ვიკიპედია

ფილიპინები

ფილიპინები (ტაგალ. Pilipinas, ინგლ. the Philippines, ესპ. Filipinas), ოფიციალურად ფილიპინების რესპუბლიკა (ტაგალ. Republika ng Pilipinas, ინგლ. Republic of the Philippines, ესპ. República de Filipinas) — სუვერენული, კუნძულოვანი სახელმწიფო სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში, წყნარი ოკეანის დასავლეთ ნაწილში. ქვეყანა შედგება 7 107 კუნძულისაგან, რომლებიც სამ ძირითად გეოგრაფიულ ჯგუფად იყოფა: ლუსონი, ვისაიასი და მინდანაო. დედაქალაქია მანილა, მოსახლეობის მიხედვით კი უდიდესი ქალაქია კენსონ-სიტი, ორივე მათგანი მანილის მეტროპოლისის შემადგენლობაში შედის.[5]

ფილიპინების რესპუბლიკა
Repúbliká ng̃ Pilipinas
Republic of the Philippines
ფილიპინები
ფილიპინების
დროშა გერბი
დევიზი: Maka-Diyos, Makatao, Makakalikasan, at Makabansa
(ინგლ. „For God, People, Nature and Country“)
ღმერთის, ხალხის, ბუნებისა და ქვეყნისათვის
ჰიმნი: Lupang Hinirang
ფილიპინების მდებარეობა
ფილიპინების მდებარეობა }}} }}} }}}
დედაქალაქიმანილა
14°35′ ჩ. გ. 121°00′ ა. გ. / 14.583° ჩ. გ. 121.000° ა. გ. / 14.583; 121.000
უდიდესი ქალაქი კენსონ-სიტი
14°38′ ჩ. გ. 121°02′ ა. გ. / 14.633° ჩ. გ. 121.033° ა. გ. / 14.633; 121.033
ოფიციალური ენა ფილიპინური, ინგლისური
მთავრობა საპრეზიდენტო რესპუბლიკა
 -  პრეზიდენტი როდრიგო დუტერტე
 -  ვიცე-პრეზიდენტი ლენი რობრედო
ფართობი
 -  სულ 300 000 კმ2 (73-ე)
 -  წყალი (%) 0.61[1]
მოსახლეობა
 -  2024 შეფასებით 114 163 719[2] (მე-12)
 -  2010 აღწერა 92 337 852 
 -  სიმჭიდროვე 341,5 კაცი/კმ2 (43-ე)
მშპ (მუპ) 2015 შეფასებით
 -  სულ $751.770 მილიარდი[3] 
 -  ერთ მოსახლეზე $7,412[3] 
აგი (2013) 0.660[4] (საშუალო) (117-ე)
ვალუტა პესო (PHP)
დროის სარტყელი UTC+08:00
ქვეყნის კოდი PHL
Internet TLD .ph
სატელეფონო კოდი 63

ფილიპინები, ჩრდილოეთით, ტაივანისაგან ლუსონის სრუტითაა გამოყოფილი; დასავლეთით სამხრეთ ჩინეთის ზღვა საზღვრავს ვიეტნამისაგან; სამხრეთ-დასავლეთით სულუს ზღვა გამოყოფს კუნძულ კალიმანტანის მალაიზიური ნაწილისაგან; სამხრეთით ინდონეზიის კუნძულებისაგან სულავესის ზღვითაა გამოყოფილი, ხოლო აღმოსავლეთით კუნძულ-სახელმწიფო პალაუსაგან საზღვრავს ფილიპინების ზღვა. წყნაროკეანურ ცეცხლოვან რკალზე მდებარეობისა და ეკვატორთან სიახლოვის გამო, ფილიპინებისათვის დამახასიათებელია მიწისძვრა და ტაიფუნი, თუმცა ეს, ასევე, განაპირობებს ქვეყანაში უხვი ბუნებრივი რესურსებისა და მსოფლიო მნიშვნელობის ბიომრავალფეროვნების არსებობას. დაახლოებით 300 000 კმ² ფართობით ფილიპინები მსოფლიოში 72-ე ადგილს იკავებს.[6]

დაახლოებით 100 მილიონიანი მოსახლეობით[7][8] ქვეყანას აზიაში მე-7, ხოლო მსოფლიოში მე-12 ადგილი უკავია. 12 მილიონი ფილიპინელი საზღვარგარეთ ცხოვრობს და მსოფლიოში ერთ-ერთ უდიდეს დიასპორას ქმნის. ფილიპინები მრავალეროვანი და მულტიკულტურული ქვეყანაა. პრეისტორიულ ხანაში არქიპელაგზე ერთ-ერთი პირველი ნეგრიტოს ხალხი დასახლდა, რომელსაც ავსტრონეზიელი ხალხების მიგრაციული ტალღები მოჰყვა.[9] ჩინურ, მალაიურ, ინდურ და ისლამურ სახელმწიფოებთან ურთიერთობის შემდეგ ჩამოყალიბდა მრავალი ქვეყანა დატუების, რაჯების, სულთნებისა და ლაკანების მმართველობის ქვეშ.

1521 წელს აღმოსავლეთ სამარში, კუნძულ ჰომონჰონზე, ფერნანდო მაგელანის გამოჩენით აღინიშნა ესპანური კოლონიზაციის დასაწყისი. 1543 წელს ესპანელმა მკვლევარმა, რუი ლოპეს დე ვილიალობოსმა არქიპელაგს მეფე ფილიპე II-ის პატივსაცემად ლას ისლას ფილიპინასი (Las Islas Filipinas) უწოდა. 1565 წელს მეხიკოდან მიგელ ლოპეს დე ლეგასპის ჩამოსვლის შემდეგ, ფილიპინებზე დაარსდა პირველი ესპანური დასახლება.[10] არქიპელაგი ესპანეთის იმპერიის ნაწილი გახდა და მის შემადგენლობაში რჩებოდა 300 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში, რის შედეგადაც კათოლიციზმი ქვეყანაში დომინანტი რელიგია გახდა. ამ პერიოდის განმავლობაში მანილა აზიისა და ამერიკის დამაკავშირებელი მანილა-აკაპულკოს ტრანსწყნაროკეანური ვაჭრობის დასავლეთი ცენტრი გახდა.[11]

XIX-XX საუკუნეთა მიჯნაზე ერთმანეთს სწრაფად ენაცვლებოდნენ ფილიპინების რევოლუცია, მის შედეგად წარმოქმნილი ხანმოკლე ფილიპინების პირველი რესპუბლიკა და ფილიპინებ-ამერიკის ომი.[12] იაპონური ოკუპაციის გამოკლებით, აშშ 1945 წლამდე ინარჩუნებდა სუვერენიტეტს არქიპელაგზე. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ფილიპინები დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ აღიარეს. აქედან მოყოლებული ქვეყანას ხშირად ჰქონია დემოკრატიის მშენებლობის ხმაურიანი გამოცდილება, რომელიც არაძალადობრივი რევოლუციის შედეგად დიქტატურის დამხობასაც მოიცავდა.[13]

დიდი მოსახლეობისა და ეკონომიკური პოტენციალის გამო ფილიპინები მსოფლიო პოლიტიკაში საშუალო ძალადაა მიჩნეული. ქვეყანა გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის, მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის, სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნების ასოციაციის, აზიურ-წყნაროკეანური ეკონომიკური თანამშრომლობის ფორუმისა და აღმოსავლეთ აზიის სამიტის დამფუძნებელი წევრია. იგი, ასევე, მასპინძლობს აზიის განვითარების ბანკის შტაბბინას.[14] ფილიპინები ითვლება განვითარებად ბაზრად და ახალინდუსტრიულ ქვეყნად,[15] რომელიც აგროკულტურულ სექტორზე დაფუძნებული ეკონომიკიდან, ძირითადად, მომსახურებასა და წარმოებაზე ორიენტირებულ ეკონომიკაზე გადასვლის პროცესშია.[16]

სახელწოდება

რედაქტირება
  • ოფიციალური: ფილიპინების რესპუბლიკა.
  • ეროვნული: Repúbliká ng̃ Pilipinas; Republic of the Philippines.
  • ეტიმოლოგია: ესპანეთის მეფის ფილიპ II-ის პატივსაცემად კუნძულებს ეს სახელი უწოდა ესპანელმა მოგზაურმა რ. ვილიალოვოსმა, როდესაც იგი 1542-1545 წლებში თავისი ექსპედიციით გადასხდა ნაპირზე.

გეოგრაფია

რედაქტირება
 

სახელმწიფო სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში, ფილიპინების არქიპელაგის კუნძულებზე, წყნარი ოკეანის დასავლეთ ნაწილში. არქიპელაგის 7100 კუნძულიდან უდიდესია 11 (ტერიტორიის 96 %) - ლუსონი, მინდანაო, სამარი, ნეგროსი, პალავანი, პანაი, მინდორო, ლეიტე, სებუ, ბოჰოლი, მასბატე.

ბუნება

რედაქტირება

ფილიპინის კუნძულები დასავლეთ წყნაროკეანურ გეოსინკლინურ სარტყელში მდებარე კუნძულთა რკალების ნაწილია. იგი გადაჭიმულია 1800 კმ-ზე მეტ მანძილზე. უმთავრეს კუნძულთა სანაპირო ზოლი ძლიერ შეჭრილ-შემოჭრილია. აღმოსავლეთ სანაპიროს გაყოლებით გადის ფილიპინის ღარი. ჭარბობს მთიანი რელიეფი. საშუალო სიმაღლე 1500-2000 მ (მაქსიმალური 2953 მ - ვულკანი აპო კუნძულ მინდანაოზე). დამახასიათებელია ციცაბოკალთებიანი, ძლიერ დანაწევრებული, მოკლე მასივები და მოქმედი ვულკანები. მნიშვნელოვანი ფართობი უჭირავს დაბალმთიანეთს, მაღლობსა და პლატოებს, ტერიტორიის მცირე ნაწილი დაბლობია. სასარგებლო წიაღისეულიდან მოიპოვება რკინის, სპილენძის, მანგანუმის, ნიკელის, კობალტის, ქრომის, ვერცხლისწყლის მადანი, ქვანახშირი, ბუნებრივი აირი.

ჰავა ტერიტორიის დიდ ნაწილში ეკვატორულია, ჩრდილოეთით სუბ-ეკვატორული, მუსონური. ჰაერის ტემპერატურა სანაპიროზე მთელი წლის განმავლობაში 24-დან 28 °C-მდეა, მთაში მცირდება 15-17 °C-მდე. ტერიტორიის დიდ ნაწილში ნალექები 2000 მმ-ზე მეტია წელიწადში, ქედების განაპირა კალთებზე - 3500-4000 მმ, მთათაშუა ხეობებში და ზოგიერთ სამხრეთ კუნძულზე - 1000 მმ-ზე ნაკლებია. ყოველწლიურად, აგვისტო-ოქტომბერში, დაახლოებით 20-ჯერ აღინიშნება ტაიფუნი.

მდინარეები მოკლეა, წყალუხვი. მთავარი მდინარეებია: მინდანაო, აგუსანი, პამპანგა, აგნო, კაგაიანი. შედარებით დიდინ ტბებია ბაი, ლანაო და ტაალი. ნიადაგებიდან ჭარბობს ლატერიტული წითელმიწები და ყვითელმიწები, რომელთაც მთაში მთის წაბლა ნიადაგი ენაცვლება. ვულკანური მოქმედების რაიონში ვულკანური ნიადაგებია, მდინარეთა გაყოლებით - ალუვიური.

ფლორა და ფაუნა

რედაქტირება

მცენარეულობა მდიდარი და მრავალფეროვანია. ფილიპინებზე დაახლოებით 10 000 სახეობის მცენარეა, აქედან დაახლოებით 40 % ენდემურია. ტყეს უჭირავს ქვეყნის ფართობის დაახლოებით 40 %, უმთავრესად მთაში. არქიპელაგის აღმოსავლეთ ნაწილში ჭარბობს მარადმწვანე, დასავლეთ ნაწილში ფოთოლმცვივანი ტყე. ცხოველთა სამყარო მიეკუთვნება ინდო-მალაის ზოოგეოგრაფიულ ოლქს. ფილიპინებზე არიან დიდი ძუძუმწოვრები. ბინადრობენ მაიმუნები (უმთავრესად მაკაკები), მფრინავი ძაღლები, ვივერები, ტყის კატები და სხვა. არის დაახლოებით 450 სახეობის ფრინველი. ბევრია ქვეწარმავალი. გარემომცველი წყლები მდიდარია თევზით (სარდინი, მაკრელი, თინუსი და სხვა).

ისტორია

რედაქტირება

XVI საუკუნემდე ფილიპინების ისტორია ნაკლებადაა შესწავლილი. ზოგიერთი მონაცემით, ახ. წ. I ათასწლეულის II ნახევარში ფილიპინების მნიშვნელოვანი ნაწილი სუმატრის სახელმწიფო შრივიჯაიას გავლენის სფეროში შედიოდა. ამ პერიოდში ზონდის კუნძულებიდან ფილიპინებზე გადასახლდა მალაიელების დიდი ნაწილი. ისინი შეერივნენ ადგილობრივ მოსახლეობას. XIV-XVI საუკუნეებში ფილიპინების ნაწილი (არქიპელაგი სელუ, მინდანაო, ლუსონის ნაწილი) ნომინალურად ექვემდებარებოდა მაჯაპაჰიტის იმპერიას. XVI საუკუნისათვის ფილიპინების არქიპელაგის ტომები და ხალხები საზოგადოებრივი განვითარების სხვადასხვა საფეხურზე იმყოფებოდნენ. ყველაზე განვითარებული ფეოდალური სამთავროები იყო სებუს, პანაისა და ლუსონის კუნძულებსა და არქიპელაგ სულუზე. 1564-1572 წლებში ესპანელმა კოლონიზატორებმა დაიმორჩილეს ფილიპინების მნიშვნელოვანი ნაწილი. 1896 წელს დაიწყო ანტიესპანური აჯანყება. 1897 წელს შეიქმნა დამოუკიდებელი ფილიპინების რესპუბლიკა, თუმცა 1898 წლის 10 დეკემბერს ესპანეთსა და აშშ-ს შორის პარიზში ხელმოწერილი საზავო ხელშეკრულებით ესპანეთმა ფილიპინები აშშ-ს დაუთმო. 1899-1901 წწ-ში ამერიკელებმა ფილიპინები დაიკავეს. ფილიპინებმა აშშ-სგან დამოუკიდებლობა გამოაცხადა 1946 წელს. პრეზიდენტი ფერდინანდ მარკოსი დამხობილ იქნა კორასონ აკინოს სახალხო მოძრაობის მიერ (1986). 1987-1992 წლებში სამხედრო გადატრიალების 7 მცდელობა იყო, მაგრამ აკინომ შეინარჩუნა ხელისუფლება.

სახელმწიფო

რედაქტირება
  • სახელმწიფო სისტემა: რესპუბლიკა.
  • სახელმწიფოს მეთაური: პრეზიდენტი გლორია მაკაპაგალ-აროიო (2001).
  • საკანონმდებლო ორგანო: ორპალატიანი პარლამენტი (24+214 წევრი).
  • ადმინისტრაციული დაყოფა: 73 რეგიონი და 61 ქალაქი.

დემოგრაფია

რედაქტირება

ეკონომიკა

რედაქტირება

მემკვიდრეობა

რედაქტირება

ბაროკოს სტილის ეკლესიები, ისტორიული ქალაქი ვიგანი, პუერტო პრინსესას მიწისქვეშა მდინარეების ეროვნული პარკი.

ლიტერატურა

რედაქტირება

რესურსები ინტერნეტში

რედაქტირება
 
ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ East & Southeast Asia: Philippines. The World Factbook. Central Intelligence Agency (October 28, 2009). დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივლისი 19, 2015. ციტირების თარიღი: November 7, 2009.
  2. ↑ Population Projection Statistics (28 Mar 2021). ციტირების თარიღი: 15 Nov 2023
  3. ↑ 3.0 3.1 Philippines. International Monetary Fund. ციტირების თარიღი: October 2014.
  4. ↑ 2014 Human Development Report Summary გვ. 21–25. United Nations Development Programme (2014). ციტირების თარიღი: July 27, 2014.
  5. ↑ Metro Manila Official Website
  6. ↑ List of World's Largest Countries. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-06-23. ციტირების თარიღი: 2015-12-06.
  7. ↑ Philippines joyous as baby Chonalyn's arrival means population hits 100m. the Guardian.
  8. ↑ Philippine population officially hits 100 million. Rappler. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2019-05-21. ციტირების თარიღი: 2015-12-06.
  9. ↑ Isidore Dyen (1965). „A Lexicostatistical Classification of the Austronesian Languages“. Internationald Journal of American Linguistics, Memoir. 19: 38–46.
  10. ↑ History of Cebu. Cebu City Tour. ციტირების თარიღი: February 22, 2013.
  11. ↑ Kane, Herb Kawainui (1996). „The Manila Galleons“, რედ. Bob Dye: Hawai Chronicles: Island History from the Pages of Honolulu Magazine. Honolulu: University of Hawaii Press, გვ. 25–32. ISBN 0-8248-1829-6. 
  12. ↑ Constantino, R (1975) The Philippines: a Past Revisited. Quezon City: Tala Pub. Services. 
  13. ↑ The Original People Power Revolution. QUARTET p. 77. ციტირების თარიღი: February 28, 2008.
  14. ↑ admin. Departments and Offices. http://www.adb.org.+ციტირების თარიღი: 2015-11-26.
  15. ↑ The N-11: More Than an Acronym - Goldman Sachs. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-07-19. ციტირების თარიღი: 2011-07-19.
  16. ↑ CIA World Factbook, Philippines დაარქივებული 2015-07-19 საიტზე Wayback Machine. , Retrieved May 15, 2009.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფილიპინები&oldid=4716565“-დან