ვიკიპედია

რუსეთ-უკრაინის ურთიერთობები

რუსეთსა და უკრაინას შორის 2022 წლის 24 თებერვალს შეწყდა ოფიციალური დიპლომატიური ურთიერთობები. რუსეთი და უკრაინა ამჟამად საომარ მდგომარეობაში არიან: რუსეთ-უკრაინის ომი 2014 წელს დაიწყო რუსეთის ფედერაციის მიერ ყირიმის ანექსიით. 2022 წლის თებერვალში რუსეთი შეიჭრა უკრაინაში ერთდროულად რამდენიმე ფრონტზე.

რუსეთ-უკრაინის ურთიერთობები
Map indicating locations of Russia and Ukraine

რუსეთი
უკრაინა

1991 წელს საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ ჩამოყალიბებულ სახელმწიფოთა ორმხრივ ურთიერთობებში იყო მოკავშირეობის, დაძაბულობისა და უშუალო დაპირისპირების პერიოდები. 1990-იანების დასაწყისში უკრაინის პოლიტიკას მეტწილად განსაზღვრავდა მისი მისწრაფება სუვერენიტეტისა და დამოუკიდებლობისკენ, საგარეო პოლიტიკა კი გულისხმობდა ევროკავშირს, რუსეთსა და სხვა ძლიერ მოკავშირეებთან დაბალანსებულ თანამშრომლობას.[1]

რუსეთსა და უკრაინას შორის ურთიერთობა დაიძაბა 2014 წლის ღირსების რევოლუციის შემდეგ, როცა უკრაინის არჩეული პრეზიდენტი ვიქტორ იანუკოვიჩი და მისი მთავრობა გადააყენეს, რადგან მან უარი განაცხადა ხელი მოეწერა ევროკავშირთან პოლიტიკური ასოცირებისა და თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულებას, რასაც უკრაინის პარლამენტის უმრავლესობა უჭერდა მხარს. უკრაინის პოსტრევოლუციურმა ხელისუფლებამ გადაწყვიტა, ქვეყნის მომავალი ევროკავშირთან და ნატოსთან ყოფილიყო დაკავშირებული, ნაცვლად რუსეთს, ევროკავშირსა და ნატოს შორის დიპლომატიური ბალანსის დაცვისა ეკონომიკური და უსაფრთხოების ინტერესებისთვის. 2004 წელს ჩეხეთი, ესტონეთი, უნგრეთი, ლატვია, ლიეტუვა, პოლონეთი და სლოვაკეთი ევროკავშირში გაწევრიანდნენ, რასაც მოყვა ანალოგიური ნაბიჯი ბულგარეთისა და რუმინეთისგან 2007 წელს (იხილეთ ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოები). რუსეთის მთავრობა შიშობდა, რომ უკრაინის ევროკავშირსა და ნატოში გაწევრიანებით შეიკვრებოდა მოკავშირე ქვეყნების დასავლური კედელი, რაც შეზღუდავდა რუსეთის წვდომას შავ ზღვაზე. გამომდინარე იქიდან, რომ სამხრეთ კორეა და იაპონია აშშ-ის მოკავშირეები არიან, რუსეთის მთავრობა შეშფოთდა, რომ რუსეთის გარშემო იკვრებოდა მტრულად განწყობილი ქვეყნების ალიანსი. ღირსების რევოლუციის შემდგომ პერიოდში უკრაინის ეკონომიკურად მნიშვნელოვან დონბასის რეგიონში მიმდინარე ომში რუსეთმა მხარი დაუჭირა დონეცკის სახალხო რესპუბლიკისა და ლუგანსკის სახალხო რესპუბლიკის სეპარატისტულ მილიციას. დონბასის რეგიონში, რომელსაც აღმოსავლეთით რუსეთი ესაზღვრება, ეთნიკურად რუსი მოსახლეობა უმრავლესობაშია. 2014 წლის შემდეგ რუსეთ-უკრაინის ომს შეეწირა 13,000-ზე მეტი ადამიანი და შედეგად მოყვა დასავლეთის მიერ რუსეთზე განხორციელებული სანქციები.[2]

2019 წელს უკრაინის კონსტიტუციაში შევიდა ცვლილებები, რამაც მკაცრად განსაზღვრა ქვეყნის სტრატეგიული კურსი ევროკავშირისა და ნატოს წევრობისადმი. 2021-22 წლებში უკრაინის საზღვართან რუსეთის სამხედრო დანაყოფების ზრდამ ხელი შეუწყო ამ ორ ქვეყანას შორის დაძაბულობის ზრდას და კიდევ უფრო გააუარესა მათი ურთიერთობა, რასაც მოყვა ამერიკის შეერთებული შტატების მხრიდან მკაცრი მიმართვა, რომ შეჭრის მცდელობას რუსეთის ეკონომიკაზე მძიმე შედეგი ექნებოდა.[3][4] 2022 წლის 24 თებერვალს რუსეთი უკრაინაში შეიჭრა, რამაც უკრაინას უბიძგა, მის აღმოსავლელ მეზობელთან დიპლომატიური ურთიერთობები შეეწყვიტა.[5][6]

ქვეყნების შედარება

რედაქტირება
რუსეთი უკრაინა
დროშა    
გერბი    
მოსახლეობა 146,171,015 (ყირიმის ჩათვლით) [7] 41,319,838 (ყირიმის გარეშე) [8]
ფართობი კმ2 [9] კმ2[10]
მოსახლეობის სიმჭიდროვე 8/კმ2 73.8/კმ2
სასაათო სარტყლები 9 1
ექსკლუზიური ეკონომიკური ზონა 8095881 კმ2 147318 კმ2
დედაქალაქი მოსკოვი კიევი
უდიდესი ქალაქი მოსკოვი (მოსახ. 12,197,596) კიევი (მოსახ. 2,900,920)
მთავრობა ფედერალური ნახევრად საპრეზიდენტო
კონსტიტუციური რესპუბლიკა 		უნიტარული ნახევრად საპრეზიდენტო
კონსტიტუციური რესპუბლიკა
ოფიციალური ენა რუსული უკრაინული
ძირითადი რელიგიები 71% მართლმადიდებელი[11]
15% არარელიგიური
10% მუსლიმი
2% სხვა მიმდინარეობის ქრისტიანი
1% კათოლიკე
1% სხვა რელიგიის წარმომადგენელი 		34% უკრაინის მართლმადიდებელი ეკლესიის წევრი[12]
27.6% არაეკლესიური მართლმადიდებელი
13.8% მოსკოვის საპატრიარქოს წევრი
8.2% უკრაინის გრეკოკათოლიკური ეკლესიის წევრი
0.7% პროტესტანტი და ევანგელისტი
0.4% რომის კათოლიკური ეკლესიის წევრი
0.6% სხვა
8.8% არადენომინაციური
5.6% არარელიგიური
ეთნიკური ჯგუფები 80.90% რუსები
8.75% თურქულენოვანი ხალხები
3.96% სხვა ინდოევროპულენოვანი ხალხები (2.03% უკრაინელები)
3.78% კავკასიელები
1.76% ფინელი და მონღოლი ხალხები და სხვა 		77.8% უკრაინელები
17.3% რუსები
4.9% სხვა/დაუზუსტებელი
მშპ (ნომინალი) საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიხედვით $1,576 მილიარდი[13] $126 მილიარდი[13]
მშპ (მუპ) საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიხედვით $4,328 მილიარდი[14] $576 მილიარდი[14]
ერთ სულ მოსახლეზე მშპ (ნომინალი) საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიხედვით $11,273 (2021) $4,384 (2021)
ერთ სულ მოსახლეზე მშპ (მუპ) საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიხედვით $29,495 (2021) $13,943 (2021)
სამხედრო სიძლიერე

აქედან 28,000 არის ყირიმში, რომელიც საერთაშორისოდ აღიარებულია უკრაინის ნაწილად, ხოლო 3,000 აღმოსავლეთ უკრაინაშია.[15]

მოქმედი პრეზიდენტი ვლადიმერ პუტინი ვოლოდიმირ ზელენსკი
მოქმედი პრემიერ-მინისტრი მიხეილ მიშუსტინი დენის შმიგალი
ბირთვული რაკეტები

აქტიური/სრული

1,600 / 6,850 (2019) 0 / 0 (2019)

ურთიერთობის ისტორია

რედაქტირება

კიევის რუსეთი

რედაქტირება
 
კიევის რუსეთის დედაქალაქი იყო კიევი, კიევის რუსეთს მართავდა ვარიაგი რიურიკოვიჩების დინასტია, რომელმაც თანდათანობით სლავიანიზაცია განიცადა.

როგორც რუსეთი, ისე უკრაინა წარმოადგენს კიევის რუსეთის (ასევე ცნობილი, როგორც ძველი რუსეთი) მემკვიდრეს. კიევის რუსეთი იყო სახელმწიფო წყობა, რომელმაც მე-10 საუკუნეში ბიზანტიური ეკლესიის გავლენის ქვეშ გააერთიანა სხვადასხვა ეროვნების რამდენიმე ტომი და საგვარეულო. ძველი რუსული ქრონიკების მიხედვით, კიევი, თანამედროვე უკრაინის დედაქალაქი გამოცხადდა რუსული ქალაქების დედად რადგან ის გვიანდელი შუა საუკუნეების ძლიერი სახელმწიფოს, კიევის რუსეთის, დედაქალაქი იყო. [16]

მოსკოვის დიდი სამთავრო და რუსეთის იმპერია

რედაქტირება

კიევის რუსეთში მონღოლების შემოსევის შემდეგ რუსი და უკრაინელი ხალხების ისტორია იყოფა.[17] რუსმა ხალხმა წარმატებით გააერთიანა კიევის რუსეთის ჩრდილო პროვინციები და რუსეთის სამეფოდ გარდაქმნეს. უკრაინა ჯერ ლიტვის დიდი სამთავროს მმართველობის ქვეშ მოექცა, შემდეგ კი - პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობისა. თანამეგობრობის შემადგენლობაში ყოფნისას მებრძოლმა ზაპოროჟიელმა კაზაკებმა უარი თქვეს პოლონიზაციაზე და ამის გამო ხშირად უხდებოდათ შეტაკება თანამეგობრობის ხელისუფლებასთან, რომელსაც პოლონეთის ფეოდალური კლასი შლიახტა მართავდა.[18]

კაზაკებს შორის არსებულმა მღელვარება საბოლოოდ თანამეგობრობის წინააღმდეგ ამბოხში გადაიზარდა და კაზაკებმა გადაწყვიტეს, მოკავშირედ აერჩიათ რუსეთი, რომელთანაც კულტურის, ენისა და რელიგიის კუთხით ბევრი საერთო ჰქონდათ. ამას ფორმალური სახე მიეცა პერეიასლავის ხელშეკრულების სახით 1654 წელს.[18] მე-17 საუკუნის შუახანებიდან მოყოლებული უკრაინა თანდათანობით შეიერთა რუსეთის იმპერიამ, რომელიც მე-18 საუკუნის მიწურულს პოლონეთის დანაწილების შემდეგ რუსეთად გარდაიქმნა. ამის შემდეგ მალევე რუსეთის იმპერიამ ძალის გამოყენებით დაშალა კაზაკების არმია და კაზაკების უმეტესობა რუსეთის იმპერიის სამხრეთ ნაწილში მდებარე რეგიონში, ყუბანში გადასახლდა.

რუსეთის იმპერია უკრაინელებს (და ბელარუსებს) ეთნიკურად რუსებად თვლიდა და მათ „მცირე რუსებს“ უწოდებდა.[19] პირველი მსოფლიო ომის დასრულებამდე ამ შეხედულებას მხოლოდ უკრაინელი ნაციონალისტების მცირე ნაწილი ეწინააღმდეგებოდა.[20] მიუხედავად ამისა, „უკრაინული სეპარატიზმის“ მოსალოდნელი საფრთხის საპასუხოდ მიღებული იქნა ზომები, რომლებიც მიზნად ისახავდა „მცირე რუსების“ რუსიფიკაციას.[20] 1804 წელს სკოლებში აიკრძალა უკრაინული ენა, როგორც საგანი და სწავლების ენა.[21] 1876 წელს ალექსანდრე II-ის მიერ ემსის უკაზის განკარგულებით აიკრძალა უკრაინულენოვანი წიგნების უმეტესობის გამოქვეყნება და იმპორტირება, უკრაინულ ენაზე საჯარო სპექტაკლების გამართვა და მოხსენებების წაკითხვა, ასევე უკრაინულ ენაზე სანოტო ჩანაწერების ბეჭდვაც კი.[22]

საბჭოთა კავშირი

რედაქტირება
 
უკრაინის სსრ-ის მდებარეობა (წითლად) სსრკ-ში 1922-1936 წლებში.
 
უკრაინელთა რაოდენობა და პროპორციული წილი რსფსრ-ის მოსახლეობაში (1926 წლის აღწერა).

უკრაინის სახალხო რესპუბლიკა

რედაქტირება

თებერვლის რევოლუციამ საფუძველი ჩაუყარა ოფიციალურ ურთიერთობას რუსეთის დროებით მთავრობასა და უკრაინის ცენტრალურ რადას შორის, რომელსაც რუსეთის მთავრობაში მისი კომისარი, პეტრო სტებნიცკი წარმოადგენდა. იმავდროულად დმიტრი ოდინეცი დაინიშნა უკრაინის მთავრობაში რუსულ საქმეთა წარმომადგენლად. 1918 წელს საბჭოთა ხელისუფლების მიერ განხორციელებული სამხედრო აგრესიის შემდეგ უკრაინამ გამოაცხადა რუსეთის რესპუბლიკიდან სრული დამოუკიდებლობა 1918 წლის 22 იანვარს და ჩამოყალიბდა უკრაინის სახალხო რესპუბლიკად, რა ფორმითაც იარსება 1917 წლიდან 1922 წლამდე. ბრესტ-ლიტოვსკის ორმა ზავმა, რომელსაც უკრაინამ და რუსეთმა ცალ-ცალკე მოაწერეს ხელი ცენტრალურ ძალებთან ერთად, მათ შორის არსებული სამხედრო კონფლიქტი ჩააცხრო და იმავე წელს სამშვიდობო მოლაპარაკებები დაიწყო.

I მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ უკრაინა დამოუკიდებლობისთვის გაჩაღებული ომის ფრონტად იქცა, რაც ხშირად განიხილება რუსეთის სამოქალაქო ომის ნაწილად. პირადი პოლიტიკური შეხედულებებიდან გამომდინარე როგორც რუსები, ისე უკრაინელები თითქმის ყველა არმიის შემადგენლობაში იბრძოდნენ.[nb 1]

1922 წელს უკრაინა და რუსეთი გახდნენ საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირის დამფუძნებელი წევრები. მათ ასევე ხელი მოაწერეს 1991 წლის დეკემბრის ხელშეკრულებას, რომლის საფუძველზეც საბჭოთა კავშირმა არსებობა შეწყვიტა.[nb 2]

რუსეთის იმპერიის დასრულებით ავტომატურად გაუქმდა უკრაინული ენის აკრძალვა.[21] ამას მოყვა კორენიზაციის პერიოდი, რაც გულისხმობდა სხვადასხვა საბჭოთა რესპუბლიკების კულტურათა ხელშეწყობას.[23]

ჰოლოდომორი

რედაქტირება
იხილეთ აგრეთვე: ჰოლოდომორი და შიმშილი საბჭოთა კავშირში (1932–1933)

1932–1933 წლებში უკრაინამ გამოსცადა ჰოლოდომორი (უკრაინულად: Голодомор, „შიმშილით განადგურება“; სათავეა 'Морити голодом', „შიმშილით დახოცვა“), რომელიც ადამიანის ხელით გამოწვეული შიმშილობა იყო უკრაინის საბჭოთა სოციალისტურ რესპუბლიკაში, რასაც 7.5 მილიონამდე უკრაინელის სიცოცხლე შეეწირა. უკრაინის სსრ-ის მილიონობით მოქალაქე, რომელთა უმრავლესობა ეთნიკურად უკრაინელი იყო, შიმშილით დაიხოცა მშვიდობიან პერიოდში მომხდარი უპრეცედენტო კატასტროფის დროს. მკვლევარები ვერ თანხმდებიან, ბუნებრივ ფაქტორებს უფრო დიდი წვლილი ჰქონდა ამ შიმშილის გამოწვევაში თუ არასწორ ეკონომიკურ პოლიტიკას და რამდენად იყო წინასწარგანზრახული უკრაინელი გლეხობის განადგურება საბჭოთა ლიდერების მიერ.[24]

ჰოლოდომორის შიმშილი გავრცელდა ბევრ საბჭოთა რესპუბლიკაში, მათ შორის რუსეთსა და ყაზახეთში. რადგან განზრახვის პირდაპირი მტკიცებულება არ არსებობს, მკვლევარები ასევე უშვებენ შესაძლებლობას, რომ ჰოლოდომორი გამოიწვია კერძო საკუთრების ლიკვიდაციისა და საბჭოთა ინდუსტრიალიზაციის პერიოდში განხორციელებულ რადიკალურ ცვლილებებთან დაკავშირებულმა ეკონომიკურმა პრობლემებმა, რასაც თან დაერთო 1930-იანი წლების დასაწყისში გავრცელებული გვალვა. თუმცა 2010 წლის 1 იანვარს კიევის სააპელაციო სასამართლომ იოსებ სტალინი, ლაზარ კაგანოვიჩი, ვიაჩესლავ მოლოტოვი და უკრაინელი საბჭოთა ლიდერები, სტანისლავ კოსიორი და ვლას ჩუბარი, სხვა თანამდებობის პირებთან ერთად, სიკვდილის შემდგომ ცნო დამნაშავედ ჰოლოდომორის შიმშილობის პერიოდში უკრაინელთა გენოციდში.[24]

თანამედროვე ურთიერთობა

რედაქტირება

1990-იანი წლები

რედაქტირება
 
რუსეთის საელჩო უკრაინაში, 2008 წელი
 
უკრაინის საელჩო რუსეთში, 2010 წელი

ბირთვული განიარაღება

რედაქტირება

სსრკ-ის დაშლის შემდეგ უკრაინამ დამოუკიდებლობა მოიპოვა და მემკვიდრეობით მიიღო მსოფლიოში სიდიდით მესამე ბირთვული რეზერვი, ასევე ბირთვული იარაღის დაპროექტებისა და წარმოების საშუალებები.[25][26][27] ქვეყანას ჰქონდა 130 UR-100N საკონტინენტთაშორისო ბალისტიკური რაკეტა (კბრ) თითოეული 6 ქობინით, 46 RT-23 კბრ თითოელი 10 ქობინით, ასევე 33 მძიმე ბომბდამშენი, რაც ჯამში უკრაინის ტერიტორიაზე არსებულ დაახლოებით 1700 ქობინს შეადგენდა.[28] მიუხედავად იმისა, რომ უკრაინას იარაღზე ფიზიკური კონტროლი ჰქონდა, მას არ გააჩნდა სამოქმედო კონტროლი, რადგან რუსეთის მიერ კონტროლირებად ელექტრონულ ამოქმედების ნებადამრთველ რგოლზე და ბრძანებისა და კონტროლის სისტემაზე იყვნენ დამოკიდებული. 1992 წელს უკრაინა დათანხმდა, ნებაყოფლობით მოეცილებინა 3000-ზე მეტი ტაქტიკური ბირთვული იარაღი.[25]

1994 წელს ამერიკის შეერთებულ შტატებს, რუსეთსა და გაერთიანებულ სამეფოსთან ერთად ბუდაპეშტის მემორანდუმზე ხელის მოწერის შემდეგ, რასაც მოყვა მსგავსი შეთანხმება საფრანგეთთან და ჩინეთთან, უკრაინა დათანხმდა, გაენადგურებინა დარჩენილი ბირთვული იარაღი და გაწევრიანებულიყო ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის ხელშეკრულებაში (ბიგ).[29][30][31] 1996 წელს უკრაინამ საბჭოთა პერიოდის სტრატეგიული ქობინები მთლიანად რუსეთს გადასცა.

შავი ზღვის ფლოტისა და სევასტოპოლის გაყოფა

რედაქტირება

მეორე მნიშვნელოვანი სადავო საკითხი წლების მანძილზე იყო შავი ზღვის ფლოტისა და მისი სამოქმედო ბაზების, ძირითადად სევასტოპოლის ბედი ყირიმის ნახევარკუნძულზე.[27] საკითხი გაამწვავა უკრაინის მხრიდან გაკეთებულმა განცხადებამ, რომ მთელი ფლოტი რუსეთის იურისდიქციაში იყო და უკრაინა ნატოს გაწევრიანების სამოქმედო გეგმის მიხედვით იმოქმედებდა, რასაც მოყვა რუსი პოლიტიკოსების მიერ ყირიმის ტერიტორიის ნაწილზე პრეტენზიის გამოთქმა და რუსეთის პარლამენტის დადგენილება, რომ 1954 წელს ყირიმის უკრაინისთვის საჩუქრად გადაცემა არალეგიტიმური იყო, რის შედეგადაც ნახევარკუნძული მოლაპარაკებებში განხილვის საგნად იქცა.[27][32]

ყირიმის გადაცემის ინიციატორად ითვლება საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის მდივანი ნიკიტა ხრუშჩოვი.[33] რამდენიმეწლიანი აქტიური მოლაპარაკებების შემდეგ საკითხი საბოლოოდ 1997 წელს გადაწყდა. გაყოფის ხელშეკრულების ფარგლებში ფლოტი გაიყო და რუსეთს საშუალება მიეცა, სევასტოპოლში მდებარე სამხედრო-საზღვაო ბაზების ნაწილი იჯარით მიეცა რუსეთის სამხედრო-საზღვაო ფლოტისთვის 2017 წლამდე, ხოლო მეგობრობის შეთანხმებამ გააუმჯობესა სტრატეგიული პარტნიორობის პრინციპი, მოიტანა არსებული საზღვრების დაურღვევლობის აღიარება, დაადგინა ტერიტორიული მთლიანობისადმი პატივისცემა და ორმხრივი მზაობა, ერთმანეთის უსაფრთხოება საფრთხის ქვეშ არ დაეყენებინათ.[34][35]

ეკონომიკა

რედაქტირება

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი სადავო საკითხი ეხებოდა ენერგიის მიწოდებას, რადგან საბჭოთა კავშირიდან ნავთობისა და ბუნებრივი აირის ზოგიერთი მილსადენი უკრაინის გავლით შედიოდა დასავლეთ ევროპაში. მოგვიანებით, როცა ძალაში შევიდა ახალი ხელშეკრულებები, უკრაინამ რუსეთისადმი არსებული ბუნებრივი აირის დავალიანება გადაიხადა საბჭოთა კავშირიდან დარჩენილი ბირთვული შეიარაღებით, როგორიცაა მაგალითად სტრატეგიული ბომბდამშენი ტუ-160.[36]

უკრაინის ექსპორტში რუსეთის წილი შემცირდა 1997 წლის 26.2%-დან 1998-2000 წლის 23%-მდე, თუმცა იმპორტის წილი 45-50%-ზე შენარჩუნდა. ჯამში უკრაინა ვაჭრობის მესამედიდან ნახევრამდე რუსეთის ფედერაციასთან აწარმოებდა. დამოკიდებულება განსაკუთრებით ძლიერი იყო ენერგიის საკითხში. წლიურად მოხმარებული ბუნებრივი აირის 70–75% და ნავთობის 80%-მდე რუსეთიდან შედიოდა. ექსპორტის სფეროშიც უკრაინა რუსეთზე იყო დამოკიდებული. რუსეთი რჩებოდა უკრაინის მთავარ ბაზრად შავ მეტალურგიაში, ფოლადის ფილებსა და მილებში, ელექტრულ მექანიზმებში, ლითონსაჭრელ ჩარხებსა და აღჭურვილობაში, საკვებში და ქიმიური მრეწველობის პროდუქტებში. რუსეთი იმედისმომცემი ბაზარი იყო ძვირადღირებული უკრაინული პროდუქციის გასაყიდად, რომლის 90% ისტორიულად რუს მომხმარებელზე იყო გათვლილი.[37]

1997 წელს ძველი მყიდველების დაკარგვის გამო უკრაინამ განიცადა 97–99%-იანი ვარდნა ისეთი პროდუქტების წარმოებაში, როგორიც იყო ციფრული საკონტროლო სისტემის მქონე სამრეწველო მექანიზმები, ტელევიზორები, მაგნიტოფონები, ექსკავატორები, ავტომობილები და ტრაქტორები. იმავდროულად, მიუხედავად პოსტკომუნისტური სტაგნაციისა, რუსეთი უკრაინის ეკონომიკაში რჩებოდა სიდიდით მეოთხე ინვესტორად აშშ-ის, ნიდერლანდებისა და გერმანიის შემდეგ. 1998 წელს უკრაინამ პირდაპირი უცხოური ინვესტიციებით მიიღო $2.047 მილიარდი, საიდანაც რუსეთის წილი $150.6 მილიონი იყო.[37]

2000-იანი წლები

რედაქტირება
 
ვლადიმერ პუტინი და ლეონიდ კუჩმა 2003 წლის დეკემბერში.

უკრაინის 2004 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებამდე აქტიურად განიხილებოდა რამდენიმე სადავო საკითხი, მათ შორის იყო სპეკულაციები რუსული თვითმფრინავის შემთხვევით ჩამოგდებაზე უკრაინის ჯარის მიერ და უთანხმოება ტუზლას კუნძულის შესახებ. მიუხედავად ამისა, ლეონიდ კუჩმას მმართველობისას რუსეთთან ურთიერთობები გაუმჯობესდა. 2002 წელს რუსეთის ხელისუფლებამ მონაწილეობა მიიღო ხმელნიცკისა და როვნოს ატომური ელექტროსადგურების მშენებლობის დაფინანსებაში.[38] 2003 წელს რუსეთი შეეცადა, უკრაინა გაეწევრიანებინა მის მიერ შექმნილ ევრაზიულ ეკონომიკურ კავშირში, რომელსაც რუსეთი მართავდა. თუმცა პრეზიდენტ ვიქტორ იუშჩენკოს ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ ხელახლა იჩინა თავი რამდენიმე პრობლემამ, მათ შორის გაზის უთანხმოებამ, რისი მიზეზიც იყო უკრაინის ევროკავშირთან თანამშროლობის ზრდა და ნატოში გაწევრიანებისკენ სწრაფვა.

უკრაინაში რუსეთთან ურთიერთობის აღქმა რეგიონული ფაქტორების მიხედვით მნიშვნელოვნად განსხვავდება. ბევრი რუსულენოვანი აღმოსავლური და სამხრეთ რეგიონი, რომლებიც ასევე წარმოადგენენ უკრაინაში რუსული დიასპორის უმრავლესობის საცხოვრებელს, მხარს უჭერენ რუსეთთან დაახლოებას.[39] თუმცა უფრო ცენტრალურ და განსაკუთრებით დასავლურ რეგიონებში (რომლებიც არასდროს ყოფილა იმპერიალისტური რუსეთის ნაწილი) ნაკლებად კეთილგანწყობილი არიან რუსეთთან[40][41][42][43] და განსაკუთრებით საბჭოთა კავშირთან ისტორიული კავშირის იდეისადმი.[44]

რუსეთს სხვა ქვეყნის ანექსიის განზრახვა არ აქვს.
— რუსეთის პრეზიდენტი პუტინი (2004 წლის 24 დეკემბერი)[45]

რუსეთში უკრაინისადმი დამოკიდებულება რეგიონების მიხედვით არ განსხვავდება,[46] თუმცა მთლიანობაში უკრაინის ბოლოდროინდელი მცდელობები ევროკავშირსა და ნატოში გაწევრიანებაზე აღიქმება, როგორც მკაცრად პროდასავლური, ანტირუსული კურსი და შესაბამისად მტრული დამოკიდებულება რუსეთისადმი. ამის გამო რუსეთში უკრაინისადმი დადებითი დამოკიდებულება შემცირდა[47] (მიუხედავად იმისა, რომ უკრაინის პრეზიდენტმა ვიქტორ იუშჩენკომ რუსეთი დაარწმუნა, რომ ნატოში გაწევრიანება ანტირუსულ ქმედებას არ წარმოადგენდა[48] და პუტინმა აღნიშნა, რომ რუსეთი მხარს უჭერს უკრაინის ევროკავშირში შესვლას[49]). სიტუაცია გაამწვავა უკრაინაში მიმდინარე საჯარო დისკუსიამ, უნდა ჰქონოდა თუ არა რუსულ ენას ოფიციალური სტატუსი[50] და გამხდარიყო მეორე სახელმწიფო ენა.[51][52] 2009 წლის გაზის კონფლიქტის პერიოდში რუსულმა მედიამ თითქმის ერთხმად წარმოაჩინა უკრაინა აგრესორ და ხარბ სახელმწიფოდ, რომელიც რუსეთის მტრების მხარეს დგებოდა და ბოროტად სარგებლობდა იაფი რუსული ბუნებრივი აირით.[53]

რუსეთ-უკრაინის ურთიერთობა კიდევ უფრო გააუარესა 2007–2008 წელს გაკეთებულმა აგრესიულმა განცხადებებმა როგორც რუსეთის (მაგ. საგარეო საქმეთა სამინისტრო,[54] მოსკოვის მერი იური ლუჟკოვი[55] და იმდროინდელი პრეზიდენტი ვლადიმერ პუტინი[48][56]), ისე უკრაინელი პოლიტიკოსების მხრიდან (მაგ. საგარეო საქმეთა ყოფილი მინისტრი ბორის ტარასიუკი,[57] იუსტიციის მინისტრის მოადგილე ევგენი კორნიჩუკი[58] და საპარლამენტო ოპოზიციის იმდროინდელი ლიდერი იულია ტიმოშენკო.[59]

სევასტოპოლში შავი ზღვის ფლოტის სტატუსი უთანხმოებისა და დაძაბულობის გამომწვევ მიზეზად დარჩა.[46][60]

ტიმოშენკოს მეორე მთავრობა

რედაქტირება
 
ვლადიმერ პუტინი და ვიქტორ იუშჩენკო 2008 წლის თებერვალში

2008 წლის თებერვალში რუსეთი ცალმხრივად გავიდა უკრაინა-რუსეთის სამთავრობათაშორისო შეთანხმებიდან სარაკეტო თავდასხმის გამაფრთხილებელი მთავარი ცენტრის შესახებ, რომელსაც 1997 წელს მოეწერა ხელი.[61]

რუსეთ-საქართველოს ომის დროს უკრაინასა და რუსეთს შორის ურთიერთობა დაიძაბა, რადგან უკრაინა იყო საქართველოს მხარდამჭერი და საქართველო მისგან იარაღს ყიდულობდა. გარდა ამისა, უკრაინამ დააწესა ახალი რეგულაციები რუსეთის შავი ზღვის ფლოტის მიმართ, რომელიც გემებსა და საზღვარო ქვეითებს ომში გზავნიდა. კერძოდ, უკრაინამ მოსთხოვა რუსეთს, წინასწარ აეღო ნებართვა, როცა უკრაინის საზღვრის გადაკვეთა გახდებოდა საჭირო, რაზეც რუსეთმა უარი განაცხადა.[62][63] შემდგომი უთანხმოება საქართველოსთან მიმართებაში პოზიციაზე და რუსეთთან ურთიერთობაზე გახდა ერთ-ერთი მიზეზი 2008 წლის სექტემბერში უკრაინის პარლამენტში ჩვენი უკრაინა - სახალხო თავდაცვის ბლოკი+იულია ტიმოშენკოს ბლოკის კოალიციის დაშლისა[64] (2008 წლის 16 დეკემბერს კოალიცია თავიდან ჩამოყალიბდა ახალ პარტნიორთან, ლიტვინის ბლოკთან ერთად[65]). ამან ხელახლა გააღვივა უთანხმოება ყირიმში რუსეთის ჯარის არსებობასთან დაკავშირებით.

2008 წლის 2 ოქტომბერს რუსეთის პრემიერ-მინისტრმა ვლადიმერ პუტინმა უკრაინა დაადანაშაულა საქართველოსთვის იარაღის მიწოდებაში სამხრეთ ოსეთის ომის დროს. პუტინმა ასევე განაცხადა, რომ მოსკოვს ჰქონდა მტკიცებულებები, რომლის თანახმადაც უკრაინელი სამხედრო ექსპერტები ომის დროს კონფლიქტის ზონაში იმყოფებოდნენ. უკრაინამ ეს ბრალდებები უარყო. იარაღების ექსპორტიორი სახელმწიფო კომპანიის უკრსპეცექსპორტის ხელმძღვანელმა განაცხადა, რომ ომის დროს იარაღი არ გაუყიდიათ, ხოლო თავდაცვის მინისტრმა იური ეხანუროვმა უარყო, რომ უკრაინის სამხედრო შემადგენლობა საქართველოს მხარეს იბრძოდა.[66]

უკრაინის გენერალურმა პროკურორმა ოლექსანდრ მედვედკომ 2009 წლის 25 სექტემბერს დაადასტურა, რომ უკრაინის შეიარაღებული ძალებიდან არავის მიუღია მონაწილეობა 2008 წლის სამხრეთ ოსეთის ომში, არც მათი იარაღი ან სამხედრო აღჭურვილობა ყოფილა გამოყენებული ამ კონფლიქტში და ქართული მხარისთვის დახმარება არ გაუწევიათ. უკრაინელმა თანამდებობის პირებმა ოფიციალურ განცხადებაში აღნიშნეს, რომ სამხედრო აღჭურვილობის საერთაშორისო გადაზიდვები უკრაინასა და საქართველოს შორის 2006–2008 წლებში ხორციელდებოდა მანამდე გაფორმებული ხელშეკრულებების, უკრაინის კანონმდებლობისა და საერთაშორისო კონვენციების თანახმად.[67]

აშშ-მა მხარი დაუჭირა უკრაინის 2008 წლის იანვრის განცხადებას ნატოში გაწევრიანებაზე, რომლითაც უკრაინას ნატოში გაწევრიანების სამოქმედო გეგმის მიღება სურდა.[68][69][70] რუსეთი მკაცრად დაუპირისპირდა უკრაინისა და საქართველოს ნატოში გაწევრიანების ყველანაირ პერსპექტივას.[nb 3][71][72][73] 2008 წელს ბუქარესტში გამართული ნატო-რუსეთის საბჭოს სამიტზე პუტინის გამოსვლის სავარაუდო ჩანაწერის თანახმად, პუტინმა ისაუბრა რუსეთის პასუხისმგებლობაზე, დაიცვას ეთნიკურად რუსი მოსახლეობა უკრაინაში და მოუწოდა ნატოს, გონივრულად ემოქმედათ; ზოგიერთი მედია საშუალების თანახმად, პუტინმა აშშ-ის პრეზიდენტს გადაკვრით მიანიშნა, რომ ნატოში გაწევრიანების შემთხვევაში უკრაინის ტერიტორიული მთლიანობა დაირღვეოდა.[74] 2010 წელს აშშ-ის დიპლომატიური ტელეგრამების გაჟონვისას გასაჯაროებული ერთ-ერთი დოკუმენტის თანახმად, „პუტინი ირიბად უარყოფდა უკრაინის ტერიტორიულ მთლიანობას, მიანიშნებდა, რომ უკრაინა ხელოვნური წარმონაქმნია, რომელიც პოლონეთის, ჩეხეთის რესპუბლიკის, რუმინეთისა და განსაკუთრებით რუსეთის ტერიტორიების გაერთიანებით შეიქმნა მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ“.[75]

 
ვლადიმერ პუტინი და იულია ტიმოშენკო 2009 წლის ნოემბერში

2009 წლის გაზის კონფლიქტის პერიოდში შეწყდა უკრაინის გავლით რუსული ბუნებრივი აირის ექსპორტი.[76] ურთიერთობა კიდევ უფრო გაუარესდა, როცა რუსეთის პრემიერ-მინისტრმა პუტინმა განაცხადა, რომ „უკრაინის პოლიტიკურ ლიდერებს არ გააჩნიათ უნარი, გადაჭრან ეკონომიკური პრობლემები და [...] სიტუაცია ხაზს უსვამს [უკრაინული] ხელისუფლების დანაშაულებრიობის მაღალ დონეს“,[77][78] ხოლო 2009 წლის თებერვალში (კონფლიქტის შემდეგ) უკრაინის პრეზიდენტმა იუშჩენკომ[79][80] და უკრაინის საგარეო საქმეთა მინისტრმა რუსეთის პრეზიდენტის დიმიტრი მედვედევის განცხადებას, რომ უკრაინამ უნდა აუნაზღაუროს ევროპის ქვეყნებს გაზის კრიზისისგან მიღებული ზარალი, უწოდეს „ემოციური განცხადება, რომელიც არამეგობრული და აგრესიულია უკრაინისა და ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოების მიმართ“.[81][82]

ვიდეობლოგი, რომელშიც რუსეთის პრეზიდენტი დიმიტრი მედვედევი მიმართავს უკრაინის პრეზიდენტს ვიქტორ იუშჩენკოს 2009 წლის 11 აგვისტოს. (ჩანაწერი ინგლისურ ენაზე).

მას შემდეგ, რაც საინვესტიციო კონფერენციაზე გამოცხადდა უკრაინისა და ევროკავშირის მიერ შემუშავებული ერთობლივი „გენერალური გეგმა“ უკრაინის ბუნებრივი აირის ინფრასტრუქტურის მოდერნიზაციის შესახებ (2009 წლის 23 მარტს), რუსეთის ენერგეტიკის მინისტრმა სერგეი შმატკომ ამავე კონფერენციაზე აღნიშნა, რომ ისე ჩანდა, თითქოს უკრაინა იურიდიულად ევროკავშირთან უფრო ახლოს დგებოდა, რაც შესაძლოა, მოსკოვის ინტერესებისთვის ზიანის მომტანი ყოფილიყო.[83] პუტინის თანახმად, „ასეთი საკითხების განხილვა ძირითადი მიმწოდებლის დასწრების გარეშე უბრალოდ არასერიოზულია“.[83]

WikiLeaks-ის მიერ აშშ-ის დიპლომატიური ტელეგრამების გაჟონვისას გასაჯაროებული ერთ-ერთი დოკუმენტის თანახმად, რომელიც 2009 წლის იანვრის რუსეთ-უკრაინის გაზის კრიზისს ეხება, უკრაინაში აშშ-ის ელჩი უილიამ ტეილორი ციტირებდა რუსეთში უკრაინის ელჩს კონსტანტინ გრიშენკოს, როცა გამოხატავდა თავის აზრს, რომ კრემლის ლიდერებს სურდათ, კიევში მმართველად ეხილათ მთლიანად მათზე დაქვემდებარებული ადამიანი; პუტინი „ვერ იტანდა“ მაშინდელ პრეზიდენტს იუშჩენკოს და თვალში არ მოსდიოდა იანუკოვიჩი, თუმცა მაშინდელ პრემიერ-მინისტრს ტიმოშენკოს განიხილავდა, როგორც პიროვნებას, ვისაც არ ენდობოდა, თუმცა მასთან მოლაპრაკება შეიძლებოდა.[84]

2009 წლის 11 აგვისტოს რუსეთის პრეზიდენტმა დიმიტრი მედვედევმა გამოაქვეყნა ვიდეობლოგი ვებსაიტზე Kremlin.ru და LiveJournal-ის ოფიციალურ კრემლის ბლოგზე, რომელშიც გააკრიტიკა იუშჩენკო რუსეთ-უკრაინის ურთიერთობის გაუარესებისა და „უკრაინის ხელისუფლების ანტირუსული პოზიციის“ გამო.[nb 4] მედვედევმა ასევე განაცხადა, რომ უკრაინაში ახალ ელჩს არ გაგზავნიდა მანამ, სანამ ურთიერთობა არ გაუმჯობესდებოდა.[85][86][nb 5][87] იუშჩენკომ წერილით უპასუხა, სადაც აღნიშნული იყო, რომ არ ეთანხმებოდა მოსაზრებას, თითქოს რუსეთ-უკრაინის ურთიერთობას პრობლემები შეექმნა და გაუგებარი იყო, რატომ გამორიცხა რუსეთის პრეზიდენტმა ამ საკითხში რუსეთის პასუხისმგებლობა.[88][89][nb 6]

ანალიტიკოსებმა განაცხადეს, რომ მედვედევის გზავნილი სპეციალურად შეირჩა დროში ისე, რომ უკრაინის 2010 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების კამპანიაზე გავლენა მოეხდინა.[85][91] აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის წარმომადგენელმა, რომელმაც კომენტარი გააკეთა მედვედევის გზავნილზე, აღნიშნა: „მნიშვნელოვანია, უკრაინასა და რუსეთს კონსტრუქციული ურთიერთობა ჰქონდეთ. ამ ფონზე ასეთი კომენტარები ზედმეტი მგონია. თუმცა უკრაინას აქვს უფლება, მომავალში გადაწყვეტილებები თავად მიიღოს და მივიჩნევთ, რომ მას აქვს ნატოში გაწევრიანების უფლება, თუკი თავად ასე გადაწყვეტს.“[92]

2009 წლის 7 ოქტომბერს რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა სერგეი ლავროვმა გაახმოვანა რუსეთის მთავრობის სურვილი, რუსეთ-უკრაინის ურთიერთობაში გადამწყვეტი მნიშვნელობა მინიჭებოდა ეკონომიკას და ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობა გაუმჯობესდებოდა, თუკი ერთობლივ საწარმოებს გახსნიდნენ, განსაკუთრებით მცირე და საშუალო ბიზნესებში.[93] იმავდროულად ხარკოვში შეხვედრაზე ლავროვმა აღნიშნა, რომ რუსეთის ხელისუფლება არ უპასუხებს უკრაინის ინიციატივას რუსეთისა და უკრაინის პრეზიდენტების შეხვედრის შესახებ,[94] მაგრამ „ორი ქვეყნის საგარეო საქმეთა მინისტრებს მუდმივი კავშირი აქვთ.“[95]

2009 წლის 2 დეკემბერს უკრაინის საგარეო საქმეთა მინისტრი პეტრო პოროშენკო და ლავროვი შეთანხმდნენ, თანდათანობით გაეუქმებინათ ცალკეული პიროვნებებისთვის მათ ქვეყნებში შესვლის აკრძალვა.[96]

2010-იანი წლები

რედაქტირება

ვიქტორ იანუკოვიჩის პრეზიდენტობა

რედაქტირება
 
ვიქტორ იანუკოვიჩი და რუსეთის პრეზიდენტი დიმიტრი მედვედევი 2010 წლის 17 მაისს ჰოლოდომორ-გენოციდის ეროვნულ მუზეუმთან კიევში.
 
ვლადიმერ პუტინი მოტოციკლისტთა მე-14 საერთაშორისო რალიზე სევასტოპოლში, ყირიმი, 2010 წლის 24 ივლისი

ბრიტანელი აკადემიკოსის და უკრაინასთან დაკავშირებული საკითხების ექსპერტის ტარას კუზიოს თქმით, ვიქტორ იანუკოვიჩი ყველაზე პრორუსულად განწყობილი და ნეო-საბჭოთა პრეზიდენტი იყო, რაც კი უკრაინას ჰყოლია.[97] პრეზიდენტად არჩევის შემდეგ მან შეასრულა რუსეთის პრეზიდენტის დიმიტრი მედვედევის მიერ 2009 წლის აგვისტოში მისთვის გაგზავნილ წერილში წაყენებული ყველა მოთხოვნა.[97]

2010 წლის 22 აპრილს ვიქტორ იანუკოვიჩმა და დიმიტრი მედვედევმა ხელი მოაწერეს ხარკოვის შეთანხმებას, რომლის ფარგლებშიც რუსეთს 25 წლით გაუხანგრძლივდა სევასტოპოლის სამხედრო-საზღვაო ბაზის იჯარა, სანაცვლოდ კი რუსეთმა აიღო ვალდებულება, უკრაინისთვის შეღავათიანი ტარიფით მიეწოდებინა ბუნებრივი გაზი, რაც 1 კუბურ მეტრზე $100-ის ფასდაკლებას გულისხმობდა.[98][99][100] იჯარის გახანგრძლივების ხელშეკრულებამ აზრთა სხვადასხვაობა გამოიწვია როგორც უკრაინაში, ისე მის ფარგლებს გარეთ.[97]

2010 წლის 17 მაისს პრეზიდენტი დიმიტრი მედვედევი ორდღიანი ვიზიტით ეწვია კიევს.[101] რია-ნოვოსტის თანახმად, ვიზიტის ფარგლებში მედვედევი იმედოვნებდა, რომ ხელს მოაწერდნენ შეთანხმებას „შიდა რეგიონული და საერთაშორისო პრობლემების“ გადასაწყვეტად. ეს საკითხი ასევე გააჟღერა უკრაინის პირველმა ვიცე-პრემიერმა ანდრეი კლიუევმა უკრაინის უმაღლეს რადაში. ახალი ამბების ზოგიერთი სააგენტოს თანახმად, ვიზიტის მთავარი მიზანი იყო რუსეთ-უკრაინას შორის ენერგეტიკის საკითხებთან დაკავშირებით არსებული უთანხმოებების გადაწყვეტა მას შემდეგ, რაც ვიქტორ იანუკოვიჩი დათანხმდა გაზპრომისა დანაფტოგაზის ნაწილობრივ გაერთიანებას.[102] ბუნებრივი აირის სახელმწიფო კომპანიების გაერთიანების გარდა ასევე გაჟღერდა ბირთვული ენერგიის სექტორის გაერთიანების პერსპექტივაც.[103]

რუსეთის პრეზიდენტმა დიმიტრი მედვედევმა (2010 წლის აპრილში[104]) და პრემიერ-მინისტრმა ვლადიმერ პუტინმა (2010 წლის ივნისში[105]) განაცხადეს, რომ ვიქტორ იანუკოვიჩის პრეზიდენტობის პერიოდში ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობა მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა.

2013 წლის 14 მაისს უცნობი სადაზვერვო სამსახურის უცნობი ვეტერანი სერგეი რაზუმოვსკი, რომელიც უსახლკარო ოფიცრების უკრაინული ასოციაციის ხელმძღვანელია, უკრაინულ-რუსული საერთაშორისო მოხალისეთა ბრიგადის შექმნით ინიციატივით გამოვიდა, რათა სირიაში ბაშარ ალ-ასადის ხელისუფლებას დახმარებოდნენ აჯანყებულებთან ბრძოლაში.[106][107][108] ამ ინიციატივის ერთ-ერთი მიზეზი ის იყო, რომ უკრაინის მთავრობა ოფიცერთა კორპუსის მიმართ სათანადო ყურადღებას არ იჩენდა.[109] ამის გამო როზუმოვსკი სირიის მოქალაქეობის მიღებას გეგმავდა.[110] ზოგიერთი წყაროს თანახმად, როზუმოვსკი კრემლის დაქირავებული პროვოკატორია.[111]

2013 წლის 17 ივლისს აზოვის ზღვის რუსულ სანაპიროსთან რუსეთის სანაპირო დაცვის საპატრულო გემი უკრაინულ თევზჭერ ხომალდს შეეჯახა.[112] ოთხი მეთევზე დაიღუპა,[113] ხოლო ერთი რუსმა სამართალდამცავებმა დააკავეს ბრაკონიერობის ბრალდებით.[114] გადარჩენილი მეთევზის თქმით, რუსები გამიზნულად დაეჯახნენ და დააზიანეს მათი ხომალდი,[115] მეთევზეებს კი ცეცხლი გაუხსნეს, ხოლო რუსეთის სამართალდამცავი ორგანოს თქმით, სწორედ ბრაკონიერები ცდილობდნენ თავიანთი ხომალდით საპატრულო გემზე დაჯახებას.[116] უკრაინის იუსტიციის მინისტრმა ოლენა ლუკაშმა დაადასტურა, რომ რუსეთს არ ჰქონდა უფლებამოსილება, უკრაინის დაკავებული მოქალაქისთვის ბრალი წარედგინა.[117]

გადარჩენილი მეთევზის ცოლის თქმით, უკრაინის კონსული რუსეთში ძალიან პასიური იყო და არსებითი მხარაჭერა არ გამოუვლენია.[118] მეთევზე უკრაინისთვის უნდა გადაეცა 2013 წლის 12 აგვისტოს, თუმცა რუსეთის პროკურატურამ გადაწყვიტა, დაკავებული რუსეთში დაეტოვებინათ.[119] მსგავს ინციდენტს ჰქონდა ადგილი ბელგოროდისა და ლუჰანსკის ოლქების საზღვარზე, როცა რუსული ტრაქტორის მთვრალმა მძღოლმა გადაწყვიტა, უკრაინის საზღვარი გადაეკვეთა თავის ორ მეგობართან ერთად 2013 წლის 28 აგვისტოს.[120][121] აზოვის ინციდენტისგან განსხვავებით, რომელიც 1 თვით ადრე მოხდა, უკრაინის სანაპირო დაცვის სამსახურმა რუსეთის მოქალაქეები დაუყოვნებლივ გადასცა რუსეთის სამართალდამცავ ორგანოებს. „ბელარუსის“ მოდელის ტრაქტორი უკრაინის შემოსავლების და მოსაკრებლების სამინისტროს გადაეცა.

ეკონომიკური ინტეგრაცია და ევრომაიდანი

რედაქტირება

2013 წელს უკრაინას ჰქონდა დამკვირვებლის სტატუსი რუსეთის მიერ მართულ ევრაზიის საბაჟო კავშირში[122] და იმავდროულად პრიორიტეტად ჰქონდა ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულება, რომელიც ნოემბერში უნდა გაფორმებულიყო.[123]

2013 წლის 14 აგვისტოს რუსეთის ფედერალურმა საბაჟო სამსახურმა შეწყვიტა უკრაინიდან შემოსული ყველანაირი საქონლის მიღება.[124] ზოგიერთმა პოლიტიკოსმა ეს აღიქვა, როგორც უკრაინასთან სავაჭრო ომის დასაწყისი, რომლის მიზანიც იყო ევროკავშირთან სავაჭრო ხელშეკრულებაზე ხელმოწერის შეფერხება.[125] პავლო კლიმკინის თანახმად, რომელიც უკრაინის ერთ-ერთი წარმომადგენელი იყო ასოცირების ხელშეკრულებაში, თავდაპირველად „რუსებს უბრალოდ არ სჯეროდათ, რომ (ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულება) რეალურად გაფორმდებოდა. მათ არ სჯეროდათ, რომ ჩვენ შეგვწევს უნარი, ჩვენთვის სასარგებლო ხელშეკრულების დადებაზე ვაწარმოოთ მოლაპარაკება და არ სჯეროდათ, რომ კარგი ხელშეკრულების გასაფორმებლად ძალისხმევას არ დავიშურებდით“.[126]

2013 წლის სექტემბერში რუსეთმა გააფრთხილა უკრაინა, რომ ევროკავშირთან თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულების გეგმის გაგრძელების შემთხვევაში ფინანსური კატასტროფის წინაშე აღმოჩნდებოდა და შესაძლოა, ამას უკრაინის სახელმწიფოს კოლაფსიც კი გამოეწვია.[127] პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინის მრჩეველმა სერგეი გლაზიევმა განაცხადა, რომ „უკრაინის ხელისუფლება დიდ შეცდომას უშვებს, თუკი ფიქრობენ, რომ მომდევნო წლებში რუსეთი ამ საკითხისადმი ნეიტრალური დარჩება. ეს არ მოხდება“. რუსეთს უკვე ჰქონდა დაწესებული შეზღუდვები გარკვეული უკრაინული პროდუქციის იმპორტზე და გლაზიევი არ გამორიცხავდა, რომ ხელშეკრულების გაფორმების შემთხვევაში დამატებითი სანქციები ამოქმედდებოდა. გლაზიევმა აღნიშნა, რომ უკრაინის რუსულენოვანი აღმოსავლეთ და სამხრეთ ნაწილებში სეპარატისტული მოძრაობების წარმოქმნის საშიშროება არსებობდა.[127]

 
ომის საწინააღმდეგო მშვიდობიანი აქცია მოსკოვში 2014 წლის 15 მარტს, ყირიმის რეფერენდუმამდე ერთი დღით ადრე
 
პრორუსული საპროტესტო აქცია ოდესაში, 2014 წლის 30 მარტი

2013 წლის 21 ნოემბერს იანუკოვიჩმა შეაჩერა ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულების გაფორმებისთვის მზადება, რათა რუსეთთან ეკონომიკური დაახლოების გზები მოეძებნა.[128] 2013 წლის 17 დეკემბერს რუსეთის პრეზიდენტი ვლადიმერ პუტინი დათანხმდა, უკრაინისთვის ესესხებინა 15 მილიარდი დოლარი ფინანსური დახმარების სახით და ბუნებრივ აირზე 33%-იანი ფასდაკლება დაეწესებინა.[129][130] ხელშეკრულება გაფორმდა უკრაინაში მიმდინარე მასობრივი უწყვეტი პროტესტის ფონზე, სადაც მთავარი მოთხოვნა იყო უკრაინისა და ევროკავშირის დაახლოება.[131] კრიტიკოსებმა აღნიშნეს, რომ 2013 წლის 17 დეკემბრის ხელშეკრულებამდე რამდენიმე თვით ადრე რუსეთის საბაჟო რეგულაციებში შეტანილი ცვლილებები უკრაინიდან შემოსულ იმპორტზე იყო რუსეთის მცდელობა, უკრაინისთვის არ მიეცა ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულებაზე ხელის მოწერის საშუალება.[132][133][129]

ყირიმის ანექსია და ომი აღმოსავლეთ უკრაინაში

რედაქტირება

2014 წლის ღირსების რევოლუციის შემდეგ, რომლითაც უკრაინის პრეზიდენტ ვიქტორ იანუკოვიჩის ხელისუფლება გადააყენეს, ყირიმის ავტონომიურ რესპუბლიკაში კრიზისი დაიწყო. დაიწყო საპროტესტო გამოსვლები ძირითადად ეთნიკურად რუსი მოსახლეობის მიერ, ვინც კიევში მიმდინარე მოვლენებს ეწინააღმდეგებოდნენ და სურდათ რუსეთთან დაახლოება ან ინტეგრაცია, ასევე ყირიმისთვის ავტონომიის გაძლიერება და შესაძლო დამოუკიდებლობაც. სხვა ეთნიკური ჯგუფები, მაგალითად ყირიმელი თათრები, რევოლუციის მხარდასაჭერად აწყობდნენ პროტესტს. 27 თებერვალს სამოქალაქო ფორმაში მყოფმა ნიღბიანმა სამხედრო პირებმა დაიკავეს რამდენიმე მნიშვნელოვანი შენობა ყირიმში, მათ შორის პარლამენტის შენობა და ორი აეროპორტი.[134] ალყაში მყოფმა ყირიმის უმაღლესმა რადამ დაითხოვა ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობა და ყირიმის მინისტრთა საბჭოს მეთაური, ანატოლი მოგილიოვი ჩანააცვლა სერგეი აქსეონოვით.[134]

უკრაინამ რუსეთი დაადანაშაულა უკრაინის შიდა საქმეებში ჩარევაში, ხოლო რუსეთის მხარემ ოფიციალურად უარყო ეს ბრალდება. კრიზისის საპასუხოდ უკრაინის პარლამენტმა მოითხოვა, რომ ბუდაპეშტის მემორანდუმზე ხელისმომწერებს დაედასტურებინათ თავიანთი ერთგულება ამ პოლიტიკური შეთანხმების პრინციპებისადმი და ასევე გაემართათ კონსულტაციები უკრაინის მხარესთან დაძაბულობის შესამცირებლად.[135] 1-ლ მარტს ომის გამოცხადების გარეშე რუსეთის პარლამენტმა პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინს მიანიჭა უკრაინაში სამხედრო ძალის გამოყენების უფლება.[136] იმავე დღეს უკრაინის პრეზიდენტის მოვალეობის შემსრულებელმა ალექსანდრე ტურჩინოვმა ყირიმის პრემიერ-მინისტრის დანიშვნა არაკონსტიტუციურად გამოაცხადა. მან აღნიშნა, რომ „რუსეთის ფედერაციის ქმედებებს აღვიქვამთ, როგორც პირდაპირ აგრესიას უკრაინის სუვერენიტეტისადმი!“

მარტის შუა რიცხვებში ადგილობრივი რეფერენდუმის შემდეგ რუსეთმა ყირიმი სუვერენულ სახელმწიფოდ გამოაცხადა[137][138] და ნახევარკუნძულის ანექსია განაგრძო. უკრაინის საგარეო საქმეთა მინისტრმა მიიწვია რუსეთის საქმეთა რწმუნებული უკრაინაში, რათა მისთვის გადაეცა ვერბალური ნოტა რუსეთის მიერ ყირიმის რესპუბლიკის აღიარებისა და მისი შემდგომი ანექსიის პროტესტის შესახებ.[139] ორი დღის შემდეგ უმაღლესმა რადამ დაგმო ხელშეკრულება[140] და რუსეთის ქმედებებს „საერთაშორისო სამართლის უხეში დარღვევა“ უწოდა.[141]

უკრაინამ რუსეთს სანქციებით უპასუხა, ასევე შავ სიაში შეიყვანა და აქტივები გაუყინა ანექსიის პროცესში ჩართულ მრავალ პირსა და ორგანიზაციას. უკრაინამ წამოიწყო რუსული პროდუქციის შეძენის საწინააღმდეგოდ მიმართული კამპანია და სხვა ქვეყნებმა, რომლებიც უკრაინას უჭერდნენ მხარს (მაგ. ევროკავშირი, ნორვეგია, ისლანდია, შვეიცარია, ლიხტენშტეინი, ალბანეთი, მონტენეგრო, აშშ, გაერთიანებული სამეფო, კანადა, ავსტრალია, ახალი ზელანდია, იაპონია და ა.შ.) ანალოგიურ ზომებს მიმართეს.[141] რუსეთმა უკრაინას და მის მხარდამჭერებს იგივე შეზღუდვები დაუწესა, თუმცა არ გაუსაჯაროებია სანქცირებულ პირთა და ორგანიზაციათა სია.[142][143][144]

2014 წლის 19 მარტს უკრაინის შეიარაღებულმა ძალებმა (რომლებიც მანამდე ალყაში იყვნენ თავიანთ ბაზებში) ყირიმი დატოვეს.[145] 2014 წლის 8 აპრილს რუსეთსა და უკრაინას შორის დაიდო შეთანხმება, რუსეთი დააბრუნებდა უკრაინულ ხომალდებს და თვითმფრინავებს, რომლებიც ყირიმში დაიკავეს.[146] რუსეთმა დააბრუნა ყირიმის ანექსიისას უკრაინისთვის ჩამორთმეული 35 გემი, მაგრამ უარი თქვა სამხედრო-საზღვაო აღჭურვილობის დაბრუნებაზე, რადგან 2014 წლის 1-ს ივლისს უკრაინამ არ განაახლა ცალმხრივად გამოცხადებული ცეცხლის შეწყვეტის გადაწყვეტილება დონბასის ომში.[147][148] რუსეთს ჯერ კიდევ არ დაუბრუნებია უკრაინისთვის 16 მცირე გემი.[148]

2016 წლის 27 მარტს ყირიმის რუსეთთან სოციალური, პოლიტიკური და ეკონომიკური კავშირების გასაძლიერებლად დმიტრი კოზაკი დაინიშნა.[149][150]

14 აპრილს რუსეთის პრეზიდენტმა ვლადიმერ პუტინმა გამოაცხადა, რომ ბანკ „როსიაში“ გახსნიდა მხოლოდ რუსული რუბლის ანგარიშს და ახლად ანექსირებული ყირიმის მთავარ ბანკად აქცევდა, ასევე მისცემდა უფლებას, რუსეთის $36 მილიარდიანი ენერგეტიკის ბაზრის მომსახურების ანგარიშსწორება ამ ბანკში ყოფილიყო, რაც ბანკს მხოლოდ მომსახურების საკომისიოდან წლიურ $112 მილიონის შემოსავალს აძლევდა.[151]

15 აპრილს უმაღლესმა რადამ გამოაცხადა, რომ ყირიმის ავტონომიური რესპუბლიკა და სევასტოპოლი რუსეთის ჯარის მიერ იყო დროებით ოკუპირებული,[152][153] ხოლო ტერიტორიები წარმოადგენდა „უკრაინის ხელშეუხებელ ნაწილს“, რომელზეც უკრაინის კანონმდებლობა ვრცელდება.[154] 2014 წლის 17 აპრილს პრეზიდენტმა პუტინმა განაცხადა, რომ რუსული ჯარი მხარს უჭერდა ყირიმის სეპარატისტულ მილიციას, რადგან რუსეთის ჩარევა საჭირო იყო „ყირიმელი ხალხისთვის საჭირო პირობების უზრუნველსაყოფად, რათა თავიანთი სურვილები თავისუფლად გამოთქვან“.[155]

2014 წლის მარტსა და აპრილში უკრაინაში დაიწყო პრორუსული საპროტესტო აქციები, სადაც პრორუსულად განწყობილმა ჯგუფებმა დონეცკი და ლუჰანსკი „სახალხო რესპუბლიკებად“ გამოაცხადეს. ორივე რეგიონი უკრაინის ხელისუფლების კონტროლს მიღმაა.[156]

2014 წლის 17 ივლისს სეპარატისტების მიერ კონტროლირებადი პრორუსული აღმოსავლეთ უკრაინის ტერიტორიიდან ბუკის სარაკეტო კომპლექსით ჩამოაგდეს მალაიზიის ავიახაზების რეისი MH-17. 283 მგზავრიდან და ეკიპაჟის 15 წევრიდან ყველა დაიღუპა.

დონბასის რეგიონში პრორუს ამბოხებულებსა (რომლებსაც რუსეთის ჯარი ეხმარებოდა) და უკრაინის შეიარაღებულ ძალებს შორის სამხედრო შეტაკებები 2014 წლის აპრილში დაიწყო. 2014 წლის 5 სექტემბერს უკრაინის მთავრობამ და თვითაღიარებული დონეცკისა და ლუგანსკის სახალხო რესპუბლიკების წარმომადგენლებმა ხელი მოაწერეს საცდელ ხელშეკრულებას ცეცხლის შეწყვეტაზე.[157] ცეცხლის შეწყვეტას მოყვა ახალი ინტენსიური ბრძოლები 2015 წლის იანვარში. ცეცხლის შეწყვეტის ახალი შეთანხმება ამოქმედდა 2015 წლის თებერვლის შუა რიცხვებიდან, მაგრამ ვერც ამ ხელშეკრულებამ ჩააცხრო ბრძოლა.[158][159][160][161][162][163][164]

ნატომ და უკრაინამ ბრალი დასდეს რუსეთს სამხედრო ოპერაციებში პირდაპირ მონაწილეობაში, რისი მიზანიც დონეცკისა და ლუგანსკის სახალხო რესპუბლიკების მხარდაჭერა იყო.[165] რუსეთმა ეს ბრალდება უარყო,[165] მაგრამ 2015 წლის დეკემბერში რუსეთის პრეზიდენტმა ვლადიმერ პუტინმა დაადასტურა, რომ უკრაინაში მოქმედებდნენ რუსეთის სამხედრო დაზვერვის ოფიცრები.[166] რუსეთმა ასევე აღიარა, რომ რუსი „მოხალისეები“ ეხმარებიან სახალხო რესპუბლიკების სეპარატისტებს.[167]

ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის 2014 წლის 26 ივნისის სესიაზე უკრაინის პრეზიდენტმა პეტრო პოროშენკომ განაცხადა, რომ რუსეთთან ორმხრივი ურთიერთობები ვერ დარეგულირდება, ვიდრე რუსეთი ხელს არ აიღებს ყირიმის ანექსიაზე და ამ რეგიონის კონტროლს უკრაინას დაუბრუნებს.[168] 2015 წლის თებერვალში უკრაინამ გააუქმა 1997 წლის შეთანხმება, რომლის თანახმადაც რუსეთის მოქალაქეებს უკრაინაში შესვლა შეეძლოთ პირადობის მოწმობით ნაცვლად სამოგზაურო პასპორტისა.[169]

 
2014 წლის დეკემბრის სანახაობა კიევში, რომელიც რუსული ფილმების ბოიკოტის სამოქალაქო კამპანიას წარმოადგენდა

2015 წლის თებერვალში „უკრაინის სატელევიზიო და რადიო სივრცეში ინფორმაციის დაცვის შესახებ“ კანონის ფარგლებში აიკრძალა (უკრაინულ სატელევიზიო სივრცეში) ისეთი „აუდიოვიზუალური შემოქმედების“ ჩვენება, რომელიც შეიცავდა „ოკუპანტი სახელმწიფოს სამართალდამცავი ორგანოების, შეიარაღებული ძალების, სხვა სახის შეიარაღებული, სამხედრო და უსაფრთხოების ძალების ნებისმიერი ქმედების პოპულარიზაციას, აგიტაციას და პროპაგანდას“.[170] ერთი წლის შემდეგ რუსული ნაწარმი უკრაინის სატელევიზიო სივრცეში 3-4-ჯერ შემცირდა.[170] მანამდე, 2014 წლის მარტში, ჯერ კიდევ დამოუკიდებლობის რეფერენდუმამდე, ყირიმში შეწყდა უკრაინული ტელეარხების ტრანსლაცია.[171] ერთი კვირის შემდეგ უკრაინული სატელევიზიო და რადიომაუწყებლობის ეროვნულმა საბჭომ გამოსცა ბრძანება იმ ზოგიერთი რუსული ტელეარხის წინააღმდეგ ზომების მიღების შესახებ, რომლებიც უკრაინის შესახებ შეცდომაში შემყვანი ინფორმაციის გავრცელებაში დაადანაშაულეს.[172][173] 2016 წლის 15 მარტს დამატებით 15 რუსულ ტელეარხს აეკრძალა უკრაინაში მაუწყებლობა.[174]

ურთიერთობების შემდგომი გაუარესება

რედაქტირება
  მთავარი სტატია: ქერჩის სრუტის ინციდენტი.

2015 წლის მაისში უკრაინამ შეწყვიტა რუსეთთან დადებული სამხედრო თანამშრომლობის შეთანხმება,[175][176] რომელიც 1993 წლიდან მოქმედებდა.[177] ორმხრივი ბიზნეს ურთიერთობების გაუარესებასთან ერთად უკრაინამ შეწყვიტა რუსეთისთვის იმ კომპონენტების მიწოდება, რომლებიც სამხედრო აღჭურვილობის წარმოებაში გამოიყენებოდა.[178] აგვისტოში რუსეთმა გამოაცხადა, რომ 2016 წლის იანვრიდან უკრაინული სასოფლო-სამეურნეო საქონლის იმპორტი აიკრძალებოდა.[179] 2015 წლის ოქტომბერში უკრაინამ აკრძალა ყველანაირი პირდაპირი ფრენა უკრაინასა და რუსეთს შორის.[180]

2015 წლის ნოემბერში უკრაინამ რუსული სამხედრო და სამოქალაქო თვითმფრინავებისთვის საჰაერო სივრცე დახურა.[181] 2015 წლის დეკემბერში უკრაინელმა კანონმდებლებმა მხარი დაუჭირეს რუსეთზე სავაჭრო ემბარგოს დაწესებას, რადგან რუსეთმა გააუქმა ამ ორი ქვეყნის თავისუფალი სავაჭრო ზონა და უკრაინიდან საკვების იმპორტი აკრძალა, ხოლო უკრაინასა და ევროკაშირს შორის თავისუფალ ვაჭრობაზე შეთანხმება 2016 წლის იანვარში უნდა ამოქმედებულიყო.[182] რუსეთმა 2016 წლის იანვრიდან უკრაინულ საქონელს ტარიფები დაუწესა, უკრაინა კი ევროკავშირთან ერთად ღრმა და ყოვლისმომცველ თავისუფალ სავაჭრო სივრცეში გაწევრიანდა.[183]

2015 წლიდან უკრაინა რუს ხელოვანებს უკრაინაში შესვლას უკრძალავს და ასევე შეზღუდვებს აწესებს რუსული კულტურის ნიმუშებზე, თუკი ისინი „ეროვნული უსაფრთხოებისთვის საფრთხედ“ აღიქმება.[184] რუსეთს ანალოგიური ნაბიჯი არ გადაუდგამს, რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა სერგეი ლავროვმა განაცხადა, რომ „მოსკოვი არ დაემსგავსება კიევს“ და უკრაინის კულტურის წარმომადგენლებს შავ სიას და შეზღუდვებს არ დაუწესებს.[185] ლავროვმა ასევე დასძინა, რომ რუსმა პროდიუსერებმა და კინოინდუსტრიამ უნდა გაითვალისწინოს „უცხოელ შემსრულებელთა არამეგობრული თავდასხმები რუსეთზე“ როცა მათთან ერთად იმუშავებენ კულტურულ პროექტებზე.[185]

 
რუსეთის მიერ ანექსირებული ყირიმი 2016 წელს

უკრაინის სასაზღვრო დაცვის სამსახურის თანახმად, რუსეთის მოქალაქეთა რაოდენობა, რომლებმაც რუსეთ-უკრაინის საზღვარი გადაკვეთეს (2.5 მილიონზე მეტი რუსი 2014 წელს), 2015 წელს თითქმის 50%-ით შემცირდა.[186]

2016 წლის 5 ოქტომბერს უკრაინის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ უკრაინის მოქალაქეებს ოფიციალურად ურჩია, თავი აერიდებინათ რუსეთში მოგზაურობისგან, რადგან რუსი სამართალდამცავები უკრაინის მოქალაქეებს უსაფუძვლოდ აკავებდნენ და ხშირად „უხეშად ექცევიან უკრაინელებს, იყენებენ ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ზეწოლის უკანონო მეთოდებს, წამებასა და სხვა აქტებს, რაც ადამიანის ღირსებას ლახავს“.[187] 2018 წლის 14 ივნისის რეზოლუციაში ევროპის პარლამენტმა აღნიშნა, რომ „რუსეთში და ყირიმის ნახევარკუნძულზე უკრაინის 71 მოქალაქე უკანონოდ ჰყავთ დაკავებული“.[188]

2017 წლის თებერვალში უკრაინის მთავრობამ აკრძალა რუსეთიდან წიგნების კომერციული იმპორტირება, რაც უკრაინაში გაყიდული წიგნების 60%-ს შეადგენდა,[189] მანამდე კი, 2015 წლის აგვისტოში, კონკრეტული სახელწოდების წიგნები აიკრძალა.[190]

უკრაინის მიერ 2017 წელს შემოღებულმა განათლების შესახებ კანონმა უკრაინული ენა განსაზღვრა საჯარო სკოლებში განათლების მიღების ერთადერთ ენად.[191] კანონის მიღებას მოჰყვა კრიტიკა რუსეთისა და უნგრეთის თანამდებობის პირებისგან.[192][193] რუსეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ განაცხადა, რომ კანონი „იძულებით აწესებს მონოეთნიკური ენის რეჟიმს მრავალენოვან სახელმწიფოში“.[192]

 
გამარჯვების დღის აღნიშვნა დონეცკში, თვითაღიარებულ დონეცკის სახალხო რესპუბლიკაში 2016 წლის 9 მაისს

2018 წლის 18 იანვარს უკრაინის პარლამენტმა დაამტკიცა კანონი, რომლის თანახმადაც დონეცკისა და ლუგანსკის სახალხო რესპუბლიკების მიერ დაკავებულ ტერიტორიებს „რუსეთის მიერ დროებით ოკუპირებული“ ეწოდა,[167] ხოლო რუსეთს - „აგრესორი“ სახელმწიფო.[167]

2018 წლის მარტში უკრაინის სასაზღვრო დაცვის სახელმწიფო სამსახურმა აზოვის ზღვაში დააკავა რუსული დროშით მცურავი ყირიმში რეგისტრირებული თევზჭერი ხომალდი „ნორდი“, ეკიპაჟი დაადანაშაულეს „დროებით ოკუპირებულ ტერიტორიაზე შესვლაში“.[194] გემის კაპიტანს, ვლადიმირ გორბენკოს, თავიდან 5 წლამდე პატიმრობა ემუქრებოდა,[195] თუმცა მოგვიანებით დაკარგულად გამოცხადდა,[196] ზოგიერთი მედია-საშუალების ცნობით კი ის ყირიმში დაბრუნდა.[197]

2018 წლის ნოემბერში ყირიმის სანაპიროსთან რუსეთმა ცეცხლი გაუხსნა და დააკავა სამი უკრაინული სამხედრო-საზღვაო ხომალდი (და მოსკოვში დააკავა მათი 24 მეზღვაური[198]) რა დროსაც ეკიპაჟის წევრები დაშავდნენ.[199] ამ მოვლენას საპასუხოდ მოყვა აღშფოთებული პროტესტი უკრაინაში რუსეთის საელჩოსთან და საელჩოს ავტომობილს ცეცხლი წაუკიდეს.[200] შედეგად 26 ნოემბერს უკრაინის 10 ოლქში 30 დღით გამოცხადდა საომარი მდგომარეობა.[201] საომარი მდგომარეობის ამოქმედების მიზეზად უკრაინის პრეზიდენტმა პეტრო პოროშენკომ დაასახელა რუსეთთან სრულმასშტაბიანი ომის დაწყების საფრთხე.[201]

საომარი მდგომარეობის პერიოდში უკრაინამ 16-დან 60 წლამდე რუს მამაკაცებს ქვეყანაში შესვლა აუკრძალა, გამონაკლისად მხოლოდ ჰუმანიტარული საქმიანობა დასახელდა.[202] უკრაინის განცხადებით, ეს იყო უსაფრთხოების ზომა, რათა რუსეთს უკრაინის მიწაზე „კერძო“ არმიების ჩამოყალიბების საშუალება არ ჰქონოდა.[203] 2018 წლის 27 დეკემბერს უკრაინის ეროვნული უსაფრთხოებისა და თავდაცვის საბჭომ გამოაცხადა, რომ რუსი მამაკაცებისთვის უკრაინაში შესვლასთან დაკავშირებული შეზღუდვა ძალაში რჩებოდა.[204] (უკრაინის სასაზღვრო დაცვის სამსახურის თანახმად) 2018 წლის 26 ნოემბრიდან 26 დეკემბრამდე პერიოდში 1650 რუს მოქალაქეს ეთქვა უარი უკრაინაში შესვლაზე.[205] 2018 წლის 26 დეკემბრიდან 2019 წლის 11 იანვრამდე უკრაინის სასაზღვრო დაცვის სამსახურმა რუსეთის 800 მოქალაქეს უთხრა უარი უკრაინაში შეშვებაზე.[206]

ვოლოდიმირ ზელენსკის პრეზიდენტობა

რედაქტირება
 
უკრაინის პრეზიდენტი ვოლოდიმირ ზელენსკი და რუსეთის პრეზიდენტი ვლადიმერ პუტინი პარიზში, საფრანგეთი, 2019 წლის დეკემბერი

2019 წლის 11 ივლისს უკრაინის ახლად არჩეული პრეზიდენტი ვოლოდიმირ ზელენსკი ტელეფონით ესაუბრა რუსეთის პრეზიდენტს ვლადიმერ პუტინს. ზელენსკიმ პუტინს მოუწოდა, მონაწილეობა მიეღო უკრაინას, ამერიკის შეერთებულ შტატებს, გერმანიას, საფრანგეთსა და გაერთიანებულ სამეფოს შორის მინსკში გამართულ მოლაპარაკებებში.[207][208] ქვეყნის ლიდერებმა ასევე განიხილეს ტყვეების გაცვლის საკითხი.[208] 7 სექტემბერს უკრაინამ და რუსეთმა ტყვეები გაცვალეს.[209]

2019 წლის ბოლოს რუსეთის სახელმწიფოს კუთვნილებაში არსებულმა კომპანია გაზპრომმა და უკრაინამ გააფორმეს 5 წლიანი ხელშეკრულება ევროპაში რუსული ბუნებრივი აირის ტრანზიტის შესახებ.[210]

2020-იანი წლები

რედაქტირება

დონბასის ომის მსვლელობისას ბრძოლა გამწვავდა 2021 წლის პირველ მეოთხედში, როცა კონფლიქტს 25 უკრაინელის სიცოცხლე შეეწირა, იმ დროს როცა 2020 წელს ჯამში უკრაინის 50 მოქალაქე დაიღუპა უკრაინის ხელისუფლების ცნობით.[211] 2021 წლის მარტის მიწურულს გაირკვა, რომ რუსეთის სხვადასხვა რეგიონებში ადგილი ჰქონდა სამხედრო აღჭურვილობის მასიურ გადაზიდვებს და ეს აღჭურვილობა მიჰქონდათ ყირიმში, როსტოვსა და ვორონეჟში.[212] მომდევნო თვეებში სხვადასხვა ინფორმაციით, მათ შორის რუსეთის ცენტრალური სახელმწიფო საინფორმაციო სააგენტო TASS-ის განცხადებით, სამხრეთის სამხედრო ოლქში, დონბასის კონფლიქტის ზონასთან ახლოს განლაგებული ჯარის შემადგენლობა 85,000-დან[213] 90,000-მდე იყო.[214]

მიუხედავად რუსეთის მთავრობის მხრიდან ოფიციალური რწმუნებისა, რომ სამხედრო დანაყოფი „საფრთხეს არ წარმოადგენდა“,[215] რუსმა ჩინოსანმა დმიტრი კოზაკმა აღნიშნა, რომ რუსული შეიარაღებული ძალები „დაიცავენ“ უკრაინაში მყოფ რუსეთის მოქალაქეებს და ნებისმიერი ესკალაცია „უკრაინის აღსასრულის მომტანი იქნება“.[211] კომენტარი გააკეთეს სხვა პოლიტიკოსებმა, მაგალითად გერმანიის კანცლერმა ანგელა მერკელმა და აშშ-ის თეთრი სახლის პრეს-მდივანმა ჯენიფერ ფსაკიმ. მერკელმა სატელეფონო საუბრისას პუტინს ჯარის გაყვანა მოსთხოვა, ხოლო ფსაკიმ ამ ესკალაციას უწოდა „2014 წლის შემდეგ ყველაზე მასშტაბური“.[211][216] ოქტომბრის ბოლოს რუსულმა ახალი ამბების სააგენტო TASS-მა ისაუბრა მასობრივ სამხედრო წვრთნებზე ასტრახანის ოლქში, რომელშიც მონაწილეობდა 1000-ზე მეტი პირი და 300 სამხედრო დანადგარი, ადგილზე წარმოდგენილი იყო ბუკის, S-300 და Tor-M2 სარაკეტო სისტემები.[217]

2021 წლის 7 დეკემბერს აშშ-ის პრეზიდენტი ჯო ბაიდენი დაცული ვიდეოზარით ესაუბრა რუსეთის პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინს უკრაინის საზღვართან რუსეთის ჯარის თავმოყრისა და დაძაბულობის ზრდის შესახებ, რაც უკრაინის ნატოში გაწევრიანების სურვილზე საპასუხო ქმედება იყო. უკრაინის ნატოსკენ სწრაფვასთან დაკავშირებით პუტინმა აღნიშნა, რომ ეს რუსეთის „უსაფრთხოებას საფრთხეს უქადის“.[218][219] ეს დაძაბულობა დაემთხვა ვოლოდიმირ ზელენსკის პრეზიდენტად არჩევას, რომელიც რუსეთის მიერ უკრაინის სუვერენიტეტის შელახვას ხმამაღლა აკრიტიკებდა.[220] ვიდეო კონფერენციაზე პუტინმა განაცხადა, რომ უკრაინაში დასავლეთის სამხედრო აქტივობა „წითელ ხაზს“ უახლოვდებოდა და ისევ რუსეთის ეროვნული უსაფრთხოებისადმი არსებულ საფრთხეზე ისაუბრა.[219]

ბაიდენმა საპასუხოდ აღნიშნა, რომ თუკი რუსეთი სამხედრო აგრესიაზე გადავიდოდა, შეერთებული შტატები მზად იყო, აემოქმედებინა სხვადასხვა ეკონომიკური სანქციები, რომლებიც ბევრად უფრო დააზარალებდა რუსეთს, ვიდრე ყირიმის ანექსიის შემდეგ დაწესებული შეზღუდვები. განსაკუთრებით საყურადღებო იყო რუსეთის გაძევება მსოფლიო ბანკთაშორისი ფინანსური ტელეკომუნიკაციების საზოგადოებიდან, ანუ SWIFT-დან.[219] თუმცა ევროპელი ლიდერები შიშობდნენ, რომ ეს ნაბიჯი რუსეთს უბიძგებდა კიდევ უფრო მწვავე თავდასხმისკენ.[219]

 
რუკაზე ნაჩვენებია რუსეთის ორი სავარაუდო სამოქმედო გეგმა, რომლებიც ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად გამოაქვეყნეს Bild-მა[221] და სტრატეგიული და საერთაშორისო კვლევების ცენტრმა.[222]

2021 წლის 9 დეკემბერს ადგილი ჰქონდა ინციდენტს უკრაინულ საფლანგო ხომალდ „დონბასთან“ დაკავშირებით, რომელიც მარიუპოლის პორტიდან გამოვიდა მოსკოვის დროით 09:12 საათზე და გეზი ქერჩის სრუტისკენ (რუსეთისა და უკრაინის საზიარო შიდა წყლები) ჰქონდა აღებული. რუსეთის ფსბ-ის თანახმად, ხომალდს რეაგირება არ ჰქონია კურსის შეცვლის მოთხოვნაზე, თუმცა მოგვიანებით უკან გაბრუნდა.[223] რუსეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ ამ ინციდენტს „პროვოკაცია“ უწოდა, ხოლო უკრაინამ რუსეთის ჩივილი კიევზე განხორციელებული „ინფორმაციული ომის“ ნაწილად შეაფასა.[223]

იმავე დღეს (2021 წლის 9 დეკემბერს) ჯო ბაიდენი ტელეფონით ესაუბრა პრეზიდენტ ვოლოდიმირ ზელენსკის დონბასის რეგიონში ვითარების დაძაბვისა და უკრაინის შიდა რეფორმების შესახებ,[224] რასთან დაკავშირებითაც ზელენსკიმ განცხადება გააკეთა და ბაიდენს მადლობა გადაუხადა „გულითადი მხარდაჭერისთვის“.[225] თეთრი სახლის პრეს-მდივანმა ჯენიფერ ფსაკიმ რეპორტიორებს განუცხადა, რომ „აშშ-ის პრეზიდენტის მიზანი იყო, პრეზიდენტ ზელენსკისთვის ეცნობებინა პუტინთან საუბრის შესახებ და ხაზი გაესვა, რომ აშშ მხარს უჭერს უკრაინის სუვერენიტეტსა და ტერიტორიულ მთლიანობას“.[224] ამ გამხნევების მიუხედავად, ბაიდენმა მტკიცედ განაცხადა, რომ „აშშ-ს გეგმაში არ აქვს, რუსეთს ცალმხრივად დაუპირისპირდეს, რათა მისი უკრაინაში შეჭრა შეაჩეროს“. თუმცა თუკი რუსეთი უკრაინის დაპყრობას შეეცდება, ამას „მკაცრი პასუხი“ მოყვება.[224]

ამერიკელი სენატორი ბობ მენენდესი, აშშ-ის სენატის საგარეო ურთიერთობათა კომიტეტის თავმჯდომარე, მაქსიმალურად მკაცრი სანქციების იდეით გამოვიდა[224] და რუსეთის SWIFT-დან ჩახსნის შესაძლებლობა გააჟღერა. მისი თქმით, „თავად პუტინს, ისევე როგორც მის გარემოცვას, აღარ ექნება წვდომა დასავლეთში გახსნილ საბანკო ანგარიშებზე. რუსეთი საერთაშორისო ეკონომიკური სისტემისგან იზოლირებული გახდება“.[224] გერმანიის კანცლერმა ოლაფ შოლცმა აღნიშნა, რომ რუსეთის ქმედებები ცუდად აისახებოდა მილსადენ „ჩრდილოეთის ნაკადი 2-ზე“, რომელსაც გაზპრომი მართავს და მისი მეშვეობით გერმანიას ბუნებრივ აირს აწვდის.[225] მიუხედავად იმისა, რომ ბაიდენმა გამორიცხა უკრაინაში პირდაპირი ამერიკული ინტერვენციის შესაძლებლობა, მან განაცხადა, რომ შეერთებულმა შტატები შეიძლება „უფრო ფართოდ იყოს წარმოდგენილი ნატოს წევრ ქვეყნებში, განსაკუთრებით აღმოსავლეთ ფრონტზე“.[225]

უკრაინელმა გენერალმა კირილო ბუდანოვმა ნიუ-იორკ ტაიმზთან ინტერვიუში აღნიშნა, რომ „რუსეთის სრულმასშტაბიანი თავდასხმის მოსაგერიებლად საკმარისი სამხედრო რესურსები არ არსებობს“ და ერთადერთი გამოსავალი უკრაინისთვის „რეზერვების მიწოდებაა, რადგან ამის გარეშე მსოფლიოს ვერცერთი არმია ვერ გაძლებს“.[226] 2022 წლის 21 თებერვალს რუსეთმა ოფიციალურად აღიარა ლუგანსკისა და დონეცკის სახალხო რესპუბლიკები, უკრაინიდან გამოყოფილი ორი რეგიონი.[227] იმავე დღეს პუტინმა ბრძანება გამოსცა ამ რეგიონების ტერიტორიაზე რუსეთის ჯარის გადასმის შესახებ.[227] გაერთიანებული სამეფოს პრემიერ-მინისტრმა ბორის ჯონსონმა გააკეთა გამაფრთხილებელი განცხადება, რომ რუსეთი აპირებს „ევროპაში წამოიწყოს 1945 წლის შემდეგ ყველაზე მასშტაბური ომი“, რადგან პუტინის მიზანი იყო დედაქალაქ კიევის ალყაში მოქცევა და დაპყრობა.[228]

2022 წლის 22 თებერვალს უკრაინის პრეზიდენტმა ვოლოდიმირ ზელენსკიმ განაცხადა, რომ განიხილავდა რუსეთთან დიპლომატიური ურთიერთობების შეწყვეტის შესაძლებობას.[229]

მიუხედავად იმისა, რომ რუსეთის მხარე გამუდმებით უარყოფდა უკრაინაზე თავდასხმის გეგმას,[230][231][232][233] რუსეთის არმია 24 თებერვალს უკრაინაში შეიჭრა ერთდროულად რამდენიმე ფრონტზე, მათ შორის კიევზე, განხორციელებული სახმელეთო და საჰაერო თავდასხმებით.[234] პრეზიდენტმა ზელენსკიმ განაცხადა, რომ უკრაინა წყვეტდა ყველანაირ დიპლომატიურ ურთიერთობას თავის აღმოსავლეთ მეზობელთან.[5]

2022 წლის 26 თებერვალს უკრაინის პრეზიდენტმა ვოლოდიმირ ზელენსკიმ აღნიშნა, რომ უკრაინელი ჯარისკაცები იგერიებდნენ კიევისკენ მიმავალ რუსულ არმიას, ხოლო დასავლურმა ქვეყნებმა გადაწყვიტეს, გარკვეული რუსული ორგანიზაციები გაერიცხათ მსოფლიოს მთავარი ფინანსური გადახდის სისტემებიდან.[235]

2022 წლის 5 მარტს, რუსული სააგენტო „რია-ნოვოსტის“ თანახმად, რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა მოუწოდა ევროკავშირისა და ნატოს წევრებს, შეეწყვიტათ უკრაინის შეიარაღებით მომარაგება.[236] მოსკოვი განსაკუთრებით შეშფოთებული იყო იმით, რომ სტინგერის პორტატული ანტისაჰაერო რაკეტები შეიძლებოდა ტერორისტების ხელში აღმოჩენილიყო, რაც ავიარეისებისთვის საფრთხეს წარმოადგენდა.[237]

საზღვარი

რედაქტირება
 
უკრაინის პრემიერ-მინისტრი არსენი იაცენიუკი ათვალიერებს რუსეთ-უკრაინის გამყოფი კედლის საწყის სამშენებლო სამუშაოებს, 2014 წლის 15 ოქტომბერი
 
სენკოვკას სასაზღვრო-გამტარი პუნქტი უკრაინა-რუსეთი-ბელარუსის საზღვარზე ჩერნიჰივის ოლქში, 2018 წლის 18 აგვისტო

რუსეთ-უკრაინის საერთო საზღვარი 2295 კმ-ზე გრძელდება. 2014 წელს უკრაინის მთავრობამ გამოაცხადა რუსეთის საზღვრის გასწვრივ დამცავი კედლის აშენების გეგმის შესახებ, რასაც „პროექტი კედელი“ უწოდეს. საწყისი შეფასებით, კონსტრუქცია 4 წელში დასრულდებოდა და ჯამში $520 მილიონი დაჯდებოდა. კედლის მშენებლობა 2015 წელს დაიწყო.[238] 2020 წლის ივნისში უკრაინის სახელმწიფო სასაზღვრო დაცვის სამსახურის განცხადებით, კედლის 40% აშენებული იყო და დასრულებას 2025 წელს ელოდნენ.[239]

2018 წლის 1-ლ იანვარს უკრაინამ ქვეყანაში შესულ რუსებზე ბიომეტრული კონტროლი დააწესა.[240] 2018 წლის 22 მარტს უკრაინის პრეზიდენტმა პეტრო პოროშენკომ ხელი მოაწერა განკარგულებას, რომელიც ავალდებულებდა რუსეთის მოქალაქეებს და „მოქალაქეობის არმქონე პირებს, რომლებიც შემოდიან მიგრაციულად სარისკო ქვეყნებიდან“ (დამატებითი ახსნა-განმარტება არ მოჰყოლია), უკრაინის ხელისუფლებას წინასწარ აცნობონ უკრაინაში მოგზაურობის მიზეზი.[240]

2018 წლის 30 ნოემბრიდან უკრაინამ 16-60 წლის ყველა რუს მამაკაცს ქვეყანაში შესვლა აუკრძალა, გამონაკლისი მხოლოდ ჰუმანიტარული მიზნებია.[202][204][206]

შეიარაღებული ძალები და საჰაერო-კოსმოსური მრეწველობა

რედაქტირება

საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ უკრაინული და რუსული შეიარაღებისა და სააავიაციო მრეწველობის სექტორები მჭიდროდ იყო გადაჯაჭვული. სტოკჰოლმის მშვიდობის კვლევის საერთაშორისო ინსტიტუტის თანახმად, უკრაინა შეიარაღების სფეროში მსოფლიოს მერვე უმსხვილესი ექსპორტიორია, ხოლო ვაშინგტონ პოსტის მიერ ციტირებული ანალიტიკოსების მიხედვით, 2014 წლამდე თავდაცვის სფეროსთან დაკავშირებული უკრაინული ექსპორტის დაახლოებით 70% გადიოდა რუსეთში, რაც თითქმის $1 მილიარდს შეადგენს. უკრაინიდან რუსეთში გასული სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი ექსპორტი მოიცავდა ყოველწლიურად 300–350 ვერტმფრენის ძრავს, ასევე სხვადასხვა საავიაციო ძრავებს, რომლებიც ზაპორიჟიაში მდებარე მოტორ სიჩის ქარხანაში მზადდებოდა, საკონტინენტთაშორისო ბალისტიკური რაკეტები დნიპროს იუჟმაშის ქარხნიდან, სარაკეტო მართვის სისტემები ხარკივის ქარხნებიდან, რუსეთში მოხმარებული ურანის 20% ჟოლტიე-ვოდის მაღაროებიდან, რუსულ სამხედრო გემებში გამოსაყენებელი მექანიზმების 60% მიკოლაივის მწარმოებლებისგან, ასევე ბუნებრივი აირი და ნავთობი აზოვის ზღვიდან.[241]

2014 წლის მარტში, ყირიმის კრიზისის დროს, უკრაინამ აკრძალა ყველა სახის იარაღისა და სამხედრო აღჭურვილობის ექსპორტი რუსეთში.[242] სამხედრო საგამოძიებო კომპანია „ჯეინის საინფორმაციო სერვისების“ პროგნოზით (2014 წლის 31 მარტი), მართალია, უკრაინული ემბარგო მიწოდებას შეამცირებდა, მაგრამ ნაკლებად მოსალოდნელი იყო, რუსეთის შეიარაღებული ძალებისთვის ამას არსებითი ზიანი მიეყენებინა.[242]

საზოგადოებრივი აზრი

რედაქტირება

რუსეთში

რედაქტირება

საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვებში რუსების უმეტესობა ამბობს, რომ უკრაინისადმი უარყოფითი დამოკიდებულება უფრო მეტად აქვთ, ვიდრე დადებითი. რუსეთში ჩატარებული გამოკითხვები აჩვენებს, რომ მას შემდეგ, რაც რუსი მაღალჩინოსნები უკრაინასთან მიმართებაში რადიკალურ განცხადებებს აკეთებენ ან მკაცრ ნაბიჯებს დგამენ, რუსი ხალხის უკრაინისადმი დამოკიდებულება დროთა განმავლობაში უარესდება. ამ მხრივ ყველაზე დიდ გავლენას ახდენს შემდეგი საკითხები:

მიუხედავად იმისა, რომ 1991 წლის დეკემბერში უკრაინელთა აბსოლუტურმა უმეტესობამ დამოუკიდებლობას დაუჭირა მხარი, შემდგომ წლებში რუსული მედია უკრაინის დამოუკიდებლობას წარმოაჩენდა, როგორც „ნაციონალისტთა“ ქმედებას, რომლებმაც მოსახლეობის „სწორი“ ინსტინქტების „დაჩლუნგებას“ შეუწყეს ხელი.[243] ამან რუსეთის მოსახლეობა დაარწმუნა, რომ „უკრაინელთა გულითად სურვილს“, ხელახლა გაერთიანდნენ რუსეთთან, მხოლოდ უკრაინის პოლიტიკური ელიტა ეღობება.[243] რუსული პოლიტიკური ელიტის ზოგიერთი წარმომადგენელი იმასაც კი აცხადებდა, რომ უკრაინული ენა სინამდვილეში რუსული ენის დიალექტია და უკრაინა და ბელარუსი რუსეთის ფედერაციის ნაწილებად უნდა იქცნენ.[244] 2010 წლის ივნისის ინტერვიუში მიხაილ ზურაბოვი, რუსეთის მაშინდელი ელჩი უკრაინაში, ამბობს, რომ „რუსები და უკრაინელები ერთი ერია გარკვეული ნიუანსებითა და განსაკუთრებულობებით“.[245] წამყვან რუსულ უნივერსიტეტებში უკრაინის ისტორია ცალკე საგნად არ ისწავლება, არამედ გაერთიანებულია რუსეთის ისტორიაში.[246]

ექსპერტთა თანახმად, რუსეთის მთავრობა უკრიანისგან მტრის ხატს ქმნის, რათა საკუთარი შეცდომები გადაფაროს. ანალიტიკოსები, როგორიცაა მაგალითად ვაშინგტონ პოსტის ჟურნალისტი ფილიპ პენი, 2009 წელს აღნიშნავდნენ, რომ რუსული მედია უკრაინის მაშინდელ ხელისუფლებას რუსოფობად წარმოაჩენდა.[247]

რუსების დამოკიდებულება უკრაინისადმი
აზრი 2008 წლის ოქტომბერი [248] 2009 წლის აპრილი[249] 2009 წლის ივნისი[249] 2009 წლის სექტემბერი[250] 2009 წლის ნოემბერი[251] 2011 წლის სექტემბერი[252] 2012 წლის თებერვალი[252] 2015 წლის მაისი[253]
დადებითი 38% 41% 34% 46% 46% 68% 64% 26%
უარყოფითი 53% 49% 56% 44% 44% 25% 25% 59%

2009 წელს გამოკითხულთა 80%-ს ბელარუსისადმი „კარგი ან ძალიან კარგი“ დამოკიდებულება ჰქონდა.[250]

1990-იან წლებში გამოკითხვებმა აჩვენა, რომ რუსეთის მოსახლეობის უმრავლესობა ვერ ეგუებოდა საბჭოთა კავშირის დაშლასა და უკრაინის დამოუკიდებლობას.[254] რუსეთის საზოგადოებრივი აზრის შესწავლის კვლევითი ცენტრის „ვციომის“ 2006 წლის გამოკითხვის მიხედვით, რუსების 66% ნანობდა საბჭოთა კავშირის დაშლას.[255] 2005 წლის თებერვალში უკრაინაში ჩატარებულ მსგავს გამოკითხვაში ანალოგიურ პოზიციას იკავებდა რესპონდენტების 50%.[256] 2005 (71%) და 2007 (48%) წლის გამოკითხვებში რუსებმა გამოხატეს უკრაინასთან გაერთიანების სურვილი; თუმცა მხოლოდ ბელარუსთან გაერთიანების სურვილი უფრო პოპულარული იყო.[257][258]

2009 წლის 5 ნოემბერს გასაჯაროებულ გამოკითხვაში რუსების 55%-ს სჯეროდა, რომ უკრაინასთან ურთიერთობას უნდა ჰქონდეს „ორი დამოუკიდებელი სახელმწიფოს“ მეგობრობის ფორმა.[251] რუსული დამოუკიდებელი ორგანიზაციის ლევადა ცენტრის მიერ 2011 წლის ბოლოს ჩატარებული გამოკითხვა აჩვენებს, რომ რუსების 53% ამჯობინებს დამოუკიდებელ უკრაინასთან მეგობრობას, 33%-ს სურს, უკრაინა რუსეთის ეკონომიკური და პოლიტიკური კონტროლის ქვეშ იყოს, ხოლო 15%-ს კონკრეტული პოზიცია არ გააჩნდა.[259] ლევადას 2012 წლის გამოკითხვაში რუსების 60%-ს ურჩევნია, რუსეთი და უკრაინა დამოუკიდებელი, მაგრამ მეგობრული სახელმწიფოები იყვნენ ღია საზღვრებით, ვიზისა და საბაჟო პუნქტების გარეშე; გაერთიანების მომხრეთა წილი 20%-მდე იყო გაზრდილი.[260] 2009 წლის იანვრიდან 2015 წლის იანვრამდე პერიოდში ლევადა ცენტრის მიერ ჩატარებულ ოც კვლევაში ჩანს, რომ რუსების 10%-ზე ნაკლებმა დაუჭირა მხარი რუსეთისა და უკრაინის ერთ სახელმწიფოდ ქცევას.[261] 2015 წლის იანვრის კვლევაში 19%-ს სურდა, აღმოსავლეთ უკრაინა რუსეთს შეერთებოდა, ხოლო 43% მის დამოუკიდებლობას ემხრობოდა.[261]

ოსლოს უნივერსიტეტის 2014 წლის ნოემბრის კვლევაში გამოჩნდა, რომ რუსების უმეტესობა უკრაინას არ ცნობდა ლეგიტიმურ სახელმწიფოდ საერთაშორისოდ აღიარებულ საზღვრებში.[262] ლევადა ცენტრის 2015 წლის აპრილის გამოკითხვაში კითხვაზე „რა უნდა იყოს რუსეთის მთავარი მიზანი უკრაინასთან ურთიერთობისას?“ (ერთზე მეტი პასუხი იყო დაშვებული) ყველაზე გავრცელებული პასუხები იყო: მეზობლური ურთიერთობების აღდგენა (40%), ყირიმის შენარჩუნება (26%), ეკონომიკური თანამშრომლობის განვითარება (21%), უკრაინის ნატოში გაწევრიანებისთვის ხელის შეშლა (20%), უკრაინისთვის ბუნებრივ აირზე იგივე ფასის დაწესება, რაც სხვა ევროპული ქვეყნებისთვისაა (19%) და უკრაინის მოქმედი ხელისუფლების დამხობა (16%).[263]

უკრაინაში

რედაქტირება
უკრაინელების დამოკიდებულება რუსეთისადმი
აზრი 2008 წლის ოქტომბერი[248] 2009 წლის ივნისი[264] 2009 წლის სექტემბერი[250] 2009 წლის ნოემბერი[251] 2011 წლის სექტემბერი[252] 2012 წლის იანვარი[252] 2013 წლის აპრილი[265] 2014 წლის მარტი-ივნისი[266] 2015 წლის ივნისი[267]
დადებითი 88% 91% 93% 96% 80% 86% 70% 35% 21%
უარყოფითი 9% - - - 13% 9% 12% 60% 72%

2009 წლის 5 ნოემბერს გამოქვეყნებულ გამოკითხვაში უკრაინელთა 67% თვლის, რომ რუსეთთან ურთიერთობას უნდა ჰქონდეს „ორი დამოუკიდებელი სახელმწიფოს“ მეგობრობის ფორმა.[251] კიევის სოციოლოგიის საერთაშორისო ინსტიტუტის მიერ 2012 წელს ჩატარებული გამოკითხვის თანახმად, უკრაინელების 72% ამჯობინებს, რუსეთი და უკრაინა დამოუკიდებელი, მაგრამ მეგობრული სახელმწიფოები იყვნენ ღია საზღვრებით, ვიზისა და საბაჟო პუნქტების გარეშე; გაერთიანების მომხრეთა წილი შემცირებული იყო 14%-მდე.[260]

2014 წლის დეკემბერში Deutsche Welle-ს კვლევაში, რომელიც არ მოიცავდა ყირიმსა და სეპარატისტების მიერ კონტროლირებად დონბასს, უკრაინელთა 85%-მა (აღმოსავლეთ რეგიონებში 81%-მა) რუსეთთან ურთიერთობა შეაფასა მტრულად (56%) ან დაძაბულად (29%).[268] გელაპის 2014 წლის სექტემბერ-ოქტომბრის გამოკითხვის თანახმად, უკრაინელთა 5% (სამხრეთსა და აღმოსავლეთში 12%) ემხრობოდა რუსეთის დაქვემდებარებაში შესვლას. 1 წლით ადრე ეს მაჩვენებელი იყო 43% (სამხრეთსა და აღმოსავლეთში 57%).[269]

2014 წლის სექტემბერში ალექსეი ნავალნის მიერ ჩატარებულ გამოკითხვაში, რომელიც ძირითადად რუსულენოვან ქალაქებს, ოდესასა და ხარკივს მოიცავდა, მაცხოვრებელთა 87%-ს სურდა, მათი რეგიონი უკრაინის შემადგენლობაში დარჩენილიყო, 3% რუსეთთან შეერთებას ამჯობინებდა, 2%-ს ნოვოროსიაში გაწევრიანება სურდა, ხოლო 8%-ს კონკრეტული პოზიცია არ გააჩნდა.[270] კიევის სოციოლოგიის საერთაშორისო ინსტიტუტის მიერ 2014 წლის დეკემბერში ჩატარებულ კვლევაში უკრაინელთა 88.3% ეწინააღმდეგებოდა რუსეთთან გაერთიანებას.[271]

ალ ჯაზირას თანახმად, „2011 წელს ჩატარებულმა გამოკითხვამ აჩვენა, რომ უკრაინელთა 49%-ს რუსეთში ნათესავები ჰყავს. ... დამოუკიდებელი რუსული კვლევითი ორგანიზაციის ლევადა ცენტრის მიერ ჩატარებულ უახლეს (2019 წლის მარტი) გამოკითხვაში უკრაინელთა 77% და რუსების 82% ერთმანეთის, როგორც ერების მიმართ დადებითად არის განწყობილი“.[272]

ხელშეკრულებები და შეთანხმებები

რედაქტირება
 
ბელარუსის, რუსეთისა და უკრაინის საბჭოთა რესპუბლიკები ხელს აწერენ ბელოვეჟის შეთანხმებას საბჭოთა კავშირის დაშლის შესახებ, 1991 წლის 8 დეკემბერი

თავის მხრივ, უკრაინამაც გააუქმა რუსეთთან დადებული რამდენიმე ხელშეკრულება და შეთანხმება ყირიმის კრიზისის დაწყების შემდეგ (მაგალითად, 1993 წელს გაფორმებული ხელშეკრულებები სამხედრო და ტექნოლოგიურ სფეროებში თანამშრომლობაზე).[288][289]

2019 წლის დეკემბერში უკრაინა და რუსეთი შეთანხმდნენ, აღმოსავლეთ უკრაინაში წლის ბოლომდე ცეცხლი სრულად შეეწყვიტათ. მოლაპარაკების შუამავლები იყვნენ საფრანგეთი და გერმანია, ხოლო კონფლიქტის მონაწილე ქვეყნები აქტიურად ცვლიდნენ ტყვეებს. პარალელურად უკრაინას ჯარი გამოჰყავდა იმ სამი რეგიონიდან, რომლებიც ფრონტის ხაზზე იყო.[290]

ტერიტორიული დავები

რედაქტირება
 
ყირიმი, რომლის ანექსიაც რუსეთმა 2014 წელს დაიწყო, ვარდისფრად არის ნაჩვენები. დონბასის რეგიონში ვარდისფრად აღნიშნულია დონეცკისა და ლუგანსკის სახალხო რესპუბლიკების სეპარატისტების მიერ დაკავებული ტერიტორია 2014 წლის სექტემბერში (ქალაქები აღნიშნულია წითლად)

რუსეთსა და უკრაინას შორის არსებობს რამდენიმე ტერიტორიული დავა:

  • 2022 წელს გაერთიანებული სამეფოს თავდაცვის მინისტრმა ბენ უოლესმა პუტინის მიერ დაწერილი სტატია „რუსებისა და უკრაინელების ისტორიული ერთობის შესახებ“ შეაფასა, როგორც „დამახინჯებული და შერჩევითი მსჯელობა, რათა საუკეთესო შემთხვევაში გამართლდეს უკრაინის დაპყრობა, ხოლო უარეს შემთხვევაში - ამ სუვერენული ქვეყნის ძალით შეერთება“.[300]

შენიშვნები

რედაქტირება
  1. ↑ უკრაინის სამოქალაქო ომში იბრძოდნენ ანარქისტები, თეთრი რუსები, ბოლშევიკები, ცენტრალური ძალები, ანტანტა და დღემოკლე უკრაინული ხელისუფლება.
  2. ↑ იხილეთ ბელოვეჟის შეთანხმება
  3. ↑ მას შემდეგ, რაც საქართველოსა და უკრაინას უარი უთხრეს ნატოში გაწევრიანების სამოქმედო გეგმის მიღებაზე (ნატოს მე-20 სამიტზე ბუქარესტში 2008 წლის აპრილში), ნატოში რუსეთის წარმომადგენელმა დიმიტრი როგოზინმა 2008 წლის დეკემბერში განაცხადა: „ისინი ამ გაკოტრებულ სამარცხვინო რეჟიმებს ნატოში არ მიიღებენ... მით უმეტეს, რომ სასწორზე დევს რუსეთთან მნიშვნელოვანი პარტნიორული ურთიერთობები“, რაც მოყვა მის უფრო ადრეულ განცხადებას, რომ „ამ სიტყვის ფართო გაგებით, უკრაინის სახელმწიფოს კოლაფსის რეალური საფრთხე არსებობს“. ნატოში უკრაინის წარმომადგენელმა იგორ საგაჩმა საპასუხოდ აღნიშნა: „ჩემი აზრით, მას (როგოზინს) უბრალოდ მორიგ ბერკეტად იყენებენ უკრაინის წინააღმდეგ მიმართულ საინფორმაციო ომში. ვფიქრობ, ადრე თუ გვიან ეს უნდა დასრულდეს“. წარმომადგენელმა ასევე გამოხატა განცვიფრება როგოზინის მიერ ჟარგონების გამოყენებასთან დაკავშირებით. „პირველად მოვისმინე, ისეთი მაღალი თანამდებობის პირი, როგორიცაა ქვეყნის წარმომადგენელი, იყენებდეს ჟარგონებს ან კრიმინალური წრეების შესაბამის ენას... რუსული ენა მესმის, მაგრამ, მომიტევეთ, არ ვიცი, მისი სიტყვები რას ნიშნავს“.[71][72]
  4. ↑ ვიდეობლოგში დიმიტრი მედვედევმა დაადანაშაულა ვიქტორ იუშჩენკო ქართული არმიის უკრაინული იარაღით მომარაგებაში, რაც შემდგომ გამოყენებული იქნა 2008 წლის სამხრეთ ოსეთის ომში. სხვა საკითხებთან ერთად, როგორიცაა შავი ზღვის ფლოტი და გაზის უთანხმოება, მედვედევმა ასევე ბრალი დასდო იუშჩენკოს, რომ ის ცდილობდა, რუსული ენა ამოეძირკვა უკრაინის ყოველდღიური ცხოვრებიდან. მედვედევმა დაადანაშაულა იუშჩენკოს ადმინისტრაცია ისტორიული რევიზიონიზმის მცდელობასა და ნაცისტი მოკავშირეების გმირად წარმოჩენაში, საერთაშორისო საზოგადოებაზე „1932–1933 წლების შიმშილის ნაციონალისტური ინტერპრეტაციის თავს მოხვევაში, რაც გულისხმობს ჰოლოდომორისთვის „უკრაინელი ხალხის გენოციდის“ წოდებას“.
  5. ↑ სიტუაცია შეიცვალა, როცა უკრაინამ მხარი დაუჭირა ვიქტორ ჩერნომირდინის მიხაილ ზურაბოვით ჩანაცვლების გადაწყვეტილებას კიევში რუსეთის ელჩის თანამდებობაზე.
  6. ↑ წერილში უკრაინის პრეზიდენტი იუშჩენკო აღნიშნავს, რომ უკრაინის პოზიცია საქართველოში მიმდინარე 2008 წლის მოვლენებზე ემთხვეოდა „ფაქტობრივად ყველა სხვა ქვეყნის გაცხადებულ პოზიციას“ იმის გათვალისწინებით, რომ „უკრაინა განსაკუთრებულ პატივს სცემს საქართველოს ან ნებისმიერი სხვა სუვერენული ქვეყნის ერთიანობას, ტერიტორიულ მთლიანობას და საზღვრების დაურღვევლობას“, ხოლო საქართველოსთან იარაღით ვაჭრობას კანონიერი უწოდა, რადგან საქართველო არ ყოფილა და არც არის რომელიმე საერთაშორისო სანქციის ან ემბარგოს საგანი, გააპროტესტა რუსეთის კრიტიკა უკრაინის ნატოში გაწევრიანებასთან დაკავშირებით (ხაზი გაუსვა, რომ უკრაინის ნატოში გაწევრიანებისკენ მისწრაფება არანაირად არ იყო რუსეთის წინააღმდეგ მიმართული და ნატოსთან დაახლოების გადაწყვეტილებას მხოლოდ ეროვნული რეფერენდუმის შემდეგ მიიღებენ), დაადანაშაულა შავი ზღვის ფლოტი „ორმხრივი შეთანხმებებისა და უკრაინის კანონმდებლობის უხეშ დარღვევაში“, დაადანაშაულა რუსეთი „უკრაინისთვის მისი ისტორიის საკუთარი გადმოსახედიდან განხილვაში ხელის შეშლის“ მცდელობაში და არა უკრაინა, არამედ თავად რუსეთი „არ აძლევს საშუალებას რუსეთში მცხოვრებ უკრაინულ უმცირესობას, დაიკმაყოფილონ თავიანთი ეროვნული და კულტურული მოთხოვნები“.[90]

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ Shyrokykh, Karina. (June 2018) The Evolution of the Foreign Policy of Ukraine: External Actors and Domestic Factors. ციტირების თარიღი: 30 September 2021
  2. ↑ Al Jazeera Staff (3 March 2022). „List of sanctions against Russia after it invaded Ukraine“. Al Jazeera. ციტირების თარიღი: 7 March 2022.
  3. ↑ „Russia is stoking tension with Ukraine and the EU“. The Economist. 14 November 2021. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 December 2021. ციტირების თარიღი: 14 December 2021. ციტატა: „Rumours of wars: Russia is stoking tension with Ukraine and the EU: Destabilisation rather than invasion is probably its goal, but that leaves plenty of room for miscalculation“
  4. ↑ Crowley, Michael. (10 December 2021) Biden Delivers a Warning to Putin Over Ukraine. ციტატა: „Biden Delivers a Warning to Putin Over Ukraine: In a high-stakes video call, President Biden warned President Vladimir V. Putin of Russia of "strong economic and other measures" from the U.S. and European allies if military tensions with Ukraine escalated.“ ციტირების თარიღი: 14 December 2021.
  5. ↑ 5.0 5.1 Ukraine breaks off diplomatic ties with Russia en-US. ციტირების თარიღი: 2022-02-24
  6. ↑ Kitsoft. Ministry of Foreign Affairs of Ukraine - Statement by the Ministry of Foreign Affairs of Ukraine Regarding the Severance of Diplomatic Relations with the Russian Federation en. ციტირების თარიღი: 2022-02-24
  7. ↑ Estimated population as of 1 January 2021 and on the average for 2020. ციტირების თარიღი: 9 December 2021
  8. ↑ Population (by estimate) as of 1 October 2021 (2021-12-09). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2021-03-06. ციტირების თარიღი: 2021-12-09
  9. ↑ Information about availability and distribution of land in the Russian Federation as of 1 January 2017 (by federal subjects of Russia) (2021-12-09). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-03-23. ციტირების თარიღი: 2021-12-09
  10. ↑ The World Factbook–Ukraine (2 December 2021). ციტირების თარიღი: 11 December 2021.
  11. ↑ 1. Religious affiliation (10 May 2017). ციტირების თარიღი: 2 April 2018
  12. ↑ Конфесійна та церковна належність громадян України (січень 2020р. соціологія) uk (3 February 2020). ციტირების თარიღი: 11 December 2021.
  13. ↑ 13.0 13.1 Report for Selected Countries and Subjects. ციტირების თარიღი: 2017-03-13
  14. ↑ 14.0 14.1 Report for Selected Countries and Subjects. ციტირების თარიღი: 2017-03-13
  15. ↑ 15.0 15.1 15.2 15.3 (2021) The military balance 2021, James Hackett, International Institute for Strategic Studies. Abingdon, Oxon. ISBN 978-1-000-41545-2. OCLC 1239962384. 
  16. ↑ „Kievan Rus“. The Columbia Encyclopedia (6th ed.). 2000. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2000-08-19 – წარმოდგენილია Bartleby.com-ის მიერ.
  17. ↑ Gumilyov, Lev (2005). Ot Rusi k Rossii. Moscow, გვ. 17. ISBN 5-17-012201-2. 
  18. ↑ 18.0 18.1 Shambarov, Valery (2007). Kazachestvo: istoriya volnoy Rusi. Moscow, გვ. 44. ISBN 978-5-699-20121-1. 
  19. ↑ Abdelal, Rawi (2005). National Purpose in the World Economy: Post-Soviet States in Comparative Perspective, გვ. 106. ISBN 978-0-8014-8977-8. 
  20. ↑ 20.0 20.1 (2015) Between Europe & Asia: The Origins, Theories, and Legacies of Russian Eurasianism. Pittsburgh, Pennsylvania, გვ. 135. ISBN 978-0-8229-8091-9. 
  21. ↑ 21.0 21.1 Steele, Jonathan (1988). Eternal Russia: Yeltsin, Gorbachev, and the Mirage of Democracy, გვ. 217. ISBN 978-0-674-26837-1. 
  22. ↑ Ohienko, Ivan (2001). „XII. Скорпіони на українське слово“, Nasha Kultura i Nauka (uk). Kyiv. ISBN 966-7821-01-3. 
  23. ↑ (2012) Russian Foreign Policy in the Twenty-First Century and the Shadow of the Past. New York, გვ. 240. ISBN 978-0-231-51217-6. 
  24. ↑ 24.0 24.1 „Yushchenko Praises Guilty Verdict Against Soviet Leaders For Famine“. Radio Free Europe/Radio Liberty. 14 January 2010. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-06-02. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  25. ↑ 25.0 25.1 Ukraine Special Weapons. Federation of American Scientists. ციტირების თარიღი: 2016-01-25
  26. ↑ Dahlburg, John-Thor. (3 December 1991) Ukraine Votes to Quit Soviet Union : Independence: More than 90% of voters approve historic break with Kremlin. The president-elect calls for collective command of the country's nuclear arsenal.. ციტირების თარიღი: 2014-04-15
  27. ↑ 27.0 27.1 27.2 Zaborsky, Victor. (31 August 1995) Crimea and the Black Sea Fleet in Russian- Ukrainian Relations. ციტირების თარიღი: 2021-09-10
  28. ↑ Norris, Robert S. (January–February 1992). „The Soviet Nuclear Archipelago“. Arms Control Today. 22 (1): 24–31. JSTOR 23624674.
  29. ↑ Martel, William C. (1998). „Why Ukraine Gave Up Nuclear Weapons: Nonproliferation Incentives and Disincentives“, Pulling Back from the Nuclear Brink: Reducing and Countering Nuclear Threats, გვ. 88–104. ISBN 978-0-7146-4856-9. „There are some reports that Ukraine had established effective custody, but not operational control, of the cruise missiles and gravity bombs. ... By early 1994 the only barrier to Ukraine's ability to exercise full operational control over the nuclear weapons on missiles and bombers deployed on its soil was its inability to circumvent Russian permissive action links (PALs).“ 
  30. ↑ Pikayev, Alexander A. (Spring–Summer 1994). „Post-Soviet Russia and Ukraine: Who Can Push the Button?“ (PDF). The Nonproliferation Review. 1 (3): 31–46. doi:10.1080/10736709408436550. დაარქივებულია (PDF) ორიგინალიდან — 2014-05-21. ციტირების თარიღი: 2014-08-06.
  31. ↑ Vasylenko, Volodymyr (15 December 2009). „On assurances without guarantees in a 'shelved document'“. The Day. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-01-28. ციტირების თარიღი: 2014-03-18.
  32. ↑ The Russian Invasion of the Crimean Peninsula 2014–2015. ციტირების თარიღი: 24 September 2021
  33. ↑ Keating, Joshua. (25 February 2014) Khrushchev's Gift. ციტირების თარიღი: 12 February 2017
  34. ↑ 34.0 34.1 Specter, Michael (1 June 2007). „Setting Past Aside, Russia and Ukraine Sign Friendship Treaty“. The New York Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-01-27. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  35. ↑ Kimball, Spencer. (11 March 2014) Bound by treaty: Russia, Ukraine and Crimea. ციტირების თარიღი: 2017-03-13
  36. ↑ Угода між Урядом Російської Федерації та Кабінетом Міністрів України про передачу з України до Російської Федерації важких бомбардувальників Ту-160, Ту-95МС, крилатих ракет повітряного базування великої дальності та обладнання ru (1999-10-08). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2021-11-27. ციტირების თარიღი: 2014-03-15
  37. ↑ 37.0 37.1 Molchanov, Mikhail A. (2002). Political Culture and National Identity in Russian–Ukrainian Relations, გვ. 235–6. ISBN 9781585441914. OCLC 940548405. 
  38. ↑ 2001 Political sketches: too early for summing up. Ukrainian Center for Independent Political Research (4 January 2002). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 ივლისი 2011. ციტირების თარიღი: 15 October 2009
  39. ↑ Charles, Jonathan (25 December 2004). „Angry mood in eastern Ukraine“. BBC News. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-10-29. ციტირების თარიღი: 2014-03-15.
  40. ↑ „Ukraine country profile“. BBC News. 26 April 2012. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-06-09. ციტირების თარიღი: 2014-03-15.
  41. ↑ Gatehouse, Gabriel (5 June 2008). „BBC dragged into Ukraine TV furore“. BBC News. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-10-29. ციტირების თარიღი: 2014-03-15.
  42. ↑ „Ukrainians dream of EU future“. BBC News. 28 January 2008. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-10-01. ციტირების თარიღი: 2014-03-15.
  43. ↑ Fawkes, Helen (18 June 2004). „Ukraine drive to keep Russian off buses“. BBC News. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-01-09. ციტირების თარიღი: 2014-03-15.
  44. ↑ В украинском Львове тоже хотят снести советские военные памятники ru (11 May 2007). ციტირების თარიღი: 2014-03-15
  45. ↑ „Polish head rejects Putin attack“. BBC News. 24 December 2004. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-08-13. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  46. ↑ 46.0 46.1 „Russians want Sevastopol to belong to Russia, poll shows“. unian.net. Ukrainian Independent Information Agency. 23 May 2008. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-02-13. ციტირების თარიღი: 2014-03-15.
  47. ↑ „Almost fourth of Russians believe Ukraine is an enemy – poll“. unian.net. Ukrainian Independent Information Agency. 8 May 2008. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-02-13. ციტირების თარიღი: 2014-03-15.
  48. ↑ 48.0 48.1 „Russia in Ukraine missile threat“. BBC News. 12 February 2008. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-03-10. ციტირების თარიღი: 2014-03-15.
  49. ↑ „Press Conference Following Talks with Spanish Prime Minister Jose Luis Rodriguez Zapatero“. Presidential Administration of Russia. 10 December 2004. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-07-26. ციტირების თარიღი: 2014-10-28.
  50. ↑ „Q&A: Ukrainian parliamentary poll“. BBC News. 1 October 2007. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2010-04-20. ციტირების თარიღი: 2014-03-15.
  51. ↑ „Ukraine divided over language row“. BBC News. 22 April 2005. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-11-11. ციტირების თარიღი: 2014-03-15.
  52. ↑ Ragozin, Leonid (22 November 2004). „Ukraine's east-west showdown“. BBC News. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-03-10. ციტირების თარიღი: 2014-03-15.
  53. ↑ Karatnycky, Adrian; Motyl, Alexander J. (May–June 2009). „The Key to Kyiv“. Foreign Affairs. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-11-25. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  54. ↑ Russian Foreign Ministry says Russian language in Ukraine suffers from pressure (17 June 2008). ციტირების თარიღი: 2014-03-15
  55. ↑ Moscow Mayor calls on to take Crimea and Sevastopol from Ukraine (5 June 2008). ციტირების თარიღი: 2014-03-15
  56. ↑ Chaly, Valeriy. (10 June 2008) Ukrainian-Russian relations. ციტირების თარიღი: 2014-03-15
  57. ↑ Ukrainian politicians never went to Russia to violate its constitution - Tarasiuk (23 May 2008). ციტირების თარიღი: 2014-03-15
  58. ↑ Russia bars entry to Ukrainian politicians (22 May 2008). ციტირების თარიღი: 2014-03-15
  59. ↑ Tymoshenko, Yuliya (May–June 2007). „Containing Russia“. Foreign Affairs. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-05-17.
  60. ↑ Aron, Leon (10 September 2008). „Russia's Next Target Could Be Ukraine“. The Wall Street Journal. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-02-12. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  61. ↑ „Ukrainian radars withdrawn form operation in Russia's interests to undergo technical maintenance“. Interfax-Ukraine. 26 February 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-02-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12 – წარმოდგენილია Kyiv Post-ის მიერ.
  62. ↑ „Presidential Secretariat gives answer to Moscow“. unian.net. Ukrainian Independent Information Agency. 15 August 2008. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 13 August 2011. ციტირების თარიღი: 2 April 2018.
  63. ↑ Ukrainian Armed Forces to implement Yushchenko's decree on Russian ships (14 August 2008). ციტირების თარიღი: 2 April 2018
  64. ↑ Stevan, Caroline (17 September 2008). „La crise géorgienne fait voler en éclats la coalition orange à Kiev“ [Georgian crisis has shattered the orange coalition in Kyiv]. Le Temps (ფრანგული). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-03-31. ციტირების თარიღი: 2019-03-31.
  65. ↑ „Tymoshenko Bloc, OU-PSD, And Lytvyn Bloc Sign Rada Coalition Agreement“. Ukrainian News Agency. 16 December 2008. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-01-22.
  66. ↑ „Ukrainians deny giving wartime help to Georgia“. Associated Press. 3 October 2008. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 October 2008.
  67. ↑ „Генпрокуратура спростовує інформацію про участь українських військовослужбовців у грузинсько-осетинському конфлікті“ [Prosecutor General's Office denies reports of Ukrainian servicemen's involvement in the Georgian-Ossetian conflict] (უკრაინული). Interfax-Ukraine. 25 September 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 March 2012.
  68. ↑ „Bush to back Ukraine's NATO hopes“. BBC News. 1 April 2008. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-02-09. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  69. ↑ Barry, Ellen (21 July 2009). „Biden Says U.S. Still Backs Ukraine in NATO“. The New York Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-03-31. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  70. ↑ „Ukraine asks to join NATO membership action plan“. unian.info. Ukrainian Independent Information Agency. 16 January 2008. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-02-13. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  71. ↑ 71.0 71.1 Rogozin Sees Threat to Ukraine (1 December 2008). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 7 იანვარი 2009. ციტირების თარიღი: 2 April 2018
  72. ↑ 72.0 72.1 Ukraine's envoy to NATO proposes Russian counterpart to focus on his problems (3 December 2008). ციტირების თარიღი: 2 April 2018
  73. ↑ NATO puts Russia ties ahead of Georgia, Ukraine – Russian envoy (3 December 2008). ციტირების თარიღი: 2 April 2018
  74. ↑ Путин не заявлял о том, что Украина не является государством. СТЕНОГРАММА ru (18 April 2008). ციტირების თარიღი: 2017-03-13
  75. ↑ Viewing cable 08USNATO290, UKRAINE, MAP, AND THE GEORGIA-RUSSIA CONFLICT (14 August 2008). ციტირების თარიღი: 2017-03-13
  76. ↑ „Russia's Prime Minister Putin: Yuschenko Recalled Naftohaz Ukrainy's Delegation From Talks With Gazprom On December 31“. Ukrainian News Agency. 8 January 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-03-03.
  77. ↑ „Putin: Ukraine run by criminals who can't solve economic problems“. Kyiv Post. 8 January 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-01-15. ციტირების თარიღი: 2009-01-08.
  78. ↑ Paxton, Robin; Zawadzki, Sabina (9 January 2009). „WRAPUP 11-EU seeks to finalise Russian gas monitoring deal“. Reuters. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-03-05. ციტირების თარიღი: 2009-01-09.
  79. ↑ „Yuschenko Responds To Medvedev's Unfriendly Statement That Ukraine Must Compensate European Union For Losses During Gas Rows“. Ukrainian News Agency. 6 February 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-03-21.
  80. ↑ „Ukrainian president says Russia is to blame for halt in gas supplies to EU“. Interfax-Ukraine. 6 February 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-03-22.
  81. ↑ „Kyiv considers Russian president's statement about gas losses compensation unfriendly act“. Interfax-Ukraine. 6 February 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-02-13. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  82. ↑ „Ukraine Surprised With Medvedev's Statement Obliging Ukraine To Compensate EU's Losses For Termination Of Gas Supplies To Europe“. Ukrainian News Agency. 6 February 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-03-21.
  83. ↑ 83.0 83.1 Harrison, Pete; Dyomkin, Denis (23 March 2009). „Russia suspicious of EU-Ukraine gas "master plan"“. Reuters. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2021-05-29. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  84. ↑ UKRAINE/RUSSIA - WikiLeaks: Gryshchenko says Putin has low personal regard for Yanukovych (20 April 2013). ციტირების თარიღი: 2017-03-13
  85. ↑ 85.0 85.1 „Medvedev lambasts Ukraine leader“. BBC News. 11 August 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-08-14. ციტირების თარიღი: 2009-08-12.
  86. ↑ „Address to the President of Ukraine Victor Yushchenko“. Presidential Administration of Russia. 11 August 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-08-15. ციტირების თარიღი: 2009-08-15.
  87. ↑ „Kiev formally accepts new Russian ambassador to Ukraine“. RIA Novosti. Kyiv. 6 August 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-08-09. ციტირების თარიღი: 2009-08-12.
  88. ↑ Лист Президента України Віктора Ющенка Президенту Російської Федерації Дмитру Медведєву uk (13 August 2009).
  89. ↑ „Yuschenko denies Medvedev's claims about Ukraine's anti-Russian policy“. Interfax-Ukraine. 13 August 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-02-13. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  90. ↑ „Ющенко відповів Медведєву. Лист“ [Yushchenko's response to Medvedev. Letter]. Ukrayinska Pravda (უკრაინული). 13 August 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-02-13. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  91. ↑ „UPDATE 3-Russia's Medvedev wades into Ukraine polls“. Reuters. 11 August 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-01-28. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  92. ↑ „Ukraine has right to make its own choices, says US Department of State official“. Interfax-Ukraine. 13 August 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-02-13. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  93. ↑ „Lavrov: Russian-Ukrainian relations should not be over-politicized“. Interfax-Ukraine. 7 October 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-02-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12 – წარმოდგენილია Kyiv Post-ის მიერ.
  94. ↑ „Moscow gives no response to Kyiv's proposal to organize summit, says Lavrov“. Interfax-Ukraine. 7 October 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-03-14. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  95. ↑ „Lavrov: contacts between Russian, Ukrainian foreign ministries to continue without pauses“. Interfax-Ukraine. 7 October 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-02-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12 – წარმოდგენილია Kyiv Post-ის მიერ.
  96. ↑ „Kyiv, Moscow to gradually abandon bans on entry for certain individuals“. Interfax-Ukraine. 2 December 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-05-23. ციტირების თარიღი: 2019-02-12 – წარმოდგენილია Kyiv Post-ის მიერ.
  97. ↑ 97.0 97.1 97.2 Kuzio, Taras (November 2010). The Crimea: Europe's Next Flashpoint?.  დაარქივებული 2014-03-09 საიტზე Wayback Machine.
  98. ↑ Watson, Ivan; Tkachenko, Maxim (21 April 2010). „Russia, Ukraine agree on naval-base-for-gas deal“. CNN. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-04-25. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  99. ↑ 99.0 99.1 „Update: Ukraine, Russia ratify Black Sea naval lease“. Kyiv Post. 27 April 2010. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-04-11. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  100. ↑ Kiev gets new gas deal, opposition furious (22 April 2010). ციტირების თარიღი: 2014-03-15
  101. ↑ Medvedev on two-day visit to Ukraine (17 May 2010). ციტირების თარიღი: 2014-03-15
  102. ↑ Medvedev in Ukraine: 'Witch hunt is over' (17 May 2010). ციტირების თარიღი: 2014-03-15
  103. ↑ У Януковича кажуть, що злиття з монополіями Росії - "не найцікавіше" uk (19 May 2010). ციტირების თარიღი: 2019-02-12
  104. ↑ „Russia and Ukraine improve soured relations - Russian President“. RIA Novosti. 16 May 2010. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-05. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  105. ↑ „Putin satisfied with state of Ukrainian-Russian relations“. Kyiv Post. 28 June 2010. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-05. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  106. ↑ „На Украине развернут лагеря для желающих воевать в Сирии“ [Camps for volunteers to fight in Syria will be established in Ukraine]. Lenta.ru (რუსული). 7 June 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2021-11-18. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  107. ↑ „Russian & Ukrainian Volunteers Pledged for Syrian Army“. Syria Report. 31 May 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-08-15.
  108. ↑ „The Voice of Russia: Russian-Ukrainian volunteer corps going to Syria to fight“. Voice of Russia. 27 August 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-01-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12 – წარმოდგენილია Kyiv Post-ის მიერ.
  109. ↑ Russian & Ukrainian Volunteers Pledged for Syrian Army ru (31 May 2013). ციტირების თარიღი: 2019-02-12
  110. ↑ „Російсько-український добровольчий корпус може відправитися воювати за Дамаск“ [Russian-Ukrainian volunteer corps may be deployed to fight for Damascus]. Dzerkalo Tyzhnia. 30 May 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-03-31. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  111. ↑ "Подполковник разведки" Сергей Разумовский, агитирующий воевать в Сирии - это кремлёвский провокатор ru (11 June 2013). ციტირების თარიღი: 2019-02-12
  112. ↑ „В Азовском море столкнулись российский и украинский корабли: минимум 2 человека погибли“ (რუსული). REGNUM News Agency. 18 July 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-02-13. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  113. ↑ „Two Ukrainians killed, two missing after fishing launch collides with Russian border guards' motorboat in Azov Sea, says Ukraine's Border Service“. 18 July 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-01-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12 – წარმოდგენილია Kyiv Post-ის მიერ.
  114. ↑ „Foreign Ministry: Russia investigating case against Ukrainian fisherman who survived collision in Azov Sea“. Interfax-Ukraine. 31 July 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-01-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12 – წარმოდგენილია Kyiv Post-ის მიერ.
  115. ↑ „Survival of Azov Sea incident claims Russian border guards rammed their vessel“. Interfax-Ukraine. 5 August 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-01-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12 – წარმოდგენილია Kyiv Post-ის მიერ.
  116. ↑ „Ukrainian poachers tried to ram their vessel into Russian border guards' motorboat in Sea of Azov - source“. Interfax-Ukraine. 19 July 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-01-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12 – წარმოდგენილია Kyiv Post-ის მიერ.
  117. ↑ „Ukraine says Russia had no right to charge Ukrainian fisherman“. Interfax-Ukraine. 10 August 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-01-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12 – წარმოდგენილია Kyiv Post-ის მიერ.
  118. ↑ "The only survived Ukrainian fisherman is held by force in Russia and is threatened with imprisonment" დაარქივებული 2013-09-03 საიტზე Wayback Machine. . Segodnya. July 30, 2013.
  119. ↑ „Прокуратура РФ взялася за розгляд справи українського моряка, який вижив в Азовському морі“ [The Prosecutor of the Russian Federation took on proceedings of the Ukrainian sailor who survived in the Azov Sea]. Dzerkalo Tyzhnia (უკრაინული). 12 August 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-02-13. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  120. ↑ „П'яні росіяни на тракторі незаконно в'їхали в Україну“ [Drunk Russians on a tractor illegally entered Ukraine]. Ukrayinska Pravda (უკრაინული). 28 August 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-02-13. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  121. ↑ П'яні росіяни на тракторі порушили кордон України uk (28 August 2013). ციტირების თარიღი: 26 November 2016
  122. ↑ „Ukraine to be observer in Russia-led trade bloc“. Reuters. 31 May 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-12-03. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  123. ↑ Ukraine's Choice: European Association Agreement or Eurasian Union? (September 2013). ციტირების თარიღი: 10 September 2021
  124. ↑ „Ukraine's Employers Federation: Russia's customs service halts all Ukrainian imports“. Interfax-Ukraine. 14 August 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-06-28. ციტირების თარიღი: 2019-02-12 – წარმოდგენილია Kyiv Post-ის მიერ.
  125. ↑ „Russia sets off trade war to prevent Ukraine from signing agreement with EU, says UDAR“. Interfax-Ukraine. 14 August 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-02-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12 – წარმოდგენილია Kyiv Post-ის მიერ.
    „Ukraine Leader Ignores Putin Warning on EU Path“. Reuters. 24 August 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-03-04. ციტირების თარიღი: 2013-09-01 – წარმოდგენილია Voice of America-ის მიერ.
    „Russia hits at Ukraine with chocolate war“. EURACTIV. 14 August 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-09-07. ციტირების თარიღი: 2013-09-01.
    „Trading insults“. The Economist. 24 August 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-09-01. ციტირების თარიღი: 2013-09-01.
    Rettman, Andrew (23 August 2013). „Putin warns Ukraine against EU pact“. EUobserver. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-08-27. ციტირების თარიღი: 2013-09-01.
    Balmforth, Richard (28 August 2013). „Ukraine PM tells Russia to accept "reality" of EU trade deal“. Reuters. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-01-16. ციტირების თარიღი: 2013-09-01.
    Gotev, Georgi (30 August 2013). „Putin 'deserves medal' for pushing Ukraine towards EU“. EURACTIV. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-09-02. ციტირების თარიღი: 2013-09-01.
    „О комплексе мер по вовлечению Украины в евразийский интеграционный процесс“. Zerkalo Nedeli (რუსული) (29). 16–22 August 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-08-30. ციტირების თარიღი: 2013-09-01.
    Solonyna, Yevhen (21 August 2013). „Does Russia Have a Secret Plan for Ukraine?“. The Atlantic. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-03-13. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
    Kramar, Oleksandr (6 August 2013). „Caught in a Zeitnot“. The Ukrainian Week. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-02-10. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  126. ↑ Bonner, Brian; Grytsenko, Oksana (19 January 2015). „Klimkin: Russia trying to force renegotiation of Minsk deals“. Kyiv Post. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-01-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  127. ↑ 127.0 127.1 Walker, Shaun. (22 September 2013) Ukraine's EU trade deal will be catastrophic, says Russia. ციტირების თარიღი: 25 February 2015
  128. ↑ „Ukraine drops EU plans and looks to Russia“. Al Jazeera. 21 November 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 7 April 2014. ციტირების თარიღი: 24 November 2013.
  129. ↑ 129.0 129.1 „Russia offers Ukraine major economic assistance“. BBC News. 17 December 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-06-17. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  130. ↑ „Ukraine to issue Eurobonds; Russia will purchase $15 bln, says Russian finance minister“. Interfax-Ukraine. 17 December 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-08-06. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  131. ↑ „Ukraine still wants historic pact with EU“. Oman Observer. 27 November 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-11-28. ციტირების თარიღი: 2013-11-27.
    „Ukraine police move on protesters and opposition party“. BBC News. 9 December 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2021-03-08. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  132. ↑ „Ukraine media see Kremlin pressure over EU“. BBC News. 22 November 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-11-29. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
    „Ukraine crisis: What's going on in Crimea?“. BBC News. 12 August 2016. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-12-18. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
    „Analysis: Russia's carrot-and-stick battle for Ukraine“. BBC News. 17 December 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-11-23. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  133. ↑ „Eased Russian customs rules to save Ukraine $1.5 bln in 2014, says minister“. Interfax-Ukraine. 18 December 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-01-25. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
    „Russia to lift restrictions on Ukrainian pipe imports - Ukrainian ministry“. Interfax-Ukraine. 18 December 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-09-20. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
    „Russia tightens customs rules to force Ukraine into union“. Reuters. 15 August 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2021-11-27. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  134. ↑ 134.0 134.1 „Timeline: Political crisis in Ukraine and Russia's occupation of Crimea“. Reuters. 8 March 2014. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-05. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  135. ↑ 135.0 135.1 Ukrainian parliament appeals to Budapest Memorandum signatories (28 February 2014). ციტირების თარიღი: 2014-03-01
  136. ↑ Alsop, Harry (1 March 2014). „Vladimir Putin prepares authorisation of military force in Ukraine“. Telegraph.co.uk. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-01-12. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  137. ↑ Vasovic, Aleksandar; Croft, Adrian. U.S., EU set sanctions as Putin recognizes Crimea "sovereignty" (17 March 2014). ციტირების თარიღი: 2014-10-23
  138. ↑ Myers, Steven Lee; Baker, Peter (17 March 2014). „Putin Recognizes Crimea Secession, Defying the West“. The New York Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-11-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  139. ↑ შეცდომა თარგის გამოძახებისას: cite web: პარამეტრები url და title აუცილებელად უნდა მიეთითოს. ru (18 March 2014).
  140. ↑ შეცდომა თარგის გამოძახებისას: cite web: პარამეტრები url და title აუცილებელად უნდა მიეთითოს. uk. ციტირების თარიღი: 2021-09-24
  141. ↑ 141.0 141.1 Ukraine crisis: Russia and sanctions. BBC News (19 December 2014). ციტირების თარიღი: 2016-03-04
  142. ↑ „Russia says has expanded sanctions against U.S., Canada“. Reuters. 8 May 2014. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-04-18. ციტირების თარიღი: 2014-05-14.
  143. ↑ „Russische "Visasperrliste" vom RAM am 27.5. an EU-Delegation Moskau übergeben“ [Russian visa bans] (PDF). Yle (გერმანული). 26 May 2015. დაარქივებულია (PDF) ორიგინალიდან — 2015-05-30. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  144. ↑ „European Union anger at Russian travel blacklist“. BBC News. 31 May 2015. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-06-12. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  145. ↑ „Ukraine 'preparing withdrawal of troops from Crimea'“. BBC News. 19 March 2014. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 20 March 2014. ციტირების თარიღი: 20 March 2014.
  146. ↑ Ripley, Tim. (12 April 2014) Russia begins returning Ukraine naval vessels and aircraft.
  147. ↑ Seleznyov, Denis. (6 August 2014) Корреспондент: На маленьком флоту. На что сейчас способны остатки украинского флота ru. ციტირების თარიღი: 30 October 2014
  148. ↑ 148.0 148.1 Мексика вернёт Украине судно, захваченное Россией во время аннексии Крыма ru (18 February 2016). ციტირების თარიღი: 14 May 2016
  149. ↑ Sukhov, Oleg (28 March 2014). „From Olympics to Crimea, Putin Loyalist Kozak Entrusted with Kremlin Mega-Projects“. The Moscow Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-04-04. ციტირების თარიღი: 2016-03-04.
  150. ↑ Dawisha, Karen (2014). Putin's Kleptocracy: Who Owns Russia?. Simon & Schuster, გვ. 87, 377. ISBN 978-1-4767-9519-5. 
  151. ↑ Hobson, Peter (14 April 2014). „Sanctioned Bank Rossiya to Service $36Bln Domestic Electricity Market“. The Moscow Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-03-10. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  152. ↑ დაარქივებული ასლი uk (15 April 2014). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 სექტემბერი 2021. ციტირების თარიღი: 24 September 2021
  153. ↑ „Ukraine Parliament declares Crimea temporarily occupied territory“. news.biharprabha.com. Indo-Asian News Service. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 November 2019. ციტირების თარიღი: 15 April 2014.
  154. ↑ დაარქივებული ასლი ru (15 April 2014). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 25 სექტემბერი 2015. ციტირების თარიღი: 30 April 2014
  155. ↑ Direct Line with Vladimir Putin (17 April 2014). ციტირების თარიღი: 2019-02-12
  156. ↑ Ukraine suspends military cooperation with Russia (4 April 2014). ციტატა: „Ukrainian First Deputy Prime Minister Vitaly Yarema Friday said his country is suspending military cooperation with Russia over Moscow's troops movements near the Ukrainian border. [...] Although the two ex-Soviet neighbours have very close links in the military-industrial complex, Kyiv was forced to stop supplying defence goods to Russia as these could be used against Ukraine if military tensions arise, Xinhua reported citing Yarema.“ ციტირების თარიღი: 2017-08-11
  157. ↑ Ukraine and pro-Russia rebels sign ceasefire deal (5 September 2014). ციტირების თარიღი: 2017-03-13
  158. ↑ Hill, Patrice (22 February 2017). „Monitor Says Ukraine Cease-Fire, Weapons Withdrawal Not Being Honored“. Radio Free Europe/Radio Liberty. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-05. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
    Burridge, Tom (20 February 2017). „East Ukraine ceasefire due to take effect“. BBC News. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-05. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  159. ↑ „ATO HQ: Truce disrupted, no conditions for withdrawal of arms“. unian.info. Ukrainian Independent Information Agency. 20 February 2017. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-05. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  160. ↑ Romanenko, Valentyna (20 February 2017). „У зоні АТО знизилася бойова активність – штаб“ [In the ATU zone, combat activity has decreased – headquarters]. Ukrayinska Pravda (უკრაინული). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-05. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  161. ↑ Zaks, Dmitry (23 December 2016). „Ukraine rebels agree to new indefinite truce“. Agence France-Presse. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-05. ციტირების თარიღი: 2019-02-12 – წარმოდგენილია Business Insider-ის მიერ.
  162. ↑ „Latest from OSCE Special Monitoring Mission (SMM) to Ukraine, based on information received as of 19:30, 4 January 2017“. Organization for Security and Co-operation in Europe. 5 January 2017. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 April 2020. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  163. ↑ „Militants shell Ukrainian army positions 32 times in past 24 hours“. Interfax-Ukraine. 6 January 2017. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-05. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  164. ↑ „Kiev forces violate ceasefire three times over past 24 hours — news agency“. TASS. 3 January 2017. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-05. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  165. ↑ 165.0 165.1 „Nato accuses Russia of violating Ukraine sovereignty“. BBC News. 29 August 2014. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-05. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
    „Kiev claims 'intensive' movements of troops crossing from Russia“. Agence France-Presse. 2 November 2014. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 11 February 2016. ციტირების თარიღი: 2019-02-12 – წარმოდგენილია Yahoo! News-ის მიერ.
  166. ↑ Walker, Shaun (17 December 2015). „Putin admits Russian military presence in Ukraine for first time“. The Guardian. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-05. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  167. ↑ 167.0 167.1 167.2 „Ukraine crisis: Kiev defines Russia as 'aggressor' state“. BBC News. 19 January 2018. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-05. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  168. ↑ „Ukraine cannot normalize relations with Russia without return of Crimea, says Poroshenko“. Interfax-Ukraine. 26 June 2014. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-06-27. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  169. ↑ „Russians Will Need Passport to Enter Ukraine“. The Moscow Times. 3 February 2015. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-01-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  170. ↑ 170.0 170.1 „За рік показ російського медіа-продукту впав у 3-4 рази, – Нацрада“ [Over the year, the screening of Russian media products fell 3-4 times – National Rada on Television and Radio Broadcasting]. The Day (უკრაინული). 5 February 2016. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-05. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  171. ↑ „Crimeans urged to vote against "neo-Nazis" in Kiev“. BBC News. 13 March 2014. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-01-06. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  172. ↑ Ennis, Stephen (12 March 2014). „Ukraine hits back at Russian TV onslaught“. BBC News. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-08-08. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  173. ↑ Barry, Ellen; Somaiya, Ravi (5 March 2014). „For Russian TV Channels, Influence and Criticism“. The New York Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-05. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  174. ↑ „TV broadcasting council removes 15 more Russian TV channels from adaptation list“. Interfax-Ukraine. 12 February 2016. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-05. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  175. ↑ „Ukraine Lawmakers Suspend Military Cooperation With Russia“. The Moscow Times. 21 May 2015. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-02-13. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  176. ↑ Malkin, Bonnie, ed. (4 March 2014). „Ukraine crisis: US suspends military cooperation with Russia“. Agence France-Presse. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-01-12. ციტირების თარიღი: 2019-02-12 – წარმოდგენილია Telegraph.co.uk-ის მიერ.
  177. ↑ Ukraine suspends military and technical cooperation with Russia, says Yatsenyuk (20 May 2015).
  178. ↑ Aksenov, Pavel (8 August 2015). „Ukraine crisis: Why a lack of parts has hamstrung Russia's military“. BBC News. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-02-13. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  179. ↑ Gordiienko, Olena (23 August 2015). „Trade war with Russia hurts Ukraine less“. Kyiv Post. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-01-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  180. ↑ Rainsford, Sarah (24 October 2015). „Ban due on direct flights between Russia and Ukraine“. BBC News. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-06-21. ციტირების თარიღი: 2019-03-31.
  181. ↑ „Ukraine closes airspace to all Russian planes“. BBC News. 25 November 2015. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-07-23. ციტირების თარიღი: 2019-03-31.
  182. ↑ „Ukraine's Lawmakers Vote To Allow Trade Embargo Against Russia“. Radio Free Europe/Radio Liberty. 24 December 2015. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-12-25. ციტირების თარიღი: 2015-12-25.
  183. ↑ Pop, Valentina (21 December 2015). „Russia Hits Ukraine With Tariffs Over Imminent Trade Deal With EU“. The Wall Street Journal. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-02-13. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  184. ↑ „Ukraine bans 38 Russian 'hate' books amid culture war“. BBC News. 11 August 2015. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-12-29. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  185. ↑ 185.0 185.1 „Актер Зеленский раскритиковал СБУ из-за запрета сериала "Сваты"“ [Actor Zelensky criticized the SBU due to the ban on the Matchmakers series] (რუსული). RIA Novosti. 24 November 2017. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-01-02. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
    Khozhateleva, Yuliya (5 February 2015). „СК проверит, финансировал ли Зеленский украинскую армию“ [Investigative Committee will check whether Zelensky financed the Ukrainian army]. Komsomolskaya Pravda (რუსული). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-02-21. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  186. ↑ „Number of Russians crossing border with Ukraine on decline – border service“. unian.info. Ukrainian Independent Information Agency. 14 August 2016. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-08-16. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  187. ↑ „Ukraine warns citizens against traveling to Russia“. Reuters. 5 October 2016. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-12-08. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
    „Ukraine's foreign ministry issues Russia travel warning“. unian.info. Ukrainian Independent Information Agency. 5 October 2016. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-05. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  188. ↑ Russia, notably the case of Ukrainian political prisoner Oleg Sentsov, 14 June 2018 (14 June 2018). ციტირების თარიღი: 2019-03-31
  189. ↑ Kean, Danuta (14 February 2017). „Ukraine publishers speak out against ban on Russian books“. The Guardian. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 15 December 2018. ციტირების თარიღი: 1 February 2019. ციტატა: „Ukrainian publishers have reacted angrily to their government's ban on importing books from Russia, claiming it will create a black market and damage the domestic industry. [...] Books from Russia account for up to 60% of all titles sold in Ukraine and are estimated to make up 100,000 sales a year.“
  190. ↑ „Ukraine bans 38 Russian 'hate' books amid culture war“. BBC News. 11 August 2015. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 18 December 2021. ციტირების თარიღი: 18 December 2021.
  191. ↑ Prentice, Alessandra (8 December 2017). „Criticism of Ukraine's language law justified: rights body“. Reuters. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-12-19. ციტირების თარიღი: 2019-03-31.
  192. ↑ 192.0 192.1 Wesolowsky, Tony (24 September 2017). „Ukrainian Language Bill Facing Barrage Of Criticism From Minorities, Foreign Capitals“. Radio Free Europe/Radio Liberty. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-03-31. ციტირების თარიღი: 2019-03-31.
  193. ↑ Rusheva, Violetta (26 March 2018). „Hungary-Ukraine relations hit new low over troop deployment“. New Europe. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-03-31. ციტირების თარიღი: 2019-03-31.
  194. ↑ Chumakova, Natalia; Zinets, Natalia (15 August 2018). „Some Russian ships stop cargoes to Ukraine after tanker detained: sources“. Reuters. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-01-02. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  195. ↑ „Russians from Nord ship swapped for Ukrainian sailors“. unian.info. Ukrainian Independent Information Agency. 30 October 2018. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-01-01. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  196. ↑ „Captain of Russia’s Nord vessel goes missing in Ukraine — lawyer“. 28 January 2019. ციტირების თარიღი: 2022-03-09.
  197. ↑ „The captain of the ship "Nord" Vladimir Gorbenko returned home“. 11 February 2019. ციტირების თარიღი: 2022-03-09.
  198. ↑ „Merkel, Macron demand Russia immediately free captive Ukrainian sailors“. unian.info. Ukrainian Independent Information Agency. 28 December 2018. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-02-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  199. ↑ „Tension escalates after Russia seizes Ukraine naval ships“. BBC News. 26 November 2018. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 26 November 2018. ციტირების თარიღი: 26 November 2018.
  200. ↑ „Russia-Ukraine tensions rise after Kerch Strait ship capture“. BBC News. 26 November 2018. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 26 November 2018. ციტირების თარიღი: 26 November 2018.
  201. ↑ 201.0 201.1 „Ukraine-Russia sea clash: Captured sailors shown on Russia TV“. BBC News. 27 November 2018. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 October 2019. ციტირების თარიღი: 27 November 2018.
  202. ↑ 202.0 202.1 „Ukraine bans entry to all male Russian nationals aged 16-60“. unian.info. Ukrainian Independent Information Agency. 30 November 2018. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-05. ციტირების თარიღი: 2018-12-04.
  203. ↑ Roth, Andrew (30 November 2018). „Ukraine bans entry to Russian men 'to prevent armies forming'“. The Guardian. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 April 2020. ციტირების თარიღი: 30 November 2018.
  204. ↑ 204.0 204.1 „Ukraine upholds entry restrictions for Russian men aged 16-60 years“. Ukrinform. 27 December 2018. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-12-29. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  205. ↑ Almost 1,650 Russian citizens refused entry into Ukraine amid martial law – Ukrainian Border Service (26 December 2018). ციტირების თარიღი: 2019-02-12
  206. ↑ 206.0 206.1 „Держприкордонслужба після завершення воєнного стану не пропустила в Україну понад 800 росіян“ [State Border Service after completing martial law did not let over 800 Russians]. Glavcom (უკრაინული). 11 January 2019. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 February 2022. ციტირების თარიღი: 11 January 2019.
  207. ↑ Telephone conversation with President of Ukraine Vladimir Zelensky (11 July 2019). ციტირების თარიღი: 2020-04-26
  208. ↑ 208.0 208.1 Foy, Henry; Olearchyk, Roman (11 July 2019). „Putin and Zelensky hold first discussion with talks on conflict, prisoner swap“. Financial Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-09-17.
  209. ↑ „Russia and Ukraine swap prisoners in first sign of thawing relations“. Reuters. 7 September 2019. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 10 September 2019. ციტირების თარიღი: 7 September 2019.
  210. ↑ „Russia, Ukraine sign gas transit deal ahead of deadline“. Deutsche Welle. 31 December 2021. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 26 November 2021. ციტირების თარიღი: 23 January 2022.
  211. ↑ 211.0 211.1 211.2 Ukraine conflict: Moscow could 'defend' Russia-backed rebels (9 April 2021). ციტირების თარიღი: 10 December 2021.
  212. ↑ „EU and UK pledge backing to Ukraine after Russian military buildup“. The Guardian. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 April 2021. ციტირების თარიღი: 10 December 2021.
  213. ↑ Morris, Loveday (9 December 2021). „On Ukraine's doorstep, Russia boosts military and sends message of regional clout to Biden“. The Washington Post. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 December 2021. ციტირების თარიღი: 10 December 2021.
  214. ↑ Troianovski, Anton. (1 December 2021) Putin and West Spar Over NATO's Military Ties to Ukraine. ციტირების თარიღი: 10 December 2021.
  215. ↑ Kremlin says military movements near Ukraine are defensive, pose no threat (1 April 2021). ციტირების თარიღი: 10 December 2021.
  216. ↑ Reuters Staff. (9 April 2021) Merkel demanded Putin reduce Russian troops around Ukraine: German statement. ციტირების თარიღი: 10 December 2021.
  217. ↑ Troops fire S-300, Buk-M3, Tor-M2 missile systems in massive drills in Russia's south (28 October 2021). ციტირების თარიღი: 10 December 2021.
  218. ↑ Putin, Biden to discuss Ukraine, NATO's expansion, other issues by video link — Kremlin (6 December 2021). ციტირების თარიღი: 10 December 2021.
  219. ↑ 219.0 219.1 219.2 219.3 Sanger, David E.; Crowley, Michael. 'Greetings, Mr. President': Biden and Putin Hold 2-Hour Virtual Summit (7 December 2021). ციტირების თარიღი: 10 December 2021.
  220. ↑ შეცდომა თარგის გამოძახებისას: cite web: პარამეტრები url და title აუცილებელად უნდა მიეთითოს. uk. ციტირების თარიღი: 10 December 2021.
  221. ↑ BILD exklusiv: Russlands Kriegspläne, So könnte Putin die Ukraine vernichten de (3 December 2021). ციტირების თარიღი: 25 January 2022
  222. ↑ Russia's Possible Invasion of Ukraine (13 January 2022). ციტირების თარიღი: 25 January 2022
  223. ↑ 223.0 223.1 Russia accuses Ukraine of 'provocation' over ship incident in Kerch Strait - report (10 December 2021). ციტირების თარიღი: 19 December 2021.
  224. ↑ 224.0 224.1 224.2 224.3 224.4 Biden speaks to Ukraine's president amid Russia tensions (9 December 2021). ციტირების თარიღი: 11 December 2021.
  225. ↑ 225.0 225.1 225.2 AFP. (10 December 2021) Biden gives Ukraine 'strong' support in phone call to Zelensky. ციტირების თარიღი: 11 December 2021.
  226. ↑ Pickrell, Ryan; Epstein, Jake. A top Ukrainian general warned the country's army is not strong enough to fend off a full-scale Russian invasion (9 December 2021). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 დეკემბერი 2021. ციტირების თარიღი: 12 December 2021.
  227. ↑ 227.0 227.1 Osborn, Andrew; Antonov, Dmitry. Putin orders Russian troops to Ukraine after recognising breakaway regions (21 February 2022). ციტირების თარიღი: 21 February 2022
  228. ↑ „Ukraine: Russia plans biggest war in Europe since 1945 - Boris Johnson“. BBC News. 20 February 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 February 2022. ციტირების თარიღი: 23 February 2022.
  229. ↑ „Zelensky to consider Foreign Ministry's proposal of breaking off diplomatic relations with Russia“. Interfax. 22 February 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 February 2022. ციტირების თარიღი: 23 February 2022.
  230. ↑ „Kremlin denies plans to invade Ukraine, alleges NATO threats“. Politico. 12 November 2021. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 December 2021.
  231. ↑ „U.S. 'Escalating' Russia-Ukraine Tensions by Arming Kiev – Kremlin“. The Moscow Times. 23 November 2021. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 November 2021.
  232. ↑ „Russia denies looking for pretext to invade Ukraine“. ABC News. 17 January 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 January 2022.
  233. ↑ „Joe Biden thinks Russia will attack Ukraine – but will face a 'stiff price'“. The Guardian. 20 January 2022. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 January 2022.
  234. ↑ Where has fighting been focused on day two of Russia’s invasion of Ukraine? en (2022-02-25). ციტირების თარიღი: 2022-02-26
  235. ↑ Tsvetkova, Maria; Vasovic, Aleksandar (26 February 2022). „Western allies expel some Russian banks from global system; Ukraine vows to fight on“. Reuters. Reuters. Reuters. ციტირების თარიღი: 26 February 2022.
  236. ↑ Maclean, William (5 March 2022). „Russia calls on EU, NATO to stop arms supplies to Ukraine“. Reuters. Reuters. Reuters. ციტირების თარიღი: 5 March 2022.
  237. ↑ Maclean, William (5 March 2022). „Russia calls on EU, NATO to stop arms supplies to Ukraine“. Reuters. Reuters. Reuters. ციტირების თარიღი: 5 March 2022.
  238. ↑ „As Ukraine Erects Defenses, Critics Fear Expensive Failure“. The Moscow Times. 6 May 2015. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-01-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  239. ↑ Ukraine's Wall project on border with Russia implemented by a mere 40% (Document) დაარქივებული 2022-02-24 საიტზე Wayback Machine. , UNIAN (5 June 2020)
  240. ↑ 240.0 240.1 Kiev tightens requirements for Russians travelling to Ukraine (21 March 2018). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 მარტი 2018. ციტირების თარიღი: 2 April 2018
  241. ↑ Birnbaum, Michael (15 August 2014). „Ukraine factories equip Russian military despite support for rebels“. The Washington Post. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-02-13. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  242. ↑ 242.0 242.1 Johnson, Reuben F. (31 March 2014). „Ukraine bars defence exports to Russia“. Jane's Defence Weekly. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-04-16.
  243. ↑ 243.0 243.1 Solchanyk, Roman (2000). Ukraine and Russia: The Post-Soviet Transition, გვ. 22. ISBN 978-0-7425-1018-0. 
  244. ↑ (1998) Contemporary Ukraine: Dynamics of Post-Soviet Transformation, გვ. 35. ISBN 978-0-7656-0224-4. 
  245. ↑ „Zurabov asserts that Russians and Ukrainians are single nation“. unian.net. Ukrainian Independent Information Agency. 15 June 2010. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2010-06-20. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  246. ↑ Solchanyk, Roman (2000). Ukraine and Russia: The Post-Soviet Transition, გვ. 21. ISBN 978-0-7425-1018-0. 
  247. ↑ Pan, Philip P. (6 October 2009). „Ukraine-Russia Tensions Evident in Crimea“. The Washington Post. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-11-05. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  248. ↑ 248.0 248.1 „Russia, Ukraine relationship going sour, say polls“. Kyiv Post. 2 October 2008. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-01-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  249. ↑ 249.0 249.1 „56 percent of Russians disrespect Ukraine“. Ukrainian News Agency. 17 June 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-01-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12 – წარმოდგენილია Kyiv Post-ის მიერ.
  250. ↑ 250.0 250.1 250.2 „Russian attitudes not as icy towards Ukraine“. Kyiv Post. 15 October 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-10-23. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  251. ↑ 251.0 251.1 251.2 251.3 Prymachyk, Iryna (6 November 2009). „Poll: Russians like Ukrainians half as much as the other way round“. Kyiv Post. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-03-29. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  252. ↑ 252.0 252.1 252.2 252.3 „Poll: Ukrainians still positively disposed to Russia“. Interfax-Ukraine. 2 March 2012. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-01-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12 – წარმოდგენილია Kyiv Post-ის მიერ.
  253. ↑ „Russia's Friends and Enemies“. Levada Center (პრეს-რელიზი). 22 June 2015. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-02-12. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  254. ↑ (1994) Envisioning Eastern Europe: Postcommunist Cultural Studies, გვ. 138. ISBN 978-0-472-10556-4. 
    Dawisha, Karen; Parrott, Bruce (1994) Russia and the New States of Eurasia: The Politics of Upheaval, გვ. 65. ISBN 978-0-521-45895-5. 
    Smoke, Richard (1996). Perceptions of Security: Public Opinion and Expert Assessments in Europe's New Democracies, გვ. 238. ISBN 978-0-7190-4813-5. 
    Trofimov, Yaroslav (8 December 1991). „Vote brings wave of recognition“. The Ukrainian Weekly. LIX (49). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-05-17. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  255. ↑ Russians Regret Collapse of Soviet Union (1 January 2006). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-06-17. ციტირების თარიღი: 2022-03-10.
  256. ↑ Russians, Ukrainians Evoke Soviet Union (2 January 2005). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-06-16. ციტირების თარიღი: 2022-03-10.
  257. ↑ Russians Would Welcome Association with Ukraine (20 May 2007). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-06-17. ციტირების თარიღი: 2022-03-10.
  258. ↑ Russians Ponder Unification with Ukraine, Belarus (2 October 2005). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-06-17. ციტირების თარიღი: 2022-03-10.
  259. ↑ „Poll: Most Russians want mutually beneficial relations with Ukraine“. Interfax-Ukraine. 1 November 2011. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-11-30. ციტირების თარიღი: 2019-02-12 – წარმოდგენილია Kyiv Post-ის მიერ.
  260. ↑ 260.0 260.1 „Ukrainians and Russians support independence, favor greater openness“. Interfax-Ukraine. 19 November 2012. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-01-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12 – წარმოდგენილია Kyiv Post-ის მიერ.
  261. ↑ 261.0 261.1 შეცდომა თარგის გამოძახებისას: cite web: პარამეტრები url და title აუცილებელად უნდა მიეთითოს. ru (5 February 2015). ციტირების თარიღი: 2 March 2015
  262. ↑ Alexseev, Mikhail; Hale, Henry (20 May 2015). „Russians see Ukraine as an illegitimate state“. The Washington Post. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-03-12. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  263. ↑ „The Ukrainian Crisis“. Levada Center (პრეს-რელიზი). 10 June 2015. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-01-28. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  264. ↑ Sylvester, Roland (24 October 2009). „Why Ukraine will always be better than Russia“. Kyiv Post. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-03-03. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  265. ↑ „32% of Ukrainians call Russia brotherly country – poll“. Interfax-Ukraine. 12 June 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 20 June 2013. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  266. ↑ Russia's Global Image Negative amid Crisis in Ukraine (9 July 2014). ციტირების თარიღი: 2019-02-12
  267. ↑ Simmons, Katie; Stokes, Bruce; Poushter, Jacob. NATO Publics Blame Russia for Ukrainian Crisis, but Reluctant to Provide Military Aid (10 June 2015). ციტირების თარიღი: 2019-02-12
  268. ↑ Hovorukha, Serhiy; Kanevskyi, Dmytro (23 December 2014). „DW-Trend: українці вважають, що між РФ і Україною точиться війна“ [DW-Trend: Ukrainians believe there is a war between Russia and Ukraine]. Deutsche Welle (უკრაინული). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-12-26. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  269. ↑ Ray, Julie; Esipova, Neli. Ukrainian Approval of Russia's Leadership Dives Almost 90% (15 December 2014). ციტირების თარიღი: 2019-02-12
  270. ↑ Navalny, Alexei (23 September 2014). Соцопрос ФБК по Харьковской и Одесской областям. Европа, Россия, Новороссия [FBK's survey of Kharkiv and Odessa oblasts. Europe, Russia, Novorossiya]. navalny.com (რუსული). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-09-23.
  271. ↑ Лише 3% українців хочуть приєднання їх області до Росії [Only 3% of Ukrainians want their region to become part of Russia]. Dzerkalo Tyzhnia (უკრაინული). 3 January 2015. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-10-19. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  272. ↑ Ragozin, Leonid (9 April 2019). „Why ethnopolitics doesn't work in Ukraine“. Al Jazeera. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-04-18. ციტირების თარიღი: 2020-04-26.
  273. ↑ Stepankov, V. S. (2003). „Березневі статті 1654 р.“, Енциклопедія історії України (uk). Kyiv. ISBN 966-00-0734-5. 
  274. ↑ 274.0 274.1 274.2 Украина и образование Союза ССР ru. ციტირების თარიღი: 2014-03-15
  275. ↑ Образования СССР ru. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-07-14. ციტირების თარიღი: 2014-03-15
  276. ↑ Kliegman, Julie. (2 March 2014) Historical claim shows why Crimea matters to Russia. ციტირების თარიღი: 2019-02-12
  277. ↑ Cohen, Josh (24 February 2014). „Will Putin Seize Crimea?“. The Moscow Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-03-19. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  278. ↑ 278.0 278.1 278.2 Договор между РСФСР и Украинской ССР ru (7 January 2010). ციტირების თარიღი: 2014-03-15
  279. ↑ Memorandum on Security Assurances in connection with Ukraine's accession to the Treaty on the NPT (6 February 2014). ციტირების თარიღი: 2017-03-13
  280. ↑ Fleetwood, Blake. (30 April 2014) Too Bad Ukraine Didn't Keep Its 2,000 Nuclear Weapons. ციტირების თარიღი: 2016-01-25
  281. ↑ „Readout of President Obama's Call with President Putin“. whitehouse.gov (პრეს-რელიზი). 1 March 2014. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-02-11. ციტირების თარიღი: 2014-03-26 – წარმოდგენილია National Archives-ის მიერ.
  282. ↑ „Condemnation isn't enough for Russian actions in Crimea“. The Washington Post. 28 February 2014. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-11-27. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  283. ↑ That, Corinne Ton; Commisso, Christina (22 March 2014). „In Kyiv, Harper calls for 'complete reversal' of Crimea annexation“. CTV News. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-09-16. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  284. ↑ Stevenson, Chris; Williams, Oscar (1 March 2014). „Ukraine crisis: David Cameron joins Angela Merkel in expressing anxiety and warns that 'the world is watching'“. The Independent. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-09-25. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  285. ↑ „Russia suspended from G8 over annexation of Crimea, Group of Seven nations says“. National Post. 24 March 2014. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-02-25. ციტირების თარიღი: 2017-03-13.
  286. ↑ 286.0 286.1 „State Duma approves denunciation of Russian-Ukrainian agreements on Black Sea Fleet“. TASS. 31 March 2014. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-05-06. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  287. ↑ Stewart, Dale B. (December 1997). The Russian-Ukrainian Friendship Treaty and the search for regional stability in Eastern Europe (PDF). Naval Postgraduate School (Thesis). Monterey, CA. დაარქივებულია (PDF) ორიგინალიდან — 2016-04-08. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  288. ↑ „Ukraine's government backs termination of agreement signed in 2003 with Russia on liquidation, return of aircraft at repair plants“. Interfax-Ukraine. 23 November 2016. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-02-24. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  289. ↑ „Ukraine terminates broadcasting deal with Russia“. unian.info. Ukrainian Independent Information Agency. 30 November 2016. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-02-13. ციტირების თარიღი: 2019-02-12.
  290. ↑ „Zelensky: Indefinite ceasefire should start by year-end“. Ukrinform. 10 December 2019. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-12-16. ციტირების თარიღი: 2019-12-16.
  291. ↑ შეცდომა თარგის გამოძახებისას: cite web: პარამეტრები url და title აუცილებელად უნდა მიეთითოს.Turchynov, Oleksandr. (20 March 2014) uk. ციტირების თარიღი: 2014-04-24
  292. ↑ Dews, Fred (19 March 2014). „NATO Secretary-General: Russia's Annexation of Crimea Is Illegal and Illegitimate“. Brookings. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-03-20. ციტირების თარიღი: 2015-03-08.
  293. ↑ Waterfield, Bruno; Dominiczak, Peter; Blair, David. G8 suspends Russia for annexation of Crimea (24 March 2014). ციტირების თარიღი: 2015-03-08
  294. ↑ UN General Assembly adopts resolution affirming Ukraine's territorial integrity (28 March 2014). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-03-04. ციტირების თარიღი: 2015-03-08
  295. ↑ United Nations A/RES/68/262 General Assembly (1 April 2014). ციტირების თარიღი: 2014-04-24
  296. ↑ Brudny, Yitzhak M.; Finkel, Evgeny (2011). „Why Ukraine Is Not Russia: Hegemonic National Identity and Democracy in Russia and Ukraine“. East European Politics and Societies and Cultures. 25 (4): 813–833. doi:10.1177/0888325411401379. S2CID 145372501. ციტატა: „Russia’s borders were declared as artificial and illegitimate legacies of the Soviet era. In language strikingly resembling the rhetoric of Slobodan Miloševic´, Russian nationalists referred to the reunification of the entire Russian nation (in which they include Belarusians and Ukrainians) and its historic lands in the Greater Russian state.“
  297. ↑ „"There is no Ukraine": Fact-Checking the Kremlin's Version of Ukrainian History“. LSE International History. 1 July 2020. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 December 2020. ციტირების თარიღი: 16 December 2020.
  298. ↑ „In First Interview Since Departure, Russia's Former 'Gray Cardinal' Questions Existence Of Ukraine“. RadioFreeEurope/RadioLiberty (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 31 December 2020. ციტირების თარიღი: 16 December 2020.
  299. ↑ „The Legitimacy of Russia's Actions in Ukraine“. LSE International History. 4 March 2015. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 December 2020. ციტირების თარიღი: 16 December 2020.
  300. ↑ An article by the Defence Secretary on the situation in Ukraine. ციტირების თარიღი: 2022-01-18
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=რუსეთ-უკრაინის_ურთიერთობები&oldid=4706107“-დან