ტაო
|
|
ტაო — საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარე თანამედროვე თურქეთის ტერიტორიაზე, ისტორიული მესხეთის ნაწილი. იგი მდებარეობს მდინარე ჭოროხის შუა დინების აუზში.
.svg&filetimestamp=20161126191458&)
გეოგრაფიარედაქტირება
ვახუშტი ბატონიშვილის მიხედვით, ტაოს ოლთისის ნაწილი ქართლოსის წილია ხოლო თორთუმი არა. რაც შეეხება კლარჯეთის ფართო გაგებას — არსიანიდან - ზღვამდე, სასაზღვრო ზოლის გავლება შეიძლება მხოლოდ ჭოროხის აუზზე შემოტარებით და შემდეგ ბაიბურთიდან ნატეხილების მთის გავლით ხაზის ჩავლება ოფამდე. შესაბამისად ტაო, ისპირი და ჭანეთი ეს ქართლოსის წილია.
| ტაოს საერისთავო | |||||
| |||||
| დედაქალაქი | ბანა | ||||
| ენები | ქართული ლაზური (ჭანური ენა) | ||||
| რელიგია | აღმოსავლეთის მართლმადიდებელი ეკლესია (საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია) | ||||
| მთავრობა | საერისთავო | ||||
| ისტორიული ერა | ადრეული შუა საუკუნეები | ||||
| - | გურგენ I-მა მიიღო ტაოს პროვინცია | 867 | |||
| - | გაუქმდა | 1001 | |||
| დღეს ამ ტერიტორიაზე | ქვეყანა დღეს
| ||||
.svg&filetimestamp=20161126191458){kind=link}
ისტორიარედაქტირება
სახელწოდება დაკავშირებულია ქართული ტომების ტაოხების სახელთან. პირველად მოიხსენიება ძვ. წ. 1112 წელს ასურულ წყაროებში „დაიაენის“ სახელწოდებით. ურარტული წყაროები (ძვ. წ. IX საუკუნე-VIII საუკუნეები) „დიაუხის“ სახელით იცნობდნენ[1]. ამ წყაროების მიხედვით, XII-VIII საუკუნეებში დიაუხი ძლიერ გაერთიანებას წარმოადგენდა, რომლის სამხრეთი საზღვარი დღევანდელი ერზრუმის მიდამოებსა და ევფრატის ზემო წელს მოიცავდა და აქედან ჩრდილოეთით დიდ ტერიტორიაზე ვრცელდებოდა[2]. ძვ. წ. 401 წელს ბერძენი მხედართმთავარი ქსენოფონტი ამ მხარის მოსახლეობას „ტაოხებად“ მოიხსენიებს (აქვე არიან მოხსენიებული აგრეთვე სხვა დასავლურ-ქართული ტომები: ხალიბები, სკვითინები).[3]
ძვ. წ. I ათასწლეულის დასაწყისში ტაო შედიოდა კოლხეთის სამეფოს გაერთიანებაში: ამავე პერიოდში აქ უნდა დაწყებულიყო აღმოსავლურ-ქართული ტომების მიგრაცია და კულტურული ზეგავლენა. აღმოსავლურ-ქართველური სახელმწიფოს — ქართლის სამეფოს (ბერძ. Ιβηρία) წარმოქმნის (ძვ. წ. IV—III საუკუნეები) ხანაში ტაო მისი ორგანული ნაწილი იყო ქართლსა და სომხეთს შორის. ახ. წ. I—II საუკუნეებში ტაო კვლავ ქართლის სამეფოს შემადგენლობაში შედიოდა, შემდეგ იგი კვლავ სომხეთმა მიიერთა და IV—VII საუკუნეებში ტაო მამიკონიანთა ფეოდალური საგვარეულოს სამფლობელო იყო. სომხეთის სახელმწიფოს ორბიტაში ყოფნა იწვევდა სომხური კულტურის დანერგვასა და გაძლიერებას, მიგრირებული სომხური ეთნიკური ელემენტის მომძლავრებას. ქართული მოსახლეობა თანდათან კარგავდა თავის ეთნიკურ-კულტურულ სახეს. რელიგიის დაპირისპირების ვითარებაში, როდესაც სომხურმა ეკლესიამ მონოფიზიტობა აღიარა, ქართულმა ეკლესიამ კი დიოფიზიტობა. ტაო დიოფიზიტობის ძლიერ ცენტრს წარმოადგენდა; VII საუკუნეში ქართული მოსახლეობა უბრუნდებოდა თავის ეთნიკურ-კულტურულ წრეს; VIII საუკუნიდან, როდესაც ტაო პოლიტიკურადაც ქართლის სამეფოს შეუერთდა, ეს პროცესი უფრო გაძლიერდა. VIII—IX—X საუკუნეებში აქ ფართოდ გაიშალა სამონასტრო მშენებლობა (ბანა, ხახული, ოშკი, პარხალი, ოთხთა ეკლესია და სხვა). ტაო გარდაიქცა ქართული სახელმწიფოებრიობისა და კულტურის ერთ-ერთ უდიდეს კერად; აქ მიეცა დასაბამი ბაგრატიონთა დინასტიის მეფობას.
ტაოში მოღვაწეობდნენ გამოჩენილი სახელმწიფო მოღვაწენი: აშოტ I დიდი კურაპალატი, დავით III კურაპალატი, თორნიკე ერისთავი; კულტურის მოღვაწენი: იოანე მთაწმიდელი, ექვთიმე მთაწმიდელი და სხვა. XII—XIII საუკუნეებში ტაო საქართველოს ფეოდალური მონარქიის სანაპირო საერისთავი იყო. XIII საუკუნის II ნახევრიდან სამცხე-საათაბაგოს ფარგლებში შედიოდა. XIV საუკუნიდან — კვლავ ერთიანი საქართველოს შემადგენლობაშია. XV საუკუნის II ნახევრიდან საქართველოს ცალკეულ სამეფო-სამთავროებად დაშლის შემდეგ, ტაო სამცხე-საათაბაგოს სამთავროს შემადგენლობაში იყო. XVI საუკუნის 50-იან წლებში სამცხე-საათაბაგოს დასავლეთის მხარეები, მათ შორის ტაო, ოსმალეთმა დაიპყრო.
ტაოს ერისთავთ ერისთავები („მეფენი ტაოსნი“)რედაქტირება
| სახელი | ტიტული[4] | ერისთავობის წლები | შენიშვნები |
|---|---|---|---|
| 1. გურგენ I | ერისთავთ ერისთავი | 867–891 | გურგენ I, ერისთავთ ერისთავი, კურაპალატი 881 წლიდან; (†891). § 51[5] |
| 2. ადარნასე II | ერისთავთ ერისთავი | 891–896 | ადარნასე II (†896). § 52[5] |
| 3. დავით II | ერისთავთ ერისთავი | 896–908 | დავით II, ერისთავთ ერისთავი (†908, უშვილოდ). § 54[5] |
| 4. აშოტ კუხი | ერისთავთ ერისთავი | 908–918 | აშოტ III, კუხი, ერისთავთ ერისთავი (†918, უშვილოდ). § 55[6] |
| 5. გურგენ IV დიდი | ერისთავთ ერისთავი | 918–941 | გურგენ IV, დიდი, ერისთავთ ერისთავი (†941, უძეოდ). § 62[6] |
| 6. ბაგრატ II | მაგისტროსი | 941–945 | ბაგრატ II (ერისთავთა შორის), ბაგრატ I, ქართველთა მეფე (937 წლიდან, იშხნის წარწერა), მაგისტროსი, ტაოს მეორე შტოს ფუძემდებელი (†945, მარტში). § 64[6] |
| 7. ადარნასე III | მაგისტროსი | 945–961 | ადარნასე III, მაგისტროსი 945 წ., კურაპალატი 958 წ. ძალით ფიჩოსანქმნილი შვილთა მიერ (†961). § 69[7] |
| 8. ბაგრატ IV | ერისთავთ ერისთავი | 961–966 | ბაგრატ IV, ერისთავთ ერისთავი, ოშკის ეკლესიის ერთი მაშენებელთაგანი (†966). § 69, 70[7] |
| 9. დავით III დიდი | ერისთავთ ერისთავი | 966–1001 | დავით III, დიდი, ერისთავთ ერისთავი, მაგისტროსი, კურაპალატი 978 წლიდან, ტაოს მეფე (983 წლიდან, ქართლის ცხოვრება), ოშკის, ხახულის, პარხლის ეკლესიათა მაშენებელი და განმაახლებელი ოთხთა ეკლესიისა. (†1001). § 69, 79[8] |
| 1001 | ანექსირებული ბიზანტიის იმპერიის მიერ | ||
ლიტერატურარედაქტირება
- ვალერი სილოგავა, კახა შენგელია: ტაო-კლარჯეთი, კავკასიის უნივერსიტეტის გამომცემლობა, თბილისი, 2006, ISBN 99940-861-7-0
- ინგოროყვა პ. გიორგი მერჩულე, თბ., 1954;
- მუსხელიშვილი დ., საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის ძირითადი საკითხები, ნაწ. 1—2, თბ., 1977—80;
- მუსხელიშვილი დ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 9, გვ. 658, თბ., 1985 წელი.
რესურსები ინტერნეტშირედაქტირება
- საქართველო ENCYCLOPÆDIA BRITANNICA-ს ოფიციალურ საიტზე.
სქოლიორედაქტირება
- ↑ Г. А. Меликишвили, Урартские клинообразные надписи, Изд. Академии наук СССР, М., 1960 г., страница 424.
- ↑ Г. А. Меликишвили, Диаухи, Вестник древней истории, 1950 г., № 4, стр. 26-42.
- ↑ ქსენოფონტი, ანაბაზისი, წ. IV, თავი VI, VII
- ↑ სუმბატ დავითის ძის ქრონიკა ტაო-კლარჯეთის ბაგრატიონთა შესახებ ტექსტი გამოსცა შესავლით, შენიშვნებით და ორი გენეალოგიური ტაბულით საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის ნამდვილმა წევრმა ე. თაყაიშვილმა. საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, თბილისი, 1949. გვერდი: 46.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 სუმბატ დავითის ძის ქრონიკა ტაო-კლარჯეთის ბაგრატიონთა შესახებ ტექსტი გამოსცა შესავლით, შენიშვნებით და ორი გენეალოგიური ტაბულით საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის ნამდვილმა წევრმა ე. თაყაიშვილმა. საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, თბილისი, 1949. გვერდი: 65.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 სუმბატ დავითის ძის ქრონიკა ტაო-კლარჯეთის ბაგრატიონთა შესახებ ტექსტი გამოსცა შესავლით, შენიშვნებით და ორი გენეალოგიური ტაბულით საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის ნამდვილმა წევრმა ე. თაყაიშვილმა. საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, თბილისი, 1949. გვერდი: 66.
- ↑ 7.0 7.1 სუმბატ დავითის ძის ქრონიკა ტაო-კლარჯეთის ბაგრატიონთა შესახებ ტექსტი გამოსცა შესავლით, შენიშვნებით და ორი გენეალოგიური ტაბულით საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის ნამდვილმა წევრმა ე. თაყაიშვილმა. საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, თბილისი, 1949. გვერდი: 67.
- ↑ სუმბატ დავითის ძის ქრონიკა ტაო-კლარჯეთის ბაგრატიონთა შესახებ ტექსტი გამოსცა შესავლით, შენიშვნებით და ორი გენეალოგიური ტაბულით საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის ნამდვილმა წევრმა ე. თაყაიშვილმა. საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, თბილისი, 1949. გვერდები: 67, 68.