ვიკიპედია

პალესტინელი ქრისტიანები

ამ გვერდს არა აქვს შემოწმებული ვერსია, სავარაუდოდ მისი ხარისხი არ შეესაბამებოდა პროექტის სტანდარტებს.

პალესტინელი ქრისტიანები (არაბ. مسيحيون فلسطينيون) —პალესტინელი ხალხის ნაწილი, რომელიც აღიარებს ქრისტიანობას და ცხოვრობს ისტორიული პალესტინის ტერიტორიაზე მდინარე იორდანეს დასავლეთ ნაპირზე, ღაზას სექტორში, გალილეაში და იორდანეს რეგიონში. მათ შორის არიან პალესტინელი ლტოლვილები, დიასპორის წევრები. 2000 წლის მონაცემებით, მთელს მსოფლიოში 500,000 ასეთი პირია. ქრისტიანი პალესტინელები მიეკუთვნებიან სხვადასხვა ქრისტიანულ კონფესიას.[1] მათ შორისაა: მართლმადიდებლობა, ძველი აღმოსავლეთის მართლმადიდებლური ეკლესიები, კათოლიციზმი, ანგლიკანიზმი, ლუთერანიზმი და პროტესტანტიზმის სხვა განშტოებები. 12 მილიონი პალესტინელიდან ქრისტიანთა საერთო რაოდენობა 6-7% -ს შეადგენს.  70% ცხოვრობს დასავლეთ ნაპირსა და ისრაელის გარეთ. კლასიკურ არაბულ ენაზე ან თანამედროვე არაბულ ლიტერატურულ ენაზე ქრისტიანებს უწოდებენ ნაზარეველებს  (არაბული სიტყვიდან ნაზარეთი) ან მასიჰი-ს (მრ.რ. მასიჰიუნა) (მომდინარეობს არაბული სიტყვიდან მასიჰ, რაც ნიშნავს "მესიას"), ებრაულად ქრისტიანებს უწოდებენ notzri (ასევე წერია ნოზრი), რაც ნიშნავს ნაზარეველს.[2][3][4]

პალესტინელი ქრისტიანები
مسيحيون فلسطينيون

ქრისტიანები ბეთლემიდან - 1911 წ.
საერთო მოსახლეობა
დაახლ.1 000 000
რეგიონები მნიშვნელოვანი მოსახლეობით
პალესტინის დროშა პალესტინა 47 000
ისრაელის დროშა ისრაელი 158 000
ჩილეს დროშა ჩილე 450 000
იორდანიის დროშა იორდანია 100 000
ერაყის დროშა ერაყი 16 000
მექსიკის დროშა მექსიკა 100 000
ეგვიპტის დროშა ეგვიპტე 5 000
აშშ-ის დროშა აშშ 50 000
სალვადორის დროშა სალვადორი 70 000
ბრაზილიის დროშა ბრაზილია 50 000
კანადის დროშა კანადა 24 000
ავსტრალიის დროშა ავსტრალია 15 000
ენები არაბული (პალესტინური დიალექტი), ინგლისური, ესპანური, ივრითი, ბერძნული და სხვ.
რელიგიები ქრისტიანობა

ბრიტანეთის ადმინისტრაციის მონაცემებით, 1922 წელს,  პალესტინის სამანდატო ტერიტორიაზე  ქრისტიანული მოსახლეობა პალესტინის მთლიანი მოსახლეობის 9.5% -ს (პალესტინის არაბულენოვანი მოსახლეობის 10.8%) შეადგენდა, ხოლო 1946 წელს— 7.9% -ს. პალესტინელი ქრისტიანების ნაწილმა დატოვა ისრაელის მიერ კონტროლირებადი ტერიტორია არაბ-ისრაელის ომის დროს, ხოლო ნაწილი სხვაგან გაემგზავრა  იორდანიის მიერ   მდინარე იორდანეს დასავლეთ ნაპირის ტერიტორიების მმართველობის  დროს (1948-1967 წწ). 1967 წლიდან, ემიგრაციის შედეგად,  ისრაელში პალესტინელ ქრისტიანთა რაოდენობა გაიზარდა  და შეიქმნა დიდი თემი. 2015 წელს პალესტინელმა ქრისტიანებმა შეადგინეს დასავლეთ სანაპიროზე მოსახლეობის დაახლოებით 1%, ხოლო ღაზას სექტორში 1% -ზე ნაკლები.[5][6][7]

მრავალი ქრისტიანი პალესტინელი  არაბ-ისრაელის ომის შემდგომი პალესტინელი ლტოლვილების შთამომავალია. მათ შექმნეს დიდი თემები სხვადასხვა ქვეყანაში მსოფლიოში დაახლოებით ერთი მილიონი  პალესტინელი ქრისტიანი ცხოვრობს, რაც პალესტინის მთლიანი მოსახლეობის დაახლოებით 6-7% -ს შეადგენს. ისტორიული პალესტინის გარეთ, პალესტინელი ქრისტიანები ძირითადად ცხოვრობენ ლათინურ ამერიკაში, ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში.[8][9]

დემოგრაფია და კონფესიები

რედაქტირება
 
ქრისტიანული კონფესიები პალესტინაში 1922 წლის აღწერა

პალესტინის 1922 წლის აღწერის თანახმად,  დაახლოებით 73,000 პალესტინელი ქრისტიანი იყო, მათგან: 46% მართლმადიდებელი, 20% კათოლიკე და 20% ბერძენი კათოლიკე (უნიათები). აღწერისას დარეგისტრირდა ქრისტიანებით დასახლებული 200 -ზე მეტი პუნქტი. პალესტინის სამანდატო ტერიტორიაზე მყოფი ქრისტიანი მოსახლეობის საბოლოო მონაცემები ამგვარი გახლდათ: მართლმადიდებელი 33 369, სირო-იაკობიტები (სირიის მართლმადიდებლური ეკლესია) 813, კათოლიკეები 14 245, მელქიტები (ახლო აღმოსავლეთის მართლმადიდებელი ქრისტიანები) 11 191, სირიელი კათოლიკეები 323, სომეხი კათოლიკეები 271, მარონიტები 2 382, ​​სომხური სამოციქულო ეკლესია 2 939, კოპტები 297, ეთიოპიის მართლმადიდებელი ეკლესია 85, ანგლიკანები 4 553, პრესვიტერიანელები 361, ლუთერანები 437, სხვები 208.[10] [11]

თანამედროვეობა

რედაქტირება
 
ხედი მაცხოვრის წმინდა საფლავზე იერუსალიმში

2009 წელს, სხვადასხვა შეფასებით, დაახლოებით 50,000 ქრისტიანი იყო პალესტინის ტერიტორიებზე, ძირითადად დასავლეთანაპირზე, დაახლოებით 3,000 ღაზას სექტორში. ისრაელში 154,000 ქრისტიანი ცხოვრობს, მათგან დაახლოებით 80% არაბია , რომელთაგან უმეტესობა პალესტინელია. პალესტინელი ქრისტიანების უმეტესობა (56%) პალესტინის დიასპორაშია წარმოდგენილი.

პალესტინელი ქრისტიანების დაახლოებით 50% ეკუთვნის იერუსალიმის მართლმადიდებელ ეკლესიას. იგი ერთ-ერთია  15 მართლმადიდებლური ეკლესიიდან.  ესენია: კონსტანტინოპოლის, ალექსანდრიის, ანტიოქიის, ქართული, რუსული,  სერბეთის, რუმინეთის, ბულგარეთის, კვიპროსის, ბერძნული, პოლონეთის, ალბანეთის, უკრაინის, ჩეხეთის მიწები და სლოვაკეთი.

იერუსალიმის პატრიარქი თეოფილე III გახლავთ იერუსალიმის მართლმადიდებელი ეკლესიის წინამძღოლი, მაგრამ ორი წლის განმავლობაში მან ვერ მიიღო ისრაელის მთავრობის ოფიციალური აღიარება. 2005 წლის 14 თებერვალს, პატრიარქად არჩევიდან სულ რაღაც ექვსი თვით ადრე, იგი ხელდასხმულ იქნა ეპისკოპოსად და აირჩიეს თაბორის მთავარეპისკოპოსად. იმავე წლის მაისში, მისი წინამორბედი, პატრიარქი ირინეოს I, არაერთი უძრავი ქონების სკანდალურ გარიგებებში მონაწილეობის ბრალდებების გამო, თანამდებობიდან გადააყენა ჯერ სინოდმა, შემდეგ კი ფანარის (ფანარიონი) მართლმადიდებლურმა საბჭომ.[12]

რომის კათოლიკური ეკლესიის ლათინური მოძღვრების  იერუსალიმის პატრიარქი ფუად ტვალი გახლავთ იერუსალიმის, პალესტინის, იორდანიის, ისრაელისა და კვიპროსის კათოლიკების ლიდერი. იერუსალიმის ანგლიკანი ეპისკოპოსია სუჰილ დავანი, რომელმაც შეცვალა ეპისკოპოსი რიახ აბუ ალ ასალი.  ელიას შაკური, პალესტინელი ლტოლვილი, რომელიც მელქიტი იყო,  ჰაიფას, აკკოსა და გალილეის მთავარეპისკოპოსია. ეპისკოპოსი დოქტორი მუნიბ იუნანი არის მსოფლიო ლუთერანული ფედერაციის პრეზიდენტი და ევანგელურ -ლუთერანული ეკლესიის ეპისკოპოსი იორდანიასა და წმინდა მიწაზე.[13][14][15]

ადრეული ისტორია

რედაქტირება
 
ქრისტეს პანტოკრატორის უძველესი ხატი, VI საუკუნე, სინას მონასტერი
 
ქრისტეს ხატი XI საუკუნის ბოლოს

პირველი ქრისტიანული თემები, რომლებიც რომაულ პალესტინაში გამოჩნდნენ, არამეულ ენაზე საუბრობდნენ.  უმეტესობა ებრაელი იყო, რომლებმაც ქრისტიანობა მიიღეს. მისიონერული საქმიანობის წყალობით, მათ შეუერთდნენ რომაელები და ბერძნები, რომლებიც ხელს უწყობდნენ ქრისტიანობის გავრცელებას რეგიონის სხვა  მაცხოვრებლებში, მათ შორის: ფინიკიელებში, სირიელებში, სპარსელებში, არაბებში და ა.შ. 395 წელს რომის იმპერია ორად (აღმოსავლეთ და დასავლეთ რომის იმპერია)  გაიყო.  პალესტინა გახდა აღმოსავლეთ რომის იმპერიის პროვინცია.[16][17]

დროთა განმავლობაში პალესტინაში ჩამოყალიბდა ძლიერი ქრისტიანული საზოგადოება, რომელმაც შეძლო საკუთარი ეკლესიის ორგანიზება და ამჟამად იერუსალიმის მართლმადიდებელი ეკლესიის სახელითაა ცნობილი. რეგიონში, აღმოსავლეთ იმპერიის ბატონობის პერიოდში, მიმდინარეობდა მოსახლეობის გაქრისტიანების აქტიური პროცესი. შესაბამისად მცირდებოდა  ებრაული და წარმართული მოსახლეობის წილი. განსხვავებით აღმოსავლეთ ქრისტიანთა სხვა ჯგუფებისაგან, როგორებიც არიან ასურელი ნესტორიანელები, პალესტინელი ქრისტიანების დიდი უმრავლესობა იმყოფებოდა კონსტანტინოპოლის მსოფლიო საპატრიარქოს და აღმოსავლეთ რომაელი იმპერატორების სულიერი იურისდიქციის ქვეშ  451 წლის ქალკედონის კრებამდე  რის შემდეგაც იერუსალიმის ეპისკოპოსს მიენიჭა პატრიარქის წოდება, ხოლო იერუსალიმის ეკლესიამ მეხუთე ადგილი დაიკავა მსოფლიო მართლმადიდებლურ დიპტიქში, რომის, კონსტანტინოპოლის, ალექსანდრიისა და ანტიოქიის ეკლესიების შემდეგ. ამ დროისთვის პალესტინის მკვიდრნი ძლიერ ელინიზებულნი იყვნენ, მათ შორის, ეკლესიაში არსებული ბერძნული ენის წყალობით, მომდევნო საუკუნეებში მათი არამეული ენა შეიცვალა ბერძნულით, მიუხედავად იმისა, რომ  ლათინური შეინარჩუნეს, როგორც  სახელმწიფო ენა.  VII საუკუნისათვის იერუსალიმი და პალესტინა აღმოსავლეთში  ბერძნული კულტურის ეპიცენტრი გახდა.[18]

ღირსი ილარიონ დიდის თაოსნობით პალესტინაში დაიწყო სამონასტრო მოძრაობა.  ეს პერიოდი პალესტინელი ქრისტიანებისთვის "ოქროს ხანად“ ითვლება, რადგან რომის იმპერიის დროს პალესტინა უდიდესი ქრისტიანული ცენტრი გახდა, რამაც გამოიწვია მნიშვნელოვანი ეკონომიკური და დემოგრაფიული ზრდა. რომის ხანაში პალესტინის მოსახლეობა მნიშვნელოვნად გაიზარდა. [19]

პირველი სერიოზული გამოცდა პალესტინელი ქრისტიანებისთვის იყო სპარსელთა შემოჭრა  რომის და სპარსეთის იმპერიებს შორის  გაჩაღებული ომის დროს 602-628 წლებში. 614 წელს სპარსეთის ჯარებმა ადგილობრივი ებრაელების მხარდაჭერით დაიპყრეს პალესტინა და შეუერთეს  სასანიდთა იმპერიას. ოკუპაციის სპარსულ ხანმოკლე პერიოდს თან ახლდა ებრაელთა გავლენის ზრდა რეგიონში და ქრისტიანთა დევნა, რომლებიც პოტენციურ მოღალატეებად ითვლებოდნენ: ეკლესიები დაინგრა, ბევრი ქრისტიანი მოკლეს ან მონებად გაყიდეს. მრავალი რელიქვია გადაიტანეს სპარსეთში. 629 წელს სპარსეთზე გამარჯვების შემდეგ იმპერატორი ჰერაკლი I საზეიმოდ შევიდა იერუსალიმში — პალესტინა კვლავ რომის იმპერიის პროვინციად იქცა, წმინდა ნაწილები დაუბრუნდა და პატიმრებმა შეძლეს სამშობლოში დაბრუნება. დამღუპველი ომის შემდეგ დაიწყო აღდგენის ხანმოკლე პერიოდი.

634 წელს პალესტინაში არაბები შეიჭრნენ, ხალიფა აბუ ბაქრის ჯარებმა დაიპყრეს ბიზანტიური ციხე ბოსრა მდინარე იორდანეს დასავლეთ ნაპირზე. მათ მოახერხეს ბიზანტიელთა სრულად განდევნა მხოლოდ იარმუკის ბრძოლის შემდეგ, რის შემდეგაც 637 წელს პატრიარქმა სოფრონმა გადასცა იერუსალიმის გასაღებები ხალიფა ომარს. არაბთა პერიოდში, მსოფლიოში ცნობილი ალ-აქსას მეჩეთი და კლდის გუმბათი აშენდა იერუსალიმის ტაძრის მთაზე. არაბთა დაპყრობების შემდეგ, ქრისტიანი პალესტინელები  ბერძნული და არამეული ენებიდან  თანდათანობით  არაბულზე გადავიდნენ.

ადრეული არაბული პერიოდი ხასიათდებოდა რეგიონის ქრისტიანული და ებრაული თემების მიმართ შედარებით შემწყნარებლობით, ამავე დროს, წარმართობა აქტიურად იდევნებოდა. თუმცა, მოგვიანებით ამ თემების წევრები, არსებითად, მეორე კლასის მოქალაქეები გახდნენ: ისინი ღრმად იყვნენ დისკრიმინირებულნი და იძულებულნი იყვნენ ეცხოვრათ "დამოკიდებულების და დამცირების" პირობებში.

ქრისტიანებსა და ებრაელებს, მუსლიმური კანონების თანახმად, მიენიჭათ  "ზიმიების"(ქვეშევრდომების) სტატუსი — ანუ მათ მოჩვენებით ჰქონდათ  სამოქალაქო და რელიგიური თავისუფლება, მაგრამ  არ ჰქონდათ უფლება ეტარებინათ იარაღი, ემსახურათ ჯარში და ცხენზე მჯდარიყვნენ, ისინი ვალდებულები იყვნენ  სპეციალური გადასახადები გადაეხადათ.

 
იერუსალიმის ჯვარი

პალესტინაში არაბთა თითქმის 500 წლიანი მმართველობის შემდეგ, 1099 წელს, პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობის დროს, მოვიდნენ ევროპელი ჯვაროსნები, რომლებმაც დაიკავეს ეს მიწები. მათმა ლიდერმა გოტფრიდ ბულონელმა ჩამოაყალიბა იერუსალიმის სამეფო. პალესტინის გარდა, სამეფოს ძალაუფლება ვრცელდებოდა ლიბანსა და  სირიის ზღვისპირეთზე. ამ პერიოდში პალესტინაში მრავალი ციხესიმაგრე აშენდა. ლევანტში დაბადებული და გაზრდილი ახალი თაობა წმინდა მიწას მიიჩნევდა თავის სამშობლოდ და უარყოფითად რეაგირებდა ახლად ჩამოსულ ჯვაროსნებზე. ბევრმა იცოდა ბერძნული, არაბული და სხვა აღმოსავლური ენები, ქორწინდებოდნენ ბერძენ ან სომეხ ქალებზე, რითაც უფრო მეტად დაემგვანენ  სირიელებს, ვიდრე ფრანკებს. მოსახლეობა დაიყო სამ არათანაბარ ჯგუფად, რაოდენობრივად და სტატუსით. ზედა ფენა შედგებოდა ჩამოსული ფრანკებისგან, შემდეგ მოდიოდნენ ადგილობრივი ქრისტიანების, ხოლო ქვედა ჯგუფს შეადგენდნენ არაქრისტიანები. ევროპელებს მიეცათ სოციალურ კიბეზე  ასვლის კარგი შესაძლებლობა,ზოგიერთი შეფასებით, ჯვაროსნებმა, რომლებმაც მიაღწიეს იერუსალიმში პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობისას და დარჩნენ წმინდა მიწაზე, მიიღეს ფეიდების  და ფეოდალის სტატუსი.

1187 წელს სალაჰ ად-დინმა მნიშვნელოვანი დარტყმა მიაყენა ჯვაროსნებს და  მოახერხა იერუსალიმის დაპყრობა ცოტა ხნით. შემდეგ მან დააარსა საკუთარი აიუბიდების დინასტია ეგვიპტეში. სალადინის მეფობის დასაწყისში ეგვიპტეში, მისი მრჩეველის კადი ალ-ფადილის დაჟინებული მოთხოვნით, ქრისტიანებს ეკრძალებოდათ მუშაობა ფისკალურ ადმინისტრაციაში, მაგრამ აიუბიდების სხვადასხვა ამირები  ქრისტიანებს მაღალი თანამდებობების დაკავების უფლებას აძლევდნენ. შემოიღეს რიგი სხვა წესები, მათ შორის აკრძალეს ალკოჰოლის მოხმარება,  რელიგიური მსვლელობები და ეკლესიის ზარების რეკვა.

 
ქრისტიანული ოჯახის სახლის ინტერიერი იერუსალიმში. უილიამ ჰენრი ბარტლეტის გრავიურა, დაახლოებით 1850 წ

1517 წელს პალესტინის ტერიტორია დაიპყრეს თურქ-ოსმალებმა სულთან სელიმ I -ის (1512-1520) ხელმძღვანელობით. 400 წლის განმავლობაში ის დარჩა ოსმალეთის იმპერიის იმ ნაწილის შემადგენლობაში, რომელიც მოიცავდა სამხრეთ -აღმოსავლეთ ევროპის დიდ ნაწილს, მთელ მცირე აზიას და ახლო აღმოსავლეთს, ეგვიპტესა და ჩრდილოეთ აფრიკას. მე -18 საუკუნეში დაიწყო ახალი ქრისტიანული მოძრაობა, რომელიც რომთან გაერთიანების მომხრე იყო. მოგვიანებით, რომის პაპის ბენედიქტე XIII-ის მხარდაჭერით შეიქმნა მელქიტური ბერძნული კათოლიკური ეკლესია, რომლის მრევლის მნიშვნელოვან რაოდენობას დღეს   პალესტინელი ქრისტიანები შეადგენენ. 1800 წელს პალესტინის მოსახლეობა არ აღემატებოდა 300 ათასს, რომელთაგან 25 ათასი ქრისტიანი იყო, რომლებიც მიმოფანტულები იყვნენ მთელ პალესტინაში. ქრისტიანული მოსახლეობა ძირითად კონცენტრირებული იყო იერუსალიმში, ნაზარეთსა და ბეთლემში. იმართებოდნენ  მართლმადიდებლური და კათოლიკური ეკლესიების მიერ. ებრაელები (ძირითადად სეფარდები), რომელთა რაოდენობა  5 ათასს შეადგენდა, უფრო მეტად კონცენტრირებულნი იყვნენ იერუსალიმში, სეფედში, ტიბერიასა და ხებრონში. ქვეყნის დანარჩენი მოსახლეობა (დაახლოებით 270 ათასი) მუსულიმი გახლდათ, (თითქმის ყველა სუნიტი).

 
ქრისტიანი გოგონა ნაზარეთიდან, პალესტინა

მე -19 საუკუნეში, როდესაც პალესტინის მიმართ საერთაშორისო ინტერესი გაიზარდა და იქ უცხოური ინსტიტუტები გამოჩნდა, წარმოიშვა კონცეფცია "პალესტინელი ქრისტიანები". 1839 წლიდან იმპერიაში დაიწყო "თანზიმათის" (რეორგანიზაცია) ეპოქა, რომელიც გაგრძელდა სამი სულთნის —  აბდულ მეჯიდის, აბდულ აზიზის და აბდულჰამიდის მმართველობის პერიოდში. ამ რეფორმებმა ასევე იმოქმედა პალესტინაზეც. ახალმა კანონებმა გაათანაბრა სულთნის ქვეშევრდომთა უფლებები რელიგიის მიუხედავად და  ხელი შეუწყო კერძო საკუთრების, სასოფლო -სამეურნეო პროდუქციისა და ცხოვრების დონის განვითარებას. შედეგად, პალესტინელი ქრისტიანების  საკმაოდ მდიდარი ფენა წარმოიშვა. თუმცა ოსმალეთის ხელისუფლების რეფორმებმა ვერ შეძლო სიტუაციის რადიკალური გაუმჯობესება. პირველმა მსოფლიო ომმა შეარყია პროვინციის განვითარება,  მოსახლეობა განიცდიდა შიმშილს. სულთანი იბრძოდა გერმანიის მხარეს ომში, რამაც წინასწარ განსაზღვრა ქვეყნის დამარცხება და დანაწევრება. 1917 წლის ოქტომბრის ბოლოსთვის ბრიტანეთის არმიამ პალესტინას სამხრეთიდან შეუტია და აიღო ბეერ-შევა, ღაზა და იაფა. 1917 წლის 11 დეკემბერს გენერალ ალენბის ჯარები შევიდნენ იერუსალიმში. ქვეყნის ჩრდილოეთი დარჩა თურქეთის მმართველობის ქვეშ 1918 წლის სექტემბრამდე, შემდეგ კი პალესტინა მთლიანად დაექვემდებარა ბრიტანეთის კონტროლს და ამით დასრულდა ოსმალეთის მმართველობა პალესტინაში.[20]

თანამედროვე პერიოდი

რედაქტირება
 
იორდანიის არქიეპისკოპოსი თეოფილაქთე (გეორგიადისი)

როდესაც ბრიტანელებმა ერთა ლიგიდან პალესტინის მართვის მანდატი მიიღეს პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ, ლონდონში დიდებულების უმრავლესობა გაოცებული დარჩა, ვინაიდან  პალესტინის არაბულ პოლიტიკურ მოძრაობებში ბევრი ქრისტიანი ლიდერი აღმოაჩინა.ბრიტანეთის ხელისუფლებისთვის გაუგებარი იყო პალესტინის სამანდატო ტერიტორიაზე პალესტინელი ქრისტიანების ერთგულება არაბული ნაციონალიზმისადმი. [21]

პალესტინელ ქრისტიანებს ეკუთვნოდათ  ერთ -ერთი ყველაზე გავლენიანი გაზეთი Falastin, რომელიც დაარსდა 1911 წელს ქალაქ იაფაში. მან ხელი შეუწყო პალესტინის იდენტობის ჩამოყალიბებას  და ეროვნული სულისკვეთების გაღვივებას. გაზეთი რამდენჯერმე დაიხურა ოსმალეთისა და ბრიტანეთის ხელისუფლებების მიერ.[22]

როგორც ილინოისის უნივერსიტეტის ეკონომიკის დეპარტამენტის პროფესორი ფრედ გოტაილი აღნიშნავს, 1922-1931 წლებში პალესტინის  სამანდატო ტერიტორიამ განიცადა სწრაფი ეკონომიკური ზრდა, რასაც მოჰყვა ახლო აღმოსავლეთისათვის  უპრეცედენტო ცხოვრების დონის  ზრდა. ამის მიზეზები გახლდათ: ევროპელი ებრაელების მიგრაცია პალესტინაში, ევროპული კაპიტალის და ევროპული ტექნოლოგიების თანხლებით; ბრიტანეთის სამანდატო მთავრობის შექმნა პალესტინაში, რომელიც პასუხისმგებლობას იღებდა  პალესტინის ეკონომიკურ განვითარებაზე. მანდატს ბრიტანულ დროშასთან ერთად  ბრიტანული კაპიტალი და ბრიტანული ტექნოლოგიები მიჰყვა. ეს ზრდა, გოტაილის თანახმად, იყო მიზეზი არაბთა მასიური მიგრირებისა მეზობელი ქვეყნებიდან პალესტინაში.[23]

პალესტინელი ქრისტიანებისთვის სერიოზული გამოცდა გახდა ომი ისრაელის დამოუკიდებლობისათვის ან არაბ-ისრაელის ომი, პალესტინელი ქრისტიანები რთულ სიტუაციაში ჩავარდნენ,  ბევრი უბრალოდ გადარჩენას ცდილობდა. ისრაელის დამოუკიდებლობის ომის დროს ბევრმა ადამიანმა დატოვა სახლი და აღარ დაბრუნებულა. ქრისტიანებს უფლება ჰქონდათ დაბრუნებულიყვნენ, ხოლო მუსლიმებს ამის გაკეთება ყოველგვარი გზით ეკრძალებოდათ. მაგრამ იყო ადგილები, რომლებიც ქრისტიანმა მოსახლეობამ სამუდამოდ დატოვა. მაგალითად, იკრიტში და კაფრ-ბირიმში, ცაჰალმა "საზღვარზე სახიფათო სიტუაციის" გამო, ბრძანა ქრისტიანული მოსახლეობის ევაკუაცია და ხალხი სხვაგან გადაასახლა. პატრიარქ ჰაკიმის თხოვნით, ომის შემდგომ ბევრ ქრისტიანულ ოჯახს მიეცა უფლება დაბრუნებულიყო  თავდაპირველ საცხოვრებელ ადგილას.[24]

1948 წლის არაბ-ისრაელის ომის შემდეგ, დასავლეთ სანაპიროზე, იორდანიის კონტროლის ქვეშ მყოფი ქრისტიანული მოსახლეობა მნიშვნელოვნად შემცირდა ომის შემდგომ რეგიონში არსებული მძიმე ეკონომიკური მდგომარეობისა და მუსლიმი  მეზობლებისა და იორდანიის ხელისუფლების მხრიდან ჩაგვრის გამო, რომლებიც ქრისტიანებს ბრალს სდებენ ომის დროს სიონისტების მხარდაჭერაში. ამჟამად  პალესტინის ავტონომიურ რესპუბლიკაში ქრისტიანთა 1% -ზე ნაკლები ცხოვრობს. ისრაელში, ომის შემდეგ ქრისტიანული მოსახლეობაც შემცირდა, 1950 წელს მათი რაოდენობა  შეადგენდა ისრაელის არაბული მოსახლეობის 21%-ს, ახლა კი ისინი არაბული მოსახლეობის მხოლოდ 9% -ს შეადგენენ. პალესტინიდან ქრისტიანთა ემიგრაციის ტენდენციები დღეს ძლიერდება მეზობელ ისრაელთან შედარებით, სადაც მათი რიცხვი თითქმის უცვლელი რჩება.

1967 წლის ომის შემდგომი ხანა

რედაქტირება
 
პალესტინელი ქრისტიანი სკაუტები ბეთლემში შობის წინ ქრისტეს შობის ტაძართან 2006 წ.

2009 წელს, Reuters იტყობინებოდა, რომ დასავლეთ ნაპირზე დარჩა 47,000-50,000 ქრისტიანი,  მათგან დაახლოებით 17,000  კათოლიკეა, ხოლო დანარჩენები მართლმადიდებლური  და აღმოსავლეთის  სხვა ეკლესიების მრევლს წარმოადგენენ. ბეთლემსა და ნაზარეთში, სადაც ოდესღაც უმეტესობა ქრისტიანები იყვნენ, ახლა  უმრავლესობა მუსლიმია. დღესდღეობით, ბეთლემის ქრისტიანთა დაახლოებით სამი მეოთხედი საზღვარგარეთ ცხოვრობს, ხოლო იერუსალიმის ქრისტიანების დიდი ნაწილი  ცხოვრობს სიდნეიში, ავსტრალიაში. ქრისტიანები ამჟამად იერუსალიმის მოსახლეობის 2.5% -ს შეადგენენ. კონგრესმენმა ჰენრი ჰაიდმა 2007 წელს  პრეზიდენტ ჯორჯ უოკერ ბუშს გაუგზავნა მიმართვა, სადაც აღნიშნა:

 
„ქრისტიანული საზოგადოება ისრაელ-პალესტინის მწარე კონფლიქტის წისქვილში იფქვება და  მეომარ მხარეებს შორის  ყოველთვის მსხვერპლის როლშია.“

ვრცელდებოდა  ინფორმაცია ღაზას სექტორში პალესტინელ ქრისტიანებზე თავდასხმების შესახებ მუსლიმური ექსტრემისტული დაჯგუფებების მხრიდან. პალესტინის ეროვნული ადმინისტრაციის  თავმჯდომარეები, პრემიერ მინისტრები და მრავალი სხვა პოლიტიკური და რელიგიური ლიდერი ჩვეულებრივ უარყოფენ თავდასხმებს.[25]

2014 წლის აპრილიდან ცაჰალი  არაბ ქრისტიან ახალგაზრდებს უგზავნიდა შეტყობინებებს და ინფორმაციას აწვდიდა მათ ჯარში მოხალისედ მუშაობის შესაძლებლობის შესახებ. 2013 წლის განმავლობაში ჯარში გაიზარდა ქრისტიან მოხალისეთა რიცხვი. 2013 წლის დეკემბრის მონაცემებით, დაახლოებით 140 ქრისტიანი მსახურობდა ცაჰალში და კიდევ 400 ქრისტიანი რეზერვში იმყოფებოდა.[26][27]

2014 წლის ივლისში, ოპერაცია Enduring Rock– ის მსვლელობისას ისრაელის არაბმა ქრისტიანებმა  ქალაქ ჰაიფაში დემონსტრაცია  მოაწყვეს ახლო აღმოსავლეთში ისლამისტური ექსტრემიზმის გასაპროტესტებლად, აგრეთვე ისრაელისა და ცაჰალის მხარდასაჭერად.

2014 წლის სექტემბერში ისრაელის შინაგან საქმეთა მინისტრმა ხელი მოაწერა ბრძანებას, რომლის მიხედვითაც ისრაელში ქრისტიანი უმცირესობის წარმომადგენლებს შეეძლოთ დარეგისტრირებულიყვნენ როგორც არამეელები და არა  როგორც არაბები. ახალი ბრძანება ეხებოდა 200 -მდე ოჯახს.[28]

2018 წლის თებერვალში პალესტინის მართლმადიდებელი საზოგადოების რიგმა წარმომადგენლებმა ყურადღება გაამახვილეს იმ ფაქტზე, რომ მთელ ახლო აღმოსავლეთში ქრისტიანებისთვის არ არის არც ერთი უმაღლესი სულიერი საგანმანათლებლო დაწესებულება. აქედან გამომდინარე, ბევრს სჯერა და იმედი აქვს, რომ საბერძნეთი და სხვა მართლმადიდებლური ქვეყნები ხელს შეუწყობენ ახლო აღმოსავლეთში პირველი ქრისტიანული ინსტიტუტის შექმნას სასულიერო პირების მოსამზადებლად.[29]

დღეს  პალესტინელი ქრისტიანების  უმეტესობა თავებს, როგორც კულტურულად, ასევე ენობრივად ქრისტიან არაბებად მიიჩნევენ, რომელთა წინაპრები ცხოვრობდნენ იესო ქრისტეს პირველი მიმდევრების დროს. ისინი ემიჯნებიან  რომაელებს, არაბებს, ბერძნებს და ჯვაროსნებს. რეგიონი, რომელიც შედგება ძირითადად თანამედროვე ისრაელისა და დასავლეთ ნაპირისგან, ითვლება წმინდა მიწად ყველა ქრისტიანისათვის. ქრისტიანული წმინდა ქალაქების უმეტესობა— ბეთლემი, ნაზარეთი და იერუსალიმი, მდებარეობს ისრაელსა და დასავლეთ ნაპირზე.[30]

პალესტინრლი ქრისტიანები (ანუ ისრაელის ქრისტიანი არაბები) ისრაელის ერთ -ერთი ყველაზე განათლებული ეთნიკური ჯგუფია. „მაარივი“ აღწერს ქრისტიანულ არაბულ სექტორს, როგორც "ყველაზე წარმატებულს საგანმანათლებლო სისტემაში," რადგან სხვა სოციალურ და ეთნიკურ ჯგუფებთან შედარებით, მათ ყველაზე მაღალი ნიშნები და მიღწევები აქვთ. [31][32][33][34]

პოლიტიკური და სხვა საკითხები

რედაქტირება

2018 წლის მონაცემებით, პალესტინის ავტონომიის მთავრობაში 17-დან  5 ქრისტიანი მინისტრი გახლდათ. ქრისტიანები იკავებენ მერის თანამდებობას რამალაში, ბირზეითში, ბეთლემში, ზაბაბდეში, ჯიფნაში, იენ არიკიში, აბუდაში, თეიბაჰში, ბეით ჯალასა და ბეით საურაში. ტუბასას გუბერნატორი მარვან ტუბასი ქრისტიანია. პალესტინის ყოფილი წარმომადგენელი ამერიკის შეერთებულ შტატებში აფიფ სალეჰი  ქრისტიანი გახლავთ, ისევე როგორც პალესტინის ავტონომიის ელჩი საფრანგეთში, ჰინდ ჰური. პალესტინის ქალთა ფეხბურთის გუნდში გოგონების უმრავლესობა მუსლიმია, მაგრამ კაპიტანი, ჰონაი ტალიეჰი არის ქრისტიანი ბეთლემიდან. ქრისტიანების ნაწილმა, რომლებიც პალესტინელთა მდიდარ ფენას ეკუთვნოდნენ,  დატოვა ქვეყანა 1948 წელს არაბ-ისრაელის ომის შემდეგ. ზოგიერთი მათგანი დასახლდა დასავლეთ იერუსალიმში.

ქრისტიანობაზე ახლად მოქცეული მუსლიმები

რედაქტირება

პალესტინელ ქრისტიანთა შორის არიან ისეთებიც, ვინც  ისლამიდან მოექცნენ ქრისტიანობაზე. ისინი არ არიან კონცენტრირებული ერთ რომელიმე ქალაქში და უმეტესწილად  სხვადასხვა თემებს მიეკუთვნებიან. გამომდინარე იქიდან, რომ ისლამიდან ქრისტიანობაზე გადასვლა დანაშაულია ისლამური შარიათის კანონის შესაბამისად, ეს ადამიანები ცხოვრობენ მშვიდად, საკუთარი თავის აფიშირების გარეშე.[35][36]

წმინდა მიწის ქრისტიანების ფონდი

რედაქტირება

წმინდა მიწის ქრისტიანების ეკუმენური ფონდი (HCEF) დაარსდა 1999 წელს ამერიკელი ქრისტიანების ეკუმენური ჯგუფის მიერ. მისი მიზანია შეინარჩუნოს არაბ ქრისტიანთა ყოფნა და კეთილდღეობა წმინდა მიწაზე და განავითაროს სოლიდარობის კავშირი მათსა და სხვა ქვეყნების ქრისტიანებს შორის. HCEF მატერიალურ დახმარებას  უწევს პალესტინელ ქრისტიანებს და ეკლესიებს. [37][38][39][40]

დევნა

რედაქტირება

ღაზაში მცხოვრები ქრისტიანები

რედაქტირება

2018 წლის მონაცემებით, ღაზაში დაახლოებით 2000 ქრისტიანი ცხოვრობს, რომელთა უმეტესობა პალესტინელია და მათი რიცხვი სტაბილურად მცირდება. ღაზას ქრისტიანული თემი ძირითადად ცხოვრობს ქალაქში, განსაკუთრებით სამი მთავარი ეკლესიის მიმდებარე რაიონებში.

აღწერამ აჩვენა, რომ ქრისტიანული საზოგადოების 40% მუშაობს სამედიცინო, საგანმანათლებლო, საინჟინრო და იურიდიულ სექტორებში. გარდა ამისა, ღაზას ეკლესიები ცნობილია ჰუმანიტარული და საგანმანათლებლო საქმიანობით. მაგალითად, ლათინური საპატრიარქოს სკოლა დახმარებას უწევს მოსახლეობას მედიკამენტების, სოციალური და საგანმანათლებლო მომსახურების სახით. სკოლა თითქმის 150 წელია სთავაზობს თავის მომსახურებას ადგილობრივებს.

1974 წელს ახალი სკოლის შექმნის იდეა წამოაყენა მამაო ჯალილ აუადმა, ღაზას ყოფილმა მღვდელმა, რომელმაც აღიარა ლათინური საპატრიარქოს სკოლის გაფართოებისა და ახალი კომპლექსის მშენებლობის აუცილებლობა. 2011 წელს Sagrada Familia– ს ჰყავდა 1,250 მოსწავლე, ხოლო რომის კათოლიკური დაწყებითი სკოლა, რომელიც ლათინური საპატრიარქოს სკოლის გაგრძელებაა, კვლავ იღებს უფრო ახალგაზრდა სტუდენტებს. დაწყებითი სკოლა დაარსდა დაახლოებით 20 წლის წინ. განათლების გარდა, დისკრიმინაციის გარეშე, ქალთა ჯგუფებს, სტუდენტურ ჯგუფებს და ახალგაზრდულ ჯგუფებს სთავაზობენ სხვადასხვა სერვისებს. [41]

2007 წლის ოქტომბერში რამი აიადი, ბაპტისტი მასწავლებელი, რომელიც ღაზას სექტორში ერთადერთი ქრისტიანული წიგნების მაღაზიის მფლობელი გახლდათ, მუქარის შემდეგ  მოკლეს (თავი მოკვეთეს)   მუსლიმმა ექსტრემისტებმა და დაწვეს მისი წიგნების მაღაზია.[42][43][44]

ბეთლემი

რედაქტირება

ქრისტიანული ოჯახები ბეთლემის მიწების უმსხვილესი მესაკუთრეები არიან და ხშირად თავდასხმის მსხვერპლნი ხდებიან. ბეთლემში მცხოვრები ქრისტიანი ოჯახები საუბრობენ ქალაქის ტრადიციული რელიგიური იდენტობის ცვლილებაზე, ასევე სოფლებზე, სადაც  ბეთლემთან ახლოს დომინირებენ ბედუინთა კლანები. მუსლიმების მიერ ხდება მიწების შესყიდვა, რასაც, როგორც ამბობენ, საუდის არაბეთი აფინანსებს და ყალბი დოკუმენტების გამოყენებით ადგილი აქვს მიწების ჩამორთმევის შემთხვევებს. როგორც ქრისტიანები მიიჩნევენ, ეს მოვლებენი ძირს უთხრის მათ დემოგრაფიულ ყოფას რეგიონში ბეით საჰურის გარდა, სადაც ქრისტიანები და მუსლიმები იზიარებენ ადგილობრივი იდენტობის ძლიერ გრძნობას. ქრისტიანები ფრთხილობენ ამ საკითხების საჯაროდ განხილვისას საერთაშორისო მედიაში, რადგან არსებობს დიდი რისკი, რომ მათმა განცხადებებმა შეიძლება გამოიწვიოს მუსლიმი ექსტრემისტების უარყოფითი რეაქცია.[45]

ისრაელსა და შეერთებულ შტატებში რამდენიმე მედიასაშუალება ამტკიცებდა, რომ პალესტინელი ქრისტიანები სისტემატიურად არიან დისკრიმინირებული და დევნილნი ძირითადად მუსლიმური მოსახლეობისა და პალესტინის ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობის მიერ, რომელიც ყველაფერზე თვალებს ხუჭავს  ქრისტიანების სამშობლოდან განდევნის მიზნით.

2015 წლის 26 სექტემბერს დაიწვა ბეთლემის მარ-შარბელის მონასტერი, რის შედეგადაც  დაზიანდა შენობის სხვადასხვა ნაწილი და სხვა  ნაგებობები.  დაიწყო ხანძრის გამომწვევი მიზეზების დასადგენად სისხლის სამართლის გამოძიება.  მარონიტული ეკლესიის წარმომადგენლებმა  ცეცხლის წაკიდებაში დაადანაშაულეს მუსლიმი ექსტრემისტები.[46]

ქრისტიანი ემიგრანტები

რედაქტირება

მეზობელი ქვეყნების გარდა, როგორიცაა ლიბანი და იორდანია, ბევრი პალესტინელი ქრისტიანი ემიგრაციაში წავიდა ლათინური ამერიკის ქვეყნებში (განსაკუთრებით არგენტინასა და ჩილეში), ასევე ავსტრალიაში, შეერთებულ შტატებსა და კანადაში. Independent– ის ანგარიშის თანახმად, ათასობით ქრისტიანი პალესტინელი ემიგრაციაში წავიდა ლათინურ ამერიკაში 1920 – იან წლებში, როდესაც პალესტინა განიცდიდა გვალვას და მძიმე ეკონომიკურ დეპრესიას.

ლევანტის გარეთ მსოფლიოში ყველაზე დიდი პალესტინელი ქრისტიანების თემი ჩილეშია, სადაც ამჟამად ცხოვრობს 450,000 პალესტინელი ქრისტიანი, რომელთა უმეტესობა  არის ბეით ჯალადან, ბეთლემიდან და ბეით საჰურიდან. გარდა ამისა, ელ სალვადორში, ჰონდურასში, ბრაზილიაში, კოლუმბიაში, არგენტინაში, ვენესუელაში და ლათინური ამერიკის სხვა ქვეყნებში არის პალესტინელთა ქრისტიანული თემები, რომელთაგან ზოგი ემიგრაციაში წავიდა თითქმის ერთი საუკუნის წინ ოსმალეთის იმპერიის პერიოდში.[47]

ქრისტიანებზე გავლენას ახდენს სხვადასხვა ფაქტორი: ქრისტიანების უმეტესობა, რომლებიც ტოვებენ პალესტინის ავტონომიის ტერიტორიას, თავს უსაფრთხოდ ვერ გრძნობენ, განიცდიან  შევიწროებას და მუქარას მათი მუსლიმი მეზობლების მხრიდან. ასევე დამატებითი ფაქტორებია სოციალური არასტაბილურობა და ეკონომიკური შესაძლებლობების ნაკლებობა რაც იწვევს ქრისტიანი მოსახლეობის გადინებას.[48]

ქრისტიანთა წილი პალესტინის ავტონომიის მთლიან მოსახლეობაში ასევე მცირდება შობადობის შედარებით დაბალი მაჩვენებლის გამო.

ქრისტიანების პოზიციას პალესტინის ავტონომიაში ამწვავებს ისიც, რომ წამყვანი მსოფლიოს სახელმწიფოები, სადაც ქრისტიანობა წამყვანი რელიგიაა, უარს ამბობენ ჩარევაზე,  ვინაიდან არ სურთ მუსლიმურ ქვეყნებთან, მათ შორის არაბულ სახელმწიფოებთან ურთიერთობების გაფუჭება.

ლიტერატურა

რედაქტირება
  • Morris, Benny, 1948: A History of the First Arab-Israeli War, (2009) Yale University Press. ISBN 978-0-300-15112-1
  • Reiter, Yitzhak, National Minority, Regional Majority: Palestinian Arabs Versus Jews in Israel (Syracuse Studies on Peace and Conflict Resolution), (2009) Syracuse Univ Press (Sd). ISBN 978-0-8156-3230-6

რესურსები ინტერნეტში

რედაქტირება

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ Samih K. Farsoun. Culture and Customs of the Palestinians. — Greenwood Publishing Group, 2004. — 200 с. — ISBN 9780313320514.
  2. ↑ Bromiley, Geoffrey W., "Nazarene," The International Standard Bible Encyclopedia: K-P, pp. 499–500.
  3. ↑ Beyond the Basilica.
  4. ↑ Nazarene (title) // Wikipedia. — 2017-11-19.
  5. ↑ IMEU. "Palestinian Christians in the Holy Land". Retrieved 21 January 2016.
  6. ↑ "The World Factbook". Retrieved 21 January 2016.
  7. ↑ Mandate for Palestine - Report of the Mandatory to the LoN (31 December 1937) დაარქივებული 23 September 2013[Date mismatch] საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები (23 სექტემბერი 2013). ციტირების თარიღი12 დეკემბერი 2017. დაარქივებულია 23 სექტემბერი 2013.
  8. ↑ Chronicles - Volume 26. Rockford Institute. 2002. p. 7.
  9. ↑ The Palestinian Diaspora, p. 43, Helena Lindholm Schulz, 2005
  10. ↑ J. B. Barron, ed. (1923). Palestine: Report and General Abstracts of the Census of 1922. Government of Palestine. Tables XII–XVI.
  11. ↑ File:J. B. Barron, ed. Palestine, Report and General Abstracts of the Census of 1922. Government of Palestine.djvu // Wikipedia.
  12. ↑ Israel and the Occupied Territories , U.S. Department of State. ციტირების თარიღი 12 დეკემბერი 2017.
  13. ↑ "Arab Israeli Village Celebrates Chechnya Roots". The Forward.
  14. ↑ International Religious Freedom Report 2006: Israel and the Occupied Territories. United States State Department. Accessed 10 May 2009.
  15. ↑ See, Come and. "Suheil Dawani enthroned as Anglican Bishop of Jerusalem". Come And See.
  16. ↑ Theissen, G (1978). Sociology of early Palestinian Christianity. Fortress Press. p. 1. ISBN 978-0-8006-1330-3.
  17. ↑ Thomas, D. R. (2001). Syrian Christians under Islam: The First Thousand Years. BRILL. pp. 16–18. ISBN 978-90-04-12055-6.
  18. ↑ "Palestinian Genes Show Arab, Jewish, European and Black-African Ancestry".
  19. ↑ Lance D.Laird,'Boundaries and Baraka: Christians, Muslims, and a Palestinian Saint,' in Margaret Cormack (ed.), Muslims and Others in Sacred Space, Oxford University Press, 2013 pp. 40–73, p. 61.
  20. ↑ Michael Talbot. Review: Erik Freas, Muslim-Christian Relations in Late-Ottoman Palestine: Where Nationalism and Religion Intersect. New York: Palgrave Macmillan, 2016 // Studies in Ethnicity and Nationalism 16:3 (2016), pp526-529.
  21. ↑ Laura Robson, Colonialism and Christianity in Mandate Palestine, University of Texas Press, 2011 p. 159
  22. ↑ Rashid Khalidi (9 January 2006). The Iron Cage: The Story of the Palestinian Struggle for Statehood. Beacon Press. Retrieved 25 January 2016. rashid khalidi the iron cage.
  23. ↑ Nur Masalha, Lisa Isherwood, Theologies of Liberation in Palestine-Israel: Indigenous, Contextual, and Postcolonial Perspectives, The Lutterworth Press, 2014 pp. 21–22
  24. ↑ Laura Robson, Colonialism and Christianity in Mandate Palestine, p. 162
  25. ↑ Shelah, Ofer (29 May 2006). "Jesus and the Separation Fence". YNET. Retrieved 7 May 2007.
  26. ↑ Jonathan Adelman and Agota Kuperman (24 May 2006). "The Christian Exodus from the Middle East" (PDF). Foundation for the Defense of Democracies. Archived from the original (PDF) on 24 May 2006. Retrieved 17 August 2009.
  27. ↑ Robert Novak (25 May, 2006) Plea for Palestinian Christians. The Washington Post. Archieved from the Original on 7 April 2007. Retrieved 7 May 2007.Reprinted at 'Churches for Middle East'.
  28. ↑ "An inside look at Israel's Christian minority". Israel National News.
  29. ↑ 'Israel's Palestinian schools strike in support of Christians,' (არაბ.).)Ma'an News Agency 7 September 2015.
  30. ↑ "Christian Arabs top country's matriculation charts". The Times of Israel. Retrieved 24 December 2013.
  31. ↑ "Christians in Israel: A minority within a minority". Jewish Telegraphic Agency. Retrieved 4 May 2009.
  32. ↑ "Israel's Christian Awakening". Wall Street Journal. Retrieved 27 December 2013.
  33. ↑ "Christians in Israel: Strong in education - Israel News, Ynetnews". Ynetnews.com. 20 June 1995. Retrieved 24 February 2015.
  34. ↑ Jacob Edelist. Report: Western Governments Fund Anti-Israel Church Activism | The Jewish Press - JewishPress.com | Jacob Edelist | 13 Tammuz 5772 – July 3, 2012 | JewishPress.com . www.jewishpress.com. ციტირების თარიღი: 20 დეკემბერი 2017.
  35. ↑ Miller, Duane Alexander (April 2014). "Freedom of Religion in Israel-Palestine: may Muslims become Christians, and do Christians have the freedom to welcome such converts?". St Francis Magazine. 10 (1): 17–24. Retrieved 16 December 2014.
  36. ↑ Duane A Miller. Freedom of Religion in Israel-Palestine: may Muslims become Christians, and do Christians have the freedom to welcome such converts?' // St Francis Magazine.
  37. ↑ "About Sabeel". Archived from the original on 20 September 2013.
  38. ↑ "sabeel.org". Archived from the original on 5 May 2007.
  39. ↑ "Holy Land Christian Ecumenical Foundation (HCEF) დაარქივებული 2018-04-01 საიტზე Wayback Machine. ". Retrieved 21 January 2016.
  40. ↑ "Holy Land Christian Ecumenical Foundation Volunteer Opportunities". Volunteer Match. Retrieved 21 January 2016.
  41. ↑ "المسيحيون العرب يتفوقون على يهود إسرائيل في التعليم".(არაბ.) Bokra. Retrieved 28 December 2011.
  42. ↑ BST, Ruth Gledhill Mon 11 Aug 2014 13:21. "Gaza\'s tiny Christian community under siege". www.christiantoday.com.
  43. ↑ "Gaza Christians Observe Somber Christmas after Murder". Retrieved 21 January 2016.
  44. ↑ Rizq, Philip (15 October 2007). "The murder of Rami Ayyad". Palestine Chronicle.
  45. ↑ "Why Are Christians Really Leaving Bethlehem?". CBN.
  46. ↑ "Bethlehem: Mar Charbel Monastery set on fire". Latin Patriarchate of Jerusalem. Archived from the original on 8 October 2015. Retrieved 21 January 2016.
  47. ↑ Copyright (c) 2006-2011 METAMORF S.A. All Rights Reserved. Palestine in Chile - Chile, V!VA Travel Guides - Articles about traveling to Chile. დაარქივებული 2018-03-18 საიტზე Wayback Machine. . www.vivatravelguides.com. ციტირების თარიღი: 5 აპრილი 201
  48. ↑ Margaret Cormack. Muslims and Others in Sacred Space. — OUP USA, 2013-01-10. — 252 с. — ISBN 9780199925063.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/პალესტინელი_ქრისტიანები“-დან