გაეროს გენერალური ასამბლეა

გენერალური ასამბლეა — გაეროს მთავარი სათათბირო ორგანო, სადაც წარმოდგენილია გაეროს ყველა წევრი სახელმწიფო. თითოეულ მათგანს ხმის მიცემის თანაბარი უფლება აქვს (1 ხმა).

გენერალური ასამბლეა მოიწვევა ყოველწლიურად, ხოლო აუცილებლობის შემთხვევაში შეიძლება მოიწვიონ სპეციალური ან საგანგებო სპეციალური სესიები. იგი უფლებამოსილია განიხილოს ნებისმიერი საკითხი გაეროს წესდების ფარგლებში, რეკომენდაცია მისცეს წევრ სახელმწიფოებს ყველა საკითხზე და საქმეზე, გარდა იმ საკითხებისა, რომლებიც გაეროს უშიშროების საბჭოს კომპეტენციას მიეკუთვნება. გენერალურ ასამბლეას აქვს 6 მთავარი კომიტეტი თავისი საქმიანობის ძირითადი მიმართულებების შესაბამისად, ასევე სხვა დამხმარე ორგანოები. ასამბლეის სხდომაზე გადაწყვეტილებები მნიშვნელოვან საკითხებზე მიიღება ხმათა 2/3-ით, სხვა საკითხებზე, ხმათა უბრალო უმრავლესობით. გენერალური ასამბლეის რეზოლუციებს არა აქვთ კანონის ძალა, მხოლოდ სარეკომენდაციო ხასიათს ატარებენ.

დაფუძნების ისტორია

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის გენერალური ასამბლეა შეიქმნა 1945 წელს გაეროს ქარტიის თანახმად. იგი წარმოადგენს გაეროს ცენტრალურ ბირთვს, რაც გამომდინარეობს მისი წარმომადგენლობითი, გადაწყვეტილების მიმღები და პოლიტიკის განმსაზღვრელი ფუქნციებით. 193 წევრი სახელმწიფო ქმნის სივრცეს, რომელშიც შესაძლებელია სხვადასხვა მხარეების მიერ ქარტიით გათვალისწინებული საერთაშორისო საკითხების მრავალხმრივი განხილვა. ამასთანავე, გენერალური ასამბლეა მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს მსოფლიოში საერთაშორისო სამართლის გავრცელებასა თუ ინტერპრეტაციაზე.

ფუნქციები და უფლებამოსილება

გენერალურ ასამბლეას აქვს უფლება წევრ სახელმწიფოებს მიაწოდოს რეკომენდაციები მის კომპეტენციაში არსებულ საერთაშორისო საკითხებზე. ასამბლეის ოფიციალურ ვებ-გვერდზე მითითებულ თემატიკებს შორის არის პოლიტიკური, ეკონომიკური, ჰუმანიტარული, სოციალური და იურიდიული პრობლემატიკა, რომელთა დაკავშირებითაც ასამბლეა თამაშობს მნიშვნელოვან როლს და მილიონობით ადამიანის ცხოვრებას ცვლის უკეთესობისაკენ.

ქარტიის თანახმად, გენერალური ასამბლეის ფუნქციები და უფლებამოსილება არის შემდეგი:

დაამტკიცოს გაეროს ბიუჯეტი;
აირჩიოს გაეროს უშიშროების საბჭოს არამუდმივი წევრი სახელმწიფოები; ასევე, აირჩიოს გაეროს სხვა საბჭოების და ორგანოების წევრები, ამასთანავე, უშიშროების საბჭოს რეკომენდაციების თანახმად, დაამტკიცოს გაეროს გენერალური მდივანი;
საერთაშორისო მშვიდობისა და უსაფრთხოების, მათ შორის განიარაღების, უზრუნველყოფისათვის თანამშრომლობის ზოგადი პრინციპების შესახებ რეკომენდაციების შემუშავება და გაცემა;
საერთაშორისო მშვიდობისა და უსაფრთხოების ნებისმიერი საკითხის განხილვა და მათზე რეკომენდაციების შემუშავება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც უთანხმოებას ან სიტუაციას თავად უშიშროების საბჭო განიხილავს;
იმავე გამონაკლისის გათვალისწინებით, ქარტიის ნებისმიერი სფეროს ან გაეროს სხვა ორგანოების უფლებამოსილებისა და ფუნქციების არეალში არსებული საკითხების შესახებ რეკომენდაციების შემუშავება;
შესაბამისი მოკვლევის და რეკომენდაციების უზრუნველყოფა საერთაშორისო პოლიტიკურ თანამშრომლობაზე; საერთაშორისო სამართლის განვითარებასა და კოდიფიცირებაზე; ადამიანის უფლებათა და ფუნდამენტური უფლებების განხორციელებაზე; ეკონომიკურ, სოციალურ, ჰუმანიტარულ, კულტურულ, საგანმანათლებლო და ჯანდაცვის სფეროებში საერთაშორისო თანამშრომლობასთან მიმართებაში;
ნებისმიერი ვითარების მშვიდობიანი გადაჭრის გზების ძიებაზე რეკომენდაციების გაცემა, რომელსაც შეუძლია ქვეყნებს შორის მეგობრული ურთიერთობების შექმნა;
გაეროს უშიშროების საბჭოსა და სხვა ორგანოების მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების გათვალისწინება.

გენერალური ასამბლეის თითოეულ 193 წევრ სახელმწიფოს აქვს თითო ხმა. ხმის უფლებას ისინი იყენებენ მნიშვნელოვან საკითხებთან მიმართებაში, როგორიც არის მშვიდობასა და უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული რეკომენდაციები, უშიშროების და ეკონომიკური და სოციალურ საკითხთა საბჭოს არჩევნები; საბიუჯეტო საკითხები საჭიროებენ წევრი სახელმწიფოების ხმათა ორ მესამედს, ხოლო სხვა საკითხები კი უბრალო უმრავლესობით წყდება.

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ინფორმაციით, ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში მოხდა არაერთი მცდელობის უზრუნველყოფა გენერალურ ასამბლეაში კონსენსუსის დანერგვისათვის. გენერალური ასამბლეის თავმჯდომარეს შეუძლია დელეგაციებთან კონსულტაციების და მოლაპარაკებების გზით მოახდინოს რეზოლუციის შემოთავაზება და დამტკიცება ხმის მიცემის გარეშე.

მდგრადი განვითარების მიზნები

2015 წელს, გენერალურმა ასამბლეამ დაამტკიცა მდგრადი განვითარების 17 მიზანი, რომლებიც წარმოადგენენ მისი წევრი სახელმწიფოების მოქმედების უმნიშვნელოვანეს პრიორიტეტულ მიმართულებებს. მდგრადი განვითარების მიზნებია:

სიღარიბის აღმოფხვრა;
ნულოვანი შიმშილი;
ჯანმრთელი ცხოვრება და კეთილდღეობა;
ხარისხიანი განათლება;
გენდერული თანასწორობა;
სუფთა წყალი და სანიტარია;
ხელმისაწვდომი და მდგრადი ენერგია;
ღირსეული სამუშაო და ეკონომიკური ზრდა;
მრეწველობა, ინოვაციები და ინფრასტრუქტურა;
შემცირებული უთანასწორობა;
მდგრადი ქალაქები და დასახლებები;
მდგრადი მოხმარება და წარმოება;
კლიმატის ცვლილების საწინააღმდეგო ქმედებები;
ოკეანისა და ზღვის რესურსები;
დედამიწის ეკოსისტემები;
მშვიდობა, სამართლიანობა, ძლიერი ინსტიტუტები;
პარტნიორობა მიზნების მისაღწევად.

ახალგაზრდობის წარმომადგენლები გენერალური ასამბლეის საქმიანობაში

1981 წლიდან გენერალური ასამბლეის საქმიანობაში აქტიურად ერთვებიან ახალგაზრდობის წარმომადგენლები. ამავე წელს მოხდა წევრი სახელმწიფოებისათვის რეკომენდაციის მიწოდება, რათა ახალგაზრდა დელეგატები ქვეყნის ოფიციალურ დელეგაციებში შეეყვანათ. აღნიშნული მოწოდება დაფიქსირებულია გაეროს რამდენიმე რეზოლუციაში. თავად პროგრამა აღიარებულია გაეროს ერთ-ერთ ყველაზე წარმატებულ ინიციატივად.

2012 წლიდან საქართველოს ახალგაზრდობის წარმომადგენელი გაეროში აირჩევა ერთი წლის ვადით და მონაწილეობას იღებს არა მხოლოდ გენერალური ასამბლეის სესიებში, არამედ, სხვა კომიტეტთა და კომისიათა საქმიანობაში. გენერალური ასამბლეის ფარგლებში, ახალგაზრდობის წარმომადგენლებს საშუალება ეძლევათ ქვეყნის სახელით მოამზადონ და გააკეთონ მოხსენება, რომელშიც უნდა იყოს ასახული ახალგაზრდობასთან (მათ ქვეყნებსა და საერთაშორისო დონეზე) მიმართებაში არსებული ყველაზე აქტუალური საკითხები.

სამშვიდობო ოპერაციათა სპეციალური კომიტეტი

გაეროს გენერალური ასამბლეა ახორციელებს ორგანიზაციის სამშვიდობო უფლებამოსილებასა და საქმიანობას სამშვიდობო ოპერაციათა სპეციალური კომიტეტის საშუალებით. გაეროს გენერალური ასამბლეის 1965 წლის 18 თებერვლის რეზოლუციის საშუალებით მოხდა სპეციალური კომიტეტის შექმნა, რათა მომხდარიყო სამშვიდობო მოქმედებათა საფუძვლიანი შესწავლა. სპეციალური კომიტეტი საკუთარი საქმიანობის შესახებ ანგარიშგებას ახორციელებს გენერალური ასამბლეის მეოთხე კომიტეტის (პოლიტიკისა და დეკოლონიზაციის თემატიკაზე) ფარგლებში.

სამშვიდობო ოპერაციათა სპეციალური კომიტეტი შედგება 147 წევრი სახელმწიფოსაგან, რომლებიც წარსულში ან აწმყოში ჩართულნი იყვნენ სამშვიდობო ოპერაციებში. ამასთანავე, წევრი სახელმწიფოების გარდა, კომიტეტში არის კიდევ 14 წევრი, რომლებიც არიან ისეთი ორგანიზაციები როგორებიც არის: აფრიკის კავშირი, ისლამური თანამშრომლობის ორგანიზაცია, წითელი ჯვრის საერთაშორისო კომიტეტი (ICRC) და საერთაშორისო კრიმინალური პოლიციის ორგანიზაცია (ინტერპოლი); აღნიშნული ორგანიზაციები კომიტეტის საქმიანობაში ერთვებიან როგორც დამკვირვებლები.

ორგანიზაციის წევრობა

გენერალური ასამბლეის წევრობის საკითხი მოითხოვს დამატებით ყურადღებას. მაგალითად, ჩინეთის წინააღმდეგობის გამო, გაერო დაახლოებით ოცი წელია რაც ტაივანს უარს ეუბნება წევრობაზე, ვინაიდან ჩინეთი არის გაეროს უშიშროების საბჭოს მუდმივი წევრი და იგი ტაივანს აღიქვამს საკუთარი სუვერენული ტერიტორიის ნაწილად. თავად ტაივანის დელეგაცია გაეროს 2018 წელს ესტუმრა, რათა ორგანიზაციისათვის პირადად განეცხადებინათ მათ მიერ გაეროს მდგრადი განვითარების მიზნების შესრულების შესახებ.

წევრობის საკითხის განხილვისას საჭიროა პალესტინის შემთხვევის აღნიშვნა. პალესტინის წევრობის საკითხი აქტიურად განიხილებოდა გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე 2011 წელს, მას შემდეგ, რაც უშიშროების საბჭოში ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა ვეტო დაადო აღნიშნულ საკითხს. თუმცა, 2012 წელს, გენერალური ასამბლეის მიერ მიღებული რეზოლუციით (139 – 9) პალესტინას მიენიჭა არაწევრი დამკვირვებელი სახელმწიფოს სტატუსი, შესაბამისად, გაეროში პალესტინა და ვატიკანი არის ორი არაწევრი სახელმწიფო, რომლებსაც შეუძლიათ გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე სიტყვით გამოსვლა ხმის მიცემის გარეშე. 2015 წელს, გაერომ უფლება მისცა პალესტინას ჰყოლოდა საკუთარი ახალგაზრდობის წარმომადგენელი გაეროში, რომელსაც ჰქონდა სესიების ფარგლებში პალესტინის სახელით სიტყვით გამოსვლის უფლება.

გენერალურ ასამბლეას აქვს წევრების მიმართ სადამსჯელო ზომების გატარების უფლებამოსილება, რაც გამოწვეულია მათ მიერ ქარტიის პრინციპების დარღვევა. გენერალურმა ასამბლეამ 1960-იან წლებში შეუწყვიტა წევრობა სამხრეთ აფრიკის დელეგაციას, რომელიც გაერომ დაადანაშაულა აპართეიდში და საერთაშორისო სამართლისა და უშიშროების საბჭროს რეზოლუციათა დარღვევაში.

1992 წელს, იუგოსლავიის დაშლის შემდეგ, გენერალურმა ასამბლეამ უარი განუცხადა მონტენეგროსა და სერბეთს, იუგოსლავიის ადგილის მემკვიდრეობით მიღებაში და სთხოვა მათ ხელახლა და დამოუკიდებლად გაეკეთებინათ განაცხადი გაეროს წევრობაზე. ისრაელი დიდი ხნის განმავლობაში იყო დაბლოკილი გაეროს კომისიებისა და პლატფორმებისაგან, ვინაიდან ისრაელი ვერ ხვდებოდა გაეროს რეგიონალურ ჯგუფებში, სხვადასხვა მიზეზების გამო; არაბული სახელმწიფოები ბლოკავდნენ მას იმ ჯგუფიდან, რომელშიც შედიან შუა აღმოსავლეთში მდებარე სახელმწიფოები. 2000 წელს ისრაელი გახდა დროებითი წევრი „დასავლეთ ევროპის და სხვათა“ ჯგუფში.

2012 წლის აგვისტოში გენერალური ასამბლეის რეზოლუციამ დაგმო სირიის მთავრობა მის მიერ 2011 წლის მარტში დაწყებული სირიის კრიზისის დროს ჩადენილი დანაშაულებების გამო. აღნიშნულ რეზოლუციაზე 33 ქვეყანამ თავი შეიკავა ხმის მიცემისაგან, თუმცა მას მხარდაჭერა გამოუცხადა დასავლეთმა და მათმა მოკავშირეებმა.

გენერალურ ასამბლეას ხშირად აკრიტიკებენ იმის გამო, რომ მის უშიშროების საბჭოს სჭირდება რეალური ფუნქციები და თავად ასამბლეის ფარგლებში განხილვების უფრო მაღალი და ეფექტური ხარისხი. გენერალური ასამბლეის საქმიანობის ჭრილში არსებული უთანხმოება ხშირად გამოწვეულია განვითარებადი სამყაროს სახელმწიფოთა მიერ უფრო ეფექტური მონაწილეობის საშუალებათა მოთხოვნით, რაც როგორც წესი წინააღმდეგობაში მოდის გაეროს მდიდარი და ძირითადი დონორი სახელმიწიფოების მოსაზრებებთან.

გენერალური ასამბლეის მნიშვნელობა საქართველოსთვის

აღსანიშნავია, რომ 2008 წლის მაისიდან საქართველო გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე წარადგენს რეზოლუციას „აფხაზეთიდან, საქართველო და ცხინვალის რეგიონიდან/სამხრეთ ოსეთი, საქართველო იძულებით გადაადგილებულ პირთა და ლტოლვილთა სტატუსის შესახებ“. აღნიშნული რეზოლუციის წარდგენით საქართველო ამყარებს დევნილთა ფუნდამენტურ უფლებებს, განსაკუთრებით კი დევნილთა საკუთარ საცხოვრებელ ადგილებზე ნებაყოფლობითი, უსაფრთხო და ღირსეული დაბრუნების უფლების ხაზგასასმელად.

2019 წელს, გაეროს გენერალური ასამბლეის 73-ე სესიის ფარგლებში მოხდა საქართველოსა და 44 სახელმწიფოს მიერ ინიცირებული აღნიშნული რეზოლუციის მიღება. ხაზგასმას იმსახურებს ის ფაქტი, რომ 2019 წელს პირველად ჰქონდათ წევრ სახელმწიფოებს იმის საშუალება, რომ ყოფილიყვნენ რეზოლუციის თანაავტორები და ამ ნაბიჯის გადადგმით უფრო მკაფიოდ დაეფიქსირებინათ საკუთარ მხარდაჭერა საკითხის მოგვარებასთან დაკავშირებით და ამ კუთხით გაწეულ ერთობლივი ძალისხმევის ნაწილი გამხდარიყვნენ. ამგვარად, საქართველოს მიერ წარდგენილი რეზოლუციის თანასპონსორი გახდა 44 სახელმწიფო, რაც საქართველოსთან ერთად ჯამში 45 ქვეყანას უდრის.

საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს მიერ გავრცელებულ განცხადებაში საუბარია მის პრაქტიკულ დატვირთვაში, რომელიც გამოიხატება იმაში, რომ გაეროს გენერალურ მდივანს ევალება პასუხისმგებლობა, რათა საქართველოში მცხოვრები დევნილი მოსახლეობის მდგომარეობის და რეზოლუციის შესრულების თაობაზე მოამზადოს ყოველწლიური ანგარიში. სამინისტროს შეფასებით, აღნიშნული პრაქტიკული დატვირთვა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ ვითარებაში, როდესაც საქართველოს ოკუპირებულ ტერიტორიებზე ადამიანის უფლებათა დაცვის ჭრილში შემაშფოთებლად მძიმე სიტუაციაა და არ არსებობს საერთაშორისო მონიტორინგის მექანიქმები.

2019 წლის გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე აღნიშნული რეზოლუციის წარდგენისას, საქართველოს მიერ მოხდა ხაზგასმა იმ საკითხებზე, რომლებიც მოქცეულია იძულებით გადაადგილების შესახებ გაეროს სახელმძღვანელო პრინციპებზე: „უსაფრთხოებისა და ადამიანის უფლებების მდგომარეობა საქართველოს ოკუპირებულ ტერიტორიებზე უკიდურესად შემაშფოთები რჩება. მოსახლეობას უწევს გატაცების, უკანონო დაპატიმრების, საკუთრების ხელყოფის, მშობლიურ ენაზე განათლების მიღების შეზღუდვის, თავისუფალი გადაადგილების შეზღუდვისა და ასევე, ეთნიკურ ნიადაგზე დისკრიმინაციის მოთმენა“.