ტაო
.svg&filetimestamp=20161126191458&)
ტაო — საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარე თანამედროვე თურქეთის ტერიტორიაზე, ისტორიული მესხეთის ნაწილი. იგი მდებარეობს მდინარე ჭოროხის შუა დინების აუზში.
სექციების სია
გეოგრაფიარედაქტირება
.svg&filetimestamp=20161126191458){kind=link}
ვახუშტი ბატონიშვილის მიხედვით ტაოს ოლთის ნაწილი ქართლოსის წილია ხოლო თორთუმი არა. რაც შეეხება კლარჯეთის ფართო გაგებას — არსიანიდან - ზღვამდე, სასაზღვრო ზოლის გავლება შეიძლება მხოლოდ ჭოროხის ბასეინზე შემოტარებით და შემდეგ ბაიბურთიდან ნატეხილების მთის გავლით ხაზის ჩავლება ოფამდე. შესაბამისად ტაო, ისპირი და ჭანეთი ეს ქართლოსის წილია.
ისტორიარედაქტირება
სახელწოდება დაკავშირებულია ქართული ტომების ტაოხების სახელთან. პირველად მოიხსენიება ძვ. წ. 1112 წელს ასურულ წყაროებში „დაიაენის“ სახელწოდებით. ურარტული წყაროები (ძვ. წ. IX-VIII სს) „დიაუხის“ სახელით იცნობდნენ[1]. ამ წყაროების მიხედვით, XII-VIII სს-ში დიაუხი ძლიერ გაერთიანებას წარმოადგენდა, რომლის სამხრეთი საზღვარი დღევანდელი არზრუმის მიდამოებსა და ევფრატის ზემო წელს მოიცავდა და აქედან ჩრდილოეთით დიდ ტერიტორიაზე ვრცელდებოდა[2]. ძვ. წ. 401 ბერძენი მხედართმთავარი ქსენოფონტი ამ მხარის მოსახლეობას „ტაოხებად“ მოიხსენიებს (აქვე არიან მოხსენიებული აგრეთვე სხვა დასავლურ-ქართული ტომები: ხალიბები, სკვითინები).[3]
ძვ. წ. I ათასწლეულის დასაწყისში ტაო შედიოდა კოლხეთის სამეფოს გაერთიანებაში: ამავე პერიოდში აქ უნდა დაწყებულიყო აღმოსავლურ-ქართული ტომების მიგრაცია და კულტურული ზეგავლენა. აღმოსავლურ-ქართველური სახელმწიფოს — ქართლის სამეფოს — წარმოქმნის (ძვ. წ. IV—III საუკუნეები) ხანაში ტაო მისი ორგანული ნაწილი იყო ქართლსა და სომხეთს შორის. ახ. წ. I—II საუკუნეებში ტაო კვლავ ქართლის სამეფოს შემადგენლობაში შედიოდა, შემდეგ იგი კვლავ სომხეთმა მიიერთა და IV—VII საუკუნეებში ტაო მამიკონიანთა ფეოდალური საგვარეულოს სამფლობელო იყო. სომხეთის სახელმწიფოს ორბიტაში ყოფნა იწვევდა სომხური კულტურის დანერგვასა და გაძლიერებას, მიგრირებული სომხური ეთნიკური ელემენტის მომძლავრებას. ქართული მოსახლეობა თანდათან კარგავდა თავის ეთნიკურ-კულტურულ სახეს. რელიგიის დაპირისპირების ვითარებაში, როდესაც სომხურმა ეკლესიამ მონოფიზიტობა აღიარა, ქართულმა ეკლესიამ კი დიოფიზიტობა. ტაო დიოფიზიტობის ძლიერ ცენტრს წარმოადგენდა; VII საუკუნეში ქართული მოსახლეობა უბრუნდებოდა თავის ეთნიკურ-კულტურულ წრეს; VIII საუკუნიდან, როდესაც ტაო პოლიტიკურადაც ქართლის სამეფოს შეუერთდა, ეს პროცესი უფრო გაძლიერდა. VIII—IX—X საუკუნეებში აქ ფართოდ გაიშალა სამონასტრო მშენებლობა (ბანა, ხახული, ოშკი, პარხალი, ოთხთა ეკლესია და სხვა). ტაო გარდაიქცა ქართული სახელმწიფოებრიობისა და კულტურის ერთ-ერთ უდიდეს კერად; აქ მიეცა დასაბამი ბაგრატიონთა დინასტიის მეფობას.
ტაოში მოღვაწეობდნენ გამოჩენილი სახელმწიფო მოღვაწენი: აშოტ I დიდი კურაპალატი, დავით III კურაპალატი, თორნიკე ერისთავი; კულტურის მოღვაწენი: იოანე მთაწმიდელი, ექვთიმე მთაწმიდელი და სხვა. XII—XIII საუკუნეებში ტაო საქართველოს ფეოდალური მონარქიის სანაპირო საერისთავი იყო. XIII საუკუნის II ნახევრიდან სამცხე-საათაბაგოს ფარგლებში შედიოდა. XIV საუკუნიდან — კვლავ ერთიანი საქართველოს შემადგენლობაშია. XV საუკუნის II ნახევრიდან საქართველოს ცალკეულ სამეფო-სამთავროებად დაშლის შემდეგ, ტაო სამცხე-საათაბაგოს სამთავროს შემადგენლობაში იყო. XVI საუკუნის 50-იან წლებში სამცხე-საათაბაგოს დასავლეთის მხარეები, მათ შორის ტაო, ოსმალეთმა დაიპყრო.
ლიტერატურარედაქტირება
- ვალერი სილოგავა, კახა შენგელია, ტაო-კლარჯეთი, კავკასიის უნ-ტის გამ-ბა, თბილისი, 2006, ISBN: 99940-861-7-0
- ინგოროყვა პ. გიორგი მერჩულე, თბ., 1954;
- მუსხელიშვილი დ., საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის ძირითადი საკითხები, ნაწ. 1—2, თბ., 1977—80;
- მუსხელიშვილი დ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 9, გვ. 658, თბ., 1985 წელი.
რესურსები ინტერნეტშირედაქტირება
- "საქართველო". ინტერნეტ ბრიტანიკა-ში.
სქოლიორედაქტირება
- ↑ Г.А. Меликишвили, Урартские клинообразные надписи, Изд. Академии наук СССР, М., 1960, გვ..424
- ↑ Г. А. Меликишвили, Диаухи, Вестник древней истории,1950, № 4, გვ.. 26-42
- ↑ ქსენოფონტი, ანაბაზისი, წ. IV, თავი VI, VII