ. წ. 33 წლის 1 იანვარს ოქტავიანე კიდევ ერთხელ გახდა კონსული და სენატის მომდევნო სესია ანტონიუსის მიერ ტიტულებისა და ტერიტორიების მის ნათესავებსა და დედოფალზე გადაცემის ფაქტებზე გაბედული თავდასხმით გახსნა.[112]
ანტონიუსისა და ოქტავიანეს დაპირისპირებამ აიძულა სენატორთა დიდი ნაწილი, ისევე, როგორც იმ წლის ორივე კონსული, დაეტოვებინათ რომი და ანტონიუსთან გაქცეულიყვნენ, თუმცა, ძვ. წ. 32 წლის შემოდგომაზე ოქტავიანემ ანტონიუსისაგან გამოქცეული ორი პიროვნება მიიღო: მუნაციუს პლანკუსი და მარკუს ტიტიუსი,[113] რომლებმაც ის ინფორმაცია მიაწოდეს, რაც მას ანტონიუსისათვის მანამდე წაყენებული ყველა ბრალდების სიმართლეში სენატის დასარწმუნებლად სჭირდებოდა.[114]
ოქტავიანე ძალით შეიჭრა ვესტას ტაძარში და ხელში ჩაიგდო ანტონიუსის საიდუმლო ანდერძი, რომელიც მან დაუყოვნებლივ გამოაქვეყნა. ანდერძი რომის მიერ დაპყრობილ ტერიტორიებს როგორც სამეფოს, მის ვაჟებს გადასცემდა სამართავად და ალექსანდრიას მისი და მისი დედოფლის დასაკრძალავ ადგილად განსაზღვრავდა.[115][116] ძვ. წ. 32 წელს სენატმა ოფიციალურად გაუუქმა ანტონიუსს კონსულის უფლებამოსილება და ომი გამოუცხადა კლეოპატრას რეჟიმს ეგვიპტეში.[117][118][74][111][119]
ძვ. წ. 31 წლის დასაწყისში ანტონიუსი და კლეოპატრა დროებით საბერძნეთში იმყოფებოდნენ, როდესაც ოქტავიანემ წინასწარი გამარჯვება მოიპოვა: მისმა ფლოტმა, აგრიპას მეთაურობით, წარმატებით განალაგა ძალები ადრიატიკის ზღვის გასწვრივ.[120] აგრიპამ ანტონიუსისა და კლეოპატრას ძირითადი ძალები საზღვაო მომარაგების მარშრუტებისაგან მოწყვიტა, ხოლო ოქტავიანე კუნძულ კერკირას საპირისპიროდ მატერიკზე გადმოჯდა და სამხრეთისაკენ დაიძრა.[120] ზღვასა და ხმელეთზე ხაფანგში მოქცეული ანტონიუსის არმიიდან დეზერტირები ოქტავიანეს მხარეს გადადიოდნენ, როდესაც ამ უკანასკნელის ძალები ისედაც სრულიად საკმარისი იყო ბრძოლისათვის მოსამზადებლად.[120]
ანტონიუსის ფლოტი აქციუმის ყურის გავლით საბერძნეთის დასავლეთ სანაპიროზე გაემართა. ეს ქმედება საზღვაო ბლოკადის გარღვევის სასოწარკვეთილ მცდელობას წარმოადგენდა. აქ, 2 სექტემბერს, აქციუმის ბრძოლაში, ის, გაიუს სოზიუსის მეთაურობით, შეეჯახა ბევრად დიდ ფლოტს, რომელიც უფრო მცირე ზომისა და ბევრად მანევრირებადი გემებისაგან შედგებოდა და აგრიპა მეთაურობდო.[121] ანტონიუსი და მისი დარჩენილი ძალები იხსნა მხოლოდ კლეოპატრას ფლოტის თავზეხელაღებულმა ძალისხმევამ, რომელიც მახლობლად იცდიდა.[122]
ოქტავიანე გამოედევნა მოწინააღმდეგეებს და ძვ. წ. 30 წლის 1 აგვისტოს ალექსანდრიასთან დაამარცხა მათი ძალები, რის შემდეგაც, ანტონიუსმა და კლეოპატრამ თავი მოიკლეს. ანტონიუსი საკუთარ ხმალზე წამოეგო. მისმა ჯარისკაცებმა იგი ალექსანდრიაში გადაიყვანეს, სადაც ის კლეოპატრას მკლავებში გარდაიცვალა. კლეოპატრა მცირე ხნის შემდეგ მოკვდა, საზოგადო აზრით, ასპიტის ნაკბენის ან საწამლავის საშუალებით.[123] ოქტავიანე ეფექტიანად იყენებდა კეისრის მემკვიდრის სტატუსს საკუთარ პოლიტიკურ კარიერაში კიდევ უფრო მეტი წარმატების მისაღწევად, ამდენად, კარგად ჰქონდა გაცნობიერებული რამდენად სახიფათო იქნებოდა სხვისთვისაც რომ იგივეს გაკეთების უფლება მიეცა, ამიტომაც, იგი მიჰყვა არიუს დიდიმუსის რჩევას, რომ „ორი კეისარი ერთად ძალიან ბევრია“ და ბრძანა კესარიონის (იულიუს კეისრის ვაჟი კლეოპატრასაგან) მოკვლა,[124] ხოლო კლეოპატრას შვილებს ანტონიუსისაგან, უფროსი ვაჟის გამოკლებით, შემწყნარებლურად მოექცა.[125][126]
თავდაპირველად, ოქტავიანემ მცირეოდენი შებრალება გამოიჩინა დანებებული მტრების მიმართ და თუმცა ამგვარი ქცევის არაპოპულარულობა რომაელებს შორის დამტკიცებული იყო, აქციუმის ბრძოლის შემდეგ მოწინააღმდეგეთა შეწყალებით მან რეპუტაციის განმტკიცება მაინც შეძლო.[127]
გზა ავგუსტუსობისაკენ
აქციუმის ბრძოლისა და ანტონიუსისა და კლეოპატრას დამარცხების შემდეგ, ოქტავიანეს გააჩნდა მთელი რესპუბლიკის მმართველის მდგომარეობა არაოფიციალური პრინციპატის ქვეშ,[128] თუმცა მას ამის მისაღწევად ძალაუფლების კიდევ უფრო გაზრდა სჭირდებოდა. ოქტავიანემ ამას სენატისა და ხალხის კეთილგანწყობის მოპოვებით მიაღწია, რისთვისაც იგი არ ავლენდა მიდრეკილებას დიქტატორობის ან მონარქიისაკენ.[129][130] რომისაკენ მსვლელობისას, ოქტავიანე და მარკუს აგრიპა სენატმა რომის კონსულებად აირჩია.[131]
სამოქალაქო ომის წლებმა რომი განუკითხაობის ზღვარზე მიიყვანა, თუმცა რესპუბლიკა მზად არ იყო მიეღო ოქტავიანეს, როგორც დესპოტის კონტროლი. ამავდროულად, ოქტავიანეს არ შეეძლო უბრალოდ დაეთმო თავისი ძალაუფლება რომის გენერლებს შორის სამოქალაქო ომების გაგრძელების რისკის გარეშე, მაშინაც კი, თუ იგი არ ისურვებდა რაიმე ავტორიტარულ პოზიციას, მისი მდგომარეობა მოითხოვდა, რომ იგი მომხიბვლელი გამოჩენილიყო ქალაქ რომისა და მისი პროვინციებისათვის. ამ მომენტიდან, ოქტავიანეს მიზანი რომის სტაბილურ, ტრადიციული კანონიერებისა და მართლწესრიგის მდგომარეობაში დაბრუნება გახდა პოლიტიკოსთა მხრიდან სასამართლოებზე აშკარა ზეწოლის აღკვეთითა და თავისუფალი არჩევნების, ფორმალურად მაინც, უზრუნველყოფით.[132]
პირველი შეთანხმება
ძვ. წ. 27 წელს, ოქტავიანემ სენატისათვის მთელი ძალაუფლების დაბრუნებისა და რომის პროვინციებისა და არმიის კონტროლზე უარი თქმის წარმოდგენა გაითამაშა.[131][133] თუმცა, რეალურად, მისი კონსულობისას, სენატს საკანონმდებლო ინიციატივის ცოტაოდენი ძალაუფლება გააჩნდა სენატორთათვის კანონპროექტის განსახილველად წარდგენით.[131] ოქტავიანეს უკვე აღარ გააჩნდა პირდაპირი კონტროლი პროვინციებსა და არმიაზე, თუმცა მოქმედი ჯარისკაცები და ვეტერანები კვლავ ერთგულებდნენ მას.[131] მრავალი კლიენტისა და მიმდევრის კარიერა მის პატრონაჟზე იყო დამოკიდებული, რამდენადაც ოქტავიანეს ფინანსური ძალაუფლება რომის რესპუბლიკაში შეუდარებელი იყო.[131] ისტორიკოს უორნერ ეკის სიტყვებით:
|
„მისი ძალაუფლების არსს, უპირველესი ყოვლისა, წარმოადგენდა ის უამრავი ოფიციალური თანამდებობა, რომლებიც მას სენატმა და ხალხმა უბოძა, შემდეგ — მისი უზარმაზარი პირადი ქონება, და ბოლოს — უამრავი მფარველობითი ურთიერთობა, რომლებიც მან მთელი იმპერიის მასშტაბით დაამყარა როგორც ინდივიდებთან, ასევე, ჯგუფებთან. ყველაფერი ეს ერთად თავმოყრილი, ქმნიდა მისი ძალაუფლების ბაზისს, რასაც იგი ხაზგასმით აღნიშნავდა, როგორც მისი პოლიტიკური ქმედებების საფუძველს.[134]“
|
უმეტესწილად, საზოგადოებამ იცოდა იმ უზარმაზარი ფინანსური რესურსების შესახებ, რასაც ავგუსტუსი განკარგავდა. მან ვერ შეძლო მოეპოვებინა სენატორთა საკმარისი რაოდენობის მხარდაჭერა, რომ დაეფინანსებინათ ძვ. წ. 20 წლისათვის იტალიაში საგზაო ქსელის მშენებლობისა და ექსპლუატაციის ხარჯები, მაგრამ ოქტავიანემ მათზე პირდაპირი პასუხისმგებლობა საკუთარ თავზე აიღო.[135] ეს გახმაურდა ძვ. წ. 16 წელს გამოშვებულ რომაულ ფულზე, მას შემდეგ, რაც მან საჯარო ხაზინას უზარმაზარი რაოდენობის თანხა შესწირა.[135]
თუმცა, აღსანიშნავია, რომ ჰ. ჰ. სკულარდის სიტყვებით, ავგუსტუსის ძალაუფლება დაფუძნებული იყო „უპირატეს სამხედრო ძალაზე და... მისი ავტორიტეტის განმახორციელებელ უპირველეს საშუალებას ძალა წარმოადგენდა, თუმცა, ეს ფაქტი, უმეტესად, შენიღბული იყო.“[136]
სენატმა შესთავაზა ოქტავიანეს, რომის სამოქალაქო ომების ტრიუმფატორს, რომ კიდევ ერთხელ აეღო ხელში პროვინციათა მართვა. სენატის წინადადება მისი დამატებითი კონსტიტუციური ძალაუფლების დამტკიცებას წარმოადგენდა. სენატის საშუალებით, მას შეეძლო გაეგრძელებინა ყველაფრის ისე წარმოჩენა, თითქოს რესპუბლიკური წესწყობილება კვლავ ფუნქციონირებდა. მოჩვენებითი ყოყმანის შემდეგ, მან მიიღო ათწლიანი ზედამხედველობის პასუხისმგებლობა იმ პროვინციებზე, რომლებიც ქაოსში იყვნენ ჩაფლულნი.[137][138]
პროვინციები, რომლებიც მას ათწლიანი პერიოდით სამართავად გადაეცა, მოიცავდნენ რომის მიერ დაპყრობილი ტერიტორიები უმეტეს ნაწილს, მათ შორის მთელ ესპანეთსა და გალიას, სირიას, კილიკიას, კვიპროსსა და ეგვიპტეს.[137][139] უფრო მეტიც, ამ პროვინციების მართვით, ოქტავიანე რომის ლეგიონების უმეტესობაზე კონტროლსაც იღებდა.[139][140]
სანამ ოქტავიანე რომში კონსულის როლს ირგებდა, მან სენატორები, თავის კონტროლქვეშ, პროვინციებში გაგზავნა, რათა ემართათ ადგილობრივი საქმეები და უზრუნველეყოთ მისი ბრძანებების შესრულება.[140] პროვინციები, რომელთაც ოქტავიანე არ აკონტროლებდა, სენატის მიერ არჩეული გუბერნატორების ზედამხედველობის ქვეშ იმყოფებოდნენ.[140] ოქტავიანე გახდა ყველაზე ძლევამოსილი ფიგურა ქალაქ რომსა და მისი პროვინციების უმეტესობაში, თუმცა, მას არ გააჩნდა მონოპოლია პოლიტიკურ და სამხედრო ძალაუფლებაზე.[141]
სენატი კვლავ აკონტროლებდა ჩრდილოეთ აფრიკას, მარცვლეულის მნიშვნელოვან მწარმოებელს, ისევე, როგორც ილირიასა და მაკედონიას, სამხედრო თვალსაზრისით სტრატეგიულ ორ რეგიონს რამდენიმე ლეგიონით.[141] თუმცა, აღსანიშნავია, რომ სენატის კონტროლის ქვეშ იყო მხოლოს ხუთი ან ექვსი ლეგიონი, რომლებიც სენატის სამ პროკონსულს შორის იყო გადანაწილებული, ხოლო ავგუსტუსს 12 ლეგიონი ემორჩილებოდა. ამდენად, სენატის კონტროლი ამ რეგიონებზე არ იყო საკმარისი პოლიტიკური ან სამხედრო თვალსაზრისით ოქტავიანეს გამოსაწვევად.[129][136]
სენატის მიერ ზოგიერთი რომაული პროვინციის კონტროლი ავტორიტარულ პრინციპატს რესპუბლიკური ფასადის შენარჩუნებაში ეხმარებოდა.[129] ასევე, ოქტავიანეს კონტროლი მთელ პროვინციებზე, მოჰყვა რესპუბლიკას, ერას, რომელმაც შექმნა მშვიდობის დაცვისა და სტაბილურობის შექმნის პრეცენდენტები, რომელშიც ისეთ ცნობილ რომაელებს, როგორიც იყო პომპეუსი, კრიზისისა და არასტაბილურობის დროს მსგავსი სამხედრო ძალაუფლება ენიჭებოდათ.[129]
ძვ. წ. 27 წლის 16 იანვარს, სენატმა ოქტავიანეს ახალი ტიტულები, ავგუსტუსი და პრინცეპსი უბოძა.[142][133] ავგუსტუსი წარმოსდგება ლათინური სიტყვიდან Augere (ნიშნავს გაზრდას) და შეიძლება ითარგმნოს, როგორც „სახელმოხვეჭილი“, „განდიდებული“.[127][119] ის რელიგიური ავტორიტეტის ტიტული უფრო იყო, ვიდრე პოლიტიკურისა.[127][133] რომაული რელიგიური რწმენა-წარმოდგენების მიხედვით, ეს ტიტული, კაცობრიობასა და ფაქტობრივად, ბუნებაზეც კი, მისი უფლებამოსილების სიმბოლიზებას წარმოადგენდა. ეს სცდებოდა მისი სტატუსის ყოველგვარ სამართლებრივ განსაზღვრებას. კონტროლის განსამტკიცებლად უხეში მეთოდების გამოყენების შემდეგ, სახელის შეცვლა მისი მმართველობის ორ პერიოდს შორის მკაფიო საზღვრის გავლებასაც ემსახურებოდა, რათა ერთმანეთისაგან გამოყოფილიყო მისი, როგორც ოქტავიანეს ტერორული რეჟიმი და ავგუსტუსის კეთილშობილური მმართველობა.
ახალი ტიტული, ავგუსტუსი, უფრო ხელსაყრელიც იყო, ვიდრე რომულუსი, რომელსაც ოქტავიანე საკუთარ თავს უწოდებდა, რითაც მინიშნებას აკეთებდა რომულუსისა და რემუსის (რომის დამაარსებლები) ისტორიაზე და სიმბოლურად, რომის მეორედ დაარსებაზე მიუთითებდა.[127] ტიტული რომულუსი ძალზე აშკარად იყო დაკავშირებული მონარქიისა და მეფობის ცნებებთან, რის აცილებასაც ცდილობდა ოქტავიანე.[143] პრინცეპსი წარმოსდგება ლათინური ფრაზიდან primum caput, „პირველი პირი“ და თავდაპირველად, აღნიშნავდა უხუცეს ან ყველაზე გამორჩეულ სენატორს, რომლის სახელიც პირველი იწერებოდა სენატორთა ნუსხაში, თუმცა, ავგუსტუსის შემთხვევაში, ის თითქმის სამეფო ტიტულად იქცა ლიდერისათვის.[144] პრინცეპსი, აგრეთვე, წარმოადგენდა რესპუბლიკურ ტიტულს, რომელიც მათ ენიჭებოდათ, ვინც სახელმწიფოს კარგად ემსახურებოდა; მაგალითად, ამ ტიტულს ფლობდა პომპეუსი.
ავგუსტუსი, აგრეთვე, საკუთარ თავს უწოდებდა იმპერატორ კეისარ დივი ფილიუსს („სარდალი კეისარი, ღვთაებრივის ძე“).[142] ამ ტიტულით, იგი წინ სწევდა მის ოჯახურ კავშირს გაღმერთებულ იულიუს კეისართან, ხოლო იმპერატორის გამოყენებით კი გამოარჩევდა მტკიცე კავშირს გამარჯვების რომაული ტრადიციასთან.[142] სიტყვა კეისარი მხოლოდ იულიანური ოჯახის ერთი შტოს მეტსახელი იყო, თუმცა ავგუსტუსმა კეისარი ახალ ოჯახურ ხაზად აქცია, რომელიც მისიდან იწყებოდა.[142]
ავგუსტუსს მიენიჭა უფლება მუხის ფოთლებისაგან დამზადებული corona civica თავისი სახლის კარის თავზე დაეკიდა, ხოლო კარის წირთხლები დაფნით შეემკო.[141] როგორც წესი, ეს გვირგვინი ტრიუმფისას რომაელი გენერლის თავს ზემოთ ეკავათ და ინდივიდუალურად მიჩენილი პიროვნება, რომელსაც ის ეჭირა, გამუდმებით უმეორებდა გენერალს „memento mori“ („არ დაივიწყო, რომ მოკვდავი ხარ“). გარდა ამისა, დაფნის ფოთლები რამდენიმე ცერემონიის მნიშვნელოვან ატრიბუტებს წარმოადგენდნენ. დაფნის ფოთლების გვირგვინით აჯილდოებდნენ ათლეტური, რბოლური და დრამატული ჩემპიონატების გამარჯვებულებს. ამასთანავე, როგორც დაფნა, ასევე, მუხა რომაული რელიგიისა და სახლმწიფოს მართვის განუყოფელი სიმბოლოები იყო, ამდენად, მათი განთავსება ავგუსტუსის კარის წირთხლებზე, მისი სახლის დედაქალაქად გამოცხადების ტოლფასი იყო.
ავგუსტუსმა უარი თქვა ძალაუფლების გამომსახველ ისეთ ინსიგნიებზე, როგორიცაა სკიპტრის პყრობა, დიადემის ან ოქროს გვირგვინისა და მეწამული ტოგის ტარება მისი წინამორბედის, იულიუს კეისრის მსგავსად[145] და თუმცა მან უარი თქვა ამ ატრიბუტების გამოყენებით მისი ძალაუფლების სიმბოლიზებაზე, სენატმა მაინც დააჯილდოვა იგი ოქროს ფარით, რომელიც კურიის დარბაზში იყო გამოფენილი და ჰქონდა წარწერა: virtus, pietas, clementia, iustitia — „ვაჟკაცობა, ღვთისმოსაობა, მოწყალება და სამართლიანობა.“[141][146]
მეორე შეთანხმება
ძვ. წ. 23 წლისათვის ძვ. წ. 27 წლის შეთანხმების ზოგიერთი არარესპუბლიკური შედეგი აშკარა გახდა. ყოველწლიური კონსულობის ფლობის ავგუსტუსისეული პოლიტიკა ხაზს უსვამდა მის დომინირებას რომის პოლიტიკურ სისტემაზე და ამავდროულად, ანახევრებდა სხვების საშუალებას დაეკავებინათ ის თანამდებობა, რომელიც ჯერ კიდევ ითვლებოდა რომის სახელმწიფოს მეთაურად.[147] გარდა ამისა, იგი იწვევდა პოლიტიკურ პრობლემებს იმის სურვილით, რომ თავისი დისშვილი, მარკუს კლავდიუს მარცელუსი მიჰყოლოდა მის გზას და საბოლოოდ, გამხდარიყო პრინცეპსი,[კომ. 10] რითაც შორდებოდა თავის სამ უდიდეს მხარდამჭერს — აგრიპას, მეცენატსა და ლივიას.[148] საკუთარი მიმდევრების ბირთვის მხრიდან ზეწოლის გამო, ავგუსტუსმა დახმარებისათვის სენატს მიმართა.
ძვ. წ. 23 წელს, მან ცნობილი რესპუბლიკელი კალპურნიუს პიზონი თანაკონსულად დანიშნა, მას შემდეგ, რაც მისი რჩეული აულუს ტერენტიუს ვარონ მურენა მარკუს პრიმუსის საქმის გამო სიკვდილით დასაჯეს,[149] რითაც ცდილობდა იქ მისი მხარდაჭერის გაძლიერებას, განსაკუთრებით, რესპუბლიკელებით (მურენა იულიუს კეისრის წინააღმდეგ იბრძოდა და კასიუსსა და ბრუტუსს უჭერდა მხარს[150]).
გვიან გაზაფხულზე, ავგუსტუსი მძიმე ავადმყოფობით იტანჯებოდა. თავისი სავარაუდო სიკვდილის წინ მან გარკვეული ღონისძიებები გაატარა, რომელთაც უნდა უზრუნველეყოთ პრინციპატის გაგრძელება რაღაც ფორმით მაინც[151] და ამავდროულად, სადავო გახადა სენატორთა ეჭვები მის ანტირესპუბლიკელობასთან დაკავშირებით.[152][153] ავგუსტუსი მოემზადა თავისი საბეჭდავი ბეჭდის თავისივე ფავორიტი გენერლის, აგრიპასათვის გადასაცემად.[152][153] თუმცა ყველა თავისი ოფიციალური დოკუმენტი (საჯარო ფინანსების ანგარიში, უფლებამოსილება ჩამოთვლილ ჯარებზე პროვინციებში) თანაკონსულ პიზონს გადასცა, ხოლო თავისი დისშვილი მარცელუსი, რომელსაც ავგუსტუსის ფავორიტად მიიჩნევდნენ, ხელცარიელი დარჩა.[152][153] ეს მოულოდნელი გამოდგა ბევრისათვის, რომლებიც მოელოდნენ, რომ ავგუსტუსი თავისი არაოფიციალური იმპერატორის სტატუსის მემკვიდრეს დაასახელებდა.[154]
ავგუსტუსმა თავისი მემკვიდრეები მხოლოდ ქონებით დაასაჩუქრა, რამდენადაც იმპერიული მემკვიდრეობის გადაცემის აშკარა გამოხატვას შეიძლება მონარქიის მოშიშ რესპუბლიკურად მოაზროვნე რომაელებში წინააღმდეგობისა და მტრობის პროვოცირება მოეხდინა.[130] რაც შეეხება პრინციპატს, ავგუსტუსისათვის აშკარა გახდა, რომ მარცელუსი არ იყო მზად მისი პოზიციის დასაკავებლად;[155] თუმცა, აგრიპასათვის თავისი საბეჭდავი ბეჭდის გადაცემით ავგუსტუსმა მიანიშნა ლეგიონებს, რომ სწორედ ის უნდა ყოფილიყო მისი მემკვიდრე და არ ჰქონდა მნიშვნელობა რას იტყოდა კანონი, ისინი კვლავ აგრიპას უნდა დამორჩილებოდნენ.[156]
დაავადების უკან დახევიდან მცირე ხნის შემდეგ, ავგუსტუსმა დათმო თავისი ყოველწლიური კონსულობა.[153] ამ თანამდებას იგი კვლავ მხოლოდ ძვ. წ. 5 და 2 წლებში იკავებდა,[153][157] ორივეჯერ თავისი შვილიშვილების საჯარო ცხოვრებისათვის წარსადგენად.[150] ავგუსტუსის მხრიდან ეს ჭკვიანური სვლა იყო. ორი კონსულიდან ერთ-ერთად მუდმავად ყოფნის დათმობით მან გზა გაუხსნა სენატორთა მისწრაფებას შეევსოთ ეს თანამდებობა, როდესაც, ამავდროულად, ავგუსტუსს შეეძლო უფრო ფართო პატრონაჟი გაეწია სენატორთა კლასისათვის.[158] მიუხედავად იმისა, რომ ავგუსტუსი გადადგა კონსულის პოსტიდან, მას სურდა შეენარჩუნებინა თავისი კონსულის იმპერიუმი არა მხოლოდ საკუთარ პროვინციებში, არამედ მთელს იმპერიაში. ამ სურვილმა მარკუს პრიმუსის საქმესთან ერთად ბიძგი მისცა მეორე კომპრომისს მასა და სენატს შორის, რაც მეორე შეთანხმების სახელითაა ცნობილი.[159]
მეორე შეთანხმების უმთავრესი მიზეზები
მეორე შეთანხმების უმთავრესი მიზეზები შემდეგში მდგომარეობდა: უპირველეს ყოვლისა, მას შემდეგ, რაც ავგუსტუსმა ყოველწლიური კონსულობა დათმო, მას უკვე აღარ გააჩნდა სახელმწიფოს მართვის ოფიციალური ძალაუფლება, თუმცა კვლავ ინარჩუნებდა დომინანტურ მდგომარეობას თავის „საიმპერატორო“ პროვინციებში, სადაც იგი ისევ პროკონსული იყო.[153][160] როდესაც იგი ყოველწლიურად იკავებდა კონსულის თანამდებობას, მას გააჩნდა ძალაუფლება ჩარეულიყო სენატის მიერ დანიშნული სხვა პროვინციათა პროკონსულების საქმეებში მთელი იმპერიის მასშტაბით, მაშინ, როდესაც ამას საჭიროდ ჩათვლიდა.[161] როდესაც დათმო ყოველწლიური კონსულობა, მან, სამართლებრივად, დაკარგა ეს ძალაუფლება, რადგანაც მისი პროკონსულის უფლებები მხოლოდ თავის საიმპერატორო პროვინციებში მოქმედებდა. ავგუსტუსს ამ ძალაუფლების შენარჩუნება სურდა.
მეორე პრობლემა მოგვიანებით წამოიჭრა და მეორე შეთანხმების საჭიროება გამოავლინა „მარკუს პრიმუსის საქმის“ სახელით ცნობილ საკითხში.[162] ძვ. წ. 24 წლის ბოლოს ან 23 წლის დასაწყისში, მაკედონიის ყოფილ პროკონსულს (გუბერნატორს), მარკუს პრიმუსს, ბრალი დასდეს სენატის წინასწარი ნებართვის გარეშე თრაკიის სამეფოს ოდრისელი მეფის წინააღმდეგ ომის წამოწყებაში, რომელიც რომის მოკავშირე იყო.[163] მისი დამცველი იყო ლუციუს ლიცინიუს ვარონ მურენა, რომელმაც სასამართლო პროცესზე განაცხადა, რომ მისმა კლიენტმა ავგუსტუსისაგან სპეციალური მითითებები მიიღო, რომელიც მას ვასალ სახელმწიფოზე თავდასხმას უბრძანებდა.[164] მოგვიანებით, პრიმუსმა, თავის ჩვენებაში, განაცხადა, რომ ბრძანება მან ახლად გარდაცვლილი მარცელუსისაგან მიიღო.[165] ასეთ ბრძანებების გაცემა იქნებოდა სენატის პრეროგატივების წინასწარი განზრახვით დარღვევა, რომლებიც მან ძვ. წ. 27 წლის შეთანხმებითა და მისი შემდგომი მოვლენებით მიიღო, მაშასადამე, მანამ, სანამ ავგუსტუსი უზენაეს პროკონსულის ძალაუფლებას მიიღებდა, რამდენადაც, მაკედონია სენატის პროვინცია იყო მისივე იურისდიქციის ქვეშ და არა საიმპერატორო პროვინცია, რომელზეც ავგუსტუსს უფლებამოსილება გააჩნდა. ასეთ ქმედებას შეეძლო გაექარწყლებინა ავგუსტუსის მიერ მხარდაჭერილი რესპუბლიკის აღდგენის ილუზია და გამოევლინა მისი სიცრუე, თითქოს იგი მხოლოდ პირველი მოქალაქე იყო, პირველი თანასწორთა შორის.[164] კიდევ უფრო უარესი, მარცელუსის ჩართულობა იძლეოდა იმის მტკიცების საშუალებას, რომ ავგუსტუსის პოლიტიკა, რომელმაც თავისი, როგორც პრინცეპსის ადგილი დაიკავა, აყალიბებდა მონარქიის ფორმას, რის შესახებაც ადრე უკვე გამოთქმული იყო ბრალდებები.[155]
სიტუაცია იმდენად სერიოზული გახდა, რომ ავგუსტუსი პირადად გამოცხადდა სასამართლო პროცესზე, მიუხედავად იმისა, რომ იგი არ ყოფილა მოწმის სახით გამოძახებული. მან ფიცის ქვეშ განაცხადა, რომ მსგავსი ბრძანება არ გაუცია.[166] მურენამ არ დაუჯერა ავგუსტუსის ჩვენებას და აღაშფოთა მისმა მცდელობებმა ზიანი მიეყენებინა პროცესისათვის თავისი ავტორიტეტის გამოყენებით. მან უხეშად მოითხოვა პასუხი კითხვაზე, თუ რატომ გამოჩნდა ავგუსტუსი პროცესზე, როდესაც იგი არავის გამოუძახებია, რაზეც პრინცეპსმა უპასუხა, რომ ის აქ საზოგადოებრივმა ინტერესებმა მოიყვანეს.[167] მიუხედავად ამისა, თუმცა ზოგიერთმა ნაფიცმა მსაჯულმა მის გამართლებას მისცა ხმა, პრიმუსი დამნაშავედ ცნეს, რაც ნიშნავდა, რომ ავგუსტუსის ჩვენების ყველას არ სჯეროდა.[168]
მეორე სამართლებრივი შეთანხმება გაფორმდა დაბნეულობის დასაძლევად და ავგუსტუსის კანონიერი ძალაუფლების ლეგალიზებისათვის ჩარეულიყო სენატის პროვინციების საქმეებში. სენატმა პრინცეპსს პროკონსულის საერთო ძალაუფლება მიანიჭა, რომელიც დაშვებული იყო არა მხოლოდ მის პროვინციებში, არამედ მთელი იმპერიის ტერიტორიაზე. უფრო მეტიც, სენატმა ეს უფლებამოსილება პროკონსულის უზენაეს ძალაუფლებამდე გაზარდა, რომ ავგუსტუსის ძალაუფლება სხვა პროკონსულებისაზე აღმატებული გახდა. პრაქტიკულად, ამ ქმედებებმა ავგუსტუსს მიანიჭა იმპერიის ყველა სხვა პროკონსულის ზემდგომობის სამართლებრივი უფლებამოსილება.[159] პროცესის განახლებისას ავგუსტუსი რომში დარჩა და ვეტერანთა გულუხვი დასაჩუქრებით უზრუნველყო მათი მხარდაჭერა ძვ. წ. 13 წელს მისი პროკონსულის უზენაესი ძალაუფლების განახლების საკითხში.[157]
დამატებითი ძალაუფლება
მეორე შეთანხმების განმავლობაში, ავგუსტუსმა სახალხო ტრიბუნის ძალაუფლებაც (tribunicia potestas) მიიღო სიცოცხლის ბოლომდე, თუმცა ტრიბუნის ოფიციალური ტიტული არ ჰქონია.[159] რაღაც დროის განმავლობაში, ავგუსტუსი დაჯილდოებული იყო tribunicia sacrosanctitas-ით, ფიზიკური თავდასხმებისაგან იმუნიტეტით. ამჯერად, მან გადაწყვიტა სამუდამოდ მიეღო მაგისტრატის მთელი ძალაუფლება. სამართლებრივად, ეს აკრძალული იყო პატრიციებისათვის, ავგუსტუსი კი პატრიცია რამდენიმე წლის წინ გახდა, მას შემდეგ, რაც ის იულიუს კეისარმა იშვილა.[158] ეს ძალაუფლება მას საშუალებას აძლევდა საკუთარი ნების მიხედვით მოეწვია სენატი და ხალხი და მათ წინაშე საკითხები წარედგინა; ვეტო დაედო როგორც კრების, ისე სენატის ქმედებებისათვის; გაძღოლოდა არჩევნებს და ნებისმიერ შეხვედრაზე პირველი გამოსულიყო სიტყვით.[157][169] აგრეთვე, ავგუსტუსის ტრიბუნალური უფლებამოსილება ისეთი ძალაუფლებასაც მოიცავდა, რომელიც, ჩვეულებრივ, ცენზორს ეკუთვნოდა; მის შემადგენლობაში შედიოდა უფლებები, რომლებიც მას შესაძლებლობას აძლევდა, ყოფილიყო სახალხო მორალის უმაღლესი ზედამხედველი და შეესწავლა კანონები, რათა უზრუნველეყო მათი თანხვედრა საჯარო ინტერესებთან, ასევე, ჩაეტარებინა აღწერები და განესაზღვრა სენატის წევრები.[170]
ცენზორის ძალაუფლების გამოყენებით, ავგუსტუსმა რომაული პატრიოტიზმის ღირსებებს მიმართა, როდესაც ფორუმში კლასიკური ტოგის გარდა სხვა სამოსით შესვლა აკრძალა.[171] რომაული მმართველობის სისტემაში მანამდე არ არსებულა იმის პრეცედენტი, რომ ტრიბუნისა და ცენზორის უფლებამოსილებები ერთი პიროვნების ხელში გაერთიანებულიყო, ამასთანავე, ავგუსტუსი არც არასდროს აურჩევიათ ცენზორის თანამდებობაზე.[172] მსგავსი უფლებამოსილება მინიჭებული ჰქონდა იულიუს კეისარსაც, როდესაც იგი სახელმწიფოს მორალის უმაღლეს ზედამხედველად დაინიშნა, თუმცა ამ თანამდებობის ძალაუფლება არ ვრცელდებოდა ცენზორის შესაძლებლობებამდე მოეწყო აღწერა და განესაზღვრა სენატის სია. ავგუსტუსის მიერ ტრიბუნალური ძალაუფლების მოპოვების შემდეგ, სახალხო ტრიბუნის თანამდებობამ პრესტიჟი დაკარგა. მისი მნიშვნელობის აღსადგენად, ოქტავიანემ ეს თანამდებობა პრეტორობის მსურველი ყოველი პლებეისათვის სავალდებულოდ გამოაცხადა.[173]
ავგუსტუსს მიენიჭა ერთპიროვნული იმპერიუმი საკუთრივ ქალაქ რომში და დამატებით მიიღო პროკონსულისა და ტრიბუნის ძალაუფლება და უფლებამოსილება სიცოცხლის ბოლომდე. ტრადიციულად, პროკონსულები (რომის პროვინციათა გუბერნატორები) კარგავდნენ თავიანთ უზენაეს ძალაუფლებას მას შემდეგ, რაც გადაკვეთდნენ პომერიუმს, რომის წმინდა საზღვარს და ქალაქში შევიდოდნენ. ამ სიტუაციაში, ავგუსტუსს ექნებოდა ძალაუფლება, როგორც მისი ტრიბუნალური უფლებამოსილების ნაწილი, თუმცა პომერიუმის შიგნით, მისი სამართლებრივი იმპერიუმი მოქმედი კონსულებისაზე მცირე იქნებოდა. ეს იმას ნიშნავს, რომ ქალაქში ყოფნისას, იგი, შესაძლოა, არ ყოფილიყო სამართლებრივი მაგისტრატი უმაღლესი ძალაუფლებით. მისი ავტორიტეტის პრესტიჟის წყალობით, მისი სურვილები, როგორც წესი, სრულდებოდა, თუმცა, შესაძლოა, მაინც წარმოქმნილიყო გარკვეული სირთულეები. უფლებამოსილების ამ ვაკუუმის ამოსავსებად, სენატმა მხარი დაუჭირა იდეას, რომ ავგუსტუსის უმაღლესი პროკონსულარული ძალაუფლება არ უნდა შემცირებულიყო მისი ქალაქის კედლებს შიგნით ყოფნისას. ქალაქის ყველა შეიარაღებული ძალა, სამართლებრივად, საქალაქო პრეტორისა და კონსულების კონტროლქვეშ იყო, თუმცა არსებულმა სიტუაციამ ისინი ავგუსტუსის ერთპიროვნული მმართველობის ქვეშ მოაქცია.[174]
გარდა ამისა, რომაული არმიის მიერ მოპოვებული თითოეული შემდეგი გამარჯვებისათვის, ჯილდოს ავგუსტუსი მიიღებდა, რამდენადაც, რომის ჯარების უმეტესობა მის კონტროლქვეშ მყოფ საიმპერატორო პროვინციებში იყო განთავსებული და მათ ავგუსტუსი ლეგატების საშუალებით მართავდა, რომლებიც პრინცეპსს პროვინციებში წარმოადგენდნენ.[175] უფრო მეტიც, თუ სენატის პროვინციაში ბრძოლა გაიმართებოდა, პროკონსულის უზენაესი ძალაუფლება მას უფლებას აძლევდა მფლობელობაში მიეღო ყველა მნიშვნელოვანი სამხედრო გამარჯვება, რაც ნიშნავდა, რომ ავგუსტუსი იყო ერთადერთი ადამიანი, რომელსაც ტრიუმფის გამართვის უფლება ეძლეოდა, რისი ტრადიციაც ჯერ კიდევ რომულუსისაგან, რომის პირველი მეფისა და პირველი ტრიუმფატორი სარდლისაგან იღებდა სათავეს.[175] ლუციუს კორნელიუს ბალბუსი იყო უკანასკნელი პიროვნება ავგუსტუსის ოჯახის გარეთ, რომელმაც ეს პატივი მიიღო ძვ. წ. 19 წელს.[175] ტიბერიუსი, ავგუსტუსის უფროსი გერი, იყო ერთადერთი სხვა სარდალი, რომელმაც ტრიუმფი მიიღო ძვ. წ. 7 წელს გერმანიაში მოპოვებული გამარჯვებისათვის.[176]
კონსპირაცია
როგორც ჩანს, პლებსმა, რომელიც ავგუსტუსის ყველაზე დიდი მხარდამჭერი და კლიენტი იყო, მეორე შეთანხმების მრავალი პოლიტიკური ნიუანსის გააზრება ვერ შეძლო, რის გამოც ისინი დაჟინებით მოითხოვდნენ, რომ ავგუსტუსს ზოგჯერ მონაწილეობა მიეღო საიმპერიო საქმეებში. ავგუსტუსმა ვერ შეძლო ძვ. წ. 22 წელს კონსული გამხდარიყო და კიდევ ერთხელ გაჩნდა არისტოკრატიული სენატის მიერ მისი ძალაუფლებისაგან ჩამოშორების შიში. საპასუხოდ, ძვ. წ. 22, 21 და 19 წლებში ხალხმა ამბოხება მოაწყო და ამ წლებში მხოლოდ ერთი კონსულის არჩევის საშუალება მისცეს, რითაც მეორე პოზიცია, თვალნათლივ, ავგუსტუსისათვის დატოვეს ღია.[177] აგრეთვე, ძვ. წ. 22 წელს რომში საკვების ნაკლებობა იყო, რომლის დროსაც ქალაქის მკვიდრი მრავალი პლებეი ავგუსტუსს დიქტატორის ძალაუფლების აღებისაკენ მოუწოდებდა, რათა პირადად გაეკონტროლებინა კრიზისი.[157][178] სენატის წინაშე თეატრალური უარის თქმის შემდეგ, ავგუსტუსი, საბოლოოდ, დათანხმდა რომისათვის მარცვლეულის მიწოდების უფლებამოსილებაზე „მისი პროკონსულის უფლებამოსილების ძალით“ და თითქმის დაუყოვნებლივ დაასრულა კრიზისი.[157] ამ სახის სასურსათო კრიზისი ახ. წ. 8 წლამდე არ ყოფილა, ამ უკანასკნელმა კი ავგუსტუსის ბიძგი მისცა, რომ შეექმნა სპეციალური თანამდებობა (praefectus annonae) და დაენიშნა მუდმივმოქმედი პრეფექტი, რომელიც პასუხისმგებელი იყო რომისათვის მისაწოდებელი საკვების შესყიდვებზე.[179]
მიუხედავად ამისა, არსებობდნენ ისეთებიც, რომლებიც შეაშფოთა მეორე შეთანხმებით ავგუსტუსისათვის გადაცემული ძალაუფლების გაფართოებამ. ეს განწყობილება ფანიუს კაეპიოს გამომჟღავნებული შეთქმულებით დაგვირგვინდა.[162] ძვ. წ. 22 წლის 1 სექტემბრამდე მცირე ხნით ადრე, ვინმე კასტრიციუსმა ავგუსტუსს მიაწოდა ინფორმაცია ფანიუს კაეპიოს მეთაურობით მოწყობილი შეთქმულების შესახებ.[180] შეთქმულთა შორის სახელდებოდა ლუციუს ლიცინიუს ვარონ მურენაც, რომელიც მარკუს პრიმუსის საქმეზე ამ უკანასკნელის დამცველი იყო. ისინი დაუსწრებლად გაასამართლეს პროცესზე, სადაც ბრალმდებლის ფუნქციას ტიბერიუსი ასრულებდა. მსაჯულთა კოლეგიამ შეთქმულები დამნაშავეებად ცნო, თუმცა ეს განაჩენი ერთსულოვანი არ ყოფილა.[181] ყველა ბრალდებულს სიკვდილი მიესაჯა სახელმწიფო ღალატისათვის. განაჩენი უნდა აღსრულებულიყო მათი შეპყრობისთანავე, თავის გასამართლებელი ყოველგვარი მტკიცებულების წარმოდგენის საშუალების მიცემის გარეშე.[182] მომხდარი მოვლენების ეფექტიანი მიჩქმალვით ავგუსტუსმა უზრუნველყო რესპუბლიკური მთავრობის ფასადის შენარჩუნება.[183]
ძვ. წ. 19 წელს სენატმა ავგუსტუსს კონსულის საერთო ძალაუფლება მიანიჭა, ძვ. წ. 23 წელს მიღებული პროკონსულის ძალაუფლების მსგავსად. მისი ტრიბუნალური ავტორიტეტის მსგავსად, კონსულის ძალაუფლებაც წარმოადგენდა კიდევ ერთ საშუალებას იმ თანამდებობათა გასაკონტროლებლად, რომელთაც იგი რეალურად არ ფლობდა.[184] გარდა ამისა, ავგუსტუსს ნება დართეს კონსულის ინსიგნია ეტარებინა საჯაროდ და სენატის წინაშეც,[174] აგრეთვე, მჯდარიყო სიმბოლურ სკამზე ორ კონსულს შორის და სჭეროდა ფასცები, კონსულის ავტორიტეტის სიმბოლო.[184] როგორც ჩანს, ეს ხალხის დასაშოშმინებლად იყო გაკეთებული. მიუხედავად იმისა, იქნებოდა ავგუსტუსი კონსული თუ არა, მნიშვნელოვანი ის იყო, რომ მისი ეს ორივე მდგომარეობა ხალხისათვის ერთი და იგივე იყო და რომ აუცილებლობის შემთხვევაში მას კონსულის ძალაუფლების გამოყენება შეეძლო. ძვ. წ. 12 წლის 6 მარტს, ლეპიდუსის გარდაცვალების შემდეგ, ავგუსტუსმა დამატებით მიიღო პონტიფექს მაქსიმუსის ტიტული, რითაც გახდა პონტიფების კოლეგიის უმაღლესი ქურუმი და დაიკავა უმნიშვნელოვანესი ადგილი რომაულ რელიგიაში.[185][186][187] ძვ. წ. 2 წლის 5 თებერვალს ავგუსტუსმა მიიღო pater patriae-ის, „სამშობლოს მამის“ ტიტული.[188][189][187]
სტაბილურობა და ძალაუფლების შენარჩუნება
მეორე შეთანხმების საბოლოო მიზეზი იყო პრინციპატისათვის სამართლებრივი სტაბილურობის მინიჭება და ძალაუფლების შენარჩუნება მისთვის იმ შემთხვევაში, თუ პრინცეპს ავგუსტუსს რაიმე შეემთხვეოდა. მისმა ავადმყოფობამ ძვ. წ. 23 წლის დასაწყისში და კაეპიოს შეთქმულებამ აჩვენა, რომ რეჟიმის არსებობა, მხოლოდ და მხოლოდ, ერთი კაცის, ავგუსტუსის, სიცოცხლეზე იყო დამოკიდებული, რომელიც თავისი სიცოცხლის განმავლობაში რამდენიმე მძიმე და საშიში დაავადებით იტანჯებოდა.[190] თუ იგი ბუნებრივი სიკვდილით გარდაიცვლებოდა ან მკვლელობის მსხვერპლი გახდებოდა, რომი, შესაძლოა, კიდევ ერთ სამოქალაქო ომში ჩაძირულიყო. ფარსალოსის, მარტის იდების, პროსკრიფციების, ფილიპისა და აქციუმის თითქმის ოცდახუთწლიანი დაშორების მოვლენათა მოგონებები ჯერ კიდევ ცოცხლობდნენ მრავალი მოქალაქის გონებაში. ამ სამართლებრივი სტაბილურობის სრულყოფისათვის აგრიპას, ავგუსტუსის ძალაუფლების მსგავსად, ხუთი წლის ვადით პროკონსულის იმპერიუმი მიენიჭა. უფლებამოსილების ამ მინიჭების ზუსტი ბუნება გაურკვეველია, თუმცა, სავარაუდოდ, იგი გავრცელდებოდა ავგუსტუსის პროვინციებზე აღმოსავლეთსა და დასავლეთში და არ ექნებოდა გავლენა სენატის პროვინციებზე. ეს მოგვიანებით მოხდა, ისევე, როგორც, მზრუნველურად დაცული ტრიბუნალური ძალაუფლება.[191]
ახლა უკვე ავგუსტუსის ძალაუფლება სრულყოფილი იყო. ფაქტობრივად, თავად იგი მისი მმართველობის დასაწყისად მეორე შეთანხმების დაგვირგვინების თარიღს, ძვ. წ. 23 წლის 1 ივლისს მიიჩნევდა.[192] თითქმის ასევე მნიშვნელოვანი იყო, რომ პრინციპატმა სამართლებრივი სტაბილურობა შეიძინა. რომის მომდევნო იმპერატორები, ძირითადად, იმ ძალაუფლებითა და ტიტულებით შემოიფარგლებოდნენ, რომლებიც თავდაპირველად ავგუსტუსმა მიიღო, თუმცა, ხშირად ახლადდამტკიცებული იმპერატორები უარს ამბობდნენ ავგუსტუსისათვის გადაცემულ ერთ ან მეტ ტიტულზე, რითაც თავმდაბლობის გამოხატვა სურდათ. ასევე ხშირად, რამდენადაც მათი მმართველობა ვითარდებოდა, იმპერატორები ყველა ამ ტიტულს ისაკუთრებდნენ, მიუხედავად იმისა, რომ სენატს ისინი უკვე გადაცემული ჰქონდა მათთვის. შემდეგი იმპერატორები იღებდნენ სამოქალაქო გვირგვინს (კონსულის ინსიგნია) და ტრიუმფატორი გენერლის მეწამულ მანტიას (toga picta), რომელიც საიმპერიო ინსიგნიის სტატუსს წარმატებით ინარჩუნებდა ბიზანტიის ეპოქაშიც.
ომი და ექსპანსია
იმპერატორ კეისარ დივი ფილიუს ავგუსტუსმა მის პირველ სახელად იმპერატორი („გამარჯვებული სარდალი“) აირჩია, რითაც სურდა ეჩვენებინა პირდაპირი კავშირი მასა და გამარჯვების ცნებას შორის.[193] 13 წლისათვის, ავგუსტუსი იკვეხნიდა 21 შემთხვევით, როდესაც მისმა ჯარებმა მის ტიტულად „იმპერატორი“ გამოაცხადეს წარმატებული ბრძოლის შემდეგ.[193] საჯაროდ გამოქვეყნებული მისი მიღწევების მემუარების თითქმის მთელი მეოთხე ნაწილი მის სამხედრო გამარჯვებებსა და პატივებს ეძღვნება.[193]
ავგუსტუსმა, აგრეთვე, ხელი შეუწყო უმაღლესი რომაული ცივილიზაციის იდეალის დამკვიდრებას, რომელსაც მსოფლიოს მართვის მისია ჰქონდა დაკისრებული, განწყობას, რომელიც გამოხატულია სიტყვებში, რომელთაც ოქტავიანეს თანამედროვე პოეტი, ვირგილიუსი იმპერატორის ლეგენდარულ წინაპარს მიაწერს: tu regere imperio populos, Romane, memento — „რომაელებო გახსოვდეთ თქვენი ძალა რომ მართოთ დედამიწის ხალხები!“[171] ექსპანსიისაკენ მისწრაფებას, რომელიც აშკარად ჩანდა რომის ყველა კლასში, ღვთაებრივ დასტურს აძლევს იუპიტერი ვირგილიუსის ენეიდის პირველ წიგნში, სადაც იგი რომის იმპერიას ჰპირდება „უმაღლეს ძალაუფლებას დასასრულის გარეშე“ (imperium sine fine).[194]
მისი მმართველობის დასასრულისათვის, ავგუსტუსის ჯარებს დაპყრობილი ჰქონდათ ჩრდილოეთი ესპანეთი (დღევანდელი ესპანეთი და პორტუგალია)[195] და რეციისა და ნორიკუმის ალპური რეგიონები (დღევანდელი შვეიცარია, ბავარია, ავსტრია, სლოვენია),[195] ილირიკუმი და პანონია (დღევანდელი ალბანეთი, ხორვატია, უნგრეთი, სერბეთი და ა. შ.),[195] ხოლო აფრიკის პროვინციის საზღვრები აღმოსავლეთისა და სამხრეთის მიმართულებით გაფართოვდა.[195]
რომის ვასალი მეფის, ჰეროდე დიდის მემკვიდრის, ჰეროდე არქელაუსის გადაყენების შემდეგ, რომის სირიის პროვინციას იუდეაც დაემატა.[195][196] სირია (ისევე, როგორც ეგვიპტე ანტონიუსის შემდეგ) ავგუსტუსის პროკონსულის ან ლეგატის ნაცვლად, იმართებოდა მხედართა კლასის წარმომადგენელი უმაღლესი პრეფექტის მიერ.[195]
საჭირო არ გახდა რაიმე სამხედრო ძალისხმევა ძვ. წ. 25 წელს გალატიის (დღევანდელი თურქეთი) რომის პროვინციად გადაქცევისათვის ამინტას გალატიელის სიკვდილიდან მცირე ხნის შემდეგ,[196] რომელიც ჰომონადის მოკლული პრინცის ქვრივმა შურისძიების მიზნით მოკლა.[195] დღევანდელი ესპანეთის ტერიტორიაზე მცხოვრები ასტურიისა და კანტაბრიის მეამბოხე ტომები ძვ. წ. 19 წელს საბოლოოდ დაიმორჩილეს და მათი ტერიტორია რომის ესპანეთისა და ლუზიტანიის პროვინციების შემადგენლობაში შევიდა.[197] ამ რეგიონმა დაამტკიცა, რომ იგი შეასრულებდა უმთავრეს როლს ავგუსტუსის მომავალი სამხედრო კამპანიების დაფინანსების საქმეში, რამდენადაც, მდიდარი იყო მინერალური წიაღისეულით, რასაც შეეძლო ხელი შეეწყო რომაელების სამომპოვებლო პროექტებისათვის. ამ მხრივ, განსაკუთრებით აღსანიშნავია ლას-მედულასის უმდიდრესი ოქროს საბადო.[197]
ძვ. წ. 16 წელს ალპების ხალხების დაპყრობა რომის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი გამარჯვება იყო, რადგანაც ამ ფაქტით შეიქმნა დიდი ტერიტორიული ბუფერი იტალიაში მცხოვრებ რომის მოქალაქეებსა და რომის მტრებს შორის ჩრდილოეთით, გერმანიაში.[198] ჰორაციუსმა ამ გამარჯვებას ოდა მიუძღვნა, ხოლო მონაკოს მახლობლად აიგო ავგუსტუსის ნადავლის მონუმენტი, რომელიც ამ მოვლენის პატივსაცემად შეიქმნა.[199] ალპების რეგიონის დაპყრობა დაეხმარა ძვ. წ. 12 წელს მოწყობილ ახალ კამპანიებს, როდესაც ტიბერიუსმა შეტევა წამოიწყო ილირიკუმის პანონიანური ტომების წინააღმდეგ, ხოლო მისმა ძმამ, ნერონ კლავდიუს დრუზუსმა, აღმოსავლეთ რაინლანდში გერმანული ტომების წინააღმდეგ გაილაშქრა.[200] ორივე კამპანია წარმატებული აღმოჩნდა. ძვ. წ. 9 წლისათვის დრუზუსის ჯარებმა მდინარე ელბასაც კი მიაღწიეს, თუმცა თავად ცხენიდან ჩამოვარდნის შემდეგ მალევე გარდაიცვალა.[200][201] აღწერილია, რომ ღვთისმოშიში ტიბერიუსი რომისაკენ მთელი გზის განმავლობაში, ძმის ცხედარს ფეხით მოუძღოდა წინ.[202]
რომის აღმოსავლეთი ტერიტორიების პართიის იმპერიისაგან დასაცავად, ავგუსტუსი აღმოსავლეთის ვასალ სახელმწიფოებს ეყრდნობოდა, რდგანაც ისინი წარმოადგენდნენ ტერიტორიულ ბუფერს და ამასთან, თავადვე შეეძლოთ ჯარის გამოყვანა თავდაცვისათვის.[203] აღმოსავლეთის უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად, ავგუსტუსმა სირიაში რომის არმია განალაგა, მისმა ნიჭიერმა გერმა, ტიბერიუსმა, კი პართიასთან მოლაპარაკებები დაიწყო, როგორც რომის დიპლომატმა აღმოსავლეთში.[203] სწორედ ტიბერიუსი იყო პასუხისმგებელი სომხეთის ტახტზე ტიგრან V-ის აღდგენაზე.[202][204]
მის უდიდეს დიპლომატიურ მიღწევად უნდა ჩაითვალოს ძვ. წ. 20 წელს პართიის მეფე ფრაატ IV-სთან (ძვ. წ. 37-2 წწ.) წარმოებული მოლაპარაკება, რომლის მიხედვითაც, რომაელებს დაუბრუნდათ კარეს ბრძოლაში კრასუსის მიერ დაკარგული საბრძოლო შტანდარტები, რაც სიმბოლურ გამარჯვებას წარმოადგენდა და დიდად აამაღლა რომის მორალური მდგომარეობა.[202][203][205][204] მიუხედავად ამისა, უორნერ ეკი აცხადებს, რომ ეს ფაქტი რომაელებისათვის დიდი იმედგაცრუება იყო, რადგანაც მათ კრასუსის დამარცხებისათვის სამხედრო გზით სურდათ შურისძიება.[206] თუმცა, მარია ბროსიუსი ამას იმით ხსნის, რომ ავგუსტუსმა შტანდარტების დაბრუნება პროპაგანდისტული მიზნებისათვის გამოიყენა და სიმბოლურად, რომისადმი პართიის მორჩილებას გაუსვა ხაზი. ეს ფაქტი ხელოვნებაშიც აისახა პრიმა პორტას ავგუსტუსის ქანდაკების ჯავშნის დიზაინისა და შტანდარტების განსათავსებლად აგებული მარს ულტორის („შურისმაძიებელი მარსის“) ტაძრის სახით.[207]
პართია ყოველთვის წარმოადგენდა საფრთხეს რომისათვის აღმოსავლეთიდან, თუმცა რეალური ფრონტის ხაზი მდინარეების, რაინისა და დუნაის გასწვრივ გადიოდა.[203] ანტონიუსთან საბოლოო ბრძოლამდე, ოქტავიანემ დალმაციის ტომების წინააღმდეგ გაილაშქრა, რაც დუნაის რეგიონში რომის სამფლობელოების გაფართოებისათვის გადადგმულ პირველ ნაბიჯს წარმოადგენდა.[208] ბრძოლებში გამარჯვება ყოველთვის არ იყო მუდმივი წარმატების საწინდარი, რამდენადაც, გერმანიაში ახლადდაპყრობილ ტერიტორიებს გამუდმებით უკან იბრუნებდნენ რომის მტრები.[203]
რომის მარცხის ყველაზე ნათელ მაგალითს წარმოადგენს ტევტობურგის ტყის ბრძოლა ახ. წ. 9 წელს, როდესაც მთელი სამი ლეგიონი პუბლიუს კვინტილიუს ვარუსის მეთაურობით, მთლიანად გაანადგურა არმინიუსმა, ხერუსკების ბელადმა და რომის მოჩვენებითმა მოკავშირემ.[209][210] ამ ტრაგედიამ თავზარი დასცა რომს და დიდად იმოქმედა თავად ავგუსტუსზეც. გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი გადმოგვცემს, რომ ამ ამბის გაგებიდან რამდენიმე თვის განმავლობაში, „არც თმა შეუჭრია და არც წვერი გაუპარსავს, ის კი არა, ხშირად თავს კარის ძელს ურტყავდა და ყვიროდა: „კვინტილიუს ვარუსო, დამიბრუნე ლეგიონები!“ დამარცხების დღეს კი ყოველ წელს გლოვითა და დიდი მწუხარებით აღნიშნავდა.“[211] ავგუსტუსმა შურისძიებისათვის ტიბერიუსი და დრუზუსი რაინლანდში გაგზავნა წესრიგის აღსადგენად, რომელთაც გარკვეულ წარმატებებს მიაღწიეს, თუმცა ახ. წ. 9 წლის ბრძოლამ, წერტილი დაუსვა რომის ექსპანსიას გერმანიაში.[212][210] რომაელმა სარდალმა გერმანიკუსმა ისარგებლა არმინიუსსა და სეგესტესს შორის მიმდინარე ხერუსკების სამოქალაქო ომით და არმინიუსი დაამარცხა, რომელიც ბრძოლიდან გაიქცა, თუმცა, მოგვიანებით, 21 წელს, იგი მუხანათურად მოკლეს.[213]
ავგუსტუსი ბრიტანეთში გალაშქრებასაც ფიქრობდა, მაგრამ კონტინენტური ევროპის სხვა ხალხების ხშირი და სახიფათო მოძრაობების გამო, ამ განზრახვის განხორციელება ვერ მოახერხა. იგი იმით დაკმაყოფილდა, რომ ბრიტანელმა ბელადებმა პირადად მას და იუპიტერ კაპიტოლიუმელს ძღვენი მიართვეს.[210]
აღმოსავლეთში ახალი დაპყრობის ერთადერთი ცდა იყო შეტევა არაბეთის მიმართულებით. ამ ლაშქრობას ეგვიპტის პრეფექტი, გაიუს ელიუს გალუსი, ხელმძღვანელობდა, თუმცა, ექსპედიცია სრული წარუმატებლობითა და დიდი მსხვერპლით დასრულდა.[214]
სიკვდილი და მემკვიდრეობის უფლება
ძვ. წ. 23 წელს ავგუსტუსის ავადმყოფობამ წამოჭრა მისი პოლიტიკური და საჯარო მემკვიდრეობის საკითხი. სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად, საჭირო იყო, რომ მას თავისი უნიკალური თანამდებობის მემკვიდრე დაენიშნა რომაულ საზოგადოებასა და მთავრობაში, თუმცა, ეს იმგვარად უნდა მომხდარიყო, რომ სენატორებს მონარქიის შიში არ გაღვივებოდათ.[215] თუ ვინმეს უნდა დაეკავებინა ავგუსტუსის ძალაუფლების არაოფიციალური მდგომარეობა, მას ეს საჯაროდ დამტკიცებული პირადი ღირსებებით უნდა მოეპოვებინა.[215]
ავგუსტუსის ზოგიერთი ისტორიკოსი ამტკიცებს, რომ ეს ყველაფერი მისი დისშვილის, მარცელუსის, სასარგებლოდ მეტყველებდა, რომელიც მალევე დაქორწინდა ავგუსტუსის ქალიშვილ იულია უფროსზე.[216] სხვა ისტორიკოსები ამ საკითხზე დავობენ, რადგან როდესაც ავგუსტუსის მძიმე ავადმყოფობის გამო, ძვ. წ. 23 წელს სენატში მისი ანდერძი ხმამაღლა წაიკითხეს,[217] იგი მარკუს აგრიპას ასახელებდა, რომელიც ავგუსტუსის მარჯვენა ხელი იყო და სავარაუდოდ, ერთადერთი მის ახლობელთაგან, რომელსაც ლეგიონების გაკონტროლება და მთელი იმპერიის პყრობა შეეძლო.[218]
ძვ. წ. 23 წელს მარცელუსის გარდაცვალების შემდეგ, ავგუსტუსმა თავისი ქალიშვილი აგრიპას მიათხოვა. ამ ქორწინების შედეგად დაიბადა ხუთი ბავშვი, სამი ვაჟი და ორი ქალიშვილი: გაიუს კეისარი, ლუციუს კეისარი, იულია უმცროსი, აგრიპინა უფროსი და აგრიპა პოსტუმუსი, რომელსაც ეს სახელი იმიტომ დაარქვეს, რომ მარკუს აგრიპას გარდაცვალების შემდეგ დაიბადა. მეორე შეთანხმებიდან მცირე ხნის შემდეგ, აგრიპას იმპერიის აღმოსავლეთი ნაწილის მმართველობის ხუთწლიანი ვადა მიენიჭა პროკონსულის უფლებამოსილებისა და ავგუსტუსის მსგავსი ტრიბუნალური ძალაუფლებითურთ. მისი მმართველობის ცენტრი მდებარეობდა კუნძულ სამოსზე, ეგეოსის ზღვის აღმოსავლეთ ნაწილში.[218][219] ძალაუფლების გადაცემა აგრიპასადმი ავგუსტუსის კეთილგანწყობის ნიშანი იყო, თუმცა, ამას გარდა, იგი, ასევე, კეისრის პარტიის წევრთა სიამოვნების საშუალებაც იყო ერთ-ერთი მათგანისათვის საყურადღებო ოდენობის ძალაუფლების გაზიარებით.[219]
ავგუსტუსის განზრახვა გაიუს და ლუციუს კეისრები მის მემკვიდრეებად ექცია აშკარა გახდა მას შემდეგ, რაც ისინი საკუთარ შვილებად გამოაცხადა.[220] ძვ. წ. 5 და 2 წლებში მან კონსულობა მიიღო, ასე რომ, შეეძლო პირადად შეეწყო ხელი მათი პოლიტიკური კარიერისათვის,[221] მართლაც, ისინი ახ. წ. 1 და 4 წლებში კონსულობის კანდიდატებად წარადგინეს.[222] ავგუსტუსმა კეთილგანწყობა გამოავლინა თავისი გერების, ლივიას შვილების მისი პირველი ქორწინებიდან ნერონ კლავდიუს დრუზუს გერმანიკუსისა (ამიერიდან, მოხსენიებული იქნება, როგორც დრუზუსი) და ტიბერიუს კლავდიუსის (ამიერიდან ტიბერიუსი) მიმართაც, რომელთაც სამხედრო მეთაურებისა და საჯარო თანამდებობები უბოძა, თუმცა, როგორც ჩანდა, დრუზუსს უფრო სწყალობდა. ძვ. წ. 12 წელს, აგრიპას გარდაცვალების შემდეგ, ავგუსტუსმა ტიბერიუსს უბრძანა, გაყროდა ცოლს, ვიფსანიას და დაქორწინებულიყო აგრიპას ქვრივზე, ავგუსტუსის ქალიშვილ იულიაზე, როგორც კი აგრიპას გლოვის პერიოდი გაივლიდა.[223] დრუზუსის ქორწინება ანტონიასთან გადაწყვეტილ საქმედ ითვლებოდა, იმის გათვალისწინებით, რომ ვიფსანია „მხოლოდ“ აგრიპას ქალიშვილი იყო მისი პირველი ქორწინებიდა.[223]
ტიბერიუსმა გაინაწილა ავგუსტუსის ტრიბუნის ძალაუფლება ძვ. წ. 6 წლისათვის, თუმცა მალევე სამსახურიდან გადადგა.[224] გავრცელებული ხმების თანახმად, მას აღარ სურდა რაიმე სახის როლის თამაში პოლიტიკაში და როდოსში გადასახლდა.[176][225] მისი გამგზავრების რაიმე კონკრეტული მიზეზი უცნობია, თუმცა ეს, შესაძლოა, ყოფილიყო სხვადასხვა მიზეზის ნაკრები, როგორიცაა არშემდგარი ქორწინება იულიასთან,[176][225] ისევე, როგორც, შურის გრძნობა ავგუსტუსის მიერ აშკარა უპირატესობამინიჭებულ გაიუსსა და ლუციუსზე, იმპერატორის შვილიშვილებზე, რომლებიც ოქტავიანემ იშვილა კიდეც (გაიუსი და ლუციუსი, რომლებიც ადრეულ ასაკში შეუერთდნენ ღვთისმსახურთა კოლეგიას, საზოგადოებას ბევრად უფრო ხელსაყრელ და კეთილმოსურნე ფონზე წარუდგინეს, არმიას კი გალიაში გააცნეს).[226][227]
ლუციუსისა და გაიუსის ადრეული გარდაცვალებისა (შესაბამისად, ახ. წ. 2 და 4 წლებში) და ძმის, დრუზუსის სიკვდილის (ძვ. წ. 9 წ.) შემდეგ, ახ. წ. 4 წლის ივნისში, ტიბერიუსი რომში გამოიძახეს, სადაც იგი ავგუსტუსმა იშვილა იმ პირობით, რომ სანაცვლოდ, ის იშვილებდა თავის ძმისშვილ გერმანიკუსს.[228] ამით გაგრძელდა, სულ ცოტა, ორი თაობის მემკვიდრის წარდგენის ტრადიცია.[223] იმავე წელს, ტიბერიუსს მიენიჭა ტრიბუნისა და პროკონსულის ძალაუფლებები. სხვა ქვეყნების მეფეთა ემისრებს ევალებოდათ მის მიმართ პატივისცემა გამოეხატათ. ახ. წ. 13 წელს ტიბერიუსმა თავისი მეორე ტრიუმფი აღნიშნა და ავგუსტუსის თანასწორი იმპერიუმი მიიღო.[229]
მემკვიდრეობის ერთადერთი სხვა კანდიდატი იყო პოსტუმუს აგრიპა, რომელიც ახ. წ. 7 წელს ავგუსტუსმა გადაასახლა. მისი გაძევება სენატის დეკრეტით სამუდამო გახდა და იმპერატორმა ოფიციალურად უარყო იგი.[230] მან, რა თქმა უნდა, დაკარგა ავგუსტუსის კეთილმოსურნეობა, როგორც მისი მემკვიდრისა. ისტორიკოსი ერიხ გრუენი აღნიშნავს მრავალ თანამედროვე წყაროს, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ პოსტუმუს აგრიპა იყო „ვულგარული ახალგაზრდა კაცი, გარყვნილი ხასიათის, სასტიკი და ულმობელი“.[230] იგი გადასახლებაში მოკლეს ავგუსტუსის გარდაცვალებამდე მცირე ხნით ადრე ან შემდეგ.
ახ. წ. 14 წლის 19 აგვისტოს ნოლაში ვიზიტისას ავგუსტუსი გარდაიცვალა, იქ სადაც მამამისი მოკვდა. ტაციტუსი და დიონ კასიუსი წერენ, რომ გავრცელდა ხმები იმის შესახებ, რომ თითქოს ლივიამ მოკლა ავგუსტუსი მოწამლული ახალი ლეღვის გამოყენებით.[231][232] ეს ელემენტი ფიგურირებს მრავალ თანამედროვე ისტორიული რეალობის ნამუშევარში, რომლებიც ავგუსტუსის სიცოცხლეს ეხება, მაგრამ ზოგიერთი ისტორიკოსი ამას უყურებს, როგორც პოსტუმუს აგრიპას, როგორც მემკვიდრის კანდიდატურის მხარდამჭერთა ან ტიბერიუსის პოლიტიკური მტრების გაკეთებულ ფაბრიკაციას. ლივია დიდი ხნის განმავლობაში იყო მსგავსი ხმების სამიზნე, რომ მან მოწამლა ადამიანები შვილის სასარგებლოდ, თუმცა მათი უმეტესობა ან საერთოდაც, ყველა მათგანი ნაკლებად სავარაუდოა სიმართლე ყოფილიყო.[233]
ამას გარდა, შესაძლებელია, რომ ლივიამ ნამდვილად მიაწოდა მოწამლული ლეღვი (მას თავად მოჰყავდა ლეღვის სხვადასხვა სახეობა, რის შესახებაც ავგუსტუსმა კმაყოფილება გამოთქვა), მაგრამ მისი ეს ქმედება თვითმკვლელობაში დახმარებას წარმოადგენდა და არა მკვლელობას. უშუალოდ მისი გარდაცვალების წინა თვეებში ავგუსტუსის ჯანმრთელობა უარესდებოდა. მან თადარიგი დაიჭირა ტიბერიუსისათვის ძალაუფლების მშვიდობიანი გადაბარებისათვის, რომელიც, საბოლოოდ, უხალისოდ აირჩია თავის მემკვიდრედ.[234] სავარაუდოდ, ავგუსტუსი არ მოელოდა, რომ ნოლადან ცოცხალი დაბრუნდებოდა, თუმცა, როგორც ჩანს, იქ ყოფნისას მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობა ერჯერადად გაუმჯობესდა. სწორედ ამიტომ, არსებობდა სპეკულაციები, რომ ავგუსტუსმა და ლივიამ ერთგვარი „შეთქმულება“ მოაწყვეს მის მოსაკლავად წინასწარ განსაზღვრულ დროს, როდესაც მოგვარებული იყო ყველა პოლიტიკური პროცესი ტიბერიუსის მისაღებად, რათა საფრთხეში არ ჩაეგდო ძალაუფლების გადაცემის პროცესი.[233]
ავგუსტუსის ცნობილი უკანასკნელი სიტყვები იყო: „კარგად შევასრულე ჩემი როლი? მაშ ტაში დამიკარით, რადგან გავდივარ“,[1] რითაც მიანიშნა იმ მოჩვენებით-მსახიობურ და რეალურ სამეფო ძალაუფლებაზე, რომელიც მას, როგორც იმპერატორს გააჩნდა; თუმცა, საჯაროდ, მისი ბოლო სიტყვები იყო: „აჰა, იხილეთ, მე ჩავიბარე აგურის რომი და მარმარილოსას გიტოვებთ.“ ჭირისუფალთა გრანდიოზულმა პროცესიამ ავგუსტუსის ცხედარი ნოლადან რომში გადაასვენა. მისი დაკრძალვის დღეს ყველა საჯარო და კერძო საქმიანობა ერთი დღით აიკრძალა.[234] ტიბერიუსმა და მისმა ვაჟმა, დრუზუსმა ტრიბუნებიდან სახოტბო სიტყვები წარმოთქვეს.[235] ავგუსტუსის სხეული კუბოში ჩაასვენეს და მის მავზოლეუმთან ახლოს სამგლოვიარო კოცონზე დაწვეს. გამოცხადდა, რომ იგი ღმერთებს შეუერთდა, როგორც რომაული პანთეონის წევრი.[235] 410 წელს, რომის დარბევისას, მავზოლეუმი გუთებმა გაძარცვეს და იმპერატორის ფერფლი გაიფანტა.
ისტორიკოსი დ. კ. ა. შუტერი აცხადებს, რომ ავგუსტუსის მიერ იულიუსების ოჯახის მფარველობას კლავდიუსების ხარჯზე, შესაძლოა ტიბერიუსისათვის საკმარისი მიზეზები მიეცა, რომ ავგუსტუსის მიმართ აგდებული დამოკიდებულება ღიად გამოეხატა, მას შემდეგ, რაც ეს უკანასკნელი გარდაიცვალა, თუმცა, პირიქით, ტიბერიუსი საყვედურს არ უგვიანებდა მას, ვინც ავგუსტუსს აკრიტიკებდა.[236] შუტერი ვარაუდობს, რომ ავგუსტუსის გაღმერთება ტიბერიუსს ავალდებულებდა აღეკვეთა შეურაცხყოფისა და უკმაყოფილების რაიმე სახით ღიად გამოხატვა, რომელიც მას შესაძლოა, ფარულად ჰქონოდა, ამასთან, აღსანიშნავია ტიბერიუსის „უკიდურესად კონსერვატიული“ დამოკიდებულება რელიგიის მიმართ.[237]
აგრეთვე, ისტორიკოსი რ. შოუ-სმითი აღნიშნავს ტიბერიუსისადმი მიწერილ ავგუსტუსის წერილებს, რომლებიც წარმოაჩენენ ტიბერიუსის მიმართ გამოჩენილ მღელვარებასა და მისი სამხედრო მიღწევების დიდად დაფასებას.[238] შუტერი აცხადებს, რომ ტიბერიუსმა თავისი სიბრაზე და კრიტიკა გაიუს ასინიუს გალუსისა (ვიფსანიას ცოლად შერთვის გამო, მას შემდეგ, რაც ავგუსტუსმა მასთან გაყრა აიძულა) და ორი ახალგაზრდა კეისრის, გაიუსისა და ლუციუსის მხარეს მიმართა, ნაცვლად ავგუსტუსისა, მისი განქორწინებისა და იმპერიული დაქვეითების რეალური არქიტექტორისა.[237]
მემკვიდრეობა
ავგუსტუსის მმართველობამ საფუძველი ჩაუყარა რეჟიმს, რომელმაც იგივე ან სხვა ფორმით თითქმის 1 500 წელი იარსება დასავლეთ რომის იმპერიის საბოლოო დაცემამდე და 1453 წელს ოსმალთა მიერ კონსტანტინოპოლის აღებამდე. როგორც მისი შვილად აყვანის შემდეგ მიღებული სახელი, კეისარი, აგრეთვე, ტიტული — ავგუსტუსი რომის იმპერიის მმართველთა მუდმივ ტიტულებად იქცნენ მისი გარდაცვალების შემდეგ 14 საუკუნის განმავლობაში და გამოიყენებოდა როგორც ძველ, ისე ახალ რომში. მრავალ ენაში, კეისარი იმპერატორის აღმნიშვნელ სიტყვად იქცა, როგორიცაა გერმანული კაიზერი და ბულგარული (შემდგომში უკვე რუსულიც) ცარი. ღვთაებრივი ავგუსტუსის (Divus Augustus) კულტმა 391 წელს თეოდოსიუს I-ის მიერ იმპერიის სახელმწიფო რელიგიად ქრისტიანობის გამოცხადებამდე იარსება. შესაბამისად, არსებობს პირველი იმპერატორის მრავალი შესანიშნავი ქანდაკება და ბიუსტი. ავგუსტუსმა შეადგინა მისი მიღწევების ანგარიში — Res Gestae Divi Augusti (ღვთაებრივი ავგუსტუსის საქმენი), რათა ის ბრინჯაოზე ამოეკვეთათ მისი მავზოლეუმის წინ.[239] მისი გარდაცვალებისას მთელი იმპერიის მასშტაბით მოხდა ამ ტექსტის ასლების ჩაწერა.[240] ლათინური წარწერები და მისი გამორჩეული ბერძნული თარგმანიც მრავალ საჯარო შენობაზე განათავსეს, რომელთაგან აღსანიშნავია ანკარის ტაძრის Monumentum Ancyranum (ანკარის მონუმენტი), რომელსაც თეოდორ მომზენმა „წარწერათა დედოფალი“ უწოდა.[241]
შემორჩენილია ავგუსტუსის რამდენიმე ცნობილი წერილობითი ნამუშევარი, როგორებიცაა მისი პოემები სიცილია, ეპიფანუსი და აიაქსი, ცამეტწიგნიანი ავტობიოგრაფია, ფილოსოფიური ტრაქტატი და ბრუტუსის კატონის ხოტბის წერილობითი უარყოფა.[242] ისტორიკოსებს აქვთ შესაძლებლობა ანალიზი გაუკეთონ ავგუსტუსის მიერ სხვათათვის მიწერილ წერილებს მისი პირადი ცხოვრების შესახებ დამატებითი ფაქტების ან მინიშნებების გამოსავლენად.[238][243]
ავგუსტუსს ბევრი რომის უდიდეს იმპერატორად მიიჩნევს. მისმა პოლიტიკამ მართლაც გაახანგრძლივა იმპერიის სიცოცხლის ხანგრძლივობა და დაამკვიდრა პაქს რომანა ან პაქს ავგუსტა. რომის სენატი მომდევნო იმპერატორებს უსურვებდა, რომ „ყოფილიყვნენ ავგუსტუსზე ბედნიერები და ტრაიანეზე უკეთესები“. ავგუსტუსი ჭკვიანი, გამბედავი და შორსმჭვრეტელი პოლიტიკოსი იყო, თუმცა, შესაძლოა, არა ისეთი ქარიზმატული, როგორიც იულიუს კეისარი და ზოგიერთ გარემოებაში თავისი მესამე ცოლის, ლივიას გავლენასაც განიცდიდა (ზოგჯერ უარესობისკენ). მიუხედავად ამისა, მისი მემკვიდრეობა უფრო მტკიცე აღმოჩნდა. ქალაქი რომი მისი მმართველობისას განსაკუთრებულად გარდაიქმნა: ჩამოყალიბდა რომის პირველი საპოლიციო ძალები, სახანძრო სამსახური და დაფუძნდა მუნიციპალური პრეფექტის მუდმივი თანამდებობა.[244] საპოლიციო ძალები იყოფოდა კოჰორტებად, რომელთაგან თითოეულში 500 კაცი იყო, ხოლო მეხანძრეები 7 ერთეულად იყოფოდნენ, რომელთაგან თითოეულში 500-დან 1000 კაცამდე შედიოდა და ემსახურებოდნენ 14-ად დაყოფილ ქალაქის სექტორებს.[244] რომის მეხანძრეთა ბრიგადებისა და პოლიციის (ვიგილიები) ზედამხედველად განწესდა praefectus vigilum (მეთვალყურეთა პრეფექტი).[245]
რადგანაც სამოქალაქო ომი დასრულდა, ავგუსტუსმა შეძლო რომის იმპერიისათვის რეგულარული არმია შეექმნა, რომლის ზომაც 28 ლეგიონით განისაზღვრა და დაახლოებით, 170 000 ჯარისკაცს მოითვლიდა.[246] მას მხარს უჭერდა დამხმარე მოკავშირე ჯარების უამრავი დანაყოფი, რომელთაგან თითოეული 500 ჯარისკაცისაგან შედგებოდა და ხშირად, ახლადდაპყრობილი ტერიტორიებიდან აჰყავდათ.[247][248]
იტალიის გზების მოვლის ფინანსური უზრუნველყოფის შემდეგ, ავგუსტუსმა, აგრეთვე, დააფუძნა გადამცემ სადგურთა ოფიციალური საშიკრიკო სისტემა, რომელსაც ზედამხედველობას praefectus vehiculorum-ის სახელით ცნობილი სამხედრო ოფიცერი უწევდა.[249] გარდა ამისა, სწრაფი კომუნიკაციისათვის მთელი იტალიის მასშტაბით გზების ფართო მშენებლობამ რომის არმიას საშუალება მისცა უფრო სწრაფად და მანამდე უპრეცედენტო ტემპით გადაადგილებულიყო მთელი ქვეყნის ტერიტორიაზე.[250] 6 წელს ავგუსტუსმა დააარსა აერარიუმ მილიტარე (სამხედრო ხაზინა) და მას 170 მილიონი სესტერცი შესწირა, რომელიც გათვალისწინებული იყო როგორც მოქმედი, ასევე, გადამდგარი ჯარისკაცებისთვის.[251]
ავგუსტუსის მიერ დაარსებული ინსტიტუტებიდან ერთ-ერთი ყველაზე მტკიცე გამოდგა პრეტორიანელთა გვარდია, რომელიც მან ძვ. წ. 27 წელს დააფუძნა. იგი, თავდაპირველად, პირადი დაცვის ერთეული იყო ბრძოლის ველზე, თუმცა, მოგვიანებით, საიმპერიო გვარდიად და მნიშვნელოვან პოლიტიკურ ძალად ჩამოყალიბდა რომში.[252] პრეტორიანელებს საკმარისი ძალა გააჩნდათ, რომ დაეშინებინათ სენატი, დაენიშნათ ახალი და დაემხოთ არასასურველი იმპერატორი. უკანასკნელი იმპერატორი, რომელსაც ისინი ემსახურებოდნენ მაქსენციუსი იყო. IV საუკუნის დასაწყისში კონსტანტინე I-მა დაშალა პრეტორიანელთა გვარდია და გაანადგურა მათი ყაზარმები კასტრა პრეტორია.[253]
მიუხედავად იმისა, რომ რომის იმპერიის ყველაზე ძლევამოსილ პიროვნებას წარმოადგენდა, ავგუსტუსს სურდა განესახიერებინა რესპუბლიკური ღირსებებისა და ნორმების სული. მას, აგრეთვე, უნდოდა ყოფილიყო დაკავშირებული და შეხება ჰქონოდა პლებსის ინტერესებსა და პრობლემებთან. მან ამას ხელგაშლილობის მრავალი ფორმით მიაღწია, თუმცა გადამეტებული მფლანგველობისაგან თავს იკავებდა. ძვ. წ. 29 წელს ავგუსტუსმა 250 000 მოქალაქიდან თითოეულს 400 სესტერცი გადაუხადა, 1 000 სესტერცი — კოლონიებში მცხოვრებ 120 000 ვეტერანიდან თითოეულს და დახარჯა 700 მილიონი სესტერცი თავისი ჯარისკაცების დასასახლებლად საჭირო მიწების შესაძენად.[254] მან, ასევე, აღადგინა 82 ტაძარი იმის წარმოსაჩენად, რომ ზრუნავდა ღმერთების რომაულ პანთეონზე.[254][255] ძვ. წ. 28 წელს ავგუსტუსმა გადაადნობინა მის პატივსაცემად აღმართული 80 ვერცხლის ქანდაკება, რომლებიც მას გამოსახავდნენ, რითაც სცადა უფრო მომჭირნე და თავმდაბალი გამოჩენილიყო.[254]
შეუმჩნეველი არ უნდა დარჩეს ავგუსტუსის მმართველობის ხანგრძლივობა და მისი მემკვიდრეობა რომაული სამყაროსადმი, როგორც მისი წარმატების უმთავრესი ფაქტორი. როგორც ტაციტუსი წერს, ახ. წ. 14 წლისათვის მცხოვრებმა ახალმა თაობამ პრინციპატის გარდა მმართველობის სხვა ფორმის შესახებ საერთოდ არაფერი იცოდა.[256] ავგუსტუსი რომ ადრე გარდაცვლილიყო (მაგალითად, ძვ. წ. 23 წელს), შესაძლოა, ყველაფერი სხვაგვარად წარმართულიყო. სამოქალაქო ომებით ძველი რესპუბლიკური ოლიგარქიის დაუძლურება და ავგუსტუსის დღეგრძელობა ამ წლებში რომის სახელმწიფოს დე ფაქტო მონარქიად გარდაქმნის გამომწვევ უმთავრეს ფაქტორებად უნდა იქნას მიჩნეული. ავგუსტუსის პირადმა გამოცდილებამ, მოთმინების უნარმა, ტაქტიანობამ და პოლიტიკურმა შორსმჭვრეტელობამაც თავისი როლი ითამაშა. მან მიმართულება მისცა იმპერიის მომავალს მრავალი მტკიცე გზის საშუალებით, როგორებიც იყო საზღვრებთან პროფესიონალური, მუდმივი არმიის დგომა, საიმპერატორო მემკვიდრეობის გადაცემაში ასე ხშირად გამოყენებული დინასტიური პრინციპი და დედაქალაქის გალამაზება იმპერატორის ხარჯით. ავგუსტუსის უპირველეს მემკვიდრეობას მაინც მშვიდობა და კეთილდღეობა წარმოადგენს, რომლებითაც იმპერია მომდევნო ორი საუკუნის განმავლობაში მის მიერვე დაფუძნებული სისტემის ქვეშ სარგებლობდა. მისი ხსოვნა სათუთად შემოინახა იმპერიული ხანის პოლიტიკურ სულში, როგორც კარგი იმპერატორის მაგალითი. რომის ყოველი მომდევნო იმპერატორი იღებდა მის სახელს — კეისარ ავგუსტუსს, რომელმაც, თანდათანობით, დაკარგა პიროვნულობა და საბოლოოდ, ტიტულად ჩამოყალიბდა.[235] ავგუსტუსის ეპოქის პოეტები ვირგილიუსი და ჰორაციუსი განადიდებდნენ მას, როგორც რომის მფარველს, მორალური სამართლიანობის დამცველსა და ინდივიდს, რომელმაც იმპერიაზე ზრუნვის პასუხისმგებლობის უდიდესი ნაწილი საკუთარ თავზე აიღო.[257]
თუმცაღა, რომზე მბრძანელობისა და პრინციპატის დაფუძნების გამო ავგუსტუსი საუკუნეთა განმავლობაში იყო კრიტიკის ობიექტი. მისი თანამედროვე რომაელი იურისტი მარკუს ანტისტიუს ლაბეო (გ. ახ. წ. 10/11 წ.), რომელსაც უყვარდა ავგუსტუსამდელი რესპუბლიკური თავისუფლება, რომლის პერიოდშიც დაიბადა, ღიად აკრიტიკებდა ავგუსტუსის რეჟიმს.[258] თავისი ანალების დასაწყისში, რომაელი ისტორიკოსი ტაციტუსი (56-117 წწ.) წერს, რომ ავგუსტუსმა რესპუბლიკურ რომს ვერაგულად დაადგა მონობის უღელი.[258] იგი იმასაც ამბობს, რომ ავგუსტუსის გარდაცვალებითა და ტიბერიუსისათვის ერთგულების ფიცის მიცემით რომაელმა ხალხმა მხოლოდ ერთი მონათმფლობელი შეიცვალა მეორით.[258] აღსანიშნავია, რომ ტაციტუსს ჩაწერილი აქვს ორი მართალია ურთიერთსაწინააღმდეგო, მაგრამ გავრცელებული შეხედულება ავგუსტუსზე:
|
|
„განათლებული ხალხი სხვადასხვაგვარად აქებდა ან კიცხავდა მას. ერთი აზრი ასეთია. შვილის მოვალეობისა და ეროვნული განგაშის პირობებში, სადაც კანონმორჩილი ქმედებების ადგილი არ იყო, იგი სამოქალაქო ომში აღმოჩნდა ჩათრეული. ამის ვერც წამოწყება და ვერც შენარჩუნება ღირსეული მეთოდებით ვერ მოხერხდებოდა. მას ანტონიუსისა და ლეპიდუსისათვის ბევრის დათმობა მოუხდა, ისიც მამის მკვლელებზე შურისძიებისათვის. როდესაც ლეპიდუსი დაბერდა და გაზარმაცდა, ანტონიუსმა კი მასზე უკეთესი პრივილეგიები მიიღო, არეული ქვეყნის ერთადერთი რეალური წამალი მმართველობის ერთი კაცისათვის გადაცემა იყო. თუმცაღა, ავგუსტუსმა ქვეყანაში წესრიგი არა საკუთარი თავის მეფედ ან დიქტატორად გამოცხადებით, არამედ პრინციპატის დაფუძნებით დაამყარა. იმპერიის საზღვრები ოკეანესა და შორეულ მდინარეებს მიუყვებოდა. არმია, პროვინციები, ფლოტი, მთელი სისტემა ერთმანეთთან იყო დაკავშირებული. რომის მოქალაქეებს კანონი იცავდა. პროვინციელებს თავაზიანად ექცეოდნენ. თავად რომი გულუხვად იყო გამშვენიერებული. ძალა იშვიათად გამოიყენებოდა, ისიც მხოლოდ უმრავლესობის მშვიდობის შესანარჩუნებლად.[259]“
|
მეორე, საწინააღმდეგო მოსაზრების მიხედვით:
|
|
„შვილის მოვალეობა და ეროვნული კრიზისი მხოლოდ საბაბი იყო. სინამდვილეში, ოქტავიანეს, მომავალი ავგუსტუსის მოტივი ძალაუფლებისადმი ლტოლვა იყო... მშვიდობა ნამდვილად იყო, მაგრამ ეს იყო უბედურებებისა და მკვლელობების სისხლით დასვრილი მშვიდობა.[260]“
|
ავგუსტუსის ბოლოდროინდელი ბიოგრაფი, ენტონი ევერიტი ამტკიცებს, რომ საუკუნეთა განმავლობაში ავგუსტუსის ზეობის შეფასება ამ ორ უკიდურესობას შორის მერყეობდა, თუმცა იმასაც აღნიშნავს, რომ:
|
|
„აუცილებელი არაა, რომ საწინააღმდეგო შეხედულებები ურთიერთგამომრიცხავები იყოს და არც ჩვენ ვართ ვალდებულები ან ერთი ავირჩიოთ ან მეორე. მისი კარიერის ამბავი გვიჩვენებს, რომ ავგუსტუსი ნამდვილად იყო ულმობელი, სასტიკი და ამბიციური. ეს მისი პიროვენების მხოლოდ ნაწილი იყო. მაღალი ფენების რომაელები განათლებას იღებდნენ ერთმანეთისათვის კონკურენციის გასაწევად და დასაჯაბნად. თუმცაღა, მან საკუთარი პირადი ინტერესების უპირატესი საზრუნავი ანტიკური რომის ღირსებებისადმი ნოსტალგიაზე დაფუძნებულ ღრმა პატრიოტიზმთან გააერთიანა. პრინცეპსობისას ეგოიზმი და თავდაუზოგაობა მის გონებაში ერთობლივად თანაარსებობდა. დომინირებისათვის ბრძოლაში იგი ნაკლებ ყურადღებას აქცევდა პოლიტიკური ცხოვრების კანონიერებას ან ნორმალურ სამოქალაქოებრიობას. იგი მზაკვარი, არასანდო და სისხლმოწყურებული იყო, თუმცა როგორც კი უფლებამოსილება მოიპოვა, იგი გონივრულად და სამართლიანად მართავდა, ძირითადად, სიტყვის თავისუფლებაც დაშვებული იყო და ხელს უწყობდა კანონის უზენაესობას. იგი მეტისმეტად შრომისმოყვარე იყო და ნებისმიერი დემოკრატი პარლამენტარივით ცდილობდა თავის სენატორ კოლეგებს პატივისცემითა და გულისხმიერებით მოპყრობოდა. ის არც რაიმე განდიდების ილუზიით იყო შეპყრობილი.[261]“
|
ტაციტუსის შეხედულებით, ნერვამ (იმპერატორი 96-98 წლებში) წარმატებით „დაუკავშირა ერთმანეთს მანამდე უცხო ორი იდეა — პრინციპატი და თავისუფლება“.[262] მესამე საუკუნეში მცხოვრები ისტორიკოსი დიონ კასიუსი ავგუსტუსს რბილ, ზომიერ მმართველად აღიარებს, თუმცა ისტორიკოსთა უმეტესობის მსგავსად, ავგუსტუსის გარდაცვალების შემდეგ, ამ უკანასკნელს კასიუსიც თვითმპყრობლად მიიჩნევდა.[258] პოეტი მარკუს ანეიუს ლუკანუსი (ახ. წ. 39-65) იზიარებდა იმ პოზიციას, რომ კეისრის გამარჯვებით პომპეუსზე და მარკუს პორციუს კატონის (უმცროსი) (ძვ. წ. 95-46) დაცემით აღინიშნა ტრადიციული თავისუფლების დასასრული რომში. ისტორიკოსი ჩესტერ სტარი ავგუსტუსის კრიტიკის არიდებისას წერს, რომ „შესაძლოა, ავგუსტუსი ზედმეტად წმინდა ფიგურა იყო პირდაპირ დასადანაშაულებლად.“[262]
ანგლო-ირლანდიელი მწერალი ჯონათან სვიფტი (1667-1745 წწ.), თავის ნაშრომში მსჯელობა მეტოქეობასა და უთანხმოებაზე ათენსა და რომში, ავგუსტუსს აკრიტიკებს რომში ტირანიის დამყარების გამო და მსგავსებას ხედავს დიდი ბრიტანეთის სათნო კონსტიტუციურ მონარქიასა და ძვ. წ. II საუკუნის რომის მორალურ რესპუბლიკას შორის.[263] ავგუსტუსის კრიტიკისას, ადმირალი და ისტორიკოსი თომას გორდონი მას პურიტან ტირანს, ოლივერ კრომველს (1658-1741 წწ.) ადარებს.[263] როგორც თომას გორდონი, ასევე, ფრანგი პოლიტიკის ფილოსოფოსი მონტესკიე (1689-1755 წწ.) აღნიშნავს, რომ ავგუსტუსი ბრძოლაში მშიშარა იყო.[264] თავის ავგუსტუსის სასამართლოს მოგონებებში, შოტლანდიელი სწავლული თომას ბლექვილი (1701-1757 წწ.) ავგუსტუსს მაკიაველიანელ მმართველად, „სისხლმოწყურებელ დამსჯელ უზურპატორად“, „ბოროტად და უსარგებლოდ“, „ძუნწ სულად“ და „ტირანად“ მიიჩნევს.[264]
ფინანსური რეფორმები
ავგუსტუსის საჯარო შემოსავლების რეფორმებმა დიდი გავლენა მოახდინეს იმპერიის შემდგომ წარმატებებზე. მან იმპერიის გაფართოებული მიწის რესურსების უდიდესი ნაწილი მდგრად, პირდაპირ დაბეგვრაზე აიყვანა რომიდან, ნაცვლად თითოეული პროვინციიდან მერყევი, წყვეტილი და რამდენადმე, თვითნებური ხარკის აკრეფისა, როგორც მისი წინამორბედები იქცეოდნენ.[265] ამ რეფორმამ მნიშვნელოვნად გაზარდა რომის წმინდა შემოსავალი მისი ტერიტორიული შენაძენებიდან, დაასტაბილურა მისი ნაკადი და დაარეგულირა ფინანსური ურთიერთობა რომსა და მის პროვინციებს შორის, ნაცვლად ხარკის ყოველი თვითნებური აკრეფისას უკმაყოფილების პროვოცირებისა.[265]
საგადასახადო საზომები ავგუსტუსის მმართველობისას დამოკიდებული იყო მოსახლეობის აღწერაზე, ფიქსირებული კვოტებით თითოეული პროვინციისათვის.[266] რომის მოქალაქეები და იტალია გადასახადებს არაპირდაპირი წესით იხდიდნენ, ხოლო პროვინციებს პირდაპირი გადახდა მოეთხოვებოდათ.[266] არაპირდაპირ გადასახადებში შედიოდა მონების ფასის 4%, აუქციონებზე გაყიდული საქონლის 1% და სამემკვიდრეო გადასახადის 5%, რაც 100 000 სესტერცს შეადგენდა იმ შემთხვევაში, თუ მემკვიდრე უახლოესი ნათესავი არ იყო.[266]
თანაბრად მნიშვნელოვანი რეფორმა იყო კერძო საგადასახადო მეურნეობის გაუქმება, რომელიც გადასახადის ამკრეფთა ანაზღაურებადმა სამოქალაქო სამსახურმა ჩაანაცვლა. კერძო მოიჯარადრეების არსებობა, რომლებიც გადასახადებს კრეფდნენ, რესპუბლიკურ პერიოდში ნორმალური იყო და ზოგიერთი მათგანი იმდენადაც კი გაძლიერდა, რომ შეეძლო გავლენა მოეხდინა რომაელი პოლიტიკოსების მხარდამჭერი ხმების რაოდენობაზე.[265] გადამხდელ მეურნეებს ძალიან ჰქონდათ გატეხილი სახელი ძარცვა-გლეჯვის გამო, თუმცა მათ დიდი პირადი ქონებაც მოიხვეჭეს, რამდენადაც უფლება ჰქონდათ ადგილობრივი ტერიტორიებიდან გადასახადები აეკრიფათ.[265]
რომის შემოსავალს წარმოადგენდა ფასების წარმატებული შეთავაზებების რაოდენობა და გადამხდელ მეურნეთა მოგება, რომელიც შედგებოდა იმ დამატებითი ოდენობებისაგან, რაც მათ ძალით შეიძლება ამოეღოთ მოსახლეობისაგან რომის თანხმობით. ეფექტიანი ზედამხედველობის ნაკლებობამ, რასაც ემატებოდა გადამხდელი მეურნეების მისწრაფება მაქსიმუმამდე გაეზარდათ საკუთარი მოგება, წარმოქმნა გადასახდების ამოღების თვითნებური სისტემა, რომელიც გადამხდელებისათვის ხშირად ბარბაროსულად სასტიკი იყო, ფართოდ (და სამართლიანადაც) განიხილებოდა, როგორც უსამართლო და ძალზე მავნებელი კაპიტალდაბანდებისა და ეკონომიკისათვის.
ავგუსტუსის მიერ ეგვიპტის დაპყრობამ და ადგილობრივი მთავრობის რომაულით ჩანაცვლებამ რომს საშუალება მისცა გამოეყენებინა ქვეყნის მიწების უზარმაზარი გადასახადით მიღებული შემოსავლები იმპერიის ოპერაციების დასაფინანსებლად.[267] რამდენადაც ეგვიპტე იმპერიის პროვინციის ნაცვლად ავგუსტუსის პირად საკუთრებად ითვლებოდა,[124] იგი თითოეული მომდევნო იმპერატორის მემკვიდრეობის ნაწილად იქცა.[268] ლეგატის ან პროკონსულის ნაცვლად, ავგუსტუსმა ეგვიპტის სამართავად და მისი მომგებიანი საზღვაო პორტების მოსავლელად მხედართა კლასის წარმომადგენელი პრეფექტი დანიშნა.[124] ამ თანამდებობის დაკავება მხედართა კლასის ნებისმიერი წარმომადგენლისათვის უმაღლეს პოლიტიკურ მიღწევად იქცა, თუ არ ჩავთვლით პრეტორიანელთა გვარდიის პრეფექტის პოსტს.[269] ეგვიპტის მაღალპროდუქტიული სასოფლო-სამეურნეო მიწა უზარმაზარ შემოსავალს იძლეოდა, რაც ავგუსტუსსა და მის მემკვიდრეებს საშუალებას აძლევდა დაეფინანსებინათ საჯარო სამუშაოები და სამხედრო ექსპედიციები,[267] აგრეთვე, „პური და სანახაობა“ რომის მოსახლეობისათვის.
აღსანიშნავია, რომ მისი მმართველობისას, საცირკო თამაშებზე 3 500 სპილო იქნა მოკლული.[270]
ავგუსტუსის თვე
აგვისტოს თვემ (ლათ. Augustus) თავისი სახელი ავგუსტუსის პატივსაცემად მიიღო, მანამდე მას სექსტილისი ერქვა, რადგანაც თავდაპირველი რომაული კალენდრის მეექვსე თვე იყო, ექვსი კი ლათინურად გამოითქმის, როგორც sex (სექს). ფართოდაა გავრცელებული აზრი, რომ, თითქოს, აგვისტოს 31 დღე იმიტომ აქვს, რომ ავგუსტუსს სურდა მისი თვე სიგრძეში არ ჩამორჩენოდა იულიუს კეისრის ივლისს, თუმცა ეს მითი XIII საუკუნეში შეიქმნა სწავლულის, იოჰან დე საკრობოსკოს მიერ. რეალურად, სექსტილუსს 31 დღე ჰქონდა სახელის გადარქმევამდეც და ის მისი სიგრძის გამო არ აურჩევიათ (იხილეთ იულიუსის კალენდარი). სენატის გადაწყვეტილების თანახმად, რომლის ციტირებასაც მაკრობიუსი აკეთებს, ავგუსტუსის პატივსაცემად მისი სახელის დასარქმევად სექსტილუსი იმიტომ შეირჩა, რომ მისი აღზევების რამდენიმე ყველაზე აღსანიშნავი მოვლენა, რაც ალექსანდრიის დაცემით დაგვირგინდა, სწორედ ამ თვეში მოხდა.[271]
სამშენებლო პროექტები
სასიკვდილო სარეცელზე ავგუსტუსმა გარშემომყოფთ ამ სიტყვებით მიმართა: „მე ჩავიბარე აგურის რომი და მარმარილოსას გიტოვებთ.“ მიუხედავად იმისა, რომ ამ სიტყვებში პირდაპირი მნიშვნელობითაცაა გარკვეული სიმართლე, დიონ კასიუსი აცხადებს, რომ ეს იმპერიის სიძლიერის ამსახველი მეტაფორა იყო.[272] მარმარილო რომის შენობებში ავგუსტუსამდეც გამოიყენებოდა, თუმცა ძირითად სამშენებლო მასალად სწორედ მისი მმართველობის დაწყების შემდეგ იქცა.[273]
მიუხედავად ამისა, ეს არ შეხებია სუბურის ჯურღმულებს, რომლებიც ისეთივე არამტკიცე და ცეცხლსაშიშები იყვნენ, როგორც ყოველთვის. მან თავისი კვალი ცენტრისა და მარსის ველის მონუმენტალურ ტოპოგრაფიაზე დატოვა მშვიდობის საკურთხევლითა და მონუმენტური მზის საათით, რომლის ცენტრალურ გნომონსაც ეგვიპტიდან წამოღებული ობელისკი წარმოადგენდა.[274] მშვიდობის საკურთხევლის დამამშვენებელი რელიეფური ქანდაკებები ვიზუალურად განადიდებდნენ ავგუსტუსის რეს-გესტაეს ტრიუმფების წერილობით ჩანაწერს.[275] მის რელიეფებზე გამოსახულნი არიან პრეტორიული საიმპერატორო პროცესიები, ვესტას ქურუმები და რომის მოქალაქეები.[275]
მან, აგრეთვე, ააგო კეისრის ტაძარი, აგრიპას აბანოები და ავგუსტუსის ფორუმი მარს ულტორის („შურისმაძიებელი მარსი“) ტაძრითურთ.[276][255] სხვა პროექტები ან მისი მხარდაჭერით ხორციელდებოდა (მაგალითად, ბალბუსის თეატრი და აგრიპას მიერ პანთეონის მშენებლობა) ან მის მიერ ფინანსდებოდა სხვების, ხშირად ახლობლების სახელით (მაგალითად, ოქტავიას პორტიკი და მარცელუსის თეატრი). ავგუსტუსის მავზოლეუმიც კი მის გარდაცვალებამდე აიგო პრინცეპსის ოჯახის წევრთა განსასვენებლად.[277][278]
აქციუმის ბრძოლაში გამარჯვების აღსანიშნავად, ძვ. წ. 29 წელს დიოსკურების ტაძრის შესასვლელის მახლობლად აიგო ავგუსტუსის თაღი, რომელიც ძვ. წ. 19 წელს გაფართოვდა და სამმაგი თაღის ფორმა მიიღო.[273] ქალაქ რომის გარეთაც მრავალი შენობაა, რომლებიც ავგუსტუსის სახელთან არიან დაკავშირებულები და მისი მემკვიდრეობის ნაწილს წარმოადგენენ. მათ შორისაა მერიდის თეატრი დღევანდელ ესპანეთში, ნიმთან აგებული მეზონ კარე დღევანდელ სამხრეთ საფრანგეთში, აგრეთვე, მონაკოს მახლობლად, ლა-ტიურბთან მდებარე ალპების ტროფეი.
ძვ. წ. 12 წელს, აგრიპას გარდაცვალების შემდეგ, საჭირო გახდა გამოსავლის მოძებნა რომის წყლით მომარაგების სისტემის შესანარჩუნებლად, რადგანაც ედილის თანამდებობაზე ყოფნისას მასზე ზედამხედველობა აგრიპას ეკისრებოდა, ეს უკანასკნელი კი, როგორც კერძო მოქალაქე, მას საკუთარი სახსრებით აფინანსებდა.[244] ამ წელს ავგუსტუსმა მოაწესრიგა სისტემა, სენატმა კი თავისი სამი წევრი წყალმომარაგების უმაღლეს ზედამხედველებად დანიშნა. მათ მოვალეობაში შედიოდა, აგრეთვე, რომის აკვედუკებზე ზრუნვაც, რათა ისინი მწობრიდან არ გამოსულიყვნენ.[244]
ავგუსტუსის მმართველობის ბოლო პერიოდში, შეიქმნა ხუთი სენატორისაგან შემდგარი კომისია, რომლის წევრებსაც საჯარო ქონების ზედამხედველებს უწოდებდნენ. მათ ევალებოდათ საჯარო შენობებისა და სახელმწიფო კულტის ტაძრების დაცვა.[244] ავგუსტუსმა შექმნა გზების ზედამხედველ სენატორთა ჯგუფი, რომელთაც გზების მოვლა ევალებოდათ. სენატორთა ეს კომისია ადგილობრივ მოხელეებსა და კონტრაქტორებთან ერთად მუშაობდა გზების რეგულარული შეკეთების ორგანიზებაზე.[249]
ძველბერძნული წარმოშობის კორინთული ორდერი ავგუსტუსის პერიოდში და რომის იმპერიულ ეტაპზე დომინინატ არქიტექტურულ სტილს წარმოადგენდა.[273] სვეტონიუსი ერთგან აღნიშნავს, რომ რომი არ იყო თავისი იმპერიული დედაქალაქის სტატუსის ღირსი, თუმცა ავგუსტუსი და აგრიპა სწორედ იმისათვის იყვნენ, რომ ეს განწყობილება შეეცვალათ რომის გარეგნობის კლასიკური ბერძნული მოდელის მიხედვით გარდაქმნით.[273]
ფიზიკური გარეგნობა და ოფიციალური გამოსახულებები
მისი ბიოგრაფი სვეტონიუსი, რომელიც ავგუსტუსის გარდაცვალებიდან, დაახლოებით, საუკუნის შემდეგ წერდა, ამგვარად აღწერს მის გარეგნობას:
|
|
„შესახედავად ლამაზი იყო და ყველა ასაკში ინარჩუნებდა სანდომიანობას, თუმც არ კოხტაობდა და არ კოპწიაობდა. თმებზე იმდენად ცოტას ზრუნავდა, რომ სისწრაფისათვის ერთდროულად რამდენიმე დალაქს ავარცხნინებდა თავს, ხოლო როცა წვერს იჭრიდა ან იპარსავდა, თან რაღაცას კითხულობდა ან წერდა. ლაპარაკობდა თუ ჩუმად იყო, სახე ყოველთვის მშვიდი და ნათელი ჰქონდა. აკი გალების ერთი ბელადი თავისიანებს გამოუტყდა, რომ სწორედ ამან შეაყოვნა და შეაჩერა, როცა ალპების გადალახვისას, დალაპარაკების საბაბით მასთან მიახლოებულს, ავგუსტუსის უფსკრულში გადაჩეხვა უნდოდა. ნათელი და მოელვარე თვალები ჰქონდა, უყვარდა, როცა მათში რაღაც ღვთაებრივ ძალას ხედავდნენ და კმაყოფილი იყო, თუ მისი დაჟინებული მზერით მონუსხული თანამოსაუბრე თვალებს დახრიდა, თითქოს მზის კაშკაშს მოერიდაო. თუმცა, სიბერეში მარცხენა თვალით ცუდად ხედავდა. კბილები მეჩხერი ჰქონდა, წვრილი, არათანაბარი, თმები — ჟღალი და ოდნავ დატალღული; წარბები — გადაბმული; ყურები — პატარა; ცხვირი — კეხიანი და წაწვეტებული; კანის ფერი — შავგვრემანსა და თეთრს შორის. მაღალი არ იყო, თუმცაღა აზატი იულიუს მარატი, რომელიც მის ჩანაწერებს აწარმოებდა, გვამცნობს, რომ ხუთი და სამი მეოთხედი ფუტი იყო სიმაღლეში.[კომ. 11] თანაზომიერი და მწყობრი აღნაგობა შეუმჩნეველს ხდიდა მის ტანდაბლობას, მხოლოდ მასზე უფრო მაღალი ხალხის გვერდით თუ შენიშნავდა ამას ვინმე.
ამბობენ, სხეული მკერდსა და მუცელზე ხალებით ჰქონდაო დაფარული, რომელთა განლაგება დიდი დათვის თანავარსკვლავედს მოგაგონებდათ. კანი ბევრ ადგილზე გაუხეშებული ჰქონია და მუდმივი ქავილისა და სახეხის ხშირი ხმარებისაგან ალაგ-ალაგ ფუფხის მსგავსი გამკვრივებები გასჩენია. მარცხენა ფეხის თეძო და წვივი სუსტი ჰქონია, ხშირად კოჭლობდა კიდეც, ამ სატკივარს ცხელი ქვიშა და ლერწმის არტახი შველოდა. ხანდახან მარჯვენა ხელის საჩვენებელი თითიც არ ემორჩილებოდა, სიცივეში ისე ეკრუნჩხებოდა, რომ წერას მხოლოდ რქის სათითით თუ ახერხებდა. საშარდე ბუშტის ტკივილსაც უჩიოდა, რომელიც მხოლოდ მაშინ უამდებოდა, როცა კენჭები შარდთან ერთად გამოვიდოდა.[279]“
|
მისი ოფიციალური გამოსახულებები უმკაცრესად კონტროლდებოდა და იდეალიზდებოდა. ისინი უფრო მეტად ელინისტური სამეფო პორტრეტების მსგავსად იქმნებოდა, ვიდრე ტრადიციული რომაული რეალისტური პორტრეტის სტილში. იგი პირველად მონეტებზე ჩნდება 19 წლის ასაკში და დაახლოებით, ძვ. წ. 29 წლიდან „ავგუსტუსის პორტრეტთა რაოდენობის აფეთქება ადასტურებს მიზანმიმართულ პროპაგანდისტულ კამპანიას, რომელიც მიზნად ისახავდა ყველა მიმართულებით: სამოქალაქო, რელიგიურ, ეკონომიკურ თუ სამხედრო სფეროში ავგუსტუსის პიროვნების დომინირებას“.[280] ადრეული გამოსახულებები ნამდვილად წარმოაჩენენ ახალგაზრდა კაცს და მიუხედავად მათში შეტანილი გარკვეული ცვლილებებისა, მისი პორტრეტები მაინც ინარჩუნებდნენ ახალგაზრდულ გარეგნობას 75 წლის ასაკში მის გარდაცვალებამდე, რა დროისთვისაც, მათ ჰქონდათ „მისი უბერებელი უდიდებულესობის რეალურისაგან დაშორებული იერი“.[281] მის მრავალ შემორჩენილ პორტრეტთაგან ყველაზე ცნობილთა შორისაა პრიმა-პორტის ავგუსტუსი, გამოსახულება მშვიდობის საკურთხეველზე და ვია ლაბიკანა ავგუსტუსი, რომელიც მას ქურუმად წარმოაჩენს. ასევე, რამდენიმე კამეური პორტრეტი, მათ შორის ბლაკას კამეა და გემა ავგუსტა.
წინაპრები
შთამომავლობა
ავგუსტუსს ერთადერთი ბიოლოგიური (არანაშვილები) შვილი ჰყავდა, ქალიშვილი, იულია უფროსი.
ავგუსტუსი
- იულია უფროსი (ძვ. წ. 39 – ახ. წ. 14 წწ.)
- გაიუს იულიუს კეისარი (ძვ. წ. 20 – ახ. წ. 4 წწ.), შვილი არ ჰყოლია
- ვიფსანია იულია (იულია უმცროსი) (ძვ. წ. 19 – ახ. წ. 28 წწ.)
- ემილია ლეპიდა (ძვ. წ. 4 – ახ. წ. 53 წწ.)
- მარკუს იუნიუს სილანუს ტორკვატუსი (14-54 წწ.)
- ლუციუს იუნიუს სილანუს ტორკვატუს უმცროსი (50-66 წწ.), გარდაიცვალა ახალგაზრდა
- იუნია კალვინა (15-79 წწ.), შვილი არ ჰყოლია
- დეციმუს იუნიუს სილანუს ტორკვატუსი (გ. 64 წ.), შვილი არ ჰყოლია
- ლუციუს იუნიუს სილანუს ტორკვატუს უფროსი (გ. 49 წ.), შვილი არ ჰყოლია
- იუნია ლეპიდა (დაახლ. 18-65 წწ.), უცნობია ჰყავდა თუ არა შვილები
- მარკუს იუნიუს სილანუს ტორკვატუსი (14-54 წწ.)
- უსახელო უკანონო ვაჟი დეციმუს იუნიუს სილანუსისგან (გ. ახ. წ. 8 წ.), ავგუსტუსის ბრძანებით მიატოვეს
- ემილია ლეპიდა (ძვ. წ. 4 – ახ. წ. 53 წწ.)
- ლუციუს იულიუს კეისარი (ძვ. წ. 17 – ახ. წ. 2), შვილი არ ჰყოლია
- ვიფსანია აგრიპინა (აგრიპინა უფროსი) (ძვ. წ. 14 – ახ. წ. 33)
- ნერონ იულიუს კეისარი გერმანიკუსი (ახ. წ. 6-30 წწ.), შვილი არ ჰყოლია
- დრუზუს იულიუს კეისარი გერმანიკუსი (ახ. წ. 7-33 წწ.), შვილი არ ჰყოლია
- გაიუს იულიუს კეისარი გერმანიკუს უფროსი (გარდაიცვალა ახ. წ. 12 წლამდე)[282]
- გაიუს იულიუს კეისარი გერმანიკუს უმცროსი (კალიგულა) (12-41 წწ.)
- იულია დრუზილა (39-41 წწ.), გარდაიცვალა მცირეწლოვანი
- იულია აგრიპინა (აგრიპინა უმცროსი) (15-59 წწ.)
- ნერონ კლავდიუს კეისარი გერმანიკუსი (37-68 წწ.)
- კლავდია ავგუსტა (იან. 63 – აპრ. 63), გარდაიცვალა ჩვილი
- იულია დრუზილა (16-38 წწ.), შვილი არ ჰყოლია
- იულია ლივილა (18-42), შვილი არ ჰყოლია
- ტიბერიუს იულიუს კეისარი (? – ?), ან დაიბადა ნერონ იულიუს კეისრამდე, დრუზუს კეისარსა და კალიგულას შორის, ან კალიგულასა და იულია აგრიპინას შორის[283]
- ვაჟი (? – ?), მოხსენიებულია, როგორც იგნოტუსი[284]
- მარკუს იულიუს კეისარი აგრიპა პოსტუმუსი (ძვ. წ. 12 – 14), შვილი არ ჰყოლია
- ტიბერილუსი (გარდაიცვალა თითქმის დაბადებისთანავე ძვ. წ. 11), შეეძინა ტიბერიუსისგან
- იულია უფროსი (ძვ. წ. 39 – ახ. წ. 14 წწ.)
ლიტერატურა
გამოყენებული ლიტერატურა
- ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 1, თბ., 1975. — გვ. 119.
- სანიკიძე, ლევან (1984). რომის იმპერია. თბილისი: თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა.
- სანიკიძე, ლევან (1976). კვერთხი ეშმაკთა.... თბილისი: თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა.
- გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი (2011). თორმეტი კეისრის ცხოვრება. მთარგმნელი — მარინა გიორგაძე. თბილისი: ქართული ბიოგრაფიული ცენტრი. ISBN 978-9941-9190-9-1.
- (2008) უნივერსალური ენციკლოპედიური ცნობარი ტ. 2. თბილისი: გამომცემლობა „აი ია”. ISBN 978-9941-0-0679-1.
- Allen, William Sidney [1965] (1978). Vox Latina—a Guide to the Pronunciation of Classical Latin, 2nd, Cambridge University Press. ISBN 0-521-37936-9.
- Ando, Clifford, Imperial ideology and provincial loyalty in the Roman Empire, University of California Press, 2000.
- Bivar, A. D. H. (1983). "The Political History of Iran Under the Arsacids", in The Cambridge History of Iran (Vol 3:1), 21–99. Edited by Ehsan Yarshater. London, New York, New Rochelle, Melbourne, and Sydney: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-20092-9.
- Blackburn, Bonnie and Holford-Strevens, Leofranc. (1999). The Oxford Companion to the Year. Oxford University Press. Reprinted with corrections 2003.
- Bourne, Ella. "Augustus as a Letter-Writer", Transactions and Proceedings of the American Philological Association (Volume 49, 1918): 53–66.
- Bowersock, G. W. (1990). „The Pontificate of Augustus“, რედ. Kurt A. Raaflaub and Mark Toher (eds.): Between Republic and Empire: Interpretations of Augustus and his Principate. Berkeley: University of California Press, გვ. 380–394. ISBN 978-0-520-08447-6.
- Brosius, Maria. (2006). The Persians: An Introduction. London & New York: Routledge. ISBN 978-0-415-32089-4 (hbk).
- Bunson, Matthew. (1994). Encyclopedia of the Roman Empire. New York: Facts on File Inc. ISBN 978-0-8160-3182-5
- Chisholm, Kitty and John Ferguson. (1981). Rome: The Augustan Age; A Source Book. Oxford: Oxford University Press, in association with the Open University Press. ISBN 978-0-19-872108-6
- Dio, Cassius. (1987) The Roman History: The Reign of Augustus. Translated by Ian Scott-Kilvert. London: Penguin Books. ISBN 978-0-14-044448-3.
- Davies, Mark; Swain, Hilary; Davies, Mark Everson, Aspects of Roman history, 82 BC-AD 14: a source-based approach, Taylor & Francis e-Library, 2010.
- Eck, Werner; translated by Deborah Lucas Schneider; new material by Sarolta A. Takács. (2003) The Age of Augustus. Oxford: Blackwell Publishing (hardcover, ISBN 978-0-631-22957-5; paperback, ISBN 978-0-631-22958-2).
- Eder, Walter. (2005). "Augustus and the Power of Tradition", in The Cambridge Companion to the Age of Augustus (Cambridge Companions to the Ancient World), ed. Karl Galinsky, 13–32. Cambridge, MA; New York: Cambridge University Press (hardcover, ISBN 978-0-521-80796-8; paperback, ISBN 978-0-521-00393-3).
- Everitt, Anthony (2006) Augustus: The Life of Rome's First Emperor. Random House Books. ISBN 1-4000-6128-8.
- Green, Peter (1990). Alexander to Actium: The Historical Evolution of the Hellenistic Age, Hellenistic Culture and Society. Berkeley, CA; Los Angeles; London: University of California Press. ISBN 0-520-05611-6.
- Gruen, Erich S. (2005). "Augustus and the Making of the Principate", in The Cambridge Companion to the Age of Augustus (Cambridge Companions to the Ancient World), ed. Karl Galinsky, 33–51. Cambridge, MA; New York: Cambridge University Press (hardcover, ISBN 978-0-521-80796-8; paperback, ISBN 978-0-521-00393-3).
- Holland, Richard, Augustus, Godfather of Europe, Sutton Publishing, 2005.
- Kelsall, Malcolm. "Augustus and Pope", The Huntington Library Quarterly (Volume 39, Number 2, 1976): 117–131.
- Mackay, Christopher S. (2004). Ancient Rome: A Military and Political History. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-80918-4.
- Raaflaub, Kurt A.; Toher, Mark, Between republic and empire: interpretations of Augustus and his principate, University of California Press, 1993.
- Rowell, Henry Thompson. (1962). The Centers of Civilization Series: Volume 5; Rome in the Augustan Age. Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-0956-5
- Scott, Kenneth. "The Political Propaganda of 44–30 B.C." Memoirs of the American Academy in Rome, Vol. 11, (1933), pp. 7–49.
- Scullard, H. H. [1959] (1982). From the Gracchi to Nero: A History of Rome from 133 B.C. to A.D. 68, 5th, London; New York: Routledge. ISBN 978-0-415-02527-0.
- Shaw-Smith, R. "A Letter from Augustus to Tiberius", Greece & Rome (Volume 18, Number 2, 1971): 213–214.
- Shotter, D. C. A. "Tiberius and the Spirit of Augustus", Greece & Rome (Volume 13, Number 2, 1966): 207–212.
- Smith, R. R. R., "The Public Image of Licinius I: Portrait Sculpture and Imperial Ideology in the Early Fourth Century", The Journal of Roman Studies, Vol. 87, (1997), pp. 170–202, JSTOR
- Southern, Pat. (1998). Augustus. London: Routledge. ISBN 978-0-415-16631-7.
- Starr, Chester G., Jr. "The Perfect Democracy of the Roman Empire", The American Historical Review (Volume 58, Number 1, 1952): 1–16.
- Syme, Ronald (1939). The Roman Revolution. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-280320-4.
- Walker, Susan, and Burnett, Andrew, The Image of Augustus, 1981, British Museum Publications, ISBN 0-7141-1270-4
- Wells, Colin Michael, The Roman Empire, Harvard University Press, 2004.
რეკომენდებული ლიტერატურა
- Bleicken, Jochen. (1998). Augustus. Eine Biographie. Berlin.
- Buchan, John (1937). Augustus. Boston: Houghton Mifflin Co.
- Everitt, Anthony. The First Emperor: Caesar Augustus and the Triumph of Rome. London: John Murray, 2007. ISBN 978-0-7195-5495-7.
- Galinsky, Karl. Augustan Culture. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1998 (paperback, ISBN 978-0-691-05890-0).
- Galinsky, Karl (2012). Augustus: Introduction to the Life of an Emperor. Cambridge University Press, გვ. 300. ISBN 978-0-521-74442-3.
- Grant, Michael (1985). The Roman Emperors: A Biographical Guide to the Rulers of Imperial Rome, 31 BC — AD 476. New York: Charles Scribner's Sons.
- Levick, Barbara. Augustus: Image and Substance. London: Longman, 2010. ISBN 978-0-582-89421-1.
- Lewis, P. R. and G. D. B. Jones, Roman gold-mining in north-west Spain, Journal of Roman Studies 60 (1970): 169–85
- Jones, R. F. J. and Bird, D. G., Roman gold-mining in north-west Spain, II: Workings on the Rio Duerna, Journal of Roman Studies 62 (1972): 59–74.
- Jones, A. H. M. "The Imperium of Augustus", The Journal of Roman Studies, Vol. 41, Parts 1 and 2. (1951), pp. 112–119.
- Jones, A. H. M. Augustus. London: Chatto & Windus, 1970 (paperback, ISBN 978-0-7011-1626-2).
- Massie, Allan (1984). The Caesars. New York: Franklin Watts.
- Osgood, Josiah. Caesar's Legacy: Civil War and the Emergence of the Roman Empire. New York: Cambridge University Press (USA), 2006 (hardback, ISBN 978-0-521-85582-2; paperback, ISBN 978-0-521-67177-4).
- Raaflaub, Kurt A. and Toher, Mark (eds.). Between Republic and Empire: Interpretations of Augustus and His Principate. Berkeley; Los Angeles: University of California Press, 1993 (paperback, ISBN 978-0-520-08447-6).
- Reinhold, Meyer. The Golden Age of Augustus (Aspects of Antiquity). Toronto, ON: Univ. of Toronto Press, 1978 (hardcover, ISBN 978-0-89522-007-3; paperback, ISBN 978-0-89522-008-0).
- Roebuck, C. (1966). The World of Ancient Times. New York: Charles Scribner's Sons.
- Shotter, D. C. A. (1991). Augustus Caesar, Lancaster Pamphlets. London: Routledge.
- Southern, Pat. Augustus (Roman Imperial Biographies). New York: Routledge, 1998 (hardcover, ISBN 978-0-415-16631-7); 2001 (paperback, ISBN 978-0-415-25855-5).
- Zanker, Paul. The Power of Images in the Age of Augustus (Thomas Spencer Jerome Lectures). Ann Arbor, MI: University of Michigan Press, 1989 (hardcover, ISBN 978-0-472-10101-6); 1990 (paperback, ISBN 978-0-472-08124-0).
რესურსები ინტერნეტში
- პირველადი წყაროები
- დიონ კასიუსის რომის ისტორია: წიგნი 45-56, ინგლისური თარგმანი.
- ანტიკური ხელოვნების გალერეა: ავგუსტუსი
- ავგუსტუსის ცხოვრება, ნიკოლოზ დამასკელი, ინგლისური თარგმანი.
- სვეტონიუსი, ავგუსტუსი. ლათინური ტექსტი ინგლისური თარგმანითურთ.
- The Res Gestae Divi Augusti (ავგუსტუსის საქმენი, მისი პირადი ანგარიში: სრული ლათინური და ბერძნული ტექსტები ინგლისური თარგმანით.)
- მეორეული წყაროები
- Augustan Legionaries დაარქივებული 2014-03-25 საიტზე Archive.isCategory:Webarchive template archiveis links — ავგუსტუსის ლეგიონები და ლეგიონერები. (ინგლისური)
- ავგუსტუსი — მოკლე ბიოგრაფია BBC-ზე (ინგლისური)
- Brown, F. ავგუსტუს კეისრის მიღწევები დაარქივებული 2017-08-14 საიტზე Wayback Machine. , ისტორიული ჟურნალი კლიო, 2009. (ინგლისური)
- „ავგუსტუს კეისარი და პაქს რომანა“ — სტივენ კრეისის ესე ავგუსტუსის მემკვიდრეობის შესახებ. (ინგლისური)
- „De Imperatoribus Romanis“ — სტატია ავგუსტუსის შესახებ გარეტ გ. ფაგანის ონლაინ ენციკლოპედიიდან რომის იმპერატორებზე. (ინგლისური)
- ოქტავიანე / ავგუსტუსი დაარქივებული 2007-09-12 საიტზე Wayback Machine. (ინგლისური)
- ავგუსტუსი დაარქივებული 2016-04-06 საიტზე Wayback Machine. რატომაა იგი მნიშვნელოვანი — მისი ადგილი მსოფლიო ისტორიაში. (ინგლისური)
კომენტარები
- ↑ იულია ავგუსტუსის ერთადერთი ბიოლოგიური შვილი იყო, თუმცა მან სხვადასხვა დროს თავისი შვილიშვილები და გერიც იშვილა: ძვ. წ. 17 წელს — გაიუსი და ლუციუსი (იულიასა და აგრიპას შვილები), ახ. წ. 4 წელს კი — ტიბერიუსი (ცოლის, ლივიას შვილი წინა ქორწინებიდან) და აგრიპა პოსტუმუსი (იულიასა და აგრიპას შვილი). აღსანიშნავია, რომ ეს უკანასკნელი, მოგვიანებით ავგუსტუსმა გადაასახლა და უარყო კიდევაც.
- ↑ 2.0 2.1 ავგუსტუსის სახელების კლასიკური ლათინური და რეკონსტრუირებული კლასიკური ლათინური პუნქტუაციით მართლწერა:
- GAIVS OCTAVIVS
IPA: [ˈɡaː.i.ʊs ɔkˈtaː.wi.ʊs] (გაიუს ოქტავიუსი) - GAIVS IVLIVS CAESAR OCTAVIANVS
IPA: [ˈɡaː.i.ʊs ˈjuː.li.ʊs ˈkae̯.sar ɔk.taː.wiˈaː.nʊs] (გაიუს იულიუს კეისარი ოქტავიანუსი) - IMPERATOR CAESAR DIVI F[ILIVS] AVGVSTVS
IPA: [ɪm.pɛˈraː.tɔr ˈkae̯.sar ˈdiː.wiː ˈfiː.li.ʊs au̯ˈgʊs.tʊs] (იმპერატორ კეისარი დივი ფილიუს გაიუს აუგუსტუსი)
- GAIVS OCTAVIVS
- ↑ 3.0 3.1 ავგუსტუსის უკანასკნელი სახელი, ლათ. Imperator Caesar Divi Filius Augustus, ნიშნავს „სარდალი კეისარი, ღვთაებრივის ძე, პატივსაცემი“.
- ↑ მისი მმართველობის თარიღები თანამედროვე კალენდრითაა განსაზღვრული; ავგუსტუსი სიცოცხლეში გამოიყენებოდა ორი კალენდარი: რომის რესპუბლიკური (ძვ. წ. 45 წლამდე) და იულიანური (ძვ. წ. 45 წლიდან). იულიუს კეისრის გეგმების ჩაშლის გამო, ავგუსტუსმა ახ. წ. 4 წლის მარტში დაასრულა იულიანური კალენდრის აღდგენა. შესაბამისობა ნაადრევ იულიანურ კალენდარსა და ძვ. წ. 8 წლიდან რომში დაკვირვებად კალენდარს შორის გაურკვეველია (Blackburn & Holford-Strevens 2003: 670–1).
- ↑ როგორც ტრიუმვირატის წევრი, ოქტავიანე მართავდა აღმოსავლეთ პროვინციებს, ანტონიუსი — დასავლეთს, ხოლო ლეპიდუსი — აფრიკას.
- ↑ სვეტონიუსი, ღვთაებრივი ავგუსტუსი. „მარკუს ოქტავიუსი“, რომელიც ვეტოს საშუალებით წინ აღუდგა ძვ. წ. 133 წელს ტიბერიუს გრაკქუსის მიერ შემოთავაზებულ აგრარულ კანონს, შესაძლოა მისი წინაპარი ყოფილიყო. 1–4.
- ↑ მისი ქალიშვილი იულია ძვ. წ. 54 წელს გარდაიცვალა, ვაჟს, კესარიონს კი, რომელიც კლეოპატრასაგან ჰყავდა, რომაული სამართალი არ ცნობდა, ამიტომაც იგი ანდერძში არ მოუხსენიებია.[17]
- ↑ სპეკულაციის თემას წარმოადგენს ის საკითხიც, რომ ანტონიუსის ლეგიონებს, რომლებიც, ძირითადად, კეისრის ვეტერანებით იყვნენ დაკომპლექტებულები, არ სურდათ თავიანთი ყოფილი სარდლის შვილობილის წინააღმდეგ ბრძოლა.
- ↑ ალექსანდრე ჰელიოსი, კლეოპატრა სელენე II და პტოლემე ფილადელფუსი
- ↑ თუ ვენდობით მარკუს პრიმუსის ჩვენებას, რომელიც მან თრაკიის წინააღმდეგ უკანონოდ წამოწყებული ომის ბრალდებით გამართულ სასამართლო პროცესზე მისცა, სადაც ამტკიცებდა, რომ იგი მარცელუსისა და ავგუსტუსის ბრძანებებით მოქმედებდა. იხილეთ Southern, გვ. 108 და Eck (2003), გვ. 55
- ↑ ავგუსტუსის სიმაღლე, დაახლოებით, 170-175 სანტიმეტრი იყო.
სქოლიო
- ↑ 1.0 1.1 სანიკიძე, (1984), გვ. 25
- ↑ 2.0 2.1 2.2 ქსე, ტ. 1, გვ. 119
- ↑ ჯო-ანა შელტონი, როგორც რომაელები აკეთებდნენ (ოქსფორდის უნივერსიტეტის გამომცემლობა, 1998), 58.
- ↑ პლინიუს უფროსი, ბუნების ისტორია, 2.93–94
- ↑ (სვეტონიუსი 2013, §5, შენიშვნა) რომაული კალენდარი.
- ↑ სვეტონიუსი, ღვთაებრივი ავგუსტუსი 7
- ↑ სვეტონიუსი, ღვთაებრივი ავგუსტუსი 5–6.
- ↑ Rowell (1962), 14.
- ↑ Chisholm (1981), 23.
- ↑ სვეტონიუსი, ღვთაებრივი ავგუსტუსი 4–8; ნიკოლოზ დამასკელი, ავგუსტუსი 3. დაარქივებული 2007-07-14 საიტზე Wayback Machine.
- ↑ სვეტონიუსი, ღვთაებრივი ავგუსტუსი 8.1; კვინტილიანი, 12.6.1.
- ↑ 12.0 12.1 სვეტონიუსი, ღვთაებრივი ავგუსტუსი 8.1
- ↑ ნიკოლოზ დამასკელი, ავგუსტუსი4. დაარქივებული 2007-07-14 საიტზე Wayback Machine.
- ↑ 14.0 14.1 14.2 Rowell (1962), 16.
- ↑ ნიკოლოზ დამასკელი, ავგუსტუსი 6. დაარქივებული 2007-07-14 საიტზე Wayback Machine.
- ↑ ველეიუს პატერკულუსი 2.59.3.
- ↑ 17.0 17.1 სვეტონიუსი, ღვთაებრივი იულიუსი 83.
- ↑ 18.0 18.1 18.2 Eck (2003), 9.
- ↑ Rowell (1962), 15.
- ↑ სვეტონიუსი, ღვთაებრივი ავგუსტუსი 68, 71.
- ↑ აპიანე, სამოქალაქო ომები 3.9–11.
- ↑ მაგ., Cicero Letters to Atticus. Perseus Digital Library, გვ. 16:14. ციტირების თარიღი: 8 დეკემბერი, 2015.
- ↑ მაკკეი (2004), 160.
- ↑ 24.0 24.1 24.2 24.3 24.4 24.5 Eck (2003), 10.
- ↑ Southern, Augustus გვ. 20-21
- ↑ Southern, Augustus გვ. 21
- ↑ 27.0 27.1 Eck (2003), 9–10.
- ↑ 28.0 28.1 Rowell (1962), 19.
- ↑ Rowell (1962), 18.
- ↑ Eder (2005), 18.
- ↑ აპიანე, სამოქალაქო ომები 3.11–12.
- ↑ Chisholm (1981), 24.
- ↑ Chisholm (1981), 27.
- ↑ Rowell (1962), 20.
- ↑ Eck (2003), 11.
- ↑ Syme (1939), 114–120.
- ↑ Chisholm (1981), 26.
- ↑ Rowell (1962), 30.
- ↑ Eck (2003), 11–12.
- ↑ Rowell (1962), 21.
- ↑ Syme (1939), 123–126.
- ↑ 42.0 42.1 42.2 42.3 Eck (2003), 12.
- ↑ 43.0 43.1 43.2 Rowell (1962), 23.
- ↑ Rowell (1962), 24.
- ↑ Chisholm (1981), 29.
- ↑ Syme (1939), 167.
- ↑ Syme (1939), 173–174
- ↑ Scullard (1982), 157.
- ↑ Hinard, 2000, გვ. 838
- ↑ Syme, 1939, გვ. 176–186.
- ↑ Hinard, 2000, pg 839-840
- ↑ 52.0 52.1 52.2 Rowell (1962), 27.
- ↑ Chisholm (1981), 32–33.
- ↑ Eck (2003), 14.
- ↑ Rowell (1962), 28.
- ↑ Eck, 2003, pg 15
- ↑ 57.0 57.1 Eck (2003), 15.
- ↑ სანიკიძე, (1976), გვ. 43
- ↑ 59.0 59.1 Scullard (1982), 163.
- ↑ Hinard, 2000, გვ. 841-842
- ↑ Sear, David R. Common Legend Abbreviations On Roman Coins. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 30 ივლისი, 2007. ციტირების თარიღი: 24 August 2007.
- ↑ 62.0 62.1 Eck (2003), 16.
- ↑ Southern (1998), 52-53.
- ↑ 64.0 64.1 Scullard (1982), 164.
- ↑ 65.0 65.1 Scott (1933), 19-20.
- ↑ 66.0 66.1 66.2 Scott (1933), 19.
- ↑ Scott (1933), 20.
- ↑ Syme (1939), 202.
- ↑ 69.0 69.1 აპიანე, სამოქალაქო ომები, წიგნი 14, CVIII
- ↑ Hinard, 2000, გვ. 850
- ↑ Jallet-Huant, 2009, გვ. 144-153
- ↑ Hindard, 2000, გვ. 850-851
- ↑ Cosme, 2009, გვ. 56-57
- ↑ 74.0 74.1 74.2 სანიკიძე, (1984), გვ. 6
- ↑ 75.0 75.1 Eck (2003), 18.
- ↑ Hinard, 2000, გვ. 854
- ↑ Hinard, 2000, გვ. 253
- ↑ Eck (2003), 18–19.
- ↑ 79.0 79.1 79.2 Eck (2003), 19.
- ↑ დიონ კასიუსი.48.4.1-6
- ↑ დიონ კასიუსი.48.4.1
- ↑ აპიანე. B.Civ.5.2.14
- ↑ აპიანე. Bel.Civ.5.3.19.
- ↑ აპიანე.B.Civ.5.3.19.
- ↑ აპიანე.B.Civ.5.4.32.
- ↑ დიონ კასიუსი 48.15.1.
- ↑ David, 2000, pg 254
- ↑ 88.0 88.1 Rowell (1962), 32.
- ↑ 89.0 89.1 89.2 89.3 89.4 Eck (2003), 20.
- ↑ Southern, 2001, გვ. 78
- ↑ 91.0 91.1 91.2 91.3 Eck (2003) 21.
- ↑ 92.0 92.1 92.2 92.3 Eder (2005), 19.
- ↑ Eck, 2003, pg 21.
- ↑ Eder, 2005, გვ. 19
- ↑ Plutarch.Vit.Ant.30.3.
- ↑ 96.0 96.1 Eck (2003), 22.
- ↑ Appian, The Civil Wars, Book 5, 69
- ↑ Ward, Allen M., et al. A History of the Roman People. Englewood Cliffs: Prentice Hall, 2003.
- ↑ Appian, The Civil Wars, Book 5, 73
- ↑ Appian, The Civil Wars, Book 5, 77
- ↑ Eck (2003), 24.
- ↑ Appian, The Civil Wars, Book 5, 95
- ↑ Eck (2003), 25–26.
- ↑ 104.0 104.1 104.2 104.3 104.4 Eck (2003), 26.
- ↑ Eck (2003), 26-27.
- ↑ Eck (2003), 27–28.
- ↑ Eck (2003), 29.
- ↑ Eck (2003), 29–30.
- ↑ 109.0 109.1 Eck (2003), 30.
- ↑ Eder (2005), 20.
- ↑ 111.0 111.1 საიმონ სებაგ მონტეფიორე, იერუსალიმი, ბიოგრაფია, თბილისი: ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, 2012. — გვ. 128, ISBN 978-9941-15-753-0.
- ↑ Eck (2003), 31.
- ↑ Eck (2003), 32–34.
- ↑ Eck (2003), 34.
- ↑ Eck (2003), 34–35
- ↑ Eder (2005), 21–22.
- ↑ Eck (2003), 35.
- ↑ Eder (2005), 22.
- ↑ 119.0 119.1 უნივერსალური ენციკლოპედიური ცნობარი ტ. 2., 2008, გვ. 373
- ↑ 120.0 120.1 120.2 Eck (2003), 37.
- ↑ Eck (2003), 38.
- ↑ Eck (2003), 38–39.
- ↑ Eck (2003), 39.
- ↑ 124.0 124.1 124.2 სანიკიძე, (1984), გვ. 8
- ↑ Green (1990), 697.
- ↑ Scullard (1982), 171.
- ↑ 127.0 127.1 127.2 127.3 Eck (2003), 49.
- ↑ Gruen (2005), 34–35.
- ↑ 129.0 129.1 129.2 129.3 CCAA, 24–25.
- ↑ 130.0 130.1 Gruen (2005), 38–39.
- ↑ 131.0 131.1 131.2 131.3 131.4 Eck (2003), 45.
- ↑ Eck (2003), 44–45.
- ↑ 133.0 133.1 133.2 სანიკიძე, (1984), გვ. 10
- ↑ Eck (2003), 113.
- ↑ 135.0 135.1 Eck (2003), 80.
- ↑ 136.0 136.1 Scullard (1982), 211.
- ↑ 137.0 137.1 Eck (2003), 46.
- ↑ Scullard (1982), 210.
- ↑ 139.0 139.1 Gruen (2005), 34.
- ↑ 140.0 140.1 140.2 Eck (2003), 47.
- ↑ 141.0 141.1 141.2 141.3 Eder (2005), 24.
- ↑ 142.0 142.1 142.2 142.3 Eck (2003), 50.
- ↑ Eck (2003), 149
- ↑ Eck (2003), 3, 149.
- ↑ Eder (2005), 13.
- ↑ Eck (2003), 3.
- ↑ Wells, გვ. 51
- ↑ Holland, გვ. 294
- ↑ Ando, გვ. 140; Raaflaub, გვ. 426; Wells, გვ. 53
- ↑ 150.0 150.1 Davies, გვ. 259
- ↑ Southern, გვ. 108; Holland, გვ. 295
- ↑ 152.0 152.1 152.2 Eder (2005), 25.
- ↑ 153.0 153.1 153.2 153.3 153.4 153.5 Eck (2003), 56.
- ↑ Gruen (2005), 38.
- ↑ 155.0 155.1 Stern, Gaius, Women, children, and senators on the Ara Pacis Augustae: A study of Augustus' vision of a new world order in 13 BC, გვ. 23
- ↑ Holland, pp. 294–295; Southern, გვ. 108
- ↑ 157.0 157.1 157.2 157.3 157.4 Eder (2005), 26.
- ↑ 158.0 158.1 Gruen (2005), 36.
- ↑ 159.0 159.1 159.2 Eck (2003), 57.
- ↑ Gruen (2005), 37.
- ↑ Eck (2003), 56–57.
- ↑ 162.0 162.1 Southern, გვ. 109; Holland, გვ. 299
- ↑ Wells, გვ. 53
- ↑ 164.0 164.1 Southern, გვ. 108
- ↑ Holland, გვ. 300
- ↑ Syme, გვ. 333
- ↑ Syme, გვ. 333; Holland, გვ. 300; Southern, გვ, 108
- ↑ Wells, გვ. 53; Raaflaub, გვ. 426
- ↑ Eck (2003), 57–58.
- ↑ Eck (2003), 59.
- ↑ 171.0 171.1 Eder (2005), 30.
- ↑ Bunson (1994), 80.
- ↑ Bunson (1994), 427.
- ↑ 174.0 174.1 Eck (2003), 60.
- ↑ 175.0 175.1 175.2 Eck (2003), 61.
- ↑ 176.0 176.1 176.2 Eck (2003), 117.
- ↑ Dio 54.1, 6, 10.
- ↑ სანიკიძე, (1984), გვ. 16
- ↑ Eck (2003), 78.
- ↑ Swan, გვ. 241; Syme, გვ. 483
- ↑ Wells, გვ. 53; Holland, გვ. 301
- ↑ Davies, გვ. 260; Holland, გვ. 301
- ↑ Holland, გვ. 301
- ↑ 184.0 184.1 Gruen (2005), 43.
- ↑ Bowersock (1990), გვ. 380. The date is provided by inscribed calendars; see also Augustus, Res Gestae 10.2. Dio 27.2 reports this under 13 BC, probably as the year in which Lepidus died (Bowersock (1990), გვ. 383).
- ↑ Eder (2005), 28.
- ↑ 187.0 187.1 სანიკიძე, (1984), გვ. 11
- ↑ Mackay (2004), 186.
- ↑ Eck (2003), 129.
- ↑ სვეტონიუსი, ღვთაებრივი ავგუსტუსი 81.
- ↑ Syme (1939), 337–338.
- ↑ Everett (2006), 217.
- ↑ 193.0 193.1 193.2 Eck (2003), 93.
- ↑ Eck (2003), 95.
- ↑ 195.0 195.1 195.2 195.3 195.4 195.5 195.6 Eck (2003), 94.
- ↑ 196.0 196.1 სანიკიძე, (1984), გვ. 21
- ↑ 197.0 197.1 Eck (2003), 97.
- ↑ Eck (2003), 98.
- ↑ Eck (2003), 98-99.
- ↑ 200.0 200.1 Eck (2003), 99.
- ↑ სანიკიძე, (1984), გვ. 19
- ↑ 202.0 202.1 202.2 Bunson (1994), 416.
- ↑ 203.0 203.1 203.2 203.3 203.4 Eck (2003), 96.
- ↑ 204.0 204.1 სანიკიძე, (1984), გვ. 22
- ↑ Brosius (2006), 96–97, 136–138.
- ↑ Eck (2003), 95-96.
- ↑ ბროსიუსი (2006), 97; იხილეთ, აგრეთვე, ბივარი (1983), 66-67.
- ↑ Rowell (1962), 13.
- ↑ Eck (2003), 101–102.
- ↑ 210.0 210.1 210.2 სანიკიძე, (1984), გვ. 20
- ↑ სვეტონიუსი, ღვთაებრივი ავგუსტუსი 23
- ↑ Bunson (1994), 417.
- ↑ Bunson (1994), 31.
- ↑ სანიკიძე, (1984), გვ. 23
- ↑ 215.0 215.1 Gruen (2005), 50.
- ↑ Eck (2003), 114-115.
- ↑ Eck (2003), 115.
- ↑ 218.0 218.1 Gruen (2005), 44.
- ↑ 219.0 219.1 Eck (2003), 58.
- ↑ Syme (1939), 416–417.
- ↑ Scullard (1982), 217.
- ↑ Syme (1939), 417.
- ↑ 223.0 223.1 223.2 Eck (2003), 116.
- ↑ სანიკიძე, (1984), გვ. 24
- ↑ 225.0 225.1 Gruen (2005), 46.
- ↑ Eck (2003), 117–118.
- ↑ Gruen (2005), 46–47.
- ↑ Eck (2003), 119.
- ↑ Eck (2003), 119-120.
- ↑ 230.0 230.1 Gruen (2005), 49.
- ↑ ტაციტუსი ანალები 1.5
- ↑ დიონ კასიუსი 55.22.2; 56.30
- ↑ 233.0 233.1 Everitt, Anthony (2006). Agustus: The Life of rome's First Emperor. New York: Random House, გვ. 312–320. ISBN 978-0-8129-7058-6.
- ↑ 234.0 234.1 Eck (2003), 123.
- ↑ 235.0 235.1 235.2 Eck (2003), 124.
- ↑ Shotter (1966), 210–212.
- ↑ 237.0 237.1 Shotter (1966), 211.
- ↑ 238.0 238.1 Shaw-Smith (1971), 213.
- ↑ სვეტონიუსი, ღვთაებრივი ავგუსტუსი 101.4.
- ↑ Eck (2003), 1–2
- ↑ Eck (2003), 2.
- ↑ Bunson (1994), 47.
- ↑ Bourne (1918), 53–66.
- ↑ 244.0 244.1 244.2 244.3 244.4 Eck (2003), 79.
- ↑ Bunson (1994), 345.
- ↑ Eck (2003), 85–87.
- ↑ Eck (2003), 86.
- ↑ სანიკიძე, (1984), გვ. 17
- ↑ 249.0 249.1 Eck (2003), 81.
- ↑ Chisholm (1981), 122.
- ↑ Bunson (1994), 6.
- ↑ Bunson (1994), 341.
- ↑ Bunson (1994), 341–342.
- ↑ 254.0 254.1 254.2 Eder (2005), 23.
- ↑ 255.0 255.1 უნივერსალური ენციკლოპედიური ცნობარი ტ. 2., 2008, გვ. 375
- ↑ ტაციტუსი, ანალები I.3
- ↑ Kelsall (1976), 120.
- ↑ 258.0 258.1 258.2 258.3 Starr (1952), 5.
- ↑ ტაციტუსი, ანალები, I 9
- ↑ ტაციტუსი, ანალები, I 10
- ↑ Everitt (2006), 324–325.
- ↑ 262.0 262.1 Starr (1952), 6.
- ↑ 263.0 263.1 Kelsall (1976), 118.
- ↑ 264.0 264.1 Kelsall (1976), 119.
- ↑ 265.0 265.1 265.2 265.3 Eck (2003), 83–84.
- ↑ 266.0 266.1 266.2 Bunson (1994), 404.
- ↑ 267.0 267.1 Bunson (1994), 144.
- ↑ Bunson (1994), 144–145.
- ↑ Bunson (1994), 145.
- ↑ Greg Woolf (2007). Ancient civilizations: the illustrated guide to belief, mythology, and art. Barnes & Noble, გვ. 397. ISBN 978-1-4351-0121-0.
- ↑ Macrobius, Saturnalia 1.12.35.
- ↑ Dio 56.30.3
- ↑ 273.0 273.1 273.2 273.3 Bunson (1994), 34.
- ↑ Eck (2003), 122.
- ↑ 275.0 275.1 Bunson (1994), 32.
- ↑ The Deeds of the Divine Augustus. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-01-06.
- ↑ Eck (2003), 118–121
- ↑ სანიკიძე, (1984), გვ. 42
- ↑ სვეტონიუსი, თორმეტი კეისრის ცხოვრება, ღვთაებრივი ავგუსტუსი 79, მთარგმნელი — მარინა გიორგაძე
- ↑ Walker and Burnett, გვ. 1, 18, 25 (quoted)
- ↑ Smith, 186
- ↑ CIL 06, 00889
- ↑ CIL 06, 00888
- ↑ CIL 06, 00890
| ოჯახის ინფორმაცია | ||
|---|---|---|
| წინამორბედი: იულიუს კეისარი |
იულიუს-კლავდიუსების ოჯახის მეთაური ძვ. წ. 44 - ახ. წ. 14 |
შემდეგი: ტიბერიუსი |
| იულიუს-კლავდიუსების დინასტია | |
| იულიუს კეისარი | ოქტავიანე ავგუსტუსი | ტიბერიუსი | კალიგულა | კლავდიუსი | ნერონი | |