ვიკიპედია

კვიპროსი

(გადამისამართდა გვერდიდან კვიპროსის რესპუბლიკა)

კვიპროსი (ბერძ. Κύπρος, თურქ. Kıbrıs), ოფიციალურად კვიპროსის რესპუბლიკა (ბერძნ. Κυπριακή Δημοκρατία, თურქ. Kıbrıs Cumhuriyeti) — კუნძულოვანი სახელმწიფო ხმელთაშუა ზღვის აღმოსავლეთ ნაწილში.[7] კვიპროსი როგორც მოსახლეობის რაოდენობით ასევე ფართობის სიდიდითაც ხმელთაშუა ზღვაში მესამეა. გეოგრაფიულად ეკუთვნის აზიას, თუმცა კულტურულ-პოლიტიკური თვალსაზრისით ევროპის ნაწილია. ის მდებარეობს თურქეთის სამხრეთით, სირიისა და ლიბანის დასავლეთით, ისრაელის ჩრდილო-დასავლეთით, ეგვიპტის ჩრდილოეთით და საბერძნეთის აღმოსავლეთით.

კვიპროსის რესპუბლიკა
Κυπριακή Δημοκρατία (ბერძნული)
Kıbrıs Cumhuriyeti (თურქული)
კვიპროსი
კვიპროსის
დროშა გერბი
ჰიმნი: μνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν
თავისუფლების ჰიმნი
კვიპროსის მდებარეობა ევროპაში
კვიპროსის მდებარეობა
კვიპროსის მდებარეობა ევროპაში
კვიპროსის მდებარეობა
დედაქალაქი
და უდიდესი ქალაქი		ნიქოზია
35°10′ ჩ. გ. 33°22′ ა. გ. / 35.167° ჩ. გ. 33.367° ა. გ. / 35.167; 33.367
ოფიციალური ენა
უმცირესობის ენები
ეთნიკური ჯგუფები
ეთნოქორონიმი კვიპროსელი
მთავრობა უნიტარული საპრეზიდენტო კონსტიტუციური რესპუბლიკა
 -  პრეზიდენტი ნიკოს ანასტასიადესი
საკანონმდებლო ორგანო წარმომადგენელთა პალატა
დამოუკიდებლობა გაერთიანებული სამეფოსაგან
 -  ლონდონისა და ციურიხის შეთანხმებები 19 თებერვალი, 1959 
 -  დამოუკიდებლობის გამოცხადება 16 აგვისტო, 1960 
 -  დამოუკიდებლობის დღე 1 ოქტომბერი, 1960 
 -  ევროკავშირში გაწევრიანება 1 მაისი, 2004 
ფართობი
 -  სულ [ა] 9 251 კმ2 (168-ე)
 -  წყალი (%) 9
მოსახლეობა
 -  2011 შეფასება 1 117 000[1]
 -  2011 აღწერა 838 897[2][3]
 -  სიმჭიდროვე 90.7 კაცი/კმ2 (114-ე)
მშპ (მუპ) 2013 შეფასება
 -  სულ $23.613 მილიარდი[4]
 -  ერთ სულ მოსახლეზე $27 085[4]
მშპ (ნომინალი) 2012 შეფასება
 -  სულ $23.006 მილიარდი[4]
 -  ერთ სულ მოსახლეზე $26 389[4]
ჯინი (2011)29.1[5]
დაბალი · მე-19
აგი (2013) 0.845[6]
ძალიან მაღალი · 32-ე
ვალუტა ევრო (€) (EUR)
სასაათო სარტყელი UTC+02:00 (UTC+2)
 -  ზაფხული (DST) UTC+03:00 (UTC+3)
მოძრაობა მარცხენა
სატელეფონო კოდი +357
ინტერნეტ-დომენი .cy [ბ]
ა. ^  მათ შორის ჩრდილოეთი კვიპროსი, გაეროს ბუფერული ზონა და აკროტირი და დეკელია.
ბ. ^  ევროკავშირის სხვა წევრ სახელმწიფოებთან ერთად, აგრეთვე გამოიყენება დომენი .eu.

კვიპროსზე უძველესი ნამოსახლარები თარიღდება ჩვენს წელთაღრიცხვამდე X ათასწლეულით. იმ პერიოდის არქეოლოგიური ძაგლებში გვხვდება კარგად შემონახული ნეოლითის ხანის სოფელი ხიროკიტია. კვიპროსზე ჩვენს წელთაღრიცხვამდე II ათასწლეულში სახლობდნენ მიკენიელი ბერძნები. მისი სტრატეგიული მდებარეობის გამო დიდ იმპერიებს ჰქონდათ დაპყრობილი. მათ შორის: ნეო-ასურეთს, ძველ ეგვიპტს და აქემენიანთა იმპერიას. ძვ. წ. 333 წელს ის ალექსანდრე დიდმა გაათავისუფლა. ალექსანდრეს სიკვდილის შემდეგ ის მოექცა პტოლემეების დინასტიის მმართველობაში. შემდგომში ის შედიოდა რომის, ბიზანტიის იმპერიების, ვენეციის რესპუბლიკის და ბოლოს 3 საკუნის განმავლობაში 1571–1878 წლებში (დე იურე 1914 წლამდე)[8] ოსმალეთის შემადგენლობაში.

1878 წლიდან კვიპროსი მოექცა ბრიტანეთის გავლენის ქვეშ, საიდანაც დამოუკიდებლობა მხოლოდ 1960 წელს მოიპოვა.[9] 1961 წელს ის შეუერთდა ერთა თანამეგობრობას. 1963 წელს დაიწყო 11-წლიანი ინტერკომუნალური დაპირისპირება კვიპროსელ ბერძნებსა და თურქებს შორის.საბოლოოდ დაპირისპირება 1984 წელს კვიპროსის გაყოფითა და ჩრდილოეთი კვიპროსის არაღიარებული სახელმწიფოს ჩამოყალიბებით დასრულდა.

კვიპროსს აქვს დე იურე სუვერენიტეტი, რომელიც ვრცელდება მთელს კუნძულზე და მის შემოგარენ წყლებზე, გარდა ბრიტანეთის ზღვისიქითა ტერიტორიების – აკროტირი და დეკელიასი. 2004 წლის 1 მაისს კვიპროსი გახდა ევროკავშირის წევრი, ხოლო 2008 წლის 1 იანვარს შეუერთდა ევროზონას.

სახელწოდება

რედაქტირება
  • ოფიციალური — კვიპროსის რესპუბლიკა.
  • ეროვნული: ბერძნული — Κύπρος; Kypriake Dimukratia; თურქული — Kibris; Kibris Cumhuriyeti.
  • ეტიმოლოგია: სახელწოდება მომდინარეობს სპილენძის ლათინური ფორმიდან cuprum, მართლაც ქვეყანა უხსოვარი დროიდანვე ცნობილია სპილენძის საბადოებით.

გეოგრაფია

რედაქტირება
 

რესპუბლიკის ფართობი შეადგენს 9251 კმ²-ს, მათ შორის 37 % დღემდე მიტაცებული აქვს თურქეთს (3355 კმ²) და მის ტერიტორიაზე ჩამოყალიბებულია ჩრდილოეთ კვიპროსის თურქული რესპუბლიკა, რომელიც დღემდე მხოლოდ თურქეთის მიერაა აღიარებული.

კვიპროსი სიდიდით მესამე კუნძულია ხმელთაშუა ზღვაში, ის მხოლოდ იტალიის კუნძულებს — სიცილიასა და სარდინიას ჩამორჩება (როგორც ფართობის, ისე მოსახლეობის მიხედვით). კვიპროსი არის მსოფლიოში 81-ე უდიდესი კუნძული ფართობის მიხედვით და 51-ე მოსახლეობის მიხედვით. კუნძულის მაქსიმალური სიგრძე შეადგენს 240 კმ-ს, ხოლო მაქსიმალური სიგანე 100 კმ-ს.

კვიპროსი დაშორებულია სირიის სანაპიროდან 105 კმ-ით (აღმ.), ლიბანის სანაპიროდან — 108 კმ-ით (აღმ), ისრაელიდან — 200 კმ-ით (სამხ-აღმ.), ეგვიპტიდან — 380 კმ-ით (სამხ.), საბერძნეთის კუნძულ როდოსიდან — 400 კმ-ით, ხოლო საბერძნეთის კონტინენტური ნაწილიდან — 800 კმ-ით (ჩრ-დას).

გეოპოლიტიკურად, კუნძული დაყოფილია ოთხ ძირითად ნაწილად: სამხრეთ და ცენტრალურ ნაწილში კვიპროსის რესპუბლიკას უკავია კუნძულის დაახ. ორი მესამედი (59,74 %), ჩრდილოეთით, ჩრდილოეთ კვიპროსის თურქულ რესპუბლიკას უკავია საერთო ფართობის დაახ. მესამედი (34,85 %), გაეროს მიერ კონტროლირებადი „მწვანე ზოლი”, რომელიც ბუფერულ ზონას წარმოადგენს და ორ მხარეს ერთმანეთისაგან ჰყოფს, კუნძულის ფართობის 2,67 % უკავია, ხოლო ბრიტანეთის საკუთრებაში არსებული ორი ბაზა — აკროტირი და დეკელია მოიცავს დარჩენილ 2,74 %.

ბუნება

რედაქტირება

ნაპირები უმთავრესად დაბალია, ნაკლებად შეჭრილ-შემოჭრილი, ჩრდილოეთით ციცაბო, კლდოვანი. ჭარბობს მთიანი რელიეფი. სასარგებლო წიაღისეულიდან აღსანიშნავია ქრომიტები, რკინისა და სპილენძის მადანი, აზბესტი და სხვა. ჰავა სუბტროპიკული ხმელთაშუა ზღვის. დამახასიათებელია ცხელი (25-35 °C) ზაფხული და რბილი (10-15 °C), შედარებით წვიმიანი ზამთარი.

ფაუნა

რედაქტირება

ფაუნის შემადგენლობაში 20 სახეობის ძუძუმწოვარი და 20-ზე მეტი სახეობის მობუდარი ფრინველია. გვხვდება სხვადასხვაგვარი და მრავალრიცხოვანი ქვეწარმავალი (30-ზე მეტი სახეობა). დაცულია გადაშენების პირას მყოფი ენდემური კვიპროსული ცხვარი (მუფლონი). კუნძულზე იზამთრებს მრავალი გადამფრენი ფრინველი. სანაპიროებზე ზღვის კუების რამდენიმე სახეობა (ჩვეულებრივი, მწვანე) დებს კვერცხებს.[10]

ისტორია

რედაქტირება
 
კვიპროსი პტოლემაიოსთა სამეფოს შემადგენლობაში (ძვ. წ. 294-258)

კვიპროსის ტერიტორია დასახლებული ყოფილა ნეოლითის ხანიდან (ძვ. წ. VI ათასწლ.). ძვ. წ. XVI-XIV სს-ში გაჩნდა პირველი ადრეკლასობრივი საზოგადოებები, ქალაქ-სახელმწიფოები (პოლისები). ძვ. წ. XV ს-ის დამლევს — ძვ. წ. XI ს-ში მოხდა მოხდა კვიპროსის ბერძნული (აქაველები) კოლონიზაცია, რის შედეგადაც ის იქცა მიკენური ცივილიზაციის ერთ-ერთ ცენტრად. ძვ. წ. IX ს-ის დასაწყისიდან კვიპროსი ფინიკიელების კოლონიზაციის ობიექტი იყო. ძვ. წ. VIII ს-ის დამდეგს დაიპყრო ასურეთმა; დაახლ. ძვ. წ. 560 წელს ეგვიპტემ; დაახლ. ძვ. წ. VI ს-ის შუა წლებში — აქემენიანთა ირანმა. ძვ. წ. 333-323 წლებში შედიოდა ალექსანდრე მაკედონელის იმპერიის, ხოლო ძვ. წ. 294-258 წლებში პტოლემეების სამეფოს შემადგენლობაში. ამ დროისათვის დასრულდა კვიპროსის ელინიზაცია. ძვ. წ. 58 წელს დაიპყრო რომმა; ახ. წ. 395 წელს შევიდა ბიზანტიის იმპერიის შემადგენლობაში. 648 წელს დაიპყრეს არაბებმა, 965 წელს ბიზანტიამ დაიბრუნა. 1191 წელს ხელთ იგდო ჯვაროსნული ლაშქრობების მონაწილე ინგლისის მეფე რიჩარდ ლომგულმა, რომელმაც ის იერუსალიმის სამეფოს გადასცა. 1489 წელს დაიპყრო ვენეციის რესპუბლიკამ, ხოლო 1571 წელს — ოსმალეთის იმპერიამ.

1878 წლის 4 ივნისს ინგლისმა ოსმალეთს თავს მოახვია ე. წ. კვიპროსის კონვენცია. ინგლისს მიეცა კვიპროსის ოკუპაციის უფლება, მაგრამ იმ პირობით, რომ იგი ოსმალეთის იმპერიას აზიური კოლონიების დაცვაში დაეხმარებოდა. პირველ მსოფლიო ომში ოსმალეთის ჩაბმის შემდეგ, 1914 წლის 5 ნოემბერს ინგლისმა გამოაცხადა კვიპროსის ანექსია. 1925 წლის მაისში კვიპროსმა მიიღო ინგლისის კოლონიის სტატუსი.

1960 წლის 16 აგვისტოს კვიპროსი დამოუკიდებელ რესპუბლიკად გამოცხადდა (1963 წლიდან ეს დღესასწაული აღინიშნება 1 ოქტომბერს). იმავე წლის სექტემბერში კვიპროსი გაეროს წევრი გახდა.

უახლესი ისტორია

რედაქტირება

1963 წელს რეაქციულმა ძალებმა გამოიწვიეს შეირაღებული შეტაკება ბერძნულ და თურქულ თემებს შორის. 1974 წელს კუნძულის ჩრდილოეთში თურქეთმა გადმოსხა თავისი შეიარაღებული ძალები და მოახდინა მისი ოკუპაცია, სადაც მოგვიანებით (1976) გამოცხადებულ იქნა „ჩრდილოეთ კვიპროსის თურქული რესპუბლიკა“. ეს იყო რეაქცია იმ ძალების წინააღმდეგ, რომლებიც ცდილობდნენ კვიპროსის მიერთებას საბერძნეთისათვის. გაეროს ეგიდით 1988 წელს დაიწყო მოლაპარაკებების პროცესი ქვეყნის მომავალი გაერთიანებისათვის, რომელიც დღემდე უშედეგოდ გრძელდება. კვიპროსის ევროკავშირში გაწევრიანებამ ახალი იმპულსი მისცა პრობლემის მოწესრიგებას.

სახელმწიფო

რედაქტირება

ადმინისტრაციული დაყოფა

რედაქტირება

კვიპროსის რესპუბლიკა იყოფა 6 რაიონად (ბერძ. επαρχίες, ეპარქია).

  • ნიქოზია (Λευκωσία ლევქოზია, თურქ. ლევკოშა) — იყოფა ბერძნულ და თურქულ სექტორებად;
  • კირენია (Κερύvεια, თურქ. გირნე) — მთლიანად თურქულ სექტორშია;
  • ლარნაკა (Λάρνακα, თურქ. იშქელე) — ბერძნული სექტორი, მცირე ნაწილი თურქულ სექტორში;
  • ლიმასოლი (Λεμεσός ლემესოსი) — ბერძნული სექტორი;
  • პაფოსი (Πάφος, თურქ. ბაფი) — ბერძნული სექტორი;
  • ფამაგუსტა (Αμμόχωστος ამოხოსტოსი, თურქ. გაზიმაგუშა (მაგუშა) — უდიდესი ნაწილი მდებარეობს თურქულ სექტორში, სამხრეთი ნაწილი ბერძნულ სექტორში.

დემოგრაფია

რედაქტირება
 
1960 წლის ეთნოგრაფიული რუკა.

2001 წლის CIA World Factbook-ის მონაცემებით, კუნძულის მოსახლეობის 77% შეადგენდა ბერძენს, ხოლო 18% თურქს.[11] 2011 წლის აღწერის მიხედვით კუნძულზე ასევე 10,520 რუსი ცხოვრობდა.[12][13][14][15]

დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ მთლიან კუნძულზე პირველი აღწერა ჩტარდა 1960 წელს, რომლის მიხედვითაც მთლიანი მოსახლეობა შეადგენდა 573 566 ადამიანს, საიდანაც 442 138 (77,1 %) იყო ბერძენი, 104 320 (18,2 %) თურქი, და 27 108 (4,7 %) სხვა ეროვნების.[16]

საერთაშორისო კრიზისული ჯგუფის მონაცემებით 2010 წელს კუნძულის მოსახლეობა შეადგენდა 1,1 მილიონს,[17] რომელთაგანაც ჩრდილოეთ ნაწილში მცხოვრები დაახლოებით 300 000 ადამიანი დაბადებულია თურქეთში.[18]

ქალაქები

რედაქტირება

კუნძულის უდიდესი ქალაქებია: ლიმასოლი (101 000), სტროვოლოსი (67 904), ნიქოზია (55 014), ლარნაკა (51 468), ლაკატამია (38 435), პაფოსი (32 892).

რელიგია

რედაქტირება
 
კიკოს მონასტერი

კვიპროსზე მაცხოვრებელი თითქმის ყველა ბერძენი კვიპროსის მართლმადიდებელი ეკლესიის წევრია[19][20], ხოლო თურქების უმეტესობა სუნიზმის წარმომადგენელია. 2005 წლის Eurobarometer-ის მიხედვით,[21] კვიპროსი ევროკავშირის ერთ-ერთი ყველაზე რელიგიური სახელმწიფოა. კვიპროსის პირველი პრეზიდენტი მაკარიოს III იყო მთავარეპისკოპოსი. კვიპროსის მართლმადიდებლური ეკლესიის დღევანდელი მთავარი არის ქრიზოსტომოს II.

ხალა სულთან ტეკეს მეჩეთი, რომელიც მდებარეობს ლარნაკას მლაშე ტბასთან არის სუნიტების მესამე ყველაზე წმინდა ადგილი[22][23] და წარმოადგენს მოლოცვის საგანს როგორც მუსლიმანების[24] ასევე ქრისტიანებისთვისაც.[25]

ენები

რედაქტირება
 
საგზაო ნიშნები ბერძნულად და ინგლისურად.

კვიპროსს აქვს ორი ოფიციალური ენა, ბერძნული და თურქული.[26] სომხური და კვიპროსულ-არაბული არის აღიარებული როგორც უმცირესობის ენები.[27][28] მიუხედავად ოფიციალური სტატუსის არქონისა სალაპარაკოდ ინგლისური ფართოდ გამოიყენება. ინგლისური გამოიყენება გზების აღნიშვნებზა, რეკლამებში და ა.შ.[29] ბრიტანული მმართველობის პერიოდში ინგლისური იყო ერთადერთი ოფიციალური ენა, ასევე დე ფაქტო 1986 წლამდე გამოიყენებოდა სასამართლოში, ხოლო საკანონმდებლო საქმიანობაში 1996 წლამდე.[30] ბერძნული მოსახლეობის 80,4%-სთვის ინგლისური წარმოადგენს მეორე ენას.[31] ქვეყნის უმცირესობებში ფართოდ გამოიყენება რუსული ენა. ასევე მოსახლეობის 12 % საუბრობს ფრანგულად, ხოლო 5 % გერმანულად.[32]

კვიპროსის არარეზიდენტი უდიდესი ჯგუფები
ეროვნება რაოდენობა (2011)
  საბერძნეთი 29 321
  გაერთიანებული სამეფო 24 046
  რუმინეთი 23 706
  ბულგარეთი 18 536
  ფილიპინები 9413
  რუსეთი 8164
  შრი-ლანკა 7269
  ვიეტნამი 7028
  სირია 3054
  ინდოეთი 2933

ეკონომიკა

რედაქტირება

ტურიზმი

რედაქტირება
  მთავარი სტატია: კვიპროსის ტურიზმი.

ტურიზმს კვიპროსის ეკონომიკაში დომინანტი როლი უკავია.[33] 2006 წელს, ამ სექტორიდან მიღებულმა შემოსავლებმა მთლიანი შიდა პროდუქტის 10,7 % შეადგინა. მასში დასაქმებული იყო 113 000 ადამიანი.

კვიპროსში, მსოფლიოში მე-40 ყველაზე პოპულარულ ტურისტულ ქვეყანაში ყოველწლიურად 2 მილიონი ადამიანი ჩადის.[34]

1975 წელს, მსოფლიო ტურიზმის ორგანიზაციის შექმნისთანავე კვიპროსი მისი სრულუფლებიანი წევრი გახდა.[35]

2011 წლის მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის მონაცემებით, მოგზაურობისა და ტურიზმის კონკურენტუნარიანობის ინდექსით კვირპროსს 24-ე ადგილი უკავია. ტურისტული ინფრასტრუქტურის თვალსაზრისით, კვიპროსს მსოფლიოში 1-ლი ადგილი უკავია.[36]

მემკვიდრეობა

რედაქტირება

ისტორიული მუზეუმი ნიქოზიაში, ამატუსის ფინიკიური კოლონის ნაშთები, ვენეციური ციხე-სიმაგრე (XII ს.), პაფოსი, ტროოდოსის მთიანეთის ძეგლები.

ბრიტანული კოლონიზაციის, რომელიც 1959 წლამდე გაგრძელდა, ყველაზე თვალშისაცემი მემკვიდრეობაა მარცხენამხრიანი საავტომობილო მოძრაობა და ინგლისური ენის ცოდნა.

ნიქოზია და კოლოსი ცნობილია თავიანთი ციხე-სიმაგრეებით. სწორედ კვიპროსში ნახავთ ლაზარეს სამარხს, წმინდა პეტრეს კოლონას და ლიმასოლი, თავისი სასახლე-ციხე-სიმაგრით, სადაც 1191 წელს ლეგენდარულმა მეფემ რიჩარდ ლომგულად წოდებულმა ქორწილი გამართა, მეფემ კუნძული იერუსალიმისკენ მიმავალმა დაიპყრო.

მართლმადიდებლური კვიპროსის მონასტრების უმრავლესობას იუნესკო იცავს. მათ შორის ყველაზე ცნობილი კიკოსია, რომელიც ღვთისმშობლის სასწაულმოქმედი ხატით არის ცნობილი. ხატის დანახვა ადამიანს არ შეუძლია: მას სპეციალური ქსოვილით ფარავენ და მხოლოდ პატარა „ფანჯარას“ უკეთებენ, რომელსაც რელიგიური დღესასწაულების დროს აღებენ. ოდითგანვე ითვლებოდა, რომ ვინც ხატს დაინახავდა ის დბრმავდებოდა. როდესაც ბერები ქსოვილს ცვლიან, მაშინაც ხატს ყველა იქ დამსწრემ თვალი უნდა აარიდოს.

ხმელთაშუა ზღვის ამ ქვეყანაში ღვინის ნამდვილი კულტია. როგორც ამბობენ კუნძულზე ორი სახის ღვინოა: კარგი და უფრო კარგი.

კვიპროსელები ამტკიცებენ, რომ ქვეყანაში დანაშაული თითქმის არ ხდება. ამას მეტყველებს ერთადერთი ციხე, რომელშიც ძირითადად ვადაგასული პასპორტების მქონე ტურისტები იხდიან სასჯელს. ეს გასაკვირი სულაც არაა, რადგან ამ ქვეყანაში ჩასულ ტურისტს, იმის მიუხედავად, რომ მის ვიზას ვადა გაუვიდა, მიწიერ სამოთხესთან განშორება უჭირს.

იხილეთ აგრეთვე

რედაქტირება
 
ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

ლიტერატურა

რედაქტირება

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. "World Population Prospects: The 2010 Revision, Highlights and Advance Tables (ESA/P/WP.220)".
  2. ↑ ჩრდილოეთ კვიპროსის გარდა.
  3. ↑ Statistical Service – Population and Social Conditions – Population Census – Announcements – Preliminary Results of the Census of Population, 2011 Greek. Statistical Service of the Ministry of Finance of the Republic of Cyprus (29 December 2011). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 15 იანვარი 2013. ციტირების თარიღი: 29 January 2012.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 Report for Cyprus. World Economic Outlook Database. International Monetary Fund. ციტირების თარიღი: 17 April 2013.
  5. ↑ Gini coefficient of equivalised disposable income (source: SILC). Eurostat Data Explorer. ციტირების თარიღი: 13 August 2013.
  6. ↑ 2013 Human Development Report. United Nations Publications (14 March 2013). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 15 აპრილი 2019. ციტირების თარიღი: 14 March 2013.
  7. ↑ [1] UN classification of world regions.
  8. ↑ Articles 20 and 21 of the Treaty of Lausanne (1923)
  9. ↑ Cyprus date of independence დაარქივებული 2006-06-13 საიტზე Wayback Machine. (click on Historical review)
  10. ↑ Алексеева Н. Н., КИПР დაარქივებული 2019-07-05 საიტზე Wayback Machine. : Природа // Большая российская энциклопедия. Том 13. Москва, 2009, стр. 728
  11. ↑ The World Factbook – Ethnic Groups. Central Intelligence Agency. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 6 იანვარი 2019. ციტირების თარიღი: 22 June 2013.
  12. ↑ Boyle, Kevin; Sheen, Juliet (1997) Freedom of Religion and Belief: A World Report. Routledge, გვ. 288. ISBN 0-415-15978-4. 
  13. ↑ Salih, Halil Ibrahim (2004). Cyprus: Ethnic Political Counterpoints. University Press of America, გვ. 121. ISBN 0-415-15978-4. 
  14. ↑ Karoulla-Vrikki, Dimitra (2009). „Greek in Cyprus: Identity Oscillations and Language Planning“, Standard languages and language standards: Greek, past and present. Ashgate Publishing, გვ. 188. ISBN 0-7546-6437-6. 
  15. ↑ Hadjipavlou, Maria (2002). „Cyprus: A Partnership Between Conflict Resolution and Peace Education“, Peace Education: The Concept, Principles, and Practices Around the World. Routledge, გვ. 195. ISBN 0-8058-4193-8. 
  16. ↑ Hatay, Mete "Is the Turkish Cypriot Population Shrinking?", International Peace Research Institute, 2007. Pages 22–23.
  17. ↑ International Crisis Group. (2010)CYPRUS: BRIDGING THE PROPERTY DIVIDE. International Crisis Group. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-11-03. ციტირების თარიღი: 2014-11-13.
  18. ↑ International Crisis Group. (2010)CYPRUS: BRIDGING THE PROPERTY DIVIDE. International Crisis Group. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-11-03. ციტირების თარიღი: 2014-11-13.
  19. ↑ About Cyprus – Towns and Population. Government Web Portal – Areas of Interest. კვიპროსის მთავრობა. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-02-25. ციტირების თარიღი: 9 February 2010.
  20. ↑ Solsten, Eric. (January 1991) A Country Study: Cyprus. Federal Research Division. კონგრესის ბიბლიოთეკა. ციტირების თარიღი: 9 February 2010.
  21. ↑ Social values, Science and Technology (PDF). ციტირების თარიღი: 25 October 2009.
  22. ↑ Bowen, George E.. (3 April 2001) Assessing the Isle of Cyprus. Patrick S. O'Brien on the ტენესის უნივერსიტეტი server. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 აგვისტო 2013. ციტატა: „Three historic churches and monasteries are within the city. Just outside the city is the location of the Hala Sultan Tekke Mosque, the third holiest place for Muslims in the world.“ ციტირების თარიღი: 12 November 2006.
  23. ↑ Drayton, Penny (January 1993). „Aphrodite's island“. Wood & water. 2 (41). Cited by: Trubshaw, Bob (February 1993). „The Black Stone – the Omphalos of the Goddess“. Mercian Mysteries (14). ციტირების თარიღი: 12 November 2006. ციტატა: „In Cyprus is another highly venerated Islamic site – the third most important after Mecca and Medina – the Hala Sultan Tekke.“
  24. ↑ "Hala Sultan Tekke: Where East meets West" დაარქივებული 2013-01-17 საიტზე Wayback Machine. , UNDP-ACT in Cyprus newsletter, Spring 2006. Retrieved 28 June 2013.
  25. ↑ Papalexandrou, Nassos, "Hala Sultan Tekke, Cyprus: An Elusive Landscape of Sacredness in a Liminal Context", Journal of Modern Greek Studies, Volume 26, Number 2, October 2008, pp. 251–281
  26. ↑ The Constitution of the Republic of Cyprus (PDF). President of the Republic of Cyprus. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 დეკემბერი 2013. ციტირების თარიღი: 18 November 2013.
  27. ↑ Implementation of the Charter in Cyprus. Database for the European Charter for Regional or Minority Languages. Public Foundation for European Comparative Minority Research. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 ოქტომბერი 2011. ციტირების თარიღი: 20 May 2013.
  28. ↑ EUROPA – Education and Training – Regional and minority languages – Euromosaïc study. Europa (web portal) (27 October 2006). ციტირების თარიღი: 3 April 2011.
  29. ↑ (2006) „Greece and Cyprus“, Sociolinguistics: an international handbook of the science of language and society / Soziolinguistik: ein internationales Handbuch zur Wissenschaft von Sprache und Gesellschaft, 2nd, Handbooks of linguistics and communication science / Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft, Berlin: Walter de Gruyter, გვ. 1881–1889. 
  30. ↑ Cyprus. Euromosaic III. ციტირების თარიღი: 3 July 2013.
  31. ↑ . "Population and social conditions". eurostat. Retrieved on 2014-11-13.
  32. ↑ Europeans and their Languages, Eurobarometer, European Commission, 2006.
  33. ↑ Cyprus Travel & Tourism - Climbing to new heights. (PDF). Accenture. World Travel and Tourism Council (2006). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-02-12. ციტირების თარიღი: 2007-03-02.
  34. ↑ Economy Statistics > Tourist arrivals (per capita) (most recent) by country. Nationmaster. ციტირების თარიღი: 2010-01-29.
  35. ↑ UNWTO member states. World Tourism Organization (UNWTO). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2006-06-20. ციტირების თარიღი: 2007-03-02.
  36. ↑ „Travel and Tourism Competitiveness Index“. World Economic Forum. 2011. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-06-04. ციტირების თარიღი: 2011-06-01. დამოწმებას აქვს ცარიელი უცნობი პარამეტრ(ებ)ი: |coauthors= (დახმარება)
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=კვიპროსი&oldid=4557546“-დან