ვიკიპედია

გარი კასპაროვი

ვიკიპედიის რედაქტორების გადაწყვეტილებით, სტატიას „გარი კასპაროვი“ მინიჭებული აქვს რჩეული სტატიის სტატუსი. გარი კასპაროვი ვიკიპედიის საუკეთესო სტატიების სიაშია.

გარი კასპაროვი (რუს. Га́рри Ки́мович Каспа́ров, გვარი დაბადებისას ვაინშტეინი; დ. 13 აპრილი, 1963, ბაქო, აზერბაიჯანის სსრ, სსრკ) — საბჭოთა და რუსი მოჭადრაკე, მსოფლიოს მე-13 ჩემპიონი ჭადრაკში, საჭადრაკო ლიტერატორი და პოლიტიკოსი, ხშირად აღიარებული, როგორც ყველა დროის საუკეთესო მოჭადრაკე.[4][5] გარდა მსოფლიო ჩემპიონობისა, კასპაროვი იყო საერთაშორისო დიდოსტატი (1980), საბჭოთა კავშირის სპორტის დამსახურებული ოსტატი (1985), სსრკ-ის და რუსეთის ჩემპიონი (1981, 1988, 2004); საჭადრაკო ოლიმპიადების რვაგზის გამარჯვებული, ოთხჯერ სსრკ-ის და ოთხჯერ რუსეთის ნაკრების შემადგენლობაში. კასპაროვს თერთმეტჯერ მიენიჭა საჭადრაკო „ოსკარი“ (პრიზი წლის საუკეთესო მოჭადრაკეს). 1985-2006 წლებში, მცირე შესვენებებით, პირველ ადგილს იკავებდა ფიდეს რეიტინგში. 1994 წელს, 1993 წელს მიღებული გადაწყვეტილების თანახმად, კასპაროვი გარიცხეს ფიდეს რეიტინგიდან,[6] ხოლო 1996 წლის იანვარში მას და ვლადიმერ კრამნიკს ერთნაირი რეიტინგი ჰქონდათ.[7] 1999 წელს კასპაროვმა რეიტინგის რეკორდულ მაჩვენებელს, 2851 ქულას მიაღწია.[8] მისი რეკორდი 13 წლის შემდეგ,[9] მოქმედმა ჩემპიონმა, მაგნუს კარლსენმა მოხსნა.[10]

გარი კასპაროვი
Гарри Каспаров

კასპაროვი 2017 წელს
დაბადების სახელი გარი ვაინშტეინი
ქვეყანა (სპორტი) რუსეთი[1] [2] [3]
დაბადების თარიღი 13 აპრილი, 1963 (1963-04-13) (61 წლის)
დაბადების ადგილი ბაქო, აზერბაიჯანის სსრ, სსრკ
წოდება სპორტის ოსტატი (1978)
საერთაშორისო ოსტატი (1979)
დიდოსტატი (1980)
ფიდე რეიტინგი 2812 (ნოემბერი, 2020)
მაქსიმალური რეიტინგი 2851 (ივლისი, 1999)
ჯილდოები და პრემიები world chess champion, Chess Oscar, შრომის წითელი დროშის ორდენი, ხალხთა მეგობრობის ორდენი, სსრკ სპორტის დამსახურებული ოსტატი და Russian Federation Presidential Certificate of Gratitude
საიტი kasparov.com

კასპაროვმა მსოფლიოს ჩემპიონის ტიტული 1985 წელს მოიპოვა, როდესაც პრეტენდენტის რანგში მოქმედი ჩემპიონი ანატოლი კარპოვი დაამარცხა. „ორი К-ს“[კომ. 1] დაპირისპირების ფარგლებში, კასპაროვმა და კარპოვმა მსოფლიო ჩემპიონობისთვის ხუთი მატჩი ითამაშეს. 1993 წელს კასპაროვი და პრეტენდენტი ნაიჯელ შორტი ფიდედან გამოვიდნენ და მატჩი ახალი ორგანიზაციის, პროფესიონალური საჭადრაკო ასოციაციის (პფა) ეგიდის ქვეშ ჩაატარეს. საპასუხოდ, ფიდემ კასპაროვს მსოფლიოს ჩემპიონის ტიტული ჩამოართვა. 2006 წლამდე, არსებობდა მსოფლიოს ორი ჩემპიონი: ერთი ფიდეს, ხოლო მეორე პფა-ს ვერსიით. 2000 წელს კასპაროვმა დათმო ჩემპიონის ტიტული ვლადიმერ კრამნიკთან მატჩში.

(აუდიო)
(აუდიო)
კასპაროვის ხმის ჩანაწერი
noicon
ინტერვიუ რადიოსადგურზე Эхо Москвы, 13 სექტემბერი, 2011
ვერ ხსნით ფაილს? იხ. მედია მაშველი.

2005 წელს დაასრულა საჭადრაკო კარიერა პოლიტიკური საქმიანობის დაწყების გამო. იყო სხვადასხვა ოპოზიციური მოძრაობების მონაწილე. იკავებდა „გაერთიანებული სამოქალაქო ფრონტის“ თავმჯდომარის თანამდებობას, იყო „სრულიად რუსეთის სამოქალაქო კონგრესის“ ერთ-ერთი თავმჯდომარე, „რუსეთის ფედერაციის ეროვნული ასამბლეის“ დეპუტატი. 2008 წელს გახდა „გაერთიანებული დემოკრატიული მოძრაობა სოლიდარობის“ ფედერალური ბიუროს ერთ-ერთი წევრი და დამფუძნებელი, თუმცა, 2013 წელს დატოვა მისი რიგები. 2012 წლის ოქტომბერში კასპაროვი აირჩიეს რუსული ოპოზიციის „საკოორდინაციო საბჭოში“. 2013 წელს განაცხადა, რომ ტოვებდა რუსეთს და გააგრძელებდა პუტინის რეჟიმთან ბრძოლას საერთაშორისო არენაზე.[11] 2011 წლიდან კასპაროვი აგრეთვე იკავებს „ადამიანის უფლებათა ფონდის“ საერთაშორისო საბჭოს თავმჯდომარის პოსტს. 2014 წელს მონაწილეობდა ფიდეს პრეზიდენტის არჩევნებში, თუმცა დამარცხდა მოქმედ კირსან ილუმჟინოვთან.

ბავშვობა

გარი კასპაროვი დაიბადა 1963 წლის 13 აპრილს. მამამისი, კიმ ვაინშტეინი პროფესიით იყო ინჟინერ-ენერგეტიკოსი, ხოლო დედა კლარა (აიდა) კასპაროვა — ინჟინერი, ავტომატიკის და ტელემექანიკის სპეციალისტი.[12] წარმოშობით, კასპაროვი არის ებრაელი (მამის მხრიდან) და სომეხი (დედის მხრიდან).[13][14] მისი ბაბუა, მოსე ვაინშტეინი იყო ცნობილი ბაქოელი კომპოზიტორი და დირიჟორი, ქალაქის ზოგიერთი დრამატული თეატრის მუსიკალური განყოფილების გამგე. მამის მხრიდან, მთელი ოჯახი დასაქმებული იყო მუსიკალურ სფეროში. კიმ ვაინშტეინის უმცროსი ძმა ლეონიდიც კომპოზიტორი იყო.[15] ბებიამისი, აზერბაიჯანის ხელოვნების დამსახურებულ მოღვაწე, მუსიკის მასწავლებლად მუშაობდა საშუალო სკოლაში. კასპაროვის ბიძაშვილი ტიმურ ვაინშტეინი კი ტელეპროდიუსერი იყო.

კასპაროვის მშობლები ჭადრაკის მოყვარულები იყვნენ და გაზეთებში დაბეჭდილ საჭადრაკო ამოცანებს ხსნიდნენ. გარი მათ ხშირად აკვირდებოდა და ერთხელ, ხუთი წლის ასაკში, ამოხსნაც უკარნახა. ამის შემდეგ, მამამ კასპაროვს თამაში ასწავლა.[16][17] რეგულარული მეცადინეობა კასპაროვმა შვიდი წლის ასაკში, ბაქოს პიონერთა სასახლეში დაიწყო. მისი პირველი მწვრთნელი გახდა ოლეგ პრივაროტსკი.[18] შვიდი წლის ასაკში, კასპაროვმა დაკარგა მამა, რომელიც ლიმფოსარკომას შეეწირა.[19] ქმრის გარდაცვალების შემდეგ, კლარა კასპაროვამ მთლიანად დაუთმო საკუთარი თავი შვილის საჭადრაკო კარიერას.[20] 1975 წელს, როდესაც გარი 12 წლის იყო, დედამ მას გვარი ვაინშტეინიდან კასპაროვზე შეუცვალა. ეს ნათესავების თანხმობით მოხდა; ოჯახი თვლიდა, რომ ახალგაზრდა გარის საჭადრაკო კარიერისთვის სსრკ-ში არსებულ ანტისემიტიზმს შეეძლო შეეშალა ხელი.[16][21] 1977 წელს გარი კასპაროვი კომკავშირის წევრი გახდა.

საჭადრაკო კარიერა

დასაწყისი და დიდოსტატის წოდების მიღება

 
გარიკ ვაინშტეინი 11 წლის ასაკში, 1974

ათი წლის ასაკში, ჭაბუკთა შეჯიბრებაზე ვილნიუსში კასპაროვმა გაიცნო სპორტის ოსტატი ალექსანდრე ნიკიტინი, რომელიც დიდი ხნის განმავლობაში იყო მისი მწვრთნელი. 1976 წლამდე ნიკიტინი კასპაროვს პერიოდულად აძლევდა კონსულტაციებს და სხვადასხვა დავალებებს, იქიდან მოყოლებული კი მათ ერთად დაიწყეს მუშაობა.[22] ნიკიტინის რეკომენდაციით, 1973 წელს კასპაროვი მივიდა გასინჯვაზე მსოფლიოს ექს-ჩემპიონის, მიხეილ ბოტვინიკის საჭადრაკო სკოლაში. კასპაროვი სკოლაში მიიღეს. ბოტვინიკის ძალისხმევით, იგი ინდივიდუალური გეგმით ვარჯიშობდა და სტიპენდიასაც იღებდა.[23] 1974 წელს, მოსკოვში, პიონერთა სასახლეების ტურნირზე (რეგლამენტის თანახმად, ტურნირი იყო ჯგუფური; ყველა სასახლის გუნდს ხელმძღვანელობდა დიდოსტატი, რომელიც ერთდროული თამაშის სეანსს უტარებდა სხვა გუნდების წევრებს), კასპაროვმა დაამარცხა დიდოსტატი იური ავერბახი. შემდეგი წლის დასაწყისში, კასპაროვმა მონაწილეობა მიიღო ჭაბუკთა პირველობაში, სადაც მასზე 6-7 წლით უფროს მოწინააღმდეგეებთან უწევდა თამაში.[24] ლენინგრადში, პიონერთა სასახლეების ახალ ტურნირზე, იმჟამინდელ ჩემპიონთან, ანატოლი კარპოვთან თანაბარ პოზიციას მიაღწია, თუმცა, შეცდომა დაუშვა და დამარცხდა.[25] იმავე ტურნირზე, ფრედ ითამაშა ვიქტორ კორჩნოისთან.

1976 წლის დასაწყისში, თორმეტი წლის ასაკში, გარი კასპაროვმა ჭაბუკთა შორის სსრკ-ს ჩემპიონატში პირველი ადგილი დაიკავა. მისი მოწინააღმდეგეებიდან უმრავლესობა მასზე რამდენიმე წლით უფროსი იყო. გამარჯვების შემდეგ, კასპაროვის მწვრთნელი ნიკიტინი, რომელიც მოსკოვში ცხოვრობდა, ბაქოელმა ოსტატმა, ალექსანდრე შაკაროვმა შეცვალა.[26] იმავე წელს, სპორტკომიტეტის დაჟინებით, კასპაროვი გაემგზავრა კადეტთა (18 წლამდელების) მსოფლიო ჩემპიონატზე, სადაც მესამე ადგილი დაიკავა.[27] მისი გამგზავრების წინააღმდეგ გამოდიოდნენ მწვრთნელები. 1977 წლის დასაწყისში, კასპაროვმა კვლავ გაიმარჯვა ჭაბუკთა შორის სსრკ-ს ჩემპიონატზე; ამჯერად, მან 9 ქულიდან 8½ დააგროვა. იმავე წელს, იგი კვლავ გაემგზავრა კადეტთა ჩემპიონატზე, რომლის ასაკობრივი ცენზი უკვე 17 წლამდე იყო დაწეული; ჩემპიონატის დასრულებამდე სამი ტურით ადრე, კასპაროვი პირველ ადგილს იყოფდა იოუნ არნასონთან, თუმცა, დაღლილობის გამო სამივე თამაში კასპაროვმა ყაიმით დაასრულა.[28]

1978 წლის იანვარში, კასპაროვმა მოიგო მინსკში ჩატარებული სოკოლსკის მემორიალი და მიიღო სპორტის ოსტატის წოდება. წოდების მისაღებად აუცილებელი ნორმა მან ტურნირის დასრულებამდე ხუთი ტურით ადრე შეასრულა, ხოლო ბოლო შეხვედრაში დაამარცხა ანატოლი ლუტიკოვი — კასპაროვისთვის ეს დიდოსტატთან პირველი სატურნირო მატჩი იყო.[29] თხუთმეტი წლის ასაკში კასპაროვი მიხეილ ბოტვინიკის ასისტენტი გახდა. ივლისში, მან დაიკავა პირველი ადგილი დაუგავპილსში ცატარებულ ტურნირში, რამაც მას სსრკ-ს ჩემპიონატის ფინალურ ეტაპზე დებიუტირების საშუალება მისცა. ფინალური ეტაპი ჩატარდა წლის ბოლოს, ხოლო კასპაროვმა 17 პარტიაში 50-პროცენტიანი შედეგი აჩვენა, რისი წყალობითაც მას აღარ დასჭირდებოდა კვალიფიკაციის ხელმეორედ გავლა მომავალ წელს. 1979 წლის აპრილში, ბოტვინიკის რეკომენდაციით და დაჟინებით, ჩვიდმეტი წლის ოსტატმა, რომელსაც რეიტინგიც კი არ ჰქონდა, მიიღო მონაწილეობა ბანია-ლუკეს ტურნირში, რომელშიც მის გარდა თოთხმეტი დიდოსტატი მონაწილეობდა.[30][31] კასპაროვმა სენსაცია მოახდინა და პირველი ადგილი დაიკავა; იგი არც ერთ პარტიაში არ დამარცხებულა და გამარჯვება ტურნირის დასრულებამდე ორი ტურით ადრე გაინაღდა. მას 2 ქულით ჩამორჩნენ იან სმეიკალი, ულფ ანდერსონი, ხოლო 2½ ქულით ტიგრან პეტროსიანი. ამ ტურნირის შემდეგ, კასპაროვმა საერთაშორისო რეიტინგი მიიღო[32] და რეიტინგ-ლისტში პირდაპირვე მეთხუთმეტე ადგილი დაიკავა. ბაქოში დაბრუნების შემდეგ, კასპაროვს შეხვდა გავლენიანი პოლიტიკოსი გეიდარ ალიევი, აზერბაიჯანის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი და პოლიტბიუროს წევრობის კანდიდატი. იქიდან მოყოლებული, ალიევი კასპაროვს მფარველობდა და სხვადასხვა სახის დახმარებას უწევდა.[33] იმავე წლის ბოლოს, სსრკ-ს ჩემპიონატზე ასპარეზობა სამი მოგებით დაიწყო. ამას ვარდნა მოჰყვა (ექვსი ყაიმი, სამი წაგება და მხოლოდ ერთი მოგება), თუმცა, კარგად ჩატარებული ფინიშის ხარჯზე, მან 17-დან 10 ქული მოიპოვა და მესამე-მეოთხე ადგილი გაიყო. ტურნირის გამარჯვებული ვეტერანი მოჭადრაკე, ეფიმ გელერი გახდა.[34]

abcdefgh
8
 
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh
კასპაროვი — ოკესონი, მალტა, 1980. მსოფლიოს ჩემპიონატი ჭაბუკთა შორის.
კასპაროვი სწირავს კუს და იღებს ორ ძლიერ, გამსვლელ პაიკზე დაფუძნებულ შეტევას: 27.კ:f6! ე:f6 28.e5 ეh6 29.f6 ეc7 30.e6 ლd8 31.e7 ე:e7 32.fe ლ:e7 33.ეbc1. შავები იღებენ ორ პაიკს ხარისხის სანაცვლო, თუმცა, შეტევა არ დასრულებულა, არის ეc8+-ის საფრთხე: 33…ლd8 34.ლf5 ლb8 35.ლf7+ მрh8 36.ეc7'. შავები დანებდნენ

ბაქოს ტურნირზე (1980 წლის გაზაფხული) კასპაროვმა გაიმარჯვა და აგრეთვე შეასრულა დიდოსტატის ნორმა.[35] იმავე წელს, კასპაროვმა გაიმარჯვა დორტმუნდში ჩატარებულ კადეტთა ტურნირზე; მეორე ადგილი დაიკავა ნაიჯელ შორტმა.[36] ტურნირის შემდეგ, კასპაროვმა დაასრულა საშუალო სკოლა ოქროს მედლით, ხოლო წლის ბოლოს გახდა სსრკ-ს ნაკრების მეორე სათადარიგო მოთამაშე საჭადრაკო ოლიმპიადაზე, სადაც თავის დაფაზე მესამე შედეგი აჩვენა.

1981 წლის დასაწყისში, კასპაროვი თამაშობდა პირველ დაფაზე სსრკ-ს ნაკრებთა მეოთხე მატჩ-ტურნირზე, როგორც ახალგაზრდათა ნაკრების წევრი; თავის დაფაზე მან პირველი ადგილი დაიკავა, ხოლო მსოფლიოს ჩემპიონ კარპოვთან ორივეჯერ ყაიმი ითამაშა.[37] იმავე წელს, მოსკოვის საერთაშორისო ტურნირზე, რომლის გამარჯვებულიც კარპოვი გახდა, კასპაროვმა გაიყო 2-4 ადგილი ვასილი სმისლოვთან და ლევ პოლუგაევსკისთან. კასპაროვის და კარპოვის შეხვედრა ბოლო ტურში შედგა; ისინი მარტივად შეთანხმდნენ ყაიმზე. დეკემბერში, კასპაროვმა გაიყო სსრკ-ს ჩემპიონის წოდება ლევ პსახისთან და ქვეყნის ისტორიაში ყველაზე ახალგაზრდა ჩემპიონი გახდა.[38] იმ წელს, ჩემპიონატი ქალაქ ფრუნზაში ტარდებოდა. ბოლო ტურის წინ, პსახისი კასპაროვს ნახევარი ქულით უსწრებდა; მან ვერ მოახერხა გიორგი აგზამოვის დამარცხება და ყაიმს დასჯერდა, ხოლო კასპაროვმა შავი ფიგურებით სძლია ვლადიმერ ტუკმაკოვს.[39]

ბრძოლა მსოფლიოს ჩემპიონობისთვის

1982 წლის სექტემბერში მოსკოვში ჩატარდა საზონათშორისო ტურნირი, რომლიდანაც პრეტენდენტობის მატჩებზე მონაწილეობას პირველი ორი ადგილის მფლობელი იღებდა. კასპაროვმა დისტანცია მარცხის გარეშე (13-დან 10, +7 =6) გაიარა.[კომ. 2] ნოემბერში, ლუცერნში ჩატარებულ ოლიმპიადაზე ცხრამეტი წლის კასპაროვი მეორე დაფაზე თამაშობდა და 11 პარტიაში 8½ ქულა მოიპოვა. გარდა ამისა, შვეიცარიის წინააღმდეგ ჩასატარებელ შეხვედრაში, მან ჩაანაცვლა კარპოვი და შავებით დაამარცხა პრინციპული მეტოქე, ვიქტორ კორჩნოი.[40][კომ. 3] უკვე იმ დროისთვის, კასპაროვი განიხილებოდა როგორც პრეტენდენტთა მატჩების ფავორიტი.[41] შემდეგი წლის დასაწყისში, კასპაროვმა და ალექსანდრე ბელიავსკი ერთმანეთს მოსკოვში, მეოთხედფინალურ მატჩში შეხვდნენ. კასპაროვმა მეორე პარტიაში, იმ პრეტენდენტული ციკლისთვის სპეციალურად მომზადებული, ტარაშის დაცვის წყალობით გაიმარჯვა.[42] მეოთხე პარტიაში ბელიავსკიმ ანგარიში გაათანაბრა, თუმცა, კასპაროვმა კვლავ გაიმარჯვა მეხუთე პარტიაში, ხოლო მერვეში და მეცხრეში გამარჯვებით, დროზე ადრე დაასრულა შეხვედრა. 1982 წელს კასპაროვს მიანიჭეს საჭადრაკო ოსკარი; ძირითადი მიზეზი გახდა მის მიერ ლუცერნში მოპოვებული გამარჯვება კორჩნოის წინააღმდეგ.[43]

ნახევარფინალურ შეხვედრაში, რომელიც 1983 წლის აგვისტოში უნდა გამართულიყო, კასპაროვს ოპონენტად ვიქტორ კორჩნოი ერგო. წესების თანახმად, ორივე მხარეს შეეძლო მატჩის ადგილის არჩევა იმ ქალაქებიდან, რომლებიც უზრუნველყოფდნენ შესაბამის პირობებს და საპრიზო ფონდს; საკამათო სიტუაციებში, გადამწყვეტი ხმა ფიდეს პრეზიდენტს ჰქონდა. კორჩნოიმ როტერდამი, ხოლო კასპაროვმა ლას-პალმასი აირჩია. ფიდეს პრეზიდენტმა, ფლორენსიო კამპომანესმა პასადენა არჩია. საბჭოთა საჭადრაკო ფედერაციამ მიიღო გადაწყვეტილება, რომ კასპაროვი პასადენაში არ გაემგზავრებოდა; მიზეზად, ფედერაციამ დაასახელა ვარაუდი, რომ აშშ-ში საბჭოთა დელეგაცია უსაფრთხოდ ვერ იქნებოდა. შედეგად, კასპაროვი დამარცხებულად გამოცხადდა. ანალოგიური მოხდა სამი დღის შემდეგ, როდესაც ვასილი სმისლოვი (ფედერაციამ იგი აბუ-დაბიში არ გაუშვა) ზოლტან რიბლისთან გამოაცხადეს დამარცხებულად. გეიდარ ალიევმა, რომელიც იმ დროისთვის სსრკ-ს მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარის პირველი მოადგილე იყო, დაარწმუნა ქვეყნის ხელმძღვანელობა, კასპაროვისთვის თამაშის საშუალება მიეცათ. მიღწეული შეთანხმების ფარგლებში, საბჭოთა მხარემ დიდი ჯარიმა გადაიხადა და მოხსნა ემბარგო საბჭოთა მოჭადრაკეების და კორჩნოის ერთად თამაშზე.[44] ორივე შეხვედრა 1983 წლის ნოემბერში, ლონდონში ჩატარდა. კორჩნოიმ მოიგო პირველი პარტია, ხოლო შემდეგი ოთხის შედეგი ყაიმი იყო. მეექვსე პარტიაში კასპაროვმა გამოიყენა ოპონენტის შეცდომა და ანგარიში გაათანაბრა. მეშვიდე პარტიიდან დაწყებული, მან ორივე ფერის ფიგურებით თამაშისას, თავს მოახვია მოწინააღმდეგეს კატალონიური დასაწყისი, რამაც განაპირობა მატჩის საბოლოო შედეგი. კასპაროვმა მოიგო მეშვიდე, მეცხრე და მეთერთმეტე პარტია და დროზე ადრე დაასრულა შეხვედრა (+4 -1 =6).[45] ფინალში კასპაროვი შეხვდა სმისლოვს, რომელიც მაშინ მასზე სამჯერ უფროსი იყო (კასპაროვს შეხვედრის ბოლო დღეს 21 წელი შეუსრულდა, ხოლო სმისლოვი იმ დროს 63 წლის იყო). კასპაროვმა არც ერთ პარტიაში არ წააგო და 8½:4½ მოიგო.

1984 წლის ივნისში კასპაროვი თამაშობდა მეორე დაფაზე „სსრკ მსოფლიოს წინააღმდეგ“ მატჩის ფარგლებში. თავის მიკროშეხვედრაში იან ტიმანთან კასპაროვმა გამარჯვება მოიპოვა (+1 =3).

პირველი მატჩი მსოფლიო ჩემპიონობისთვის კასპაროვმა მოქმედ ჩემპიონთან, ანატოლი კარპოვთან ითამაში. იქამდე, მათ ოფიციალურ დონეზე სამი პარტია ითამაშეს; ყველა ყაიმით დამთავრდა.[46] მატჩში გამარჯვებისთვის, საჭირო იყო 6 პარტიის მოგება. ამგვარი რეგლამენტი შემოიღეს 1977 წლის თებერვალში; ახალი რეგლამენტით, ჩატარდა ორი საჩემპიონო მატჩი 1978 და 1982 წლებში. კასპაროვისა და კარპოვის შეხვედრა დაიწყო 1984 წლის 10 სექტემბერს, მოსკოვში. მეცხრე პარტიის შემდეგ, კარპოვს უკვე 4 პარტია ჰქონდა მოღებული, ხოლო კასპაროვს არც ერთი. ამის შემდეგ, კასპაროვმა შეცვალა ტაქტიკა: იგი თამაშობდა ყაიმზე ყოველ პარტიაში და აიძულებდა კარპოვს, სხვა ფერით თავისი [კასპაროვის] საყვარელი სქემების წინააღმდეგ ეთამაშა.[47][48] ამას მოყვა სერია 17 ყაიმისგან, თუმცა, 27-ე პარტიაში გამარჯვებული კვლავ კარპოვი გამოდგა, რომელსაც ჩემპიონობის შენარჩუნებამდე მხოლოდ ერთი მოგება ჰქონდა დარჩენილი. კასპაროვმა თავისი პირველი გამარჯვება 32-ე პარტიაში მოიპოვა. 41-ე პარტიაში, კარპოვი ახლოს იყო გამარჯვებასთან, თუმცა, ვერ მოახერხა საქმის ბოლომდე მიყვანა. 47-ე და 48-ე პარტიებში გამარჯვებული კვლავ კასპაროვი გამოდგა. 1985 წლის 15 თებერვალს, როდესაც ანგარიში 5:3 იყო (კარპოვის სასარგებლოდ), ფიდეს პრეზიდენტმა, ფლორენსიო კამპომანესმა პრეს-კონფერენციაზე მატჩის დასრულების შესახებ ახსნა და ეს გადაწყვეტილება მონაწილეთა ფიზიკური და ფსიქიკური რესურსების ამოწურვით ახსნა; მან დაამატა, რომ განმეორებითი მატჩი 1985 წელს შედგებოდა. მიუხედავად კამპომანესის განცხადებისა, კარპოვმაც და კასპაროვმაც განაცხადეს, რომ მზად იყვნენ, მატჩი გაეგრძელებინათ; იმავე პრეს-კონფერენციაზე, კასპაროვმა კამპომანესი მიკერძოებოლუბაში დაადანაშაულა; მისი თქმით, მატჩის შეწყვეტის გადაწყვეტილება მხოლოდ მას შემდეგ იქნა მიღებული, რაც პრეტენდენტს გამარჯვების შანსი გაუჩნდა.[49][50] სსრკ-ს სპორტის სახელმწიფო კომიტეტის საჭადრაკო სამართველოს ყოფილი ხელმძღვანელი, ნიკოლოზ კროგიუსი წიგნში „ჭადრაკი. თამაში და ცხოვრბა“ წერს, რომ მატჩის შეწყვეტის ბრძანება პოლიტბიუროს წევრმა, გეიდარ ალიევმა გასცა.[51] მოგვიანებით, კასპაროვმა 1985 წლის 15 თებერვალს „თავისი პოლიტიკური კარიერის დასაწყისი უწოდა“.[52]

 
მატჩი მსოფლიოს ჩემპიონობისთვის (1985)
 
კასპაროვი გამარჯვების შემდეგ

ფიდეს მომდევნო კონგრესზე დაამტკიცეს ახალი წესები: მსოფლიოს ჩემპიონობისთვის ჩასატარებელ მატჩის ფარგლებში, მოწინააღმდეგეებს უნდა ეთამაშათ 24 პარტია; გამარჯვებისთვის საჭირო იყო მეტი პარტიის მოგება. თუ ანგარიში თანაბარი იქნებოდა, მოქმედი ჩემპიონი ტიტულს ინარჩუნებდა. 1985 წლის ზაფხულში კასპაროვმა მისცა დიდი ინტერვიუ დასავლურგერმანულ გამოცემა „Spiegel“-ს, რომელშიც სსრკ-ს საჭადრაკო ფედერაცია კარპოვის მხარდაჭერაში და ანტისემიტიზმში დაადანაშაუალა და ეჭვი გამოთქვა, რომ ახალი მატჩი არ შედგებოდა.[53][54] მატჩის დაწყებამდე სამი კვირით ადრე, უნდა შემდგარიყო ფედერაციის სხდომა, სადაც კასპაროვის დისკვალიფიკაციის გადაწყვეტილება უნდა მიეღოთ. კასპაროვი გადაარჩინა კომპარტიის ცენტრალური კომიტეტის პროპაგანდის განყოფილების ხელმძღვანელმა, ალექსანდრე იაკოვლევმა, რომელმაც დაარწმუნა ქვეყნის ხელმძღვანელობა მატჩის ჩატარების აუცილებლობაში.[55]

ახალი მატჩი კარპოვსა და კასპაროვს შორის დაიწყო 1985 1 სექტემბერს, კვლავ მოსკოვში. კასპაროვმა პირველ პარტიაში ნიმცოვიჩის დაცვაში ნაკლებად გავრცელებული გაგრძელება აირჩია და გაიმარჯვა.[56] კარპოვმა გაიმარჯვა მეოთხე და მეხუთე პარტიაში, შემდეგი ხუთში კი საყაიმო შედეგი დაფიქსირდა. ალექსეი სუეტინმა მატჩის ეს მონაკვეთი დაახასიათა როგორც „სიარული ეკლიან მავთულზე“: კარპოვი უპირატესობას იღებდა, თუმცა, კასპაროვი გამჭრიახული დაცვით ამ უპირატესობას აქარწყლებდა.[57] მეთერთმეტე პარტიაში, მოწინააღმდეგის უხეში შეცდომის წყალობით, კასპაროვმა ანგარიში გაათანაბრა. გარდამტები აღმოჩნდა მეთექვსემეტე პარტია, რომელშიც კასპაროვმა შავი ფიგურებით სიცილიური დაცვაში გამბიტური ვარიანტი გამოიყენა და ეფექტური გამარჯვება მოიპოვა (იგივე გამბიტი გამოიყენა კასპაროვმა მე-12 პარტიაშიც, თუმცა, მაშინ კარპოვმა მსხვერპლი არ მიიღო და პარტია სწრაფად დამთავრდა ყაიმით). მალევე, კასპაროვმა კიდევ ერთ პარტიაში გაიმარჯვა. ოცდამეორე პარტიაში კარპოვმა სხვაობა ერთი ქულით შეამცირა, ოცდამესამე კი ყაიმით დამთავრდა. ბოლო, ოცდამეოთხე პარტიაში, კარპოვს ჩემპიონობის შესანარჩუნებლად გამარჯვება სჭირდებოდა. შავი ფიგურებით მოთამაშე კასპაროვი გართულებებში უკეთესი აღმოჩნდა. მატჩი დასრულდა 1985 წლის 10 ნოემბერს, პრეტენდენტის გამარჯვებით (13:11).

22 წლის, 6 თვის და 27 დღის ასაკში კასპაროვი გახდა ჭადრაკის ისტორიაში მსოფლიოს ყველაზე ახალგაზრდა ჩემპიონი (ადრე ეს რეკორდი მიხეილ ტალს ეკუთვნოდა, რომელმაც ბოტვინიკს 1960 წელს 23 წლის ასაკში მოუგო). კასპაროვის რეკორდის გაუმჯობესებასთან ახლოს იყო მაგნუს კარლსენი, თუმცა, 2013 წელს, როდესაც იგი ჩემპიონი გახდა, კასპაროვზე რამდენიმე თვით უფროსი იყო.[58]

მსოფლიოს ჩემპიონი

1986 წელს, პესტოვოს დასასვენებელ სახლში გაიხსნა „კასპაროვ-ბოტვინიკის სკოლა“, რომელიც ბოტვინიის სკოლის განახლებულ ვერსიას წარმოადგენდა. პირველ სესიაზე მიიწვიეს 13 ნიჭიერი სკოლის მოსწავლე, მათ შორის კონსტანტინე საკაევი და ვლადიმერ აკოპიანი. მოგვიანებით, სკოლაში მეცადინეობდნენ ვლადიმერ კრამნიკი, ალექსეი შიროვი, სერგეი ტივიაკოვი და სხვა მომავალი დიდოსტატები.[59][60] იმავე წელს, კასპაროვმა დაამთავრა აზერბაიჯანის პედაგოგიური და უცხოური ენების ინსტიტუტი.[61][62] მატჩ-რევანშში,[კომ. 4] 1986 წლის ივლის-ოქტომბერში, კასპაროვმა დაიცვა მსოფლიოს ჩემპიონის წოდება. ამ შეხვედრაში, კასპაროვი ფლობდა კომფორტულ, სამქულიან უპირატესობას, რომელიც მან მე-14 და მე-16 პარტიაში გამარჯვებით მოიპოვა. განსაკუთრებით საინტერესო აღმოჩნდა მე-16 პარტია, სადაც კარპოვმა მის მეფეზე მიტანილი იერიშის საპასუხოდ, წამოიწყო შეტევა ლაზიერის ფლანგზე. შეცდომებით სავსე და ანალიზისთვის რთულ პარტიაში კასპაროვი უფრო ძლიერი აღმოჩნდა.[63] თუმცა, ამ მოგებების შემდეგ, კასპაროვმა ზედიზედ სამი პარტია წააგო. მესამე მარცხის შემდეგ, კასპაროვმა მწვრთნელთა შტაბიდან გარიცხა საერთაშორისო ოსტატი ევგენი ვლადიმიროვი, რომელიც, მისი ეჭვით, პარტიების ანალიზებს კარპოვს გადასცემდა.[64] მატჩის ბედისთვის გადამწყვეტი გახდა 22-ე პარტია, რომლის გადადებამდე კასპაროვმა[კომ. 5] კასპაროვმა ფორსირებული მოგების ვარიანტი იპოვა. ბოლო ორ პარტიაში ყაიმი დაფიქსირდა, კასპაროვმა 12½:11½ მოიგო.[65]

წლის ბოლოს კასპაროვმა სსრკ-ს ნაკრების შემადგენლობაში მოიგო დუბაიში ჩატარებული ოლიმპიადა. იქვე შედგა ფიდეს მორიგი კონგრესი და ორგანიზაციის პრეზიდენტის არჩევნები. კასპაროვი, რეიმონდ კინთან ერთად, მხარს უჭერდა ფლორენსიო კამპომანესის მეტოქეს, ბრაზილიელ ლუსენას. ჯერ კიდევ არჩევნებამდე, კამპომანესმა მოიპოვა დელეგატთა უმრავლესობის მხარდაჭერა, ამიტომ, ლუსენამ კანდიდატურა მოხსნა.[66][67]

1987 წლის თებერვალში, კასპაროვის ინიციატივით, შეიქმნა „დიდოსტატთა ასოციაცია“, რომელიც მიზნად ისახავდა წამყვანი მოჭადრაკეების ინტერესების დაცვას და ფიდეს საპირწონეობას. კასპაროვი ასოციააცის პრეზიდენტი გახდა.[68] იმავე წლის ბოლოს, სევილიაში, კასპაროვს მოუწია კიდევ ერთი საჩემპიონო მატჩის ჩატარება კარპოვთან, რომელმაც პრეტენდენტთა ციკლის ფინალში ანდრეი სოკოლოვი დაამარცხა. კარპოვი ორჯერ გავიდა წინ, ჯერ მეორე, ხოლო შემდეგ მეხუთე პარტიაში; შემდეგ, ორი გამარჯვება მოიპოვა კასპაროვმა, ხოლო მეთექვსმეტე პარტიაში კარპოვმა ანგარიში გაათანაბრა. ბოლოს წინა, ოცდამესამე პარტიაში, კასპაროვმა ტაქტიკური შეცდომა დაუშვა და არასწორად შესწირა ეტლი; ამ სვლის შედეგად მიღებული ინიციატივა კასპაროვმა სამი სვლის შემდეგ დაკარგა.[69] ტიტულის შესანარჩუნებლად, ბოლო პარტიაში კასპაროვს გამარჯვება სჭირდებოდა. მიუხედავად ექსპერტების ვარაუდისა, კასპაროვი არ წავიდა სიტუაციის გამწვავებაზე; მან პოზიციური უპირატესობის დაგროვება არჩია. კარპოვმა თავი სათანადოდ ვერ დაიცვა და კასპაროვმა პარტია მოიგო; მატჩი 12:12 დასრულდა და მოქმედმა ჩემპიონმა წოდება შეინარჩუნა.[70][71]

1988-1989 წლების სეზონში „დიდოსტატთა ასოციაციამ“ ჩაატარა „მსოფლიოს თასი“ მსოფლიოს 25 უძლიერესი მოჭადრაკისთვის. ტურნირი შედგებოდა ექვსი ეტაპისგან და წრიული სისტემით მიმდინარეობდა. ყველა მოჭადრაკეს, სურვილისამებრ, შეეძლო მონაწილეობა მიეღო ოთხ ტურნირში; საბოლოო შედეგში ხვდებოდა სამი საუკეთესო შედეგი. კასპაროვმა მონაწილეობა მიიღო ბელფორის, რეიკიავიკის, ბარსელონის და შელეფტეოს ტურნირებში; პირველი ორი ტურნირი მან მოიგო, ხოლო დანარჩენ ორში გაიყო პირველი ადგილი ლუბოევიჩთან და კარპოვთან. საბოლოო ჯამში, კასპაროვმა პირველი ადგილი დაიკავა.[72] კასპაროვმა და კარპოვმა პირველი ადგილი გაიყვეს 1988 წლის სსრკ-ს ჩემპიონატზეც, რომელშიც მონაწილეობა ყველა უძლიერესმა საბჭოთა დიდოსტატმა მიიღო. რეგლამენტის თანახმად, კასპაროვს და კარპოვს უნდა ეთამაშათ ოთხი პარტიისგან შემდგარი დამატებითი მატჩი, თუმცა, მათ შორის უთანხმოებების გამო ეს მატჩი არ შედგა.[73]

1989 წლის შემოდგომაზე კასპაროვმა მოიგო კიდევ ერთი, ორწრიანი ტურნირი ტილსბურგში. მან 14 შესაძლებელი ქულიდან 12 აიღო და მეორე ადგილზე გასულ კორჩნოის 3½ ქულით გაასწრო. ამ გამარჯვების გამო, კასპაროვმა ფიშერის მიერ დამყარებული რეკორდული რეიტინგი, 2785 ქულა, გააუმჯობესა.[74][75] იმავე წლის ბოლოს, კასპაროვმა მოიგო კიდევ ერთი ტურნირი ბელგრადში და უახლოეს მიმდევრებს სამი ქულით გაასწრო; ამის შემდეგ, მისი რეიტინგი 2811 ქულა გახდა.[76] 1990 წელს კასპაროვმა მოიგო კიდევ ერთი ტურნირი ლინარესში და 11 ქულიდან 8 აიღო, თუმცა, მიღებული ქულები არ აღმოჩნდა საკმარისი რეიტინგის შესანარჩუნებლად.[77] 1990 წლის ბოლოს, კარპოვთან რიგით მეხუთე შეხვედრაში ნიუ-იორკში და ლიონში კასპაროვმა კვლავ დაიცვა ჩემპიონის ტიტული. მატჩი, გარდა საჭადრაკო ასპექტებისა, სკანდალითაცარის ცნობილი: კასპაროვი თამაშობდა არა საბჭოთა, არამედ რუსეთის დროშის ქვეშ. კარპოვის დელეგაციამ პროტესტი გამოთქვა; მეოთხე პარტიის მერე, ორივე დროშა მაგიდიდან აიღეს.[78] 16-20 პარტიებში, კასპაროვმა სამი პარტია მოიგო და მხოლოდ ერთი დათმო; შემდეგ ორ პარტიაში ფრე დაფიქსირდა, რის შედეგადაც კასპაროვმა მოიპოვა მეთორმეტე ქულა და დროზე ადრე გაინაღდა ჩემპიონის წოდება. როგორც გამარჯვებულმა, კასპაროვმა მიიღო 1,7 მილიონი აშშ დოლარის ღირებულების ჩეკი და დიდი ბრილიანტის თასი, რომლის ღირებულებაც 600,000 ამერიკულ დოლარად არის შეფასებული. მსოფლიოს პირველოს ისტორიაში, კასპაროვმა ყველაზე ძვირფასი პრიზი მიიღო.[79] მატჩამდე ცოტა ხნით ადრე, მან დაასრულა თანამშრომლობა თავის მწვრთნელ, ალექსანდრე ნიკიტინთან.[80]

1991 წელს დაიწყო ტურნირი ლინარესში, სადაც კასპაროვმა პირველი ადგილი ვასილ ივანჩუკთან პირად შეხვედრაში დამარცხების შედეგად დათმო.[81] ამსტერდამის ტურნირში, კასპაროვმა 3-4 ადგილი გაიყო. გამარჯვება მან მოიპოვა ტილსბურგში, სადაც 14 შესაძლებელი ქულიდან 10 დააგროვა; მეორე ადგილზე გასული ნაიჯელ შორტი მას 1,5 ქულით ჩამორჩა. იმავე წლის ბოლოს, კასპაროვმა გაიყო 2-3 ადგილი ბორის გელფანდთან. პირველი ადგილი დაიკავა ვიში ანანდმა, რომლისთვისაც ეს გამარჯვება საჭადრაკო ელიტაში შესასვლელი ბილეთ გახდა.[82] 1992 წელს ჩატარებული ტურნირი ლინარესში კასპაროვისთვის წარმატებული გახდა: მან არც ერთი პარტია არ წააგო და 13 ქულიდან 10 აიღო. იმავე წელს, ტურნირი ჩატარდა დორტმუნდში, სადაც კასპაროვმა და ივანჩუკმა პირველი ადგილი გაიყვეს. კასპაროვმა 9 ქულიდან 6 აიღო და ორ პარტიაში დამარცხდა.[83] 1993 წელს ჩატარებული ტურნირი ლინარესში კასპაროვმა კვლავ მოიგო (13-დან 10).[84]

1992 წლის თებერვალში შედგა რუსეთის ჭადრაკის ფედერაციის პირველი ყრილობა. კასპაროვმა პრეზიდენტად არკადი მურაშოვის კანდიდატურა დააყენა. მურაშოვმა გაიმარჯვა, ხოლო კარპოვმა კასპაროვთან არსებული ფედერაციის პრეზიდენტის არჩევნების გარშემო არსებული უთანხმოებების გამო უარი თქვა 1992 წლის საჭადრაკო ოლიმპიადაზე მონაწილეობაზე (თუმცა, კასპაროვის და ვლადიმერ კრამნიკის წყალობით რუსეთის ნაკრებმა გამარჯვება მოახერხა).[85] შემდეგ წელს, ჩატარდა ფედერაციის პრეზიდენტის ახალი არჩევნები, რომელშიც გამარჯვებული კარპოვის მიერ მხარდაჭერილი ევგენი ბებჩუკი გამოდგა.[86]

კონფლიქტი ფიდესთან და პროფესიონალური საჭადრაკო ასოციაციის შექმნა

ფიდეს მიერ გატარებულ პოლიტიკასთან უთანხმოების გამო, 1993 წლის 27 თებერვალს, კასპაროვმა და პრეტენდენტთა ციკლში გამარჯვებულმა ნაიჯელ შორტმა განაცხადეს, რომ მატჩს ფიდეს გარეშე, ახალი ორგანიზაციის, „პროფესიონალური საჭადრაკო ასოციაციის“ ეგიდის ქვეშ ჩაატარებდნენ.[87] ფიდემ კასპაროვს მსოფლიოს ჩემპიონის ტიტული ჩამოართვა და რეიტინგის სიებიდან გამორიცხა.[88] მომავალ წელს, კასპაროვი და შორტი რეიტინგებში დააბრუნეს; იქამდე, „პსა“-მ გამოუშვა საკუთარი რეიტინგი, რომელსაც სათავეში კასპაროვი ედგა. კასპაროვისა და შორტის მატჩის პარალელურად, ჩატარდა ფიდეს მიერ ორგანიზებული მატჩი კარპოვსა და ტიმანს შორის.[89] კასპაროვისა და შორტის მატჩი 24 პარტიის თამაშს ითვალისწინებდა. კასპაროვი ოთხი პარტიის შემდეგ 3½:½ იგებდა; მე-20 პარტიის შემდეგ, კასპაროვმა დროზე ადრე გაინაღდა ჩემპიონობა (+6 -1 =13). მოგვიანებით, კასპაროვმა განაცხადა, რომ ფიდესთან მომხდარი კონფლიქტი 1993 წელს მის საჭადრაკო კარიერაში ყველაზე დიდი შეცდომა იყო.[90][91]

1994 წელს, ლინარესში ჩატარებულ XVIII კატეგორიის სუპერტურნირზე კასპაროვმა შიროვთან მეორე ადგილი გაიყო, ხოლო პირველი ადგილი დაიკავა კარპოვმა, რომელმაც 13 ქულიდან 11 აიღო. ეს ტურნირი ჭადრაკის ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე უძლიერესად, ხოლო კარპოვის მოგება ერთ-ერთ ყველაზე შთამბეჭდავ გამოსვლად ითვლება.[92][93] ტურნირში აგრეთვე ადგილი ჰქონდა ინციდენტს კასპაროვსა და იუდიტ პოლგარს შორის. კასპაროვმა გააკეთა სხვა მხედარით, თუმცა, დაინახა თეთრების მიერ შესაძლებელი პასუხი და ფიურა სხვა უჯრედზე დადო. კამერამ დააფიქსირა, რომ ფიგურის მეორედ გადადგმამდე კასპაროოვმა მხედარს 1/4 წამით გაუშვა ხელი და შესაბამისდა, მას აღარ ჰქონდა უფლება, მხედარი მეორედ გადაედგა.[94][95] აგვისტოში, კასპაროვმა მოიგო ორწრიანი ტურნირი ნოვგოროდში, ხოლო სექტემბერში — ციურიხში.[96] 1995 წლის აპრილში, შედგა „პსა“-ს მიერ ჩატარებული პირველი ტურნირი — მიხეილ ტალის მემორიალი რიგაში. გამარჯვებულის ვინაობა გამოვლინდა კასპაროვის და ანანდის პარტიაში; კასპაროვმა აირჩია მაღალ დონეზე იშვიათად გამოყენებული ევანზის გამბიტი და და 25-ე სვლის შემდეგ გაიმარჯვა.[97] მეორე ტურნირი ჩატარდა ნოვგოროდში; კასპაროვმა კვლავ გაიმარჯვა და ერთი ქულით გაუსწრო შორტს, ივანჩუკს, ელვესტს და ტოპალოვს.[98]

 
კასპაროვი და ანანდი მსოფლიო სავაჭრო ცენტრის სამხრეთ კოშკის სახურავზე, 1995

1995 წლის შემოდგომაზე, მსოფლიო სავაჭრო ცენტრში ჩატარდა მატჩი მსოფლიოს ჩემპიონობისთვის კასპაროვსა და ანანდს შორის. პირველ რვა პარტიაში ყაიმი დაფიქსირდა, მეცხრე ანანდმა მოიგო, ხოლო შემდეგ ხუთ პარტიაში კასპაროვმა ოთხი გამარჯვება მოიპოვა. მატჩი კვლავ დროზე ადრე, მე-18 პარტიის შემდეგ დასრულდა. კასპაროვმა შედეგი ასე ახსნა: „იგი ძალიან კარგად მოამზადეს, პერსონალურად ჩემს წინააღმდეგ. ანანდის მწვრთნელებმა გაითვალისწინეს ყველა ჩემი ჩვევა, მიდრეკილება და განსაკუთრებულობები, დებიუტები, რომელთა გათამაშებაც მჩვევია და ა.შ. მაგრამ, მათ არ გაითვალისწინეს თვითონ ანანდის განსაკუთრებულობები. მათ თავს მოახვიეს ვიშის მისთვის უჩვეულო თამაშის სტილი“.[99] წლის ბოლოს, „პსა“-ს მიერ ჩატარებულ ტურნირზე ჰორგენში კასპაროვმა მხოლოდ ერთი გამარჯვება მოიპოვა და მეხუთე ადგილი დაიკავა (5 ქულა 10-დან). პირველი და მეორე ადგილი გაიყვეს ივანჩუკმა და კრამნიკმა.

1996 წლის იანვარში, „პსა“-ს ძირითადმა სპონსორმა, „Intel“-მა გამოაცხადა, რომ აღარ გააგრძელებდა შეთანხმებას „პსა“-სთან.[100] კასპაროვის თქმით, ეს განპირობებული იყო მისი სურვილით ეთამაშა კომპიუტერ „Deep Blue“-ს წინააღმდეგ, რომელიც შექმნა კორპორაცია „IBM“-მა, „Intel“-ის კონკურენტმა.[101] მალევე, „პსა“-მ არსებობა შეწყვიტა.

1996 წელს კასპაროვმა მოიგო ისტორიაში პირველი, XXI კატეგორიის ტურნირი, რომლის მონაწილეთა საშუალო რეიტინგი 2756,6 ქულა იყო. ამ ტურნირში, რომელშიც მონაწილეები ერთმანეთს ორჯერ ხვდებოდნენ, თამაშობდნენ ანანდი, ივანჩუკი, კარპოვი, კასპაროვი, კრამნიკი და ტოპალოვი. კასპაროვმა მოუგო ტოპალოვს, კარპოვს და ივანჩუკს და დანარჩენი პარტიები ყაიმით დაასრულა; იგი პირველ ადგილზე გავიდა და მეორეადგილოსან ანანდს 1 ქულით გაუსწრო.[102] ტურნირი მონაწილეთა უფრო მაღალი საშუალო რეიტინგით შედგა 2009 წელს (ტალის მემორიალი მოსკოვში).[103] შემდეგ წელს, კასპაროვმა კვლავ გაიმარჯვა ლინარესის ტურნირში;[104][105] მან აგრეთვე გამარჯვება მოიპოვა ნოვგოროდში, ხოლო ტილბურგში პირველი ადგილი კრამნიკთან და სვიდლერთან გაიყო.[106]

1998 წელს კასპაროვმა და „მსოფლიო საჭადრაკო საბჭომ“, ლინარესის ტურნირის ორგანიზატორთან, ლუის რენტეროსთან ერთად დაგეგმეს მატჩი მსოფლიო ჩემპიონობისთვის. პრეტენდენტი უნდა გამხდარიყო ანანდისა და კრამნიკის მატჩის გამარჯვებული. ანანდმა მონაწილეობაზე უარი თქვა იმ მიზეზით, რომ არ ჰქონდა უფლება, მიეღო მონაწილეობა პრეტენდენტულ ციკლში, რომელიც ფიდეს მიერ არ იყო ჩატარებული; მისი ადგილი ალექსეი შიროვმა დაიკავა,[107] რომელმაც მოულოდნელად კრამნიკი 5½:3½ დაამარცხა და კასპაროვთან შეხვედრის უფლება მოიპოვა. მატჩი იმავე წლის შემოდგომისთვის იყო დაგეგმილი, თუმცა, სპონსორის, რენტეროს ფინანსური პრობლემების გამო, მატჩი არ შედგა.[108]

1999 წელს კასპაროვმა ითამაშა „მატჩი მთელი მსოფლიოს წინააღმდეგ“ და გაიმარჯვა.[109][110] 1999-2000 წლებში, 18 თვის განმავლობაში, კასპაროვმა მოიგო ექვსი სუპერტურნირი; არც ერთი მათგანი არ ყოფილა XVIII კატეგორიაზე დაბალი. 1999 წლის დასაწყისში, კასპაროვმა მოიგო ვეიკ ან ზეს ტურნირი (13-დან 10); შემდეგ გაიმარჯვა ლინარისში (+7 -0 =7).[111] მაისში, კასპაროვმა მოიგო სარაევოს ტურნირი (9-დან 7). 1999 წლის ივლისის ფიდეს რეიტინგში კასპაროვმა რეკორდული, 2851 ქულა მიიღო.[112] შემდეგ წელს, მან კიდევ ერთხელმ ოიგო ვეიკ ან ზეს, ლინარესის და სარაევოს ტურნირები.[113][114]

abcdefgh
8
 
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh
პოზიცია 23… ლd6-ს შემდეგ

1.e4 d6 2.d4 Кf6 უფიმცევის დაცვა არ არის არც ტოპალოვის და არც კასპაროვის საყვარელი დებიუტი. ტოპალოვმა იგი გაათამაშა იმიტომ, რომ წაერთმია მოწინააღმდეგისთვის დებიუტური მომზადების უპირატესობა.

3.მc3 g6 4.კe3 კg7 5.ლd2 c6 6.f3 b5 7.მge2 მbd7 8.h6 კ:h6 9.ლ:h6 Сb7 10.a3 e5 11.O-O-O ლe7 12.მფb1 a6 13.მc1 O-O-O 14.მb3 ed 15.ე:d4 c5 16.ეd1 მb6 17.g3 მფb8 18.მa5 კa8 19.კh3 d5 20.ლf4+ მფa7. 21.ეhe1 d4 22.მd5 მb: d5 23.ed ლd6 (იხ. დიაგრამა)

24.ე:d4! cd შავებს შეეძლოთ თანაბარი პოზიციის მიღება 24…მფb6 25.მb3 მ:d5 26.ლ:d6+ ე:d6 27.ეd2. ახლა, კასპაროვი აკეთებს მეორე სვლას, რომელიც გათვლილია ბევრი სვლით ადრე ჩაფიქრებულ კომბინაციაზე, რომლის შედეგადაც შავების მეფე ხვდება მოწინააღმდეგის ბანაკში,, ხოლო თეთრები იღებენ მატერიალურ უპირატესობას. 25.ეe7+!! მფb6 (25…ლ:e7 26.ლ:d4+ მფb8 27.ლb6+-ს შემდეგ შავები მატს მიიღებდნენ) 26.ლ:d4+ მფ: a5 27.b4+ მფa4 28.ლc3 ლ:d5 იყო ლაზიერის მიერ მატის ჩასმის საფრთხე; 28…კ:d5-ს შემთხვევაში, თეთრები მაინც იგებდნენ: 29.მფb2 და 30.ლb3+!; ახლა შავებს აქვთ სვლა 29…ლd4. თუმცა, თეთრები მატით უკვე სხვა მხრიდან იმუქრებიან.

29.ეa7 კb7 30.ე:b7 ლc4 31.ლ:f6 მფ: a3 ლაზიერების გაცვლა 31…ეd1+ 32.მფb2 ლd4+ 33.ლ:d4 ე:d4 შავებს არ შველის. 34.ე:f7 მატის საშიშროება ე:a6-ზე და კh3-e6-b3 თეთრებს გამარჯვებას მოუტანდა 32.ლ:a6+ მფ: b4. 33.c3+! მფ: c3 34.ლa1+! მფd2 35.ლb2+ მფd1 36.კf1! ეd2. ლაზიერის უკან დახევის შემთხვევაში, თეთრები მატს ჩასვავდნენ e2-ზე ან c1-ზე, ხოლო 36…ლ:f1-ს მოყვებოდა 37.ლc2+ მფe1 38.ეe7+.

37.ეd7! ე:d7 38.კ:c4 bc 39.ლ:h8 ამ პოზიციაზე მიდიოდა კასპაროვი. ახლა, თეთრებს აქვთ საშუალება სწრაფად მოახდინონ მატერიალური უპირატესობის რეალიზაცია. 39…ეd3 40.ლa8 c3 41.ლa4+ მფe1 42.f4 f5 43.მფc1 ეd2 44.ლa7 შავები დანებდნენ[115]

კასპაროვის აზრით, ეს მის მიერ ნათამაშები პარტიებიდან, საუკეთესოა[116].

2000 წლის შემოდგომაზე, კასპაროვმა წააგო საჩემპიონო მატჩი ვლადიმერ კრამნიკთან და დაკარგა ჩემპიონის წოდება. მატჩამდე, მოწინააღმდეგეებს თანაბარი ანგარიში ჰქონდათ (3-3 მოგება და 17 ყაიმი), თუმცა, გამარჯვებების სერიის და უზარმაზარი გამოცდილების გამო, კასპაროვი ფავორიტად მიიჩნეოდა.[117] კომპანია „Braingames“-ის მიერ ორგანიზებულ მატჩში, უნდა ჩატარებულიყო 16 პარტია. ამგვარად, ეს გახდა ყველაზე მოკლე საჩემპიონი მატჩი მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ.[118] კრამნიკმა მეორე და მეათე პარტიაში იმარჯვა, დანარჩენებში კი ყაიმი დაფიქსირდა. 1921 წლის შემდეგ, ეს იყო პირველი მატჩი, რომელშიც პრეტენდენტმა „მშრალად“ მოიგო.[119] კრამნიკის წარმატებისთვის მნიშვნელოვანი იყო ესპანური პარტიის ბერლინური ვარიანტი, რომლითაც მან რამდენიმე პარტიაში კასპაროვის თეთრი ფიგურების მცირე უპირატესობის ნეიტრალიზება მოახერხა; კრამნიკამდე, ტოპ-დონის შეხვედრებში ბერლინური ვარიანტი სისტემატიურად არავის გამოუყენებია.[120][121]

ადამიანი კომპიუტერის წინააღმდეგ

 
თამაში Fritz X3D-ს წინააღმდეგ

დიდი ინტერესი გამოიწვია გარი კასპაროვისა და საჭადრაკო პროგრამების მატჩებმა. 1989 წელს, საჭადრაკო პროგრამა „Deep Thought“-მა, რომელიც კომპიუტერ „Sun-4“-ის აპარატულ ბაზაზე მოქმედებდა, მნიშვნელოვან წარმატებას მიაღწია. პირველად ისტორიაში, პროგრამამ ოფიციალურ ტურნირზე დიდოსტატი (ბენტ ლარსენი) დაამარცხა.[122]

1989 წლის 22 ოქტომბერს, ნიუ-იორკში, შედგა კასპაროვისა და „Deep Thought“-ის ორი ბლიც-პარტია. ჩემპიონმა მათში ადვილად გაიმარჯვა. განსაკუთრებით სანახაობრივი გამოდგა მეორე პარტია, რომელშიც კასპაროვმა გამარჯვება ეფექტური, კომბინაციური სტილით მოიპოვა. მატჩის შემდეგ, კასპაროვმა განაცხადა:

 
„თუ კომპიუტერი შეძლებს ჭადრაკში საუკეთესოთა შორის საუკეთსოს დამარცხებას, ეს იქნება ნიშანი იმისა, რომ ელექტრონულ გამოთვლელ მანქანას[კომ. 6] შეუძლია საუკეთესო მუსიკის შედგენა, საუკეთესო წიგნების დაწერა. არ შემიძლია ეს დავიჯერო. თუ შექმნიან კომპიუტერს, რომლის რეიტინგიც, ისევე როგორც ჩემი, 2800 ქულა იქნება, მე თვითონ ჩავთვლი ჩემს ვალად, გამოვიწვიო იგი მატჩზე, რათა დავიცვა ადამიანთა რასა[123]“

1996 წელს კომპანია „IBM“-მა შესთავაზა კასპაროვს, ეთამაშა მათ მიერ შექმნილ საჭადრაკო აპარატ „Deep Blue“-სთან 500,000 აშშ დოლარის საპრიზო ფონდით. „Deep Blue“ — სუპერკომპიუტერი სისტემა RS6000-ის ბაზაზე; შედგება 32 კვანძისგან, მთლიანობაში აქვს 512 პროცესორი, რომელთაგანაც 480 აპარატულად იყო ოპტიმიზირებული საჭადრაკო პროგრამისთვის. „Deep Blue“-ს მწარმოებლურობა საერთო გამოთვლებზე (სპეციალური საჭადრაკო პროცესორების გამოყენების გარეშე)[124][125] შეესაბამებოდა 11,38 GFLOPS-ს.[126] კომპიუტერს შეეძლო ერთ წამში 200 მილიონი პოზიციის შეფასება.[127] კასპაროვის და „კომპიუტერული მოჭადრაკის“ პირველი მატჩი შედგა 1996 წლის თებერვალში. კასპაროვმა 4:2 მოიგო, თუმცა, წააგო პირველი პარტია. ისტორიაში, ეს იყო პირველი შემთხვევა, როდესაც დროის კლასიკური კონტროლით ნათამაშებ პარტიაში კომპიუტერმა მსოფლიოს ჩემპიონი დაამარცხა.[128]

კომპანია „IBM“-მა მეორე მატჩში კასპაროვს 1,1 მილიონი აშშ დოლარის საპრიზო ფონდი შესთავაზა; აქედან, 700.000 დოლარს გამარჯვებული მიიღებდა. ექვსპარტიანი მატჩი დროის კლასიკური კონტროლით (120 წუთი 40 სვლისთვის) 1997 წლის მაისში შედგა. პირველად ისტორიაში, მსოფლიოს ჩემპიონი კომპიუტერთან დამარცხდა (2½:3½).[129]

abcdefgh
8
 
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh
მატჩ „Deep Blue“ — კასპაროვის მეორე პარტია (1997). კომპიუტერი ბრწყინვალედ ახდენს პოზიციური უპირატესობის რეალიზაციას 35. კ:d6! კ:d6 36. ab ab 37. კe4!!. კი მაგრამ, რატომ არ ითამაშეს თეთრებმა 36. ლb6 ლe7 და 37. ab ეab8 38 ლ:a6? შავები წირავნ სამ პაიკს და იღებენ რთულ კონტრ-თამაშს შანსებით, მაგრამ პროგრამის მიერ არჩეული გაგრძლების სარგებელი 37. კe4 მთლად ცხადი არ არის. სერგეი მაკარიჩევის აზრით, რთული ასახსნელია, თუ როგორ იპოვა საჭადრაკო პროგრამამ ასეთი ტიპური, ადამაიანური სვლა [130].

სუპერკომპიუტერი მდებარეობდა ცალკე ოთახში. დაფასთან, კასპაროვთან ერთად, იჯდა „IBM“-ის წარმომადგენელი და „Deep Blue“-ს ერთ-ერთი პროგრამისტი, ფენ სუნ სუი. ყველანაირი „ურთიერთობა“ „Deep Blue“-სთან ხდებოდა სპეციალური მონიტორით, რომელიც მატჩის ერთ-ერთი არბიტრის კონტროლის ქვეშ იყო. მასთან ერთად იყო დიდოსტატიც, რომელსაც შეეძლო კასპაროვის მიერ ყაიმის შეთავაზებას დათანხმებულიყო ან უარი ეთქვა.[131] თეორიულად, სათამაშო ოთახში მდებარე მონიტორსა და სუპერკომპიუტერს შორის შეიძლებოდა ყოფილიყო მოჭადრაკე, რომელსაც შეიძლებოდა, გავლენა ჰქონოდა პარტიის მსვლელობაზე.[132]

1997 წლის მატჩის მეორე პარტიაში კასპაროვი რთულ სიტუაციაში მოხვდა და პაიკი შესწირა (იხ. დიაგრამა). „Deep Blue“ 35-ე სვლაზე 14 წუთით დაფიქრდა, 36-ე სვლაზე კი ექვსით (არადა, ჩვეულებრივ, იგი სვლის მოფიქრებაზე ერთიდან ხუთ წუთს ხარჯავდა[133][134]) და ბოლოს, უარი თქვა მსხვერპლზე და 37-ე სვლაზე კe4 ითამაშა (იხ. დიაგრამა). თეთრების 45-ე სვლის შემდეგ, კასპაროვი დანებდა. მატჩის შემდეგ ჩატარებულმა ანალიზმა აჩვენა, რომ თეთრების ბოლო, არც თუ ისე ზუსტი სვლის გამო, შავებს მუდმივი ქიშის ფორსირება შეეძლოთ. თუმცა, კასპაროვი შეცდა, რადგანაც თვლიდა, რომ ელექტრონული ოპონენტი, რომელმაც მთელი პარტია ბრწყინვალედ ჩაატარა, ყველაფერს ზუსტად გაითვლიდა.[135] მეექვსე, ბოლო პარტიაში კასპაროვმა ვერ დაინახა ან არ შეუშალა ხელი თეორიისთვის ცნობილ ფიგურის მსხვერპლს ინიციატივისთვის; მას შემდეგ, რაც „Deep Blue“-მ მსხვერპლი მიიღო, მან თავი ცუდად დაიცვა და მარცხი უკვე 19-ე სვლაზე აღიარა.[136]

მატჩისშემდეგ, კასპაროვმა მოითხოვა პარტიის ლოგ-ფაილების ჩვენება. კომპანიამ მატჩის მთავარ არბიტრს ყველა ლოგ-ფაილი გადასცა,[137] ხოლო კასპაროვს წარუდგინა გადამწვყეტი მომენტების ფრაგმენტები.[138] დეტალები იმისა, თუ როგორ „ფიქრობდა“ პროგრამა, არ იქნა წარმოდგენილი, ამიტომ, კასპაროვმა „IBM“ თაღლითობაში დაადანაშაულა. კასპაროვის აზრით, ზოგიერთ შემთხვევაში კომპიუტერს ადამიანი დაეხმარა, რადგანაც პროგრამა ცვლილებებით თამაშობდა და პერიოდულად ირჩევდა სვლებს, რომლებიც არ იყო დამახასიათებელი იმდროინდელი პროგრამებისთვის.[139]

მატჩიდან 20 წლის შემდეგ, კასპაროვმა თავისი ეჭვები წიგნ „Deep Thinking“-ში შეაფასა:[140]

 
„ჩემთვის ათასჯერ უკითხავთ — „თაღლითობდა „Deep Blue“?“ ჩემი გულწრფელი პასუხი ყოველთვის იყო, რომ არ ვიცი. ოცწლიანი ძებნის, გამოაშკარავების და ანალიზის შემდეგ, ჩემი პასუხია, რომ არა. ხოლო რაც შეეხება „IBM“-ს — მოგებისთვის მათ მიერ გადადგმული ნაბიჯები იყო სამართლიანი შეჯიბრის პრინციპების ღალატი, მაგრამ, ამ ღალატის ნამდვილი მსხვერპლი მეცნიერება აღმოჩნდა“

2003 წლის იანვარში, კასპაროვმა ჩაატარა მატჩი კომპიუტერულ პროგრამა „Deep Junior“-თან. მატჩი შედგებოდა ექვსი პარტიისგან, დროის სტანდარტული კონტროლით, ხოლო საპრიზოფო ფონდი შეადგენდა 1 მილიონ აშშ დოლარს. იმდროისთვის უძლიერესი პროგრამა პერსონალური კომპიუტერებისთვის მუშაობდა ოპერაციულ სისტემა „Windows Server 2000“-ზე და შეიცავდა „Intel Xeon“-ის 1,6 ჰერცის ძალის 8 პროცესორზე. კასპაროვმა „ანტიკომპიუტერული“ სტრატეგია გამოიყენა და პირველ პარტიაში გაიმარჯვა, ხოლო მეორე პარტია, მიუხედავად საგრძნობი უპირატესობის ქონისა, ყაიმით დაამთავრა. მესამე პარტიაში მან უხეში შეცდომა დაუშვა და 34-ე სვლაზე დანებდა, ხოლო დანარჩენი პარტიები სწრაფად მიიყვანა ყაიმამდე, რითიც საბოლოო ანგარიში, 3:3 დაფიქსირდა.[141][142]

2003 წლის ნოემბერში შედგა მატჩი „კასპაროვი — „Fritz X3D“ (იგივე „Deep Fritz“, ოღონდ 3D ინტერფეისით). მატჩის წესების თანახმად, ადამიანს სპეციალური სათვალეებით უნდა ეთამაშა. „Deep Fritz“ მუშაობდა კომპიუტერზე „Intel Xeon“-ის 4 პროცესორით. ერთი წლით ადრე, ამავე პროგრამამ, ანალოგიური წესებით, ითამაშა ფრედ ვლადიმერ კრამნიკთან. კასპაროვისა და პროგრამის 4 პარტიისგან შემდგარი მატჩი 2:2 დასრულდა. აღსანიშნავია, რომ მეოთხე პარტიაში „Deep Fritz“-მა, მოულოდნელად, კასპაროვს ლაზიერების გაცვლა შესთავაზა, თუმცა, კასპაროვმა გაცვლაზე უარი თქვა და მშვიდად მიიყვანა პარტია ყაიმამდე. მატჩის შემდეგ, კასპაროვმა მიიღო 175,000 აშშ დოლარი და ოქროს სტატუეტი.[143]

„Deep Junior“, ისევე როგორც „Deep Fritz“ კომერციული მიზნებისთვის შექმნილი პროგრამაა და წამში, 2003 წელს, წამში 3-4 მილიონი პოზიციის შეფასება შეეძლო. მატჩამდე, ანალიზისთვის, კასპაროვს გადასცეს ორივე პროგრამის კოპიო. კომპიუტერი, პროგრამასთან ერთად, სათამაშო დარბაზში იყო. მატჩის შემდეგ, კასპაროვს არ გამოუთქვამს ეჭვი, რომ მოწინააღმდეგე ბანაკის მიერ თაღლითობას ჰქონდა ადგილი. „Deep Junior“-თან მატჩის შედეგებეის შეჯამებისას, კასპაროვმა განაცხადა, რომ რამდენიმე წელიწადში, ადამიანებს აღარ ექნებოდათ შანსი საჭადრაკო პროგრამებთან დაპირისპირებაში.[144]

მსოფლიოს ექს-ჩემპიონი

2001 წლის განმავლობაში, კასპაროვმა სამ ტურნირში ზედიზედ გაიმარჯვა. პირველი ტურნირი, რომელშიც მან ექს-ჩემპიონის რანგით იასპარეზა, ვეიკ ან ზეში ჩატარდა: კასპაროვმა 13 ქულიდან 9 აიღო. შემდეგ, კასპაროვმა გაიმარჯვა ლინარესის ყოველწლიურ ტურნირში (10-დან 7½), ამას კი დაემატა გამარჯვება ნურ-სულთანში, რომელშიც კასპაროვი ბოლო ტურამდე კრამნიკს ნახევარი ქულით ჩამორჩებოდა; პირველად 1997 წლის შემდეგ კასპაროვმა კრამნიკი დაამარცხა და შესაბამისად, გამარჯვებაც მოიპოვა.[145] შემდეგ წელს, კასპაროვმა კვლავ მოიგო ლინარესი (12-დან 8).[146]

2002 წლის სექტემბერში კასპაროვმა რუსეთის ნაკრების შემადგენლობაში მიიღო მონაწილება მატჩ „რუსეთის ნაკრების მსოფლიოს ნაკრების წინააღმდეგ“. მან ათი პარტია ითამაშა, ერთი მოიგო და სამში დამარცხდა; შედეგად, მსოფლიოს ნაკრებმა 52:48 გაიმარჯვა, კასპაროვმა კი გუნდურ შეჯიბრებებში თავისი ყველაზე ცუდი შედეგი აჩვენა.[147][148] იმავე წლის ოქტომბერ-ნოემბერში კასპაროვმა ითამაშა თავისი ბოლო ოლიმპიადა ქალაქ ბლედში, რომელზეც რუსეთის ნაკრებმა პირველი ადგილი დაიკავა. პირველ დაფაზე მან 9 ქულიდან 7½ დააგროვა; ეს შედეგი 2933 სარეიტინგო ქულის ტოლფასი იყო, რაც ოლიმპიადაზე საუკეთესო მაჩვენებელი გახდა.[149]

2003 წლის ლინარესი კასპაროვისთვის წარუმატებელი აღმოჩნდა: მან ანანდთან 3-4 ადგილი გაიყო. მეორე ტურში კასპაროვმა, მიუხედავად მოგებული პოზიციისა, წააგო პარტია 15 წლის ტეიმურ რაჯაბოვთან. როდესაც ტურნირის დახურვაზე ამ პარტიას ყველაზე ლამაზის წოდება მიანიჭეს, კასპაროვმა განაცხადა, რომ განიხილავდა ამ არჩევანს, როგორც საჯაროდ შეურაცხყოფას და დამცირებას.[150] 2004 წელს, კასპაროვმა პირველად მიიღო მონაწილეობას ჭადრაკში რუსეთის ჩემპიონატში, რომელშიც ყველა უძლიერესი რუსი მოჭადრაკე მონაწილეობდა (კრამნიკის და კარპოვის გარდა). კასპაროვმა შედეგით +5 −0 =5 პირველი ადგილი დაიკავა და მეორე ადგილზე გასულ გრიშუკს 1,5 ქულით გადაასწრო.[151]

სპორტული კარიერის დასრულების შესახებ კასპაროვმა 2005 წლის 10 მარტს, ლინარესის სუპერტურნირის დასრულების შემდეგ ჩატარებულ პრეს-კონფერენციაზე განაცხადა. ტურნირზე, კასპაროვმა და ვესელინ ტოპალოვმა ქულების თანაბარი რაოდენობა მოიპოვეს, თუმცა, დამატებითი მაჩვენებლების გათვალისწინებით (გამარჯვებები შავი ფიგურებით), კასპაროვი მოგებულად გამოცხადდა.[152] სპორტიდან წასვლის გადაწყვეტილება კასპაროვმა მოტივაციის უქონლობით და ჩემპიონობისთვის ბრძოლისთვის შანსის არ მიცემით (არ შედგა მატჩი ფიდეს მიერ მსოფლიოს ჩემპიონად აღიარებულ რუსლან პონომარევთან) ახსნა. მან დაამატა, რომ მომავალში აპირებს ბლიცტურნირებში და სხვა საჩვენებ ღონისძიებებში, მაგრამ ძირითადი ყურადღება გადააქვს წიგნებზე მუშაობასა და რუსულ პოლიტიკაში მონაწილეობაზე.[153][154]

პროფესიონალური სპორტიდან წასვლის შემდეგ

2009 წლის სექტემბერში, კასპაროვმა და კარპოვმა ვალენსიაში ჩაატარეს მატჩი, რომელიც შედგებოდა 12 პარტიისგან; რაც შეეხება დროის კონტროლს; რაც შეეხება დროის კონტროლს, მოწინააღმდეგეებმა ითამაშეს ბლიცი და სწრაფი ჭადრაკი. კასპაროვმა 9:3 მოიგო.[155] მაშინვე გახდა ცნობილი, რომ კასპაროვი იმ წლის მარტიდან მუშაობდა ნორვეგიელი დიდოსტატის, მაგნუს კარლსენის პირად მწვრთნელად. კარლსენი, იმხანად 18 წლის, ფიდეს რეიტინგში მეოთხე ადგილს იკავებდა. კასპაროვი და კარლსენი ერთმანეთს წელიწადში რამდენჯერმე, სავარჯიშო სესიებისთვის ხვდებოდნენ.[156] მათი თანამშრომლობა დასრულდა 2010 წლის მარტში, როდესაც კარლსენი უკვე რეიტინგის პირველ ადგილზე იდგა.[157] მოგვიანებით, კარლსენმა განაცხადა, რომ იგი თვითონ გახდა პასუხისმგებელი კარიერულ გადაწყვეტილებებზე, მაგრამ გააგრძელებს კასპაროვთან კონტაქტს.[158]

იმავე წლის შემოდგომაზე, კასპაროვმა ფიდეს პრეზიდენტის არჩევნებში კარპოვს დაუჭირა მხარი. არჩევნებში მოქმედმა პრეზიდენტმა, კირსან ილუმჟინოვმა გაიმარჯვა.[159]

2014 წელს კასპაროვი თავად გახდა ილუმჟინოვის ოპონენტი. კასპაროვის კამპანია აგებული იყო ფიდეს, როგორც „კორუმპირებული ორგანიზაციის“, ხოლო ილუმჟინოვის, როგორც „პუტინის დიქტატორული რეჟიმის“ მოკავშირის კრიტიკაზე. ილუმჟინოვმა კასპაროვი დელეგატთა მოსყიდვაში დაადანაშაულა. ინფორმაციის გაჟონვის შედეგად, ცნობილი გახდა კასპაროვისა და ფიდეს გენერალური მდივანის, იგნატიუს ლეონგის შეთანხმება, რომლის თანახმადაც ლეონგს აზიელი დელეგატების ხმები უნდა მოეპოვებინა კასპაროვისთვის.[160] ანგარიშით 110:61 არჩევნები ილუმჟინოვმა მოიგო.[161] 2015 წლის სექტემბერში, ფიდეს ეთიკის კომისიამ კასპაროვი და ლეონგი ფიდეს მორალური კოდექსის 2.1 პუნქტის დარღვევაში დამნაშავედ ცნო.[162] 2015 წლის 21 ოქტომბერს ფიდემ კასპაროვი და ლეონგი ჩამოაშორა ჭადრაკთან დაკავშირებულ ნებისმიერ ოფიციალურ მოღვაწეობას. „კასპაროვს და ლეონგს ჩამოერთვათ უფლება, დაიკავონ რაიმე თანამდებობა ფიდეში, მათ შორის მასში შემავალ ეროვნულ ფედერაციებში, კონტინენტალურ ასოციაციებში და აფილირებულ ორგანიზაციებში; მათ აგრეთვე ჩამოერთვათ უფლება მიიღონ მონაწილეობა ფიდეს სხდომებზე დელეგატის, წარმომადგენელის ან წევრის სახით ორი წლის განმავლობაში“ — ნათქვამია ორგანიზაციის განცხადებაში.[163][164] კასპაროვი ბრალდებებს უარყოფს: მისი თქმით, ნახევარი მილიონი დოლარი განკუთვნილი იყო არა ლეონგისთვის, არამედ „მის მიერ სპეციალურად შექმნილი ფონდისთვის, რომლის მიზანიც აზიის ქვეყნებში ჭადრაკის პოპულარიზაციაა“.[165]

2016 წლის 28-29 აპრილს კასპაროვმა მიიღო მონაწილეობა საჩვენებელ ბლიც-ტურნირში „Ultimate Blitz Challenge with Garry Kasparov“, რომელიც სენტ ლუისში ჩატარდა.[166] კასპაროვის გარდა, 50000 დოლარის მქონე საპრიზო ფონდიან ტურნირში[167] მონაწილეობა მიიღეს ფაბიანო კარუანამ, უესლი სომ და ჰიკარუ ნაკამურამ. კასპაროვმა მესამე ადგილი დაიკავა (18-დან 9,5); პირველი ადგილი ნაკამურას ერგო (18-დან 11), მეორე კი სოს (18-დან 10). ჯერ კიდევ ტურნირის დაწყებამდე, კასპაროვმა განაცხადა, რომ მის მიერ მოგებულ პრიზს (10000$) მთლიანად გადასცემდა აშშ-ის საჭადრაკო ნაკრებს 2016 წლის საჭადრაკო ოლიმპიადაში მონაწილეობისთვის.[167][168]

2005 წლის შემდეგ, კასპაროვის პირველი ოფიციალური ტურნირი იყო 2017 წლის აგვისტოში ჩატარებული ტურნირი სწრაფ ჭადრაკში და ბლიცში, სადაც ექს-ჩემპიონის მოწინააღმდეგე სუპერტურნირ „Sinquefield Cup“-ის ცხრა მონაწილე იყო. კასპაროვმა აღნიშნა, რომ ეს ერთჯერადი დაბრუნება იყო და კარიერის გაგრძელების შესახებ საუბარი არ მიდიოდა.[169] სწრაფ ჭადრაკში, მან 9 ქულიდან 3,5 აიღო, ხოლო ბლიცში 18-დან 9 და ჯამში, 8-10 ადგილი გაიყო.[170]

წვლილი ჭადრაკში და შეფასება

შეფასება, მიღწევები

ბევრი სპეციალისტი კასპაროვს ყველა დროის საუკეთესო მოჭადრაკედ აღიარებს (ჩვეულებრივ, მეორე ადგილზე რობერტ ფიშერს აყენებენ[4][5]). რესურს „chessbase“-ის ანალიტიკოსის, ჯეფ სონასის შეფასებით, კასპაროვი „ყველა დროის ყველაზე დომინანტური მოთამაშეა“ (most dominant chess player of all time).[171] კასპაროვმა თერთმეტჯერ მიიღო „ოსკარი“, როგორც საუკეთესო მოჭადრაკემ: 1982—1983, 1985—1988, 1995—1996, 1999 და 2001—2002 წლებში. 1981-1991 წლებში მან დაიკავა ან გაიყო პირველი ადგილი ყველა ტურნირში, რომელშიც კი მონაწილეობდა.[172] 1999 წელს კასპაროვის ელოს რეიტინგი რეკორდულ მაჩვენებლამდე ავიდა — 2851 ქულაზე მეტი მხოლოდ 13,5 წლის შემდეგ, მაგნუს კარლსენმა აიღო. 2012 წლის 10 დეკემბერს, კარლსენმა არაოფიციალურად მიაღწია 2861 ქულას, ხოლო ოფიციალურად მან ეს შეფასება მომდევნო რეიტინგის რელიზის შემდეგ (2013 წლის იანვარი) მიიღო.[10][173] კასპაროვი პირველ ადგილს იკავებდა რეიტინგში 1985-2006 წლებში, ორი პატარა შესვენებით: 1993-1994 წლებში, ფიდემ გარიცხა კასპაროვი საჩემპიონო მატჩის „პსა“-ს ეგიდის ქვეშ ჩატარების გამო, ხოლო 1997 წლის ერთ-ერთი რელიზის დროს კასპაროვმა პირველი ადგილი კრამნიკთან გაიყო. 2006 წლის 1 იანვარს კასპაროვი იკავებდა პირველ ადგილს 2812 ქულით, მაგრამ, ფიდეს წესების თანახმად, 1 აპრილს იგი გარიცხეს რეიტინგიდან, რადგანაც მას ბოლო 12 თვის განმავლობაში არც ერთ ტურნირში არ მიუღია მონაწილეობა.[174][175] 2007 წელს, ავტორიტეტულმა საერთაშორისო კომპანია „Synectics“-მა გამოუშვა რეიტინგი: 100 ცოცხალი გენიოსი მეცნიერების, პოლიტიკის, ხელოვნების და ბიზნესის სფეროში. კასპაროვმა 25-ე ადგილი დაიკავა.[176]

კასპაროვის და კარპოვის დაპირისპირებას (ხშირად მათ მოიხსენიებენ, როგორც „ორ К“-ს) არ აქვს ანალოგი ჭადრაკის ისტორიაში.[177] ექვსი წლის განმავლობაში, მათ ჩაატარეს ხუთი მატჩი და ითამაშეს 144 პარტია.[178] დიდი ხნის განმავლობაში, მათ შორის არსებობდა პირადი მტრობა.[179][180] დაპირისპირებას პოლიტიკური ქვეტექსტი ჰქონდა: კარპოვი სარგებლობდა საბჭოთა მთავრობის მხარდაჭერით, კასპაროვი კი, ახალგაზრდა და პოპულარული, თავს „ცვლილებების შვილად“ თვლიდა,[181] აძლევდა საკმაოდ ღია ინტერვიუებს და სარგებლობდა მეამბოხის რეპუტაციით (თუმცა, დისიდენტი არ ყოფილა)[182]. კასპაროვის გაჩემპიონება დაემთხვა სსრკ-ში „პერესტროიკის დაწყებას.[183][184]

თამაშის სტილი, სპორტული თვისებრიობები

კასპაროვი მრავალმხრივი მოჭადრაკე იყო, კარიერის აყვავების ეპოქაში მას არანაირი სისტუსტე არ ჰქონდა. მისი პარტიები ხასიათდება თამაშის დინამიური სტილით (დამიზნებით ტაქტიკაზე)[185], მდიდარი ფანტაზიით, ღრმა სტრატეგიით, ფაქიზი გათვლით და ორიგინალური იდეებით.[186] ვლადიმერ კრამნიკმა კასპაროვს, პრაქტიკულად, „სუსტი წერტილების არმქონე“ მოჭადრაკე უწოდა.[187] სერგეი შიპოვი კასპაროვის მცირე რაოდენობის ნაკლულოვანებს მიაკუთვნებს მორალურ-ნებისყოფურ მხარეს (იმპულსიორობა და ფქიქოლოგიური არამდგრადობა) და ვარიანტების გადამეტებულ გათლას, რასაც გადაღლის და შეცდომების გამოწვევა შეუძლია.[188]

ბავშვობიდან, კასპაროვის კუმირი ალექსანდრე ალიოხინი იყო. კასპაროვის, როგორც მოჭადრაკის ფორმირებაზე, გავლენა მოახდინა იმ ფაქტმა, რომ ბავშვობიდან იგი კარგი მწვრთნელების ხელში აღმოჩნდა. ახალგაზრდა ასაკში, ნიჭიერი კასპაროვი შეხვდა გამოცდილ პედაგოგებს, ალექსანდრე ნიკიტინს და ალექსანდრე შაკაროვს, რამაც განაპირობა მისი შესაძლებლობების განვითარება. ტაქტიკაში და კომბინაციურ თამაშში მომავალი დიდოსტატი ბავშვობიდან იყო ძლიერი, ხოლო პოზიციური აზროვნება თანდათანობით ჩამოუყალიბდა. 1973 წელს, ბოტვინიკის სკოლაში მოხვედრის შემდეგ, კასპაროვმა მარტივად მიიქცია ბოტვინიკის ყურადღება. საბჭოთა ჭადრაკის პატრიარქი მასზე ასეთი აზრის იყო: „გარის მოქმედების სისწრაფე და მისი მეხსიერების მოცულობა გასაოცარია. ის ითვლის ღრმა ვარიანტებს და მოულოდნელ სვლებს პოულობს. კომბინაციური მხედველობის ძალა კი მას თვით ალიოხინთან ანათესავებს“.[16]

ახალგაზრდა ასაკში, კასპაროვისთვის დამახასიათებელი იყო იმპულსიოურობა და მიდრეკილება უფრო ავანტიურული გაგრძელებებისკენ, თუმცა, ასაკის მატებასთან ერთად, მან შეიძინა უმაღლესი დონისთვის აუცილებელი გაწონასწორებულობა. ეს ყველაფერი ნათლად გამოჩნდა ანატოლი კარპოვთან დაპირისპირებაში.[189] რობერტ ბირნმა კარპოვს და კასპაროვს თამაშის ორი პოლუსი უწოდა.[190] შავი ფიგურებით თამაშისას, კარპოვი უფრო სუსტ მოწინააღმდეგეებთანაც კი, დაცვიდან თამაშს ამჯობინებდა. კასპაროვი კი, მიუხედავად ფიგურების ფერისა, ეძებდა ინიციატივის მოპოვების და შეტევაში გადასვლის შესაძლებლობას. კასპაროვის უპირატესობა იყო მისი უნარი, ახალი ესწავლა და მოწინააღმდეგეებისგან მათი ძლიერი მხარეების გადმოღება.[191] ეს გამოვლინდა 1987 წლის პირველობის 24-ე პარტიაში, სადაც კასპაროვს მხოლოდ გამარჯვება აწყობდა. კასპაროვმა კარპოვი მისივე იარაღით დაამარცხა: მან თანდათანობით მოაგროვა პოზიციური უპირატესობა და გაზარდა ზეწოლა. მარკ ტაიმანოვი იმ პარტიაზე ასეთ კომენტარს აკეთებს: „კასპაროვმა მოგებას თავისი ბუნებრივი ტემპერამენტის დაძლევით და კლასიკურ სტილში მოთმინებითი მანევრირებით მიაღწია“.[192]

გრემ ბერჯესის, ენდრიუ სოლტისის, სერგეი შიპოვის და სხვა წამყვანი ექსპერტების თქმით, კასპაროვის ერთ-ერთ უმაღლეს მიღწევას წარმოადგენს 1985 წელს, ანატოლი კარპოვთან ჩატარებული მატჩის მე-16 პარტია. მისი მნიშვნელობა იმითაც იზრდება, რომ მან ადგილი იქონია ჩემპიონობისთვის ჩატარებულ მატჩში, ორი საუკეთესო მოჭადრაკის რთულ ფსიქოლოგიურ დაპირისპირებაში.[193][194][195]

ანატოლი კარპოვი — გარი კასპაროვი, მატჩი მსოფლიოს
ჩემპიონობისთვის, 1985, მე-16 პარტია.
abcdefgh
8
 
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh
პოზიცია 19… Сc5-d6-ის შემდეგ

1.e4 c5 2.მf3 e6 3.d4 cd 4.მ:d4 მc6 5.მb5 d6 6.c4 მf6 7.მ1c3 a6 8.მa3 d5!? კასპაროვმა სიცილიური დაცვა აირჩია, რაც მის საბრძოლო განწყობაზე მიუთითებს. სვლით 6.c4 თეთრები მაროცის ვარიანტზე გადავიდნენ. შავებმა სტანდარტული 8…კe7; 9.კe2 0-0; 10.0-0-ის ნაცვლად მოულოდნელი, პაიკის გამბიტი შესთავაზეს თეთრებს. ამგვარ გაგრძელებას უკვე ჰქონდა ადგილი ისტორიაში, მაგრამ კასპაროვმა, ამ კარგად გამოკვლეულ დებიუტში, მას მოულოდნელი გაგება მიანიჭა.

9.cd ed 10.ed მb4 11.კe2 კc5!? მიუხედავად მატერიალის დეფიციტისა, შავება ენერგიულად ანვითარებენ რთულ პოზიციას. შესაძლებელი იყო 11…მb: d5!?-ის თამაში, რასაც საინტერესო გაგრძელება უნდა მოჰყოლოდა.

12.0-0? ერთი შეხედვით ლოგიკური, თუმცა არც თუ ისე კარგი გაგრძელება. 12. კe3! კ:e3; 13. ლa4+! თეთრებს უკეთეს პოზიციას აძლევდა. კარპოვმა, რომელსაც არ უყვარდა ღრმა ანალიზის მომთხოვნი გართულებული პოზიციები, კვლავ გამოხატა თავისი დამახასიათებელი სისუსტე.

12…0-0 13.კf3 კf5 14.კg5 ეe8 15.ლd2 b5! კასპაროვის აგრესიული სვლების სერია, რომელიც აძლიერებს ზეწოლას მოწინააღმდეგეზე. მეცამეტე სვლით, თეთრებმა სცადეს d5-ზე მდებარე პაიკის გაძლიერება, მაგრამ დაასუსტეს d3 უჯრედი. a3-ზე დაბლოკილი ცხენი წარმოადგენს კომპენსაციას შეწირული პაიკისთვის.

16.ეad1 მd3! 17.მab1 h6 18.კh4 b4 19.მa4 კd6 (იხ. დიაგრამა) თეთრების ორივე მხედარი თამაშს გამოეთიშა. ამ დონის თამაშისთვის იშვიათი პოზიცია — დაფა სავსეა ფიგურებით, თეთრებს კი პრაქტიკულად სვლა არ აქვთ. შავთა კუ f5-ზე და მხედარი d3-ზე ცენტრში ბატონობენ.

20.კg3 ეc8. 21.b3 თეთრების თამაში ფორსირებულ ხასიათს ატარებს. a4-ზე მდებარე მხედრის „გაცოცხლების“ მცდელობა არც თუ ისე დამაჯერებელია (აგრეთვე არ ვარგა 21.Сe2? Кe4!) 21…g5! და შავების მიერაა აღკვეთილი. 22.კ:d6 აგებს 22.მb2? მ:b2 23.ლ:b2 g4 24.კe2 ეc2-+)

22…ლ:d6 23.g3 მd7! 24.კg2. შავი მხედარე d3-ზე ხელშეუხებელია: 24.მb2 ლf6! 25.მ:d3 კ:d3 26.ლ:d3 მe5 და თეთრები ლაზიერს კარგავენ. ასევე შესაძლებელია 24.კe2 მf4! 25.gf ეc2

24…ლf6 25.a3 a5! b1-ზე მდებარე მხედარს არ ეძლევა სივრცეში გასვლის საშუალება

26.ab ab 27.ლa2 კg6! 28.d6 g4 29.ლd2 მрg7 30.f3. კარპოვის კონტრთამაშის წამოწყების მცდელობა თეთრებისთვის წამგებიან, დიაგონალის გახსნას იწვევს.

30…ლ:d6 31.fg ლd4+ 32.მფh1 მf6 33.ეf4! მe4! ფინალური შეტევის დასაწყისი, შავები ცენტრში გარღვევას იწყებენ 34.ლ:d3, შავები იმუქრებიან ჩანგლით f2-ზე, თეთრ ლაზიერს არსად აქვს წასასვლელი. თეთრებისთვის ყველა ვარიანტი ცუდია. მაგალითად 34.h3? მ:g3+; 35.მფh2 ლ:f4; 36.ლ:f4 მ:f4; 37.მფ: g3 კc2

34…მf2+ 35.ე:f2 კ:d3 36.ეfd2 ლe3 37.ე:d3 ეc1! 38.მb2 ლf2! პირველი ჰორიზონტალი დაცვას აღარ ექვემდებარება; ეფექტური ფინალური დარტყმა.

39.მd2 ე:d1+!? მცირე უზუსტობა, რომელიც აღარაფერს ცვლის. უფრო სწრაფად მატი მიიღება 39…ეe2!-ის შემთხვევაში

40.მ:d1 ლe1+; თეთრები დანებდნენ, 0-1

წვლილი სადებიუტო თეორიაში

აღიარებულია გარი კასპაროვის წვლილი სადებიუტო თეორიაში. ბევრ გამოკვლევას ბიძგი მისცა მისი და კარპოვის მატჩებმა, ხოლო 1990-იან წლებში კასპაროვი სისტემატიურად ამუშავებდა ახალ ვარიანტებს კომპიუტერულ პროგრამებთან.[196] კასპაროვის საყვარელი სადებიუტო სისტემებია სიცილიური და ძველ-ინდური დაცვა.[197][198] სადებიუტო რეპერტუარზე მუშაობის საძირკველი კასპაროვს ჯერ კიდევ პატარა ასაკში, შაკაროვთან მუშაობის დროს შეექმნა; შაკაროვი დაკავებული იყო მატერიალების შეგროვებით და სისტემატიზაციით; მოგვიანებით, ის გახდა კასპაროვის ინფორმაციული ბანკის მცველი.[199] ჭადრაკისთვის რევოლუციური გახდა ანალიზისთვის კომპიუტერული პროგრამების აქტიური გამოყენება; ამ მიმართულბით, პირველი ნაბიჯები კასპაროვმა და მისმა გუნდმა გადადგა.[200][201]

კასაროვმა მაღალი დონის ტურნირებზე შოტლანდიური პარტიის რეანიმაცია. დებიუტი, რომელიც დაძველებულად ითვლებოდა, კასპაროვმა კარპოვის, ანანდის და შორტის წინააღმდეგ გამოიყენა.[202] სიცილიური დაცვის სენას ვარიანტში ერთ-ერთმა გაგრძელებამ მიიღო „კასპაროვ-დეის გამბიტი“ (B44): 1.e4 c5 2.მf3 e6 3.d4 cd 4.მ:d4 მc6 5.მb5 d6 6.c4 მf6 7.მ1c3 a6 8.მa3 d5!?[203] კასპაროვმა ეს ვარიანტები 1985 წელს, კასპროვის წინააღმდეგ, მე-12 და მე-16 პარტიებში გამოიყენა და მეორეში ეფექტური გამარჯვებაც მოიპოვა (იხ. დიაგრამა ზევით). კასპაროვის ვარიანტი, რამდენიმე თვეში, კვლავ კარპოვის წინააღმდეგ, გამოიყენა ჯონ ვან დერ ვილმა, თუმცა ამჯერად კარპოვი ადვილად გაუმკლავდა დებიუტის ამ ვარიანტს.[204] კიდევ ერთი ცნობილი გამარჯვება მნიშვნელოვან შეხვედრაში დებიუტში ახალი ვარიანტით კასპაროვმა ანანდის წინააღმდეგ მოიპოვა. მე-14 სვლაზე, ესპანური პარტიის ღია ვარიანტის ცნობილი პოზიციაში მან ეტლის შეწირვის იდეა აღმოაჩინა, რამაც მას ძლიერი შეტევა მოუტანა.[205]

კასპაროვი აგრეთვე არის სადებიუტო თეორიის შესახებ რამდენიმე წიგნის თანაავტორი.

პოლიტიკური საქმიანობა

1980-იანი და 1990-იანი წლები

კასპაროვი იყო აზერბაიჯანის სსრ-ის კომკავშირის ცენტრლაური კომიტეტის წევრი.[206]. 1984 წელს გაწევრიანდა სკკპ-ში, გეიდარ ალიევის ბრძანებით, მას არ მოუწია ერთწლიანი საკანდიდატო სტაჟის გავლა, რასაც ადასტურებს სსრკ-ს სპორტის სახელმწიფო კომიტეტის ჭადრაკის განყოფილების ხელმძღვანელი კროგიუსი.[207] მოგვიანებით მიცემულ ინტერვიუში, კასპაროვმა განაცხადა, რომ საბჭოთა პრეტენდენტს მსოფლიოს ჩემპიონობაზე ჰქონდა არჩევანი პარტიაში გაწევრიანებასა და ემიგრაციას შორის.[208]

1990 წელს, ბაქოში მომხდარი სომეხთა „პოგრომის“ დროს კასპაროვმა ოჯახი მოსკოვში გადაიყვანა. მოგვიანებით, მან „პოგრომის“ მოწყობაში მიხეილ გორბაჩოვი და სსრკ-ს სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტი.[209][210] იმავე წელს, კასპაროვმა დატოვა კომუნისტური პარტიის რიგები.

1990 წელს კასპაროვი მონაწილეობდა „რუსეთის დემოკრატიული პარტიის“ შექმნაში. იგი პარტიის თავმჯდომარის, ნიკოლოზ ტრავკინის ერთ-ერთ მოადგილედ აირჩიეს. პარტიის დაარსებიდან მალევე, კასპაროვმა არკადი მურაშოვთან ერთად შიდაპარტიული ორგანიზაცია, თავისუფალ-დემოკრატიული ფრაქცია შექმნა.[211] 1991 წლის აპრილში, რსფსრ-ის იუსტიციის სამინისტროში დარეგისტრირებიდან ერთი თვის შემდეგ, თავისუფალ-დემოკრატიულმა ფრაქციამ, კასპაროვის ჩათვლით, დატოვა პარტია.[211] ეს მოხდა მას შემდეგ, რაც პარტიის მეორე ყრილობაზე მიიღეს არა კასპაროვის და მურაშოვის, არამედ ალტერნატიული პროგრამა.[212] 1991 წელს კასპაროვმა დაიწყო თანამშრომლობა „Wall Street Journal“-თან, რომელიც დღემდე გრძელდება; კასპაროვი რეგულარულად აქვეყნებს იქ სტატიებს რუსულ პოლიტიკაზე.[213]

1991 წელს კასპაროვმა აშშ-ის უსაფრთხოების პოლიტიკის ცენტრისგან „ალის მცველის“ ჯილდო მიიღო; ამ ჯილდოს ანიჭებენ მოქალაქეებს, რომლებიც ეწევიან დემოკრატიული ღიღებულებების და ადამიანის უფლებათა პატივისცემისკენ მიმართულ საჯარო მოღვაწეობას.[214] მოგვიანებით, 2007 წლის დასაწყისში, კასპაროვის პოლიტიკური მოწინააღმდეგეები ამტკიცებდნენ, რომ კასპაროვი უსაფრთხოების პოლიტიკის ცენტრის კონსულტაციურ საბჭოში შედის; მტკიცებულებად მათ ორგანიზაციის საიტი მოჰყავდათ, სადაც მისი წევრების ჩამონათვალი იყო.[215] კასპაროვმა ბრალდებებს უპასუხა და განაცხადა, რომ არასდროს შედიოდა საბჭოში და დიდი ალბათობით, მისი სახელი იქ შეცდომით იყო დამატებული.[216] 2007 წლის აპრილში, საიტზე აღარ იყო კასპაროვის სახელი.[217]

1993 წლის ივნისში, კასპაროვი მონაწილეობდა საარჩევნო ბლოკი „რუსეთის არჩევანის“ შექმნაში.

1996 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებზე კასპაროვმა მხარი დაუჭირა ბორის ელცინს, რომელსაც იგი კომუნისტების ალტერნატივად განიხილავდა.[218] კასპაროვი ელცინის სასარგებლოდ აგიტაციასაც ეწოდიოდა.[219] შემდეგ წელს, კასპაროვი იყო ალექსანდრე ლებედის ფინანსური მრჩეველი; მათ თანამშრომლობა დაასრულეს მას შემდეგ, რაც ლებედმა გადაწყვიტა კრასნოიარსკის მხარის გუბერნატორობაზე ეყარა კენჭი.[220]

2000-იანი წლები

 
კასპაროვი „შეუწყობელთა მარშზე“, 2008

ვლადიმერ პუტინის პრეზიდენტად არჩევის შემდეგ, კასპაროვი მას თვლიდა „ახალგაზრდა, პრაგმატულ ლიდერად“, რომელსაც შეუძლია რუსეთის დემოკრატიად ქცევა, თუმცა, მალევე კასპაროვმა აზრი შეიცვალა.[221] 2001 წელს მან ხელი მოაწერა ტელეარხ „НТВ“-ს დასაცავ წერილს.[222] 2003 წელს, იყო კულტურისა და მეცნიერების მოღვაწეთა შორის, რომლებმაც მოუწოდეს რუსეთის ხელისუფლებას ჩეჩნეთში ომის შეჩერება და მოლაპარაკებების დაწყება.[223] 2004 წელს კასპაროვმა დააარსა კომიტეტი „208: თავისუფალი არჩევანი“ და მისი თავმჯდომარე გახდა.[224] გარდა ამისა, უფლებადამცველ ლუდმილა ალექსეევასთან და ელცინის ყოფილ მრჩეველ, გიორგი სატაროვთან ერთად მან დაიკავა სრულიად რუსეთის სამოქალაქო კონგრესის „რუსეთი დემოკრატიისთვის, დიქტატურის წინააღმდეგ“ (რსკ) თავმჯდომარის პოსტი. 2005 წლის 10 მარტს, როდესაც კასპაროვმა, იმხანად პუტინის ერთ-ერთმა ცნობილმა კრიტიკოსმა, სპორტული კარიერის დასრულების შესახებ განაცხადა და დაამატა, რომ რუსულ პოლიტიკაში მონაწილეობა მისი ახალი მიზანია.[225][226]

2005 წელს, კასპაროვი ჩაუდგა სათავეში „გაერთიანებულ სამოქალაქო ფრონტს“; ამავე პერიოდში, კომიტეტ 2008-ს მოღვაწეობა შეჩერდა.[227] 2006 წელს „რსკ“-ს ეგიდის ქვეშ მოსკოვში ჩატარდა კონფერენცია, რომელზეც გამოაცხადეს კოალიცია „სხვა რუსეთის“ შექმნის წინააღმდეგ. კოალიციაში უნდა გაერთიანებულიყვნენ სხვადასხვა შეხედულებების პოლიტიკური პარტიები, რომლებიც თანხმდებოდნენ, რომ აუცილებელი იყო ვლადიმერ პუტინისთვის და „ერთიანი რუსეთისთვის“ წინააღმდეგობის გაწევა და პრეზიდენტისგან უფლებამოსილების პარლამენტისთვის და რეგიონებისთვის გადაცემა.[228] 2006 წლიდან, კასპაროვი იყო „შეუწყობელთა მარშის“ერთ-ერთი ორგანიზატორი იყო. ამ პერიოდის განმავლობაში, კასპაროვის და „სხვა რუსეთის“ საქმიანობა მსხვილი რუსული მასმედიის მიერ იგნორირებული იყო.[229][230]

2007 წლის 30 სექტემბერს დაიწყო კამპანიის პრეზიდენტობის კანდიდატად დაყენების კამპანია. „სხვა რუსეთის“ კოალიციამ კასპაროვი ერთიან კანდიდატად აირჩია.[231] ნოემბერში, კასპაროვს ხუთდღიანი პატიმრობა მიუსაჯეს არასანქცირებულ მიტინგში მონაწილეობისთვის. კასპაროვის დაპატიმრება გააკრიტიკა არასამთავრობა ორგანიზაცია „Amnesty International“-მა და რუსეთის ხელისუფლებას მისი გათავისუფლებისკენ მოუწოდა.[232][233] 2016 წელს, ევროპის ადამიანთა უფლებების სასამართლომ ვერ აღმოაჩინა თავისუფლების და პიროვნების ხელშეუხებლობისუფლების დარღვევა, მაგრამ დაადგინა, რომ დაირღვა კასპაროვის უფლება თავისუფალ სასამართლოზე და შეკრების თავისუფლებაზე.[234] 2007 წლის 13 დეკემბერს, კასპაროვმა განაცხადა, რომ ხსნიდა საკუთარ კანდიდატურას საპრეზიდენტო არჩევნებიდან იმ მიზეზით, რომ ვერ მოახერხა დარეგისტრირებისთვის საჭირო ამომრჩეველთა კრების ჩატარება. კასპაროვის წარმომადგენლების თქმით, ყველამ, ვისაც კი მათ ფართის ქირის თხოვნით შესთავაზეს, უარი თქვა ამგვარი ღონისძიებისთვის ფართის მიცემაზე.[235] ამავე დროს, გამოკითხვების თანახმად, კასპაროვის მხარდაჭერა მცირე იყო და შესაბამისად, იმ არჩევნებში მას გამარჯვების დიდი შანსი არ ჰქონდა.[236][237] „რსკ“-ს წევრთა ნაწილმა ჩათვალა, რომ კასპაროვის საქმაინობა კონრესის აპოლიტიკურობის პრინციპს არღვევდა და ორგანიზაციიდან მისი გარიცხვა მოითხოვა; მათი მოთხოვნა არ დაკმაყოფილდა. 2007 წლის შემოდგომაზე, ალექსეევმა და სატაროვმა, რომელიც იმ დროს უკვე კასპაროვის ოპოზიციაში იმყოფებოდნენ, მას კონგრესის დატოვების თხოვნით მიმართეს. 2008 წლის 14 იანვარს მათ მოთხოვნა ხელმეორედ გააგზავნეს. რადგანაც კასპაროვმა ორივეჯერ თხოვნა უპასუხოდ დატოვა, ალექსეევამ და სატიროვმა 17 იანვარს თავად დატოვეს ორგანიზაციის რიგები.[238]

2008 წელს კასპაროვი გახდა გაერთიანებული ოპოზიციური დემოკრატიული მოძრაობა „სოლიდარობის“ ერთ-ერთი დამფუძნებელი. იმავე წლის 2008, დამფუძნებელ კრებაზე, იგი აირჩიეს ორგანიზაციის ფედერალური პოლიტსაბჭოს წევრად. იმ მომენტისთვის, კასპაროვი ითვლებოდა არსებული პოლიტიკური რეჟიმის ოპოზიციის ერთ-ერთ ლიდერად, თუმცა, მისი საქმიანობა არ იყო გაშუქებული ფედერალურ ტელეარხებზე და არ სარგებლობდა დიდი მხარდაჭერით მოსახლეობაში.[236][237][239]

2010-იანი წლები

 
გარი კასპაროვი „სოლიდარობის“ მიერ ორგანიზებულ მიტინგზე, 2010

2010 წელს „სოლადირობის“ რიგებში კონფლიქტმა იჩინა თავი. თავიდან, მოძრაობიდან გარიცხეს პოლიტსაბჭოს წევრი, სერგეი ჟავორონკოვი, ხოლო შემდეგ, კასპაროვთან უთანხმოებების გამო, ორგანიზაცია დატოვა ვლადიმერ მილოვმა.[240]

2010 წლის 10 მარტს კასპაროვმა ხელი მოაწერა რუსული ოპოზიციის მიმართვას „პუტინი უნდა წავიდეს“. მიმართვის მომზადების პროცესში კასპაროვი შედიოდა საავტორო ჯგუფში და ტექსტს ჯგუფის სხვა წევრებთან ათანხმებდა.[241] 2010 წლის გაზაფხულზე და ზაფხულზე მიდიოდა მიმართვის მხარდასაჭერი ხელმოწერების მოგროვება. შემოდგომასა და ზამთარში მოსკოვში ჩატარდა საპროტესტო აქციები პუტინის გადადგომის მოთხოვნით. მათში მონაწილეობა კასპაროვმაც მიიღო.

2011 წლის შემოდგომაზე კასპაროვმა მხარი დაუჭირა სახელმწიფო დუმაში არჩევნების ბოიკოტს. იმავე წლის ოქტომბერში სამოქალაქო ფორუმ „ბოლო შემოდგომაზე“ ჩატარდა არჩევნებთან დაკავშირებით სამი პოზიციის წარმომადგნელთა დებატები. მონაწილეობა მიიღეს გარი კასპაროვმა (ბოიკოტი), ბორის ნემცოვმა (ბიულეტენების გაფუჭება) და ალექსეი ნავალნიმ (ხმის მიცემა ნებისმიერი პარტიისთვის „ერთიანი რუსეთის“ გარდა). დებატებში გამარჯვებულად საზოგადოებამ ნავალნი აღიარა.[242] კასპაროვმა აგრეთვე მონაწილეობა მიიღო 2011 წლის დეკემბრის და 2012 წლის აქციებში.

2012 წლის 17 აგვისტოს კასპაროვი დააკავეს ხამოვნიჩესკის სასამართლოსთან, „Pussy Riot“-ის საქმესთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების გამოტანის დღეს. სამართალდამცავთა ცნობით, დაკავებისას კასპაროვმა პოლიციელს უკბინა. კასპაროვის თქმით, ეს მტკიცება ტყუილს წარმოადგენს; მან დაამატა, რომ პოლიციელებმა იგი დაკავებისას სცემეს.[243] 24 აგვისტოს კასპაროვი, რომელსაც პოლიციის თანამშრომლის დაუმორჩილებლობას ედავებოდნენ, სასამართლომ გაამართლა.[244]

2012 წლის 22 ოქტომბერს ოპოზიციის საკოორდინაციო საბჭოს არჩევნებში, საერთოსამოქალაქო სიაში 33,000 ხმით მესამე ადგილი დაიკავა.[245]

2013 წლის 7 აპრილს, „სოლიდარობის“ მეოთხე ყრილობაზე ცნობილი გახდა, რომ კასპაროვი აღარ მიიღებდა მონაწილეობას პოლიტსაბჭოს არჩევნებში, მაგრამ დარჩებოდა ორგანიზაციის წევრად.[246] თვითონ კასპაროვმა ეს გადაწყვეტილება ახსნა იმით, რომ არ ეთანხმებოდა სოლიდარობის „სახალხო თავისუფლების პარტიის დანამატად“ გადაქცევას და მონაწილეობას „აქტივობებში, რომლებიც არსებული ხელისუფლების ლეგიტიმაციას ახდენდა“.[247]

2013 წლის ივნისში კასპაროვმა განაცხადა, რომ არ აპირებდა რუსეთში დაბრუნებას და „კრემლში მჯდომ ბანდიტებთან“ ბრძოლას საერთაშორისო არენაზე გააგრძელებდა.[248] კასპაროვის თქმით, ლიეტუვაში ოპოზიციური აქტივისტებისთვის სემინარების ჩატარებისთვის და „მაგნიტსკის აქტის“ მხარდაჭერისთვის იგი სპეცსამსახურებში დაბარებას და სისხლის სამართლის საქმის აღძრას ელოდა. კასპაროვი შიშობდა, რომ მას ქვეყნიდან გაუსვლელობაზე მოუწევდა დათანხმება, რის გამოც მას აღარ ექნებოდა ლექციების კითხვის და ფონდების მუშაობის წარმართვის საშუალება. იმ მომენტიდან, კასპაროვმა დაიწყო ცხოვრება ნიუ-იორკში.[249] მან აგრეთვე განაცხადა, რომ სათავეში უდგას კომიტეტ „We Choose“-ს, რომელიც ემხრობა ირანში სამართლიანი არჩევნების ჩატარებას. კომიტეტი, რომელსაც კერძო მოქალაქეები აფინანსებენ, ატარებდა პარალელური არჩევნების მონიტორინგს; ალტერნატიულ არჩევნებში მონაწილეობა მიიღო 20-მა კანდიდატმა, რომელიც არჩევნებზე ხელისუფლებამ არ დაუშვა. „ამით ვარ დაკავებული ბოლო რამდენიმე თვე ლეონიდ ვოლკოვთან. ამოქმედებულია დემოკრატია—2-ის გაუმჯობესებული სისტემა. ეს არის ვირტუალური პლატფორმა, რომლითაც ჩატარდა არჩევნები ოპოზიციისს საკოორდინაციო საბჭოს. მე ვარ ჯერ კიდევ თებერვალში დაწყებული პროცესის არაფორმალური ორგანიზატორი. ვოლკოვი კი უშუალოდ ირანელებთან მუშაობს“.[250]

2014 წლის მარტში, ინტერნეტ-საიტი kasparov.ru იყო ერთ-ერთი იმ ოთხიდან, რომელიც „როსკომნადზორმა“ (რუს. Роскомнадзор — ინფორმაციული ტექონოლოგიების და მასობრივი კომუნიკაციების სფეროში რუსეთის ფედერალური საზედამხედველო სამსახური) გენერალური პროკურატურის მოთხოვნით, სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე დაბლოკა. პროკურატურის პოზიციის თანახმად, საიტებზე იყო „მოწოდებები კანონგარეშე მოღვაწეობის და დადგენილი წესრიგის დარღვევით ჩატარებულ მასობრივ ღონისძიებებში მონაწილეობის“.[251] 2014 წლის 6 აგვისტოს, მოსკოვის ხამოვნიჩესკის სასამართლომ ბლოკი კანონიერად აღიარა.[252]

2014 წელს კასპაროვმა გააკრიტიკა რუსეთის მიერ ყირიმის ანექსია[253] და რუსეთის მოქმედებები აღმოსავლეთ უკრაინაში; კასპაროვმა დასავლელ ლიდერებს მოუწოდა, პუტინზე ზეწოლა გაეძლიერებინათ.[254] კასპაროვი ყირიმს უკრაინის ტერიტორიად მიიჩნევს.[255][256][257] 2014 წლის 6 დეკემბერს, უკრაინის შეიარაღებული ძალების დღეს, კასპაროვმა ჩაატარა ერთდროული თამაშის სეანსი უკრაინული ჯარის მხარდასაჭერად.[258][259] მხარი დაუჭირა რუსული სოციალური ქსელების და საძიებო სისტემების აკრძალვას უკრაინაში და მოუწოდა სხვა ევროპულ ქვეყნებს, იგივე გაეკეთებინათ.[260] 2017 წლის ოქტომბერში, გამოვიდა რუსეთის საპრეზიდენტო არჩევნების ბოიკოტირების იდეით.[261]

ლიტერატურული საქმიანობა

თავისი კარიერის განმავლობაში, კასპაროვმა არაერთი წიგნი და სტატია დაწერა. 1985 წელს მან გამოსცა 86 საუკეთესო პარტიის და 14 საუკეთესო დასასრულის კრებული, რომელსაც „დროით გამოცდა“ ეწოდებოდა. როდესაც კასპაროვი 1987 წელს სევილიის მატჩისთვის ემზადებოდა, გამოვიდა მისი წიგნი „ორი მატჩი“, სადაც მოთხრობილი იყო მის საჩემპიონო მატჩზე და მატჩ-რევანშზე.[262]

ფართოდ გახდა ცნობილი კასპაროვის ავტობიოგრაფიული ნაშრომი „Child of Change“ („ცვლილებების შვილი“), რომელიც ინგლისურ ენაზე, 1987 წელს გამოვიდა. კასპაროვმა ტექსტი ჟურნალისტ დონალდ ტელფორდს უკარნახა, უკანასკნელმა კი მისი ლიტერატურული დამუშავება ჩაატარა.[263] ედუარდ უინტერი თავის რეცენზიაში ყურადღებას აქცევს ფაქტების დამახინჯებასა და დამალვას, თუმცა, ახასიათებს წიგნს როგორც პროფესიონალურ ნაშრომს და პოტენციალურ ბესტსელერს.[264] 1989 წელს, გამოჩნდა გადამუშავებული ვერსია რუსულ ენაზე; ამჯერად, წიგნის სახელი „ულიმიტო შერკინება“ იყო.

2003 წლის დასაწყისიდან, კასპაროვმა ჟურნალისტ და ჭადრაკის ოსტატ დიმიტრი პლისეცკისთან ერთად გამოუშვა წიგნების სერია „ჩემი დიდებული წინამორბედები“, რომელიც შეიცავდა წარსულის გამოჩენილი მოჭადრაკეების დეტალურ ბიოგრაფიას და მათი პარტიების ანალიზს. ბოლო, მეხუთე ტომი, კარპოვის და კორჩნოის ბიოგრაფიით, 2006 წელს გამოვიდა. დადებით გამოხმაურებასთან ერთად, წიგნმა დაიმსახურა კრიტიკა ანალიზების კორექტული ატრიბუციის გარეშე „სესხების“ და გავრცელებული უზუსტობების ტირაჟირების გამო.[265][266] სერიის მესამედან მეხუთე ტომში მითითებული იყო ბიბლიოგრაფია.[267]

2007 წელს კასპაროვმა გამოაქვეყნა ორი წიგნი „70-იანების სადებიუტო რევოლუცია“ და „ჭადრაკი, როგორც ცხოვრბის მოდელი“. პირველ წიგნი, რომელიც მან პლისეცკისთან ერთად დაწერა, ეძღვნება სადებიუტო თეორიაში მომხდარ ცვლილებებს, რომელსაც ადგილი ჰქონდა 1970-იან წლებში. კასპაროვის აზრით, სადებიუტო სტრატეგია, იმ მომენტიდან, ხასიათდება კონკრეტული ვარიანტების დამუშავებისგან უნივერსალური სქემების შექმნისკენ გადასვლით. ზუსტად იმ პერიოდში გამოიმუშავებს ვარიანტები, რომლებიც არღვევდნენ ადრე არსებულ კანონებს.[268] მეორე წიგნი ავტობიოგრაფიულ ხასიათს ატარებს; მასში კასპაროვი აღწერს, თუ როგორ იმოქმედა ჭადრაკმა მის მოღვაწეობაზე ბიზნესში და პოლიტიკაში.

1999 წელს კასპაროვმა დაწერა ოცდაორგვერდიან წინასიტყვაობა ანატოლი ფომენკოს და გლებ ნოსოვსკის წიგნ „შესავალი ახალ ქრონოლოგიაში (ახლა რომელი საუკუნეა?)“.[269] წიგნში აღწერილია ახალი ქრონოლოგიის თეორია, რომელსაც სამეცნიერო საზოგადოება ფსევდომეცნიერულად თვლის. კასპაროვმა, მთლიანობაში, მხარი დაუჭირა წიგნში აღწერილ იდეებს. მოგვიანებით, მან არაერთხელ განაცხადა, რომ ეჭვი ეპარება ისტორიულ მოვლენათა არსებული ქრონოლოგიის ჭეშმარიტებაში.[270] ალექსანდრე ნიკიტინის თქმით, კასპაროვი რაღაც მონაკვეთის განმავლობაში ფომენკოს ჯგუფს აფინანსებდა.[271] მოგვიანებით, მას „ახალ ქრონოლიგიასთან“ დაკავშირებული იმედები გაუცრუვდა.[272] წიგნში „ჭადრაკი, როგორც ცხოვრების მოდელი“ კასპაროვი „ახალ ქრონოლიგიას“ აღარ ახსენებს.[273]

2015 წელს გამოვიდა კასპაროვის წიგნი „ზამთარი დგება: რატომ უნდა შევაჩეროთ პუტინი და თავისუფალი სამყაროს სხვა მტრები“, რომელშიც იგი აკრიტიკებს ვლადიმერ პუტინს და დასავლელ ლიდერებს, რომლებიც, კასპაროვის აზრით, არ აკეთებენ საკმარისს პუტინის საწინააღმდეგოდ. წიგნში კასპაროვმა იდეალად აღიარა რონალდ რეიგანი, როგორც ადამიანი, რომელმაც შეიტანა ძირითადი წვლილი ცივ ომში გამარჯვებისთვის. წიგნში არის კასპაროვის მოწოდება მკითხველისდამი: დიქტატორთა მიმართებაში, უპირველეს ყოვლისა, მორალურ-ეთიკური ნორმებით ვიხელმძღვანელოთ. ჟურნალისტების მოსაზრებით, წიგნი „ცოცხლად“ და აგრესიულადაა დაწერილი, თუმცა, არის ზედაპირული და არასამართლიანი ანალიზის და შეფასების დროს.[274][275]

ბიზნეს-საქმიანობა

1990 წლის აგვისტოში კასპაროვი გახდა რადიოსადგური „Эхо Москвы“-ს ერთ-ერთი თანადამფუძნებელი. კასპაროვი აგრეთვე ფლობდა აქციების საკმაოდ დიდ პაკეტს.[211][276] 1990-იანი წლების შუა პერიოდში, მან თავისი აქციები ვლადიმერ გუსინსკის მიჰყიდა. იმავე პერიოდში, დააარსა კომპანია „Каспаров-консалтинг“, რომელიც დაკავებული იყო ინვესტორების კონსულტაციით და ავიაგადაზიდვების ორგანიზაციით. კასპაროვი აგრეთვე გახდა საინვესტიციო ფონდ "Russia Growth Fund"-ის თანადამფუძნებელი და მმართველი.[211] 2001 წელს განაცხადა, რომ წყვეტდა ბიზნეს-საქმიანობას რუსეთში და აქტივები საზღვარგარეთ გაჰქონდა.[277]

1999 წელს, ინტერნეტ-ბიზნესის მსოფლიო ბუმის დროს, კასპაროვმა და რამდენიმე ისრაელელმა ბიზნესმენმა დააარსა კომპანია „Kasparov Chess Online“. საიტზე, მომხმარებლებს შეეძლოთ გარკვეული საფასურის სანაცვლოდ ჭადრაკთან დაკავშირებული სერვისის მიღება. კომპანიისა და ინტერნეტ-პორტალის შექმნაზე დაიხარჯა 9 მილიონი აშშ დოლარი. 2002 წლის ბოლოში პორტალი დაიხურა დაფინანსების არარსებობის გამო, ხოლო კომპანიას, რომლის შენახვაც წამგებიანი იყო, ლიკვიდაცია ჩაუტარდა.[278][279]

აგრეთვე გამოიცა საჭადრაკო პროგრამები, რომელთა შექმნაშიც კასპაროვმა მონაწილეობა მიიღო და რომლებიც მის სახელს იყენებენ:

სხვადასხვა დროს, კასპაროვმა მიიღო „Pepsi“-ს, „Altavista“-ს და „ING“-ს სარეკლამო რგოლებში.[285] 2010 წელს, კასპაროვის თქმით, მისი შემოსავლის ძირითადი წყარო ლექციების კითხვა იყო.[286].

პირადი ცხოვრება

კასპაროვი სამჯერ იყო დაქორწინებული. შვილი მას სამივე მეუღლისკან ჰყავს.

1989 წელს იგი დაქორწინდა მოსკოვის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფილოლოგიური ფაკულტეტის დამთავრებულ და გიდ-თარჯიმან მარია არაპოვაზე, რომელიც მან სამი წლით ადრე გაიცნო. 1992 წელს მათ გაუჩნდათ ქალიშვილი პოლინა, 1993 წელს კი ისინი დაშორდნენ. მოგვიანებით, მარია და პოლინა აშშ-ში გადავიდნენ.

1996 წელს კასპაროვი დაქორწინდა 18 წლის ეკონომოკის ფაკულტეტის სტუტენტ იულია ვოვკზე. იმავე წლის ბოლოს, მათ გაუჩნდათ ვაჟი ვადიმი. 2005 წელს მეუღლეები დაშორდნენ.

1984-1986 წლებში კასპაროვს ჰქონდა რომანი მსახიობ მარინა ნეელოვასთან.[287] ზოგიერთი წყაროს თანახმად, კასპაროვი ნეელოვას შვილის, ვერონიკას (დ. 1987) მამაა. წიგნ „ცვლილებათა შვილში“ კასპაროვი ამას უარყოფს.[288] მოგვიანებით მიცემულ ინტერვიუებში, კასპაროვი ამ კითხვაზე კონკრეტულ პასუხს არ სცემდა. ნეელოვას ამ თემასთან დაკავშირებით საჯარო კომენტარი არასოდეს გაუკეთებია.[289]

2005 წელს კასპაროვი დაქორწინდა სანქტ-პეტერბურგელ დარია ტარასოვაზე. 2006 წელს მათ გაუჩნდათ ქალიშვილი აიდა,[290] ხოლო 2015 წლის 6 ივლისს ვაჟი ნიკოლოზი.[291]

კასპაროვი ფლობს უძრავ ქონებას მოსკოვში, სანქტ-პეტერბურგში, ნიუ-იორკში და ნიუ-ჯერსიში.[292][293]

2013 წელს კასპაროვმა შეიტანა განაცხადი ლატვიის მოქალაქეობის მიღებაზე, თუმცა, უარი მიიღო.[294] 2014 წლის თებერვალში მიიღო ხორვატიის მოქალაქეობა, სადაც ფლობს სახლს ქალაქ მაკარსკაში.[295]

ჯილდოები და პრემიები

სპორტული შედეგები

ტურნირები

წყარო:[296]

წელი ქალაქი ტურნირი + − = შედეგი ადგილი
1975 ვილნიუსი სსრკ-ს ჩემპიონატი ჭაბუკთა შორის 4 2 3 5½/9 8—10
1976 თბილისი სსრკ-ს ჩემპიონატი ჭაბუკთა შორის 5 0 4 7/9 1
ვატინი მსოფლიოს ჩემპიონატი კადეტთა შორის (18 წლამდე) 5 2 2 6/9 3—6
1977 რიგა სსრკ-ს ჩემპიონატი ჭაბუკთა შორის 8 0 1 8½/9 1
კან-სუნ-მიერი სოფლიოს ჩემპიონატი კადეტთა შორის (18 წლამდე) 6½ 2 3 7/11 3
1978 მინსკი სოკოლსკის მემორიალი 11 2 4 13/17 1
დაუგავპილსი სსრკ-ს ჩემპიონატი (ნახევარფინალი) 6 1 6 9/13 1
თბილისი სსრკ-ს ჩემპიონატი, 1978 4 4 9 8½/17 9
1979 ბანია-ლუკა საერთაშორისო ტურნირი 8 0 7 11½/15 1
მინსკი სსრკ-ს ჩემპიონატი, 1979 6 3 8 10/17 3—4
1980 ბაქო საერთაშორისო ტურნირი 8 0 7 11½/15 1
დორტმუნდი მსოფლიოს ჩემპიონატი იუნიორთა შორის (20 წლამდე) 8 0 5 10½/13 1
1981 მოსკოვი საერთაშორისო ტურნირი 3 1 9 7½/13 2—4
ტილბურგი საერთაშორისო ტურნირი 3 3 5 5½/11 6—8
ფრუნზა სსრკ-ს ჩემპიონატი, 1981 10 2 5 12½/17 1—2
ბუგოინო საერთაშორისო ტურნირი 6 0 7 9½/13 1
1982 მოსკოვი საზონათშორისო ტურნირი, 1982 7 0 6 10/13 1
ნიკშიჩი საერთაშორისო ტურნირი 9 1 4 11/14 1
ბრიუსელი საერთაშორისო ტურნირი 6 1 3 7½/10 1
1987 ბრიუსელი საერთაშორისო ტურნირი 8½/11 1—2
1988 ამსტერდამი საერთაშორისო ტურნირი 6 0 6 9/12 1
ბელფორი საერთაშორისო ტურნირი 9 1 5 11½/15 1
მოსკოვი სსრკ-ს ჩემპიონატი, 1988 6 0 11 11½/17 1—2
რეიკიავიკი საერთაშორისო ტურნირი 6 1 10 11/15 1
1989 ბარსელონა საერთაშორისო ტურნირი 7 1 8 11/16 1—2
შელეფტეო საერთაშორისო ტურნირი 4 0 11 9½/15 1—2
ტილბურგი საერთაშორისო ტურნირი 10 0 4 12/14 1
ბელგრადი საერთაშორისო ტურნირი 9½/11 1
1990 ლინარესი საერთაშორისო ტურნირი 6 1 4 8/11 1
1991 ლინარესი საერთაშორისო ტურნირი 6 1 6 9/13 2
ამსტერდამი საერთაშორისო ტურნირი 2 0 7 5½/9 3—4
ტილბურგი საერთაშორისო ტურნირი 7 1 6 10/14 1
რეჯო-ნელ-ემილია საერთაშორისო ტურნირი 3 1 5 5½/9 2—3
1992 ლინარესი საერთაშორისო ტურნირი 7 0 6 10/14 1
დორტმუნდი საერთაშორისო ტურნირი 5 2 2 6/9 1—2
1993 ლინარესი საერთაშორისო ტურნირი 7 0 6 10/13 1
1994 ამსტერდამი საერთაშორისო ტურნირი 3 1 2 4/6 1
ნოვგოროდი საერთაშორისო ტურნირი 4 0 6 7/10 1—2
ჰორგენი საერთაშორისო ტურნირი 6 0 5 8½/11 1
1995 რიგა ტალის მემორიალი 5 0 5 7½/10 1
ჰორგენი საერთაშორისო ტურნირი 1 1 8 5/10 5
ნოვგოროდი საერთაშორისო ტურნირი 4 0 5 6½/9 1
1996 ამსტერდამი საერთაშორისო ტურნირი 5 1 3 6½/9 1—2
დოს-ერმანასი საერთაშორისო ტურნირი 3 1 5 5½/9 3—4
ლას-პალმასი საერთაშორისო ტურნირი 3 0 7 6½/10 1
1997 ლინარესი საერთაშორისო ტურნირი 7 1 3 8½/11 1
ნოვგოროდი საერთაშორისო ტურნირი 4 1 5 6½/10 1
ტილბურგი საერთაშორისო ტურნირი 6 1 4 8/11 1—3
1998 თელ-ავივი სეანსი ისრაელის ნაკრებთან 7/8
ლინარესი საერთაშორისო ტურნირი 1 0 11 6½/12 3—4
1999 ვეიკ-ან-ზე საერთაშორისო ტურნირი 8 1 4 10/13 1
ლინარესი საერთაშორისო ტურნირი 7 0 7 10½/14 1
სარაევო საერთაშორისო ტურნირი 5 0 4 7/9 1
2000 ვეიკ-ან-ზე საერთაშორისო ტურნირი 6 0 7 9½/13 1
ლინარესი საერთაშორისო ტურნირი 2 0 8 6/10 1
სარაევო საერთაშორისო ტურნირი 6 0 5 8½/11 1
2001 ვეიკ-ან-ზე საერთაშორისო ტურნირი 5 0 8 9/13 1
ლინარესი საერთაშორისო ტურნირი 5 0 5 7½/10 1
ნურ-სულთანი საერთაშორისო ტურნირი 4 0 6 7/10 1
2002 ლინარესი საერთაშორისო ტურნირი 4 0 8 8/12 1
2003 ლინარესი საერთაშორისო ტურნირი 2 1 9 6½/12 3—4
2004 ლინარესი საერთაშორისო ტურნირი 1 0 11 6½/12 2—3
მოსკოვი რუსეთის ჩემპიონატი, 2004 5 0 5 7½/10 1
2005 ლინარესი საერთაშორისო ტურნირი 5 1 6 8/12 1

მატჩები

წყარო:[297].

წელი ქალაქი შეჯიბრი + − = შედეგი
1983 მოსკოვი პრეტენდენტთა მეოთხედფინალური მატჩი ალექსანდრე ბელიავსკისთან 4 1 4 6:3
ლონდონი პრეტენდენტთა ნახევარფინალური მატჩი ვიქტორ კორჩნოისთან 4 1 6 7:4
1984 ვილნიუსი პრეტენდენტთა ფინალური მატჩი ვასილი სმისლოვთან 4 0 9 8½:4½
1984/85 მოსკოვი მატჩი მსოფლიოს ჩემპიონობისთვის ანატოლი კარპოვთან (შეჩერებული) 3 5 40 23:25
1985 ჰამბურგი მატჩი რობერტ ჰაბნერთან 3 0 3 4½:1½
ბელგრადი მატჩი ულფ ანდერსონთან 2 0 4 4:2
მოსკოვი მატჩი მსოფლიოს ჩემპიონობისთვის ანატოლი კარპოვთან 5 3 16 13:11
ჰილვერსამი მატჩი იან ტიმანთან 3 1 2 4:2
1986 ბაზელი მატჩი ენტონი მეილსთან 5 0 1 5½:½
ლონდონი/ლენინგრადი მატჩი მსოფლიოს ჩემპიონობისთვის ანატოლი კარპოვთან 5 4 15 12½:11½
1987 სევილია მატჩი მსოფლიოს ჩემპიონობისთვის ანატოლი კარპოვთან 4 4 16 12:12
1989 ნიუ-იორკი მატჩი კომპიუტერ „Deep Thought“-თან 2 0 0 2:0
1990 ნიუ-იორკი/ლიონი მატჩი მსოფლიოს ჩემპიონობისთვის ანატოლი კარპოვთან 4 3 17 12½:11½
1993 ლონდონი მატჩი მსოფლიოს ჩემპიონობისთვის ნაიჯელ შორტთან („პსა“-ს ვერსიით) 6 1 13 12½:7½
1995 ლონდონი მატჩი მსოფლიოს ჩემპიონობისთვის ვიშვანატან ანანდთან („პსა“-ს ვერსიით) 4 1 13 10½:7½
1996 ფილადელფია მატჩი კომპიუტერ „Deep Blue“-სთან 3 1 2 4:2
1997 ნიუ-იორკი მატჩი კომპიუტერ „Deep Blue“-სთან 1 2 3 2½:3½
2000 ლონდონი მატჩი მსოფლიოს ჩემპიონობისთვის ვლადიმერ კრამნიკთან („პსა“-ს ვერსიით) 0 2 13 6½:8½
2003 ნიუ-იორკი მატჩი კომპიუტერულ პროგრამა „Deep Junior“-თან 1 1 4 3:3
ნიუ-იორკი მატჩი კომპიუტერულ პროგრამა „Deep Fritz“-თან 1 1 2 2:2
2009 ვალენსია მატჩი სწრაფ ჭადრაკში და ბლიცში ანატოლი კარპოვთან 9:3

საჭადრაკო ოლიმპიადები

გარი კასპაროვმა მონაწილეობა მიიღო რვა ოლიმპიადაში. ოთხჯერ საბჭოთა კავშირის, ოთხჯერ კი რუსეთის შემადგენლობაში. 1980 წელს იგი იყო მეორე სათადარიგო მოთამაშე, 1982 წელს თამაშობდა მეორე დაფაზე, ხოლო დანარჩენ ოლიმპიადებზე პირველ.[296][298]

წელი ქალაქი ოლიმპიადის ნომერი + − = შედეგი გუნდის ადგილი პირადი ადგილი
1980 ვალეტა XXIV 8 1 3 9½/12 1 3
1982 ლუცერნი XXV 6 0 5 8½/11 1 3
1986 დუბაი XXVII 7 1 3 8½/11 1 1
1988 სალონიკი XXVIII 7 0 3 8½/10 1 1
1992 მანილა XXX 7 0 3 8½/10 1 1
1994 მოსკოვი XXXI 4 1 5 6½/10 1 17
1996 ერევანი XXXII 5 0 4 7/9 1 2
2002 ბლედი XXXV 6 0 3 7½/9 1 4

ევროპის გუნდური ჩემპიონატები

კასპაროვმა მონაწილეობა მიიღო ევროპის ორ ჩემპიონატზე: 1980 წელ, სსრკ-ს ნაკრებში მეორე სათადარიგოს რანგში და 1992 წელს, უკვე რუსეთის სახელით, პირველ დაფაზე.[299].

წელი ქალაქი + − = შედეგი გუნდის ადგილი პირადი ადგილი
1980 სკარა 5 0 1 5½/6 1 1
1992 დებრეცენი 4 0 4 6/8 1 1
9 0 5 82.1 %

გარი კასპაროვის ბიბლიოგრაფია

  • Сицилианская защита. Схевенинген / в соавторстве с А. С. Никитиным. — М.: Физкультура и спорт, 1984. — 240 с. — (Теория дебютов). (სიცილური დაცვა. სხევენინგენი / ა. ნიკიტინთან თანაავტორობაში. მოსკოვი, გამომცემლობა „Физкультура и спорт“, 1984. 240 გვ.)
  • Испытание временем. Баку : Азернешр, 1985. 297 с. (გამოცდა დროით. ბაქო. 1985, 297 გვ.)
  • Child of Change. — United States Chess Federation, 1987. — 256 p. — ISBN 978-0091727222 (ცვლილებათა შვილი. აშშ-ის ჭადრაკის ფედერაცია. 1987, 256 გვ.)
  • Два матча : Матч и матч-реванш на первенство мира. Москва : Физкультура и спорт, 1987. 254, [2] с., [16] л. ил. (ორი მატჩი : მატჩი და მატჩ-რევანში მსოფლიოს პირველობისთვის. მოსკოვი, ფიზკულტურა და სპორტი, 1987. 245 გვ.)
  • Безлимитный поединок. Москва : Физкультура и спорт, 1989. 190, [2] с., [24] л. ил. ISBN 5-278-00297-2. (2-е изд.: Москва : Интербук, 1990. 189, [3] с., [8] л. ил. ISBN 5-7664-0144-2.) (ულიმიტო შერკინება. მოსკოვი, ფიზკულტურა და სპორტი, 1989. 190 გვ/ მეორე გამოცემა: მოსკოვი, ინტერბუკი, 1990, 189 გვ.)
  • Мои великие предшественники. Москва : РИПОЛ Классик, 2003—2006. (Великие шахматисты мира): (ჩემი დიდებული წინამორბედები, მოსკოვი, 2003-2006)
  1. От Стейница до Алехина. 2003. 508 с., [16] л. ил. ISBN 5-7905-1997-0. (Доп. тираж 2005). (სტეინიციდან ალიოხინამდე)
  2. От Эйве до Таля. 2003. 526, [1] с., [32] л. ил. ISBN 5-7905-1996-2. (ეივედან ტალამდე)
  3. От Петросяна до Спасского. 2004. 381, [1] с., [24] л. ил. ISBN 5-7905-2979-8. (პეტროსიანიდან სპასკიმდე)
  4. Фишер и звёзды Запада. 2005. 542, [1] с., [24] л. ил. ISBN 5-7905-3317-5. (ფიშერი და დასავლეთის ვარვსკვლავები)
  5. Карпов и Корчной. 2006. 526, [1] с., [24] л. ил. ISBN 5-7905-4206-9. (კარპოვი და კორჩნოი)
  • Позиция. Москва: ОГИ, 2005. ISBN 5-94282-353-7, 9785942823535 (პოზიცია. 2005, მოსკოვი)
  • Дебютная революция 70-х. Москва : РИПОЛ классик, 2007. 443, [3] с. (Современные шахматы). ISBN 978-5-7905-5078-2. (70-იანების სადებიუტი რევოლუცია. 2007, მოსკოვი)
  • How Life Imitates Chess: Making the Right Moves, from the Board to the Boardroom. — New York: Bloomsbury USA, 2007. — 240 p. — ISBN 978-1596913875. (როგორ მოქმედებს ჭადრაკი ცხოვრებაზე: სწორი სვლების გაკეთება, დაფიდან სხდომის დარბაზამმდე) (რუსული თარგმანი — Шахматы как модель жизни. — М.: Эксмо, 2007. — ISBN 978-5-699-22620-7.)
  • Великое противостояние. Мои поединки с Анатолием Карповым. В 3 томах. (დიდებული დაპირისპირება. ჩემი დუელი ანატოლი კარპოვთან. სამ ტომში)

Том 1. 1975—1985 . Москва : Рипол 448 с.: 32 c. ил. 496 с. ISBN 978-5-386-00946-5 (в сотрудничестве с Дмитрием Плисецким) Том 2. 1986—1987. Москва : Рипол классик, 2009, 496 с. ISBN 978-5-386-01673-9 Том 3. 1988—2009 Москва : Рипол классик, 2009. ISBN 978-5-386-01673-9

  • Winter Is Coming: Why Vladimir Putin and the Enemies of the Free World Must Be Stopped. — New York: PublicAffairs, 2015. — 320 p. — ISBN 978-1610396202. (ზამთარი დგება: რატომ უნდა შევაჩეროთ ვლადიმერ პუტინი და თავისუფალი მსოფლიოს მტრები)
  • Deep Thinking: Where Machine Intelligence Ends and Human Creativity Begins. — New York: PublicAffairs, 2017. — 304 p. — ISBN 978-1610397865. (ღრმა ფიქრი: სად მთავრდება მანქანათა ჭკუა და იწყება ადამიანთა შემოქმედება)

ლიტერატურა

  • Васильев Ю. А. Диалоги с Каспаровым. — М.: Терра-спорт, 2001. — 239, [1] с. — (Библиотечка «Спорт-Экспресс»). — ISBN 5-93127-150-3.
  • Гуфельд Э. Е. Гарри Каспаров. — Тбилиси: Ганатлеба, 1987. — [8] л. ил.; 230, [1] с.
  • Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. — М.: АСТ, 2009. — 512 с. — ISBN 978-5-17-057379-0.
  • Никитин А. С. С Каспаровым ход за ходом, год за годом. — М., 1964, 1998. — [4] л. ил.; 349 с.
  • Суэтин, А. С. Столь долгое противоборство. — М.: Московский рабочий, 1989. — 224 с. — ISBN 5-239-00612-1.
  • Keene, R. How to Beat Gary Kasparov. — Hardinge Simpole Pub., 2002. — 196 p. — ISBN 9781843820611.
  • Stohl, I. Garry Kasparov's Greatest Chess Games. — Gambit, 2005. — Т. I. — 318 p. — ISBN 9781904600329.
  • Stohl, I. Garry Kasparov's Greatest Chess Games. — Gambit, 2006. — Т. II. — 349 p. — ISBN 9781904600435.

რესურსები ინტერნეტში

კომენტარები

  1. ↑ გამომდინარეობს კასპაროვის (Каспаров) და კარპოვის (Карпов) გვარებიდან
  2. ↑ მოგება უდრის 1 ქულას, ხოლო ფრე ნახევარ ქულას. ამგვარი აღნიშვნის დროს, +-ით აღინიშნება გამარჯვება, =-ით ყაიმი, ხოლო მინუსით (-) მარცხი. მაგალითად, +7 =5 -2 უდრის შვიდ გამარჯვებას, ხუთ ყაიმს და ორ მარცხს.
  3. ↑ ვიქტორ კორჩნოიმ 1976 წელს, ნიდერლანდებში ყოფნისას, უარი თქვა საბჭოთა კავშირში დაბრუნებაზე და პოლიტიკური თავშესაფარი მოითხოვა. საბოლოო ჯამში, იგი შვეიცარიის მოქალაქე გახდა და ამ ქვეყნის სახელით მონაწილეობდას სხვადასხვა ტურნირებში
  4. ↑ მაშინდელი რეგლამენტის თანახმად, დამარცხებულ ჩემპიონს ჰქონდა მატჩ-რევანშის მოთხოვნის უფლება
  5. ↑ პარტიის გადადების შემთხვევაში, თამაში გადადების მომენტში არსებული პოზიციიდან გრძელდება
  6. ↑ შემოკლებით „ეგმ“ (რუს. Электро́нно-вычисли́тельная маши́на; ЭВМ)

სქოლიო

  1. ↑ FIDE Ratings and Statistics
  2. ↑ chessgames.com — 2001.
  3. ↑ 365Chess — 2007.
  4. ↑ 4.0 4.1 Барден, Леонард. (19 იანვარი, 2008) Obituary: Bobby Fischer. The Guardian. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-11. ციტირების თარიღი: 2010-12-13.
  5. ↑ 5.0 5.1 Рохер, Ф.. (12 მარტი, 2005) Каспаров: король уходит со сцены. BBC. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-11. ციტირების თარიღი: 2010-12-13.
  6. ↑ FIDE Rating List :: July 1993, FIDE Rating List :: January 1994, FIDE Rating List :: July 1994, FIDE Rating List :: January 1995.
  7. ↑ FIDE Rating List :: January 1996
  8. ↑ Каспаров — 2851. Спорт-Экспресс (27 მაისი, 1999). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-11. ციტირების თარიღი: 2010-12-11.
  9. ↑ FIDE Rating List :: July 1999
  10. ↑ 10.0 10.1 Доспехов, А.. (12 დეკემბერი 2012) Магнус Карлсен наиграл на рекорд. Коммерсантъ. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-12-15. ციტირების თარიღი: 2012-12-12.
  11. ↑ Каспаров, Г.. (7 ივნისი, 2013) Я хочу прояснить ситуацию. Каспаров.ру. ციტირების თარიღი: 2014-01-10.
  12. ↑ Биография. каспаров.ру. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-11. ციტირების თარიღი: 2011-02-21.
  13. ↑ Garry Kasparov, Encyclopaedia Britannica.
  14. ↑ Спросите Каспарова. Газета.ру. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-03-27. ციტირების თარიღი: 2011-02-21.
  15. ↑ გარი კასპაროვი, ლენტაპედია
  16. ↑ 16.0 16.1 16.2 Е. Гик Гарри — вундеркинд и гений игры // «Наука и жизнь» № 9, 2005
  17. ↑ Каспаров, Г. К. Безлимитный поединок. — М.: Физкультура и спорт, 1989. — С. 7. — 192 с. — ISBN 5-278-00297-2.
  18. ↑ Никитин, А. С. Первые шаги // 64 — Шахматное обозрение. — М., 1997. — № 9. — С. 26—29.
  19. ↑ Каспаров, Г. К. Безлимитный поединок. — М.: Физкультура и спорт, 1989. — С. 9. — 192 с. — ISBN 5-278-00297-2.
  20. ↑ [Garry Kasparov: The Master's Next Move http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,1604889,00.html]. Time (29 марта 2007). Проверено 6 марта 2011. Архивировано 11 августа 2011 года.
  21. ↑ Никитин, А. С. Первые шаги // 64 — Шахматное обозрение. — М., 1997. — № 9. — С. 26—29.
  22. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 323—441.
  23. ↑ Никитин, А. С. Первые шаги // 64 — Шахматное обозрение. — М., 1997. — № 9. — С. 26—29.
  24. ↑ Никитин, А. С. Первые шаги // 64 — Шахматное обозрение. — М., 1997. — № 9. — С. 26—29.
  25. ↑ Гарри — вундеркинд и гений игры (продолж.) // «Наука и жизнь» № 10, 2005
  26. ↑ Гарри — вундеркинд и гений игры (продолж.) // «Наука и жизнь» № 10, 2005
  27. ↑ Никитин, А. С. Первые прыжки // 64 — Шахматное обозрение. — М., 1997. — № 10. — С. 32—35
  28. ↑ Никитин, А. С. Первые прыжки // 64 — Шахматное обозрение. — М., 1997. — № 10. — С. 32—35.
  29. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 323—324.
  30. ↑ Innes, Phil Chessville Plays 20 Questions with GM András Adorján დაარქივებული 2011-07-09 საიტზე Wayback Machine. . chessville.com. Проверено 23 ноября 2010. Архивировано 11 августа 2011 года.
  31. ↑ Глуховский, М. Он не боится шишек // Советский спорт. — Вып. 68(16018).
  32. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 100—103.
  33. ↑ Асриян, В. От Макогонова до Каспарова. ChessPro (2010). Проверено 23 ноября 2010. Архивировано 11 августа 2011 года.
  34. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 328—329.,
  35. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 99.
  36. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 357.,
  37. ↑ Гарри — вундеркинд и гений игры (продолж.) // «Наука и жизнь» № 1, 2006
  38. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 332.
  39. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 331.
  40. ↑ Шипов, С. Ю, Гарри Каспаров. ChessPro. Проверено 3 декабря 2010. Архивировано 11 августа 2011 года.
  41. ↑ Byrne, R. Karpov Outpoints Top Rival in Team Olympiad. New York Times (26 декабря 1982). Проверено 3 декабря 2010. Архивировано 11 августа 2011 года.
  42. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 290—291.
  43. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 127.
  44. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 295—296.
  45. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 299.
  46. ↑ Батуринский В. Д. Страницы шахматной жизни. — М.: Физкультура и спорт, 1990. — С. 160. — 208 с. — ISBN 5278002662.,
  47. ↑ Батуринский В. Д. Страницы шахматной жизни. — М.: Физкультура и спорт, 1990. — С. 163. — 208 с. — ISBN 5278002662.
  48. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 200.
  49. ↑ Батуринский В. Д. Страницы шахматной жизни. — М.: Физкультура и спорт, 1990. — С. 168. — 208 с. — ISBN 5278002662.
  50. ↑ Schmemann, S. A Stormy Halt for World Chess Match. New York Times (16 февраля 1985). Проверено 6 февраля 2011. Архивировано 11 августа 2011 года.
  51. ↑ Крогиус Н. В. Шахматы. Игра и жизнь. Феникс, 2011,
  52. ↑ Garry Kasparov: The Master's Next Move. Time (29 марта 2007). Проверено 6 марта 2011. Архивировано 11 августа 2011 года.
  53. ↑ Scmemann, S. Karpov and Kasparov Gird for Big Chess Match. The New York Times (3 сентября 1985). Проверено 26 марта 2011. Архивировано 11 августа 2011 года.
  54. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 207.
  55. ↑ Гик, Е. Я. Гарри — вундеркинд и гений игры. Эпилог // Наука и жизнь. — 2006. — Вып. 2.
  56. ↑ Суэтин, А. С. Столь долгое противоборство. С. 52.
  57. ↑ Суэтин, А. С. Столь долгое противоборство. С. 56.
  58. ↑ Окунев, Д.; Бектемиров, Ф. Карлсен уступил только Каспарову. Газета.ру (22 ноября 2013 года). Проверено 9 декабря 2014.
  59. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 42—43.
  60. ↑ Акопян, В. А. Моё слово о патриархе დაარქივებული 2010-09-29 საიტზე Wayback Machine. // 64 — Шахматное обозрение. — 2005. — Вып. 5. Архивировано 29 сентября 2010 год
  61. ↑ Каспаров, [ https://lenta.ru/lib/14160200/Гарри[მკვდარი ბმული] Кимович в Лентапедии]
  62. ↑ Гарри — вундеркинд и гений игры (продолж.) // «Наука и жизнь» № 10, 2005
  63. ↑ Суэтин, А. С. Столь долгое противоборство. С. 108—110.
  64. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 227.
  65. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 229—230.
  66. ↑ Каспаров, Г. Великое противостояние. Мои поединки с Анатолием Карповым. 1986 - 1987. — М.: РИПОЛ классик, 2009. — Т. 2. — С. 11, 260—261. — 456 с. — ISBN 9785386016739.
  67. ↑ Meine Mafia, deine Mafia // Spiegel. — 1986. — Вып. 50.
  68. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 15.
  69. ↑ Суэтин, А. С. Столь долгое противоборство. С. 152—153.
  70. ↑ Суэтин, А. С. Столь долгое противоборство. С. 154—155.
  71. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 235—236.
  72. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 175—178.
  73. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 332—336.
  74. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 341.
  75. ↑ Byrne, R. Chess. New York Times (7 ноября 1989). Проверено 4 декабря 2010. Архивировано 11 августа 2011 года.
  76. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 103—104.
  77. ↑ Глуховский, М. Линарес без Каспарова. ChessPro (2006 г.). Проверено 5 марта 2011. Архивировано 11 августа 2011 года.
  78. ↑ Татарский, Н. Без СССР: Каспаров и Карпов играли под разными флагами. Радио Свобода (26 декабря 2005). Проверено 25 марта 2011. Архивировано 26 сентября 2009 года.,
  79. ↑ «With a Draw, Kasparov Keeps Title» by Steven Greenhouse / December 27, 1990 // New York Times (Проверено 24 марта 2011)
  80. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 323—441.
  81. ↑ Глуховский, М. Линарес без Каспарова. ChessPro (2006 г.). Проверено 5 марта 2011. Архивировано 11 августа 2011 года.
  82. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 91.
  83. ↑ Prasad, R. Looking back at Dortmund. ChessBase (26 июля 2003). Проверено 16 марта 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  84. ↑ Глуховский, М. Линарес без Каспарова. ChessPro (2006 г.). Проверено 5 марта 2011. Архивировано 11 августа 2011 года.
  85. ↑ Авербах, Ю. Л. О чём молчат фигуры. — М.: РИПОЛ классик, 2007. — С. 286—287. — 320 с. — ISBN 978-5-7905-4946-5.
  86. ↑ Авербах, Ю. Л. О чём молчат фигуры. — М.: РИПОЛ классик, 2007. — С. 288—289. — 320 с. — ISBN 978-5-7905-4946-5.
  87. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 249.
  88. ↑ Дворкович В. Сюрприз — прецедент. // «64 — Шахматное обозрение». — 1993. — № 7—8. — С. 33.
  89. ↑ Cafferty, B. Chess: Year In Review 1993. Britannica. Проверено 23 декабря 2010. Архивировано 21 августа 2011 года.,
  90. ↑ Карпов вновь сразится с Каспаровым. BBC (21 сентября 2009). Проверено 21 февраля 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  91. ↑ A Recent History of Professional Chess with Garry Kasparov. ChessBase (8 апреля 2002). Проверено 21 февраля 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  92. ↑ Friedel, F. Linares: The Anibal Hall of Fame. ChessBase (5 марта 2009). Проверено 15 декабря 2010. Архивировано 21 августа 2011 года.
  93. ↑ Sonas, J. The Greatest Chess Player of All Time – Part III. ChessBase (6 мая 2005). Проверено 15 декабря 2010. Архивировано 21 августа 2011 года.
  94. ↑ Peters, J. Chess. Highlights Of 1994. Los Angeles Times (1 января 1995). Проверено 15 декабря 2010. Архивировано 21 августа 2011 года.
  95. ↑ Barden, L. Sweet revenge for Kasparov's opponent. Guardian (11 сентября 2002). Проверено 15 декабря 2010. Архивировано 21 августа 2011 года.
  96. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 357,
  97. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 337.
  98. ↑ Harston, W. Chess დაარქივებული 2016-03-05 საიტზე Wayback Machine. . The Independent (7 июня 1995). Проверено 21 февраля 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  99. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 269.
  100. ↑ Intel больше не желает спонсировать ассоциацию Каспарова // Коммерсантъ. — 20 января 1996. — Вып. 5 (963).
  101. ↑ Lyman, Sh. Without A Sponsor For '97, Championship's Future In Doubt დაარქივებული 2014-08-01 საიტზე Wayback Machine. . Chicago Tribune (18 февраля 1996). Проверено 9 декабря 2010. Архивировано 21 августа 2011 года.
  102. ↑ Васильев, Ю. Каспаров на вершине в гордом одиночестве. Спорт-Экспресс (24 декабря 1996). Проверено 2 декабря 2010. Архивировано 21 августа 2011 года.
  103. ↑ Доспехов, А. Мемориал Михаила Таля стал чемпионом мир // Коммерсантъ. — 3 ноября 2009. — Вып. 205 (4260).
  104. ↑ Глуховский, М. Линарес без Каспарова. ChessPro (2006 г.). Проверено 5 марта 2011. Архивировано 11 августа 2011 года.
  105. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 183.
  106. ↑ Васильев, Ю. Горячий привет от Deep Blue. Спорт-Экспресс (11 октября 1997). Проверено 5 марта 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  107. ↑ Byrne, R. CHESS; Anand Takes the High Road And Tops the Field in Madrid. New York Times (9 июня 1998). Проверено 12 января 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  108. ↑ Герцмарк, А. Широв против Ананда, Крамника и Каспарова. Время новостей (18 декабря 2000). Проверено 12 января 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  109. ↑ Васильев, Ю. Гарри Каспаров. Мы возродим систему, которая даст шанс любому реальному претенденту.. Спорт-Экспресс (20 марта 2000). Проверено 11 декабря 2010. Архивировано 21 августа 2011 года.
  110. ↑ Линдер, И. М. Статья «Каспаров, Гарри Кимович» в БРЭ.
  111. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 184.
  112. ↑ The highest rated players of all time. ChessBase (5 января 2010). Проверено 11 декабря 2010. Архивировано 21 августа 2011 года.
  113. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 314.
  114. ↑ Шмачков, Л. Сараево сквозь призму Лондона. Советский спорт (2 июня 2000). Проверено 12 декабря 2010. Архивировано 21 августа 2011 года.
  115. ↑ [სერგეი შიპოვი — გარი კასპაროვი https://chesspro.ru/statistic/kasparov.shtml]
  116. ↑ «Моя лучшая партия» Г. Каспаров // Шахматы в России. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-07-25. ციტირების თარიღი: 2018-08-27.
  117. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 272.
  118. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 270.
  119. ↑ Васильев, Ю. Владимир Крамник. Первый homo sapiens, выигравший матч у Каспарова. Часть 2.. Спорт-Экспресс (4 ноября 2000). Проверено 10 декабря 2010. Архивировано 21 августа 2011 года.
  120. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 275—276.
  121. ↑ Васильев, Ю. Владимир Крамник. Первый homo sapiens, выигравший матч у Каспарова. Часть 2.. Спорт-Экспресс (4 ноября 2000). Проверено 10 декабря 2010. Архивировано 21 августа 2011 года.
  122. ↑ Гик, Е. Гроссмейстер «Глубокая мысль» // Наука и жизнь. — М., 1990. — Вып. 5. — С. 129—130.
  123. ↑ Гик, Е. Гроссмейстер «Глубокая мысль» // Наука и жизнь. — М., 1990. — Вып. 5. — С. 129—130.
  124. ↑ SP P2SC 120 MHz | TOP500 Supercomputer Sites (англ.). www.top500.org. Проверено 5 августа 2017.
  125. ↑ SP P2SC 120 MHz | TOP500 Supercomputer Sites (англ.). www.top500.org. Проверено 5 августа 2017.
  126. ↑ TOP 500 Supercomputing დაარქივებული 2018-09-20 საიტზე Wayback Machine. (Проверено 15 декабря 2010)
  127. ↑ Kasparov versus Deep Blue: The Re-match[მკვდარი ბმული]
  128. ↑ Deep Blue Encyclopaedia Britannica ссылка проверена 9 декабря 2009
  129. ↑ Костиков, Р. Каспаров проиграл «Темно Синему» компьютеру // Коммерсантъ. — 12 мая 1998. — № 82 (1485).
  130. ↑ Макарычев, С.; Гроссмейстер «Глубокая мысль»; 1997, выпуск 7, стр. 112-115
  131. ↑ Feng-Hsiung Hsu. Behind Deep Blue. — 2004. — P. 215—216.
  132. ↑ Kasparov versus Deep Blue: The Re-match[მკვდარი ბმული]
  133. ↑ Лог-файл 2 партии
  134. ↑ Newborn. Deep Blue: An Artificial Intelligence Milestone. — 2003. — P. 183, 302.
  135. ↑ Макарычев, С. Гроссмейстер «Глубокая мысль» // Наука и жизнь. — М., 1997. — Вып. 7. — С. 112—115.,
  136. ↑ Каминский, В. В зыбкой тени «темно-синего» шкафа // 64 — Шахматное обозрение. — 1997. — Вып. 5. — С. 5—12.
  137. ↑ Feng-Hsiung Hsu. Behind Deep Blue. — 2004. — P. 252.
  138. ↑ Каспаров. Война объявлена! // Шахматы в России. — 1997. — № 5. — С. 6—9.
  139. ↑ Каминский, В. В зыбкой тени «темно-синего» шкафа // 64 — Шахматное обозрение. — 1997. — Вып. 5. — С. 5—12.
  140. ↑ Garry Kasparov. Deep Thinking: Where Machine Intelligence Ends and Human Creativity Begins. — PublicAffairs, 2017. — P. 220.
  141. ↑ Look Up User Kasparov-Junior. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-05-11. ციტირების თარიღი: 2018-08-31.
  142. ↑ Kasparov & Deep Junior fight to 3-3 draw!
  143. ↑ Precise game four draw and a drawn match // chessbase.com (Проверено 23 марта 2011)
  144. ↑ Retooling Machine and Man For Next Big Chess Faceoff / January 21, 2003 // New York Times (Проверено 23 марта 2011)
  145. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 96.
  146. ↑ Глуховский, М. Линарес без Каспарова. ChessPro (2006 г.). Проверено 5 марта 2011. Архивировано 11 августа 2011 года.
  147. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 20.
  148. ↑ Васильев, Ю. Карпов разыгрался, но что толку?. Спорт-Экспресс (12 сентября 2002). Проверено 13 февраля 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  149. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 131.
  150. ↑ Шмачков, Л. Вернется ли Каспаров в Линарес? // Советский спорт. — 13 марта 2003. — № 45(15991).
  151. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 311.
  152. ↑ Стецко, О. Каспаров ушел победителем Линареса. Время новостей (14 марта 2005). Проверено 9 декабря 2010. Архивировано 21 августа 2011 года.
  153. ↑ Kasparov retires from professional chess. ChessBase (10 марта 2005). Проверено 26 февраля 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  154. ↑ Moss, S. The endgame. Guardian (14 марта 2005). Проверено 26 февраля 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  155. ↑ И спустя 25 лет Каспаров по-прежнему сильнее Карпова. // РИА Новости (25 сентября 2009). Проверено 6 марта 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  156. ↑ Breaking news: Carlsen and Kasparov join forces. // ChessBase (7 сентября 2009). Проверено 18 февраля 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  157. ↑ Barden L. World No1 Magnus Carlsen parts company with mentor Garry Kasparov. Guardian (13 марта 2010). Проверено 18 февраля 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  158. ↑ Magnus Carlsen on his chess career. // ChessBase (15 марта 2010). Проверено 18 февраля 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  159. ↑ Петров А. Кирсан Илюмжинов обыграл пару чемпионов // Коммерсантъ. — 30 сентября 2010. — № 181 (4481).
  160. ↑ Myers, S. L. Vladimir Putin’s Chess-Master Nemesis. New York Times (6 августа 2014). Проверено 6 июля 2017.
  161. ↑ Кабанов А.. (11 августа 2014) Кирсан Илюмжинов остался президентом. // Коммерсантъ. ციტირების თარიღი: 2014-08-16.
  162. ↑ Гарри Каспаров и Игнатиус Леонг признаны виновными в нарушении морального кодекса FIDE. // ТАСС (8 сентября 2015). ციტირების თარიღი: 2015-09-09.
  163. ↑ Гарри Каспарову и Игнатиусу Леонгу запретили на два года заниматься любой деятельностью, связанной с ФИДЕ. // Chess News (21 октября 2015). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-10-24. ციტირების თარიღი: 2015-10-25.
  164. ↑ Ethics Commission Judgement // FIDE
  165. ↑ Гарри Каспарова отстранили от работы в ФИДЕ по обвинению в коррупции. // Meduza. ციტირების თარიღი: 2016-01-10.
  166. ↑ Гик Е. Я.. (2016-04-30) Сенсация: Каспаров возвращается. // Московский Комсомолец. ციტირების თარიღი: 2016-04-30.
  167. ↑ 167.0 167.1 Ultimate Blitz Challenge with Garry Kasparov. // U.S. CHESS CHAMPS. ციტატა: „The Chess Club and Scholastic Center of Saint Louis is happy to provide a total prize fund of USD $50,000 for the blitz event, with a first prize of USD $20,000. Garry Kasparov has generously offered to donate his prize winnings to support the U.S. Olympiad team.“ ციტირების თარიღი: 2016-04-30.
  168. ↑ Накамура выиграл турнир, но проиграл мини-матч Каспарову. Chess-News.ru (2016-04-30). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-05-01. ციტირების თარიღი: 2016-04-30.
  169. ↑ Гарри Каспаров сыграет в Сент-Луисе. Chess-News.ru (2017-07-05). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-07-07. ციტირების თარიღი: 2017-07-06.
  170. ↑ Бабошин, А.. (2017-08-21) Каспаров разыгрался к концу турнира. Спорт-Экспресс. ციტირების თარიღი: 2017-09-25.
  171. ↑ Sonas J.. The Greatest Chess Player of All Time – Part IV. // Chessbase.com. ციტირების თარიღი: 11-05-2016.
  172. ↑ New York Sports Commission Endorses man vs Machine. fide.com (20 января 2003). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2011-03-30.
  173. ↑ Магнус Карлсен - обладатель наивысшего в истории ФИДЕ рейтинга. Вести.ру (2 января 2013). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-01-05. ციტირების თარიღი: 2013-01-04.
  174. ↑ Сенцов, А.. (4 апреля 2006) В списке не значится. Lenta.ru. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2011-03-06.
  175. ↑ Veselin Topalov leads April 2006 FIDE Rating List. ФИДЕ (31 марта 2006). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2011-03-06.
  176. ↑ Top 100 living geniuses. The Telegraph (30 октября 2007). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2011-03-16.
  177. ↑ Суэтин, А. С. Столь долгое противоборство. С. 3.
  178. ↑ История чемпионских матчей между Карповым и Каспаровым. РИА Новости (21 сентября 2009). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2011-03-17.
  179. ↑ Бареев, Е. И.. (27 мая 2010) Бабье лето чемпионов. Независимая газета. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2011-04-01.
  180. ↑ Reed, J. D.. (18 апреля 2005) Sport: Bitterness and Brilliance in Moscow. Time. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2011-04-01.
  181. ↑ Дебют, миттельшпиль, эндшпиль и финиш//Независимая газета № 111(282) 12 июня 1992 года. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-04-08. ციტირების თარიღი: 2018-08-31.
  182. ↑ Суэтин, А. С. Столь долгое противоборство. С. 182—183.
  183. ↑ Garry Kasparov: The Master's Next Move. Time (29 марта 2007). Проверено 6 марта 2011. Архивировано 11 августа 2011 года.
  184. ↑ Weaver, M.. (21 сентября 2009) Chess legends Anatoly Karpov and Garry Kasparov renew epic battle. The Guardian. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2011-03-17.
  185. ↑ Рохер, Ф. Каспаров: король уходит со сцены. BBC (12 марта 2005). Проверено 13 декабря 2010. Архивировано 11 августа 2011 года.
  186. ↑ Линдер, И. М. Статья «Каспаров, Гарри Кимович» в БРЭ.
  187. ↑ «От Стейница до Каспарова» დაარქივებული 2011-07-26 საიტზე Wayback Machine. / 17.01.2005 Владимир Крамник (Проверено 12 декабря 2010)
  188. ↑ Шипов, С. Ю, Гарри Каспаров. ChessPro. Проверено 3 декабря 2010. Архивировано 11 августа 2011 года.
  189. ↑ Шипов, С. Ю, Гарри Каспаров. ChessPro. Проверено 3 декабря 2010. Архивировано 11 августа 2011 года.
  190. ↑ Byrne, R. Karpov Outpoints Top Rival in Team Olympiad. New York Times (26 декабря 1982). Проверено 3 декабря 2010. Архивировано 11 августа 2011 года.
  191. ↑ «От Стейница до Каспарова» დაარქივებული 2011-07-26 საიტზე Wayback Machine. / 17.01.2005 Владимир Крамник (Проверено 12 декабря 2010)
  192. ↑ «Великое противостояние. Мои поединки с Анатолием Карповым» / глава «Драма в двух действиях» Гарри Каспаров, Дмитрий Плисецкий (Проверено 12 декабря 2010)
  193. ↑ Шипов, С. Ю, Гарри Каспаров. ChessPro. Проверено 3 декабря 2010. Архивировано 11 августа 2011 года.
  194. ↑ Karpov — Kasparov II, #16 / A.J. Goldsby (Проверено 12 декабря 2010)
  195. ↑ «The 100 Best.» (The 100 Best Chess Games of The 20th Century, Ranked.) Эндрю Солтис
  196. ↑ Шипов, С. Ю, Гарри Каспаров. ChessPro. Проверено 3 декабря 2010. Архивировано 11 августа 2011 года.
  197. ↑ Е. Гик Гарри — вундеркинд и гений игры // «Наука и жизнь» № 9, 2005,
  198. ↑ Гарри — вундеркинд и гений игры (продолж.) // «Наука и жизнь» № 10, 2005
  199. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 442—443.
  200. ↑ Frankfurt Chess Classic 1999 Portraits. ChessBase[მკვდარი ბმული]. Проверено 16 марта 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  201. ↑ Дымченко, Л. Компьютерные шахматы со всех точек зрения დაარქივებული 2018-04-24 საიტზე Wayback Machine. . Ф-Центр (20 апреля 2003). Проверено 16 марта 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  202. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 398.,
  203. ↑ Sicilian, Szen variation, Dely-Kasparov gambit (B44) (Проверено 12 декабря 2010)
  204. ↑ Суэтин, А. С. Столь долгое противоборство. С. 68—69.
  205. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 400.
  206. ↑ Никита Белых, Гарри Кимович Каспаров, Михаил Михайлович Касьянов, Андрей Илларионов. Каспаров Гарри Кимович // Квартет: альтернатива. — М.: Панорама, 2006. — С. 38. — 139 с. — ISBN 594420026X, 9785944200266
  207. ↑ Крогиус Н. В. Записки гроссмейстера. СПб, 2014. С. 32
  208. ↑ Каспаров, Гарри Кимович в Лентапедии,
  209. ↑ Johnson, D.. (23 сентября 2009) Chess moves with the political times. The Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-12-08.
  210. ↑ Barry, E.. (26 апреля 2009) Russian Mayor Walks Into Chess Master’s Trap. New York Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-12-08.
  211. ↑ 211.0 211.1 211.2 211.3 Другой Гарри Каспаров. Коммерсантъ (12 марта 2005). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2011-01-16.
  212. ↑ Демократическая партия. Lenta.ru — Пятая дума. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2011-03-06.
  213. ↑ Гарри Каспаров. Запах Гарри დაარქივებული 2018-12-03 საიტზე Wayback Machine. // Rolling Stone Россия. — 2006. — Вып. 25.
  214. ↑ 1991 Keeper of the Flame Award. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-05-21. ციტირების თარიღი: 2018-09-01.
  215. ↑ Архивная копия страницы состава консультационного совета Центра политики безопасности США, 2003(ინგლისური)
  216. ↑ Каспаров отвечает на неудобные вопросы // Kasparov.ru 18.04.2007
  217. ↑ Ian Brockwell Афганистан, Ирак, Иран. . . Россия? დაარქივებული 2007-04-25 საიტზე Wayback Machine.
  218. ↑ Garry Kasparov: The Master's Next Move. Time (29 марта 2007). Проверено 6 марта 2011. Архивировано 11 августа 2011 года.
  219. ↑ Каспаров, Гарри Кимович в Лентапедии,
  220. ↑ Каспаров, Гарри Кимович в Лентапедии,
  221. ↑ Myers, S. L. Vladimir Putin’s Chess-Master Nemesis. New York Times (6 августа 2014). Проверено 6 июля 2017.
  222. ↑ Письмо видных деятелей науки, культуры и политики в защиту НТВ. NEWSru.com (28 марта 2001).
  223. ↑ Остановим чеченскую войну вместе დაარქივებული 2016-11-09 საიტზე Wayback Machine. . Новая газета (20 марта 2003). Проверено 3 мая 2016.
  224. ↑ Каспаров, Гарри Кимович в Лентапедии
  225. ↑ Kasparov retires from professional chess. ChessBase (10 марта 2005). Проверено 26 февраля 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  226. ↑ Moss, S. The endgame. Guardian (14 марта 2005). Проверено 26 февраля 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  227. ↑ Каспаров, Гарри Кимович в Лентапедии
  228. ↑ Garry Kasparov: The Master's Next Move. Time (29 марта 2007). Проверено 6 марта 2011. Архивировано 11 августа 2011 года.
  229. ↑ Myers, S. L. Vladimir Putin’s Chess-Master Nemesis. New York Times (6 августа 2014). Проверено 6 июля 2017.
  230. ↑ Walker, S. 'One-party poll' fuels voter apathy in Russia დაარქივებული 2016-04-02 საიტზე Wayback Machine. . The Independent (22 ноября 2007). Проверено 18 марта 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  231. ↑ Каспаров, Гарри Кимович в Лентапедии
  232. ↑ Российская Федерация: систематические репрессии накануне выборов. Международная амнистия (28 ноября 2007). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2011-03-22.
  233. ↑ „Отсидевшего пять суток Каспарова отпустили на свободу“. РИА Новости. 29 ноября 2007. ციტირების თარიღი: 2011-03-22. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  234. ↑ Постановление Палаты ЕСПЧ по жалобе № 51988/07
  235. ↑ Kramer, A.. (13 декабря 2007) Kasparov Says He Was Forced to End Bid for Presidency. New York Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2011-01-26.
  236. ↑ 236.0 236.1 Conor Sweeney. ; Chris Baldwin (13 декабря 2007) Putin "heir" on course to win Russia election: poll. Reuters. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-11. ციტირების თარიღი: 2010-11-24.
  237. ↑ 237.0 237.1 Russia votes for parliament, Putin triumph expected. Calgary Herald (1 декабря 2007). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-11. ციტირების თარიღი: 2010-11-24.
  238. ↑ Гарри Каспаров переиграл демократов // Журнал «Власть», № 2 (756) от 21.01.2008.
  239. ↑ Красилова, Н.. (28 марта 2011) Неизвестная оппозиция. Новые известия. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-11. ციტირების თარიღი: 2011-04-04.
  240. ↑ Башлыкова, Н. "Солидарность" потеряла фигуру // Коммерсантъ. — Вып. 107 (4407).
  241. ↑ Гарри Каспаров. Возьмемся за руки, друзья… // «Ежедневный журнал», 6.04.2010
  242. ↑ «Последняя осень» несистемной оппозиции
  243. ↑ Ромашкова, Н.. (18 августа 2012) Гарри Каспаров даст показания по факту укуса полицейского. Коммерсантъ-Online. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-08-20. ციტირების თარიღი: 2012-08-18.
  244. ↑ Оправдательное решение по делу Гарри Каспарова вступило в силу. Коммерсантъ (4 сентября 2012). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-04-15. ციტირების თარიღი: 2013-04-15.
  245. ↑ На выборах в Совет оппозиции большинство голосов получил А. Навальный დაარქივებული 2012-10-23 საიტზე Wayback Machine. // Top.rbc.ru
  246. ↑ Каспаров остается членом «Солидарности», но уходит из её руководства. РИА Новости (7 апреля 2013). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-04-14. ციტირების თარიღი: 2013-04-08.
  247. ↑ Каспаров, Г.. (7 апреля 2013) Не волнуйтесь, я не уехал. Эхо Москвы. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-04-14. ციტირების თარიღი: 2013-04-08.
  248. ↑ Каспаров, Г. Я хочу прояснить ситуацию. Каспаров.ру (7 июня 2013). Проверено 10 января 2014.
  249. ↑ Каспаров хочет поставить шах и мат Путину. ИноСМИ (2016-05-31).
  250. ↑ Гамбит Каспарова — New Times, 10.06.2013
  251. ↑ ЖЖ Навального, Каспаров.ру, Грани.ру и ЕЖ запрещены. BBC (13 марта 2014 года). ციტირების თარიღი: 2014-08-16.
  252. ↑ Алексеева, А.. (7 августа 2014 года) Нечистый лист. Новые известия. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-08-08. ციტირების თარიღი: 2014-08-16.
  253. ↑ Каспаров назвал аннексию Крыма военным преступлением. gordonua.com (21 октября 2014). ციტირების თარიღი: 2014-12-06.
  254. ↑ Kasparov likens Putin to Hitler, urges West to act. Associated Press. The Washington Post (20 ноября 2014). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-11-20. ციტირების თარიღი: 2014-11-22.
  255. ↑ Селезнёва, Т.. (13 ноября 2014) Гарри Каспаров: Россия идёт к катастрофе и распаду. Фокус. ციტირების თარიღი: 2014-11-22.
  256. ↑ Агрессия — условие выживания путинского режима. kasparov.ru (4 декабря 2014). ციტირების თარიღი: 2014-12-04.
  257. ↑ Каспаров: Крым — украинская территория, а его аннексия это бандитизм. nr2.com.ua (4 декабря 2014). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-12-09. ციტირების თარიღი: 2014-12-04.
  258. ↑ Ігор Жданов зустрівся із Гаррі Каспаровим та взяв участь у сеансі одночасної гри на підтримку української армії. Министерство молодёжи и спорта Украины (6 декабря 2014 года). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-03-04. ციტირების თარიღი: 2014-12-14.
  259. ↑ Каспаров выставил на аукцион шахматы в поддержку украинской армии. Сегодня (9 декабря 2014 года). ციტირების თარიღი: 2014-12-14.
  260. ↑ Гарри Каспаров: «Путин — успешный диктатор»
  261. ↑ Каспаров призвал бойкотировать президентские выборы в РФ. ГОРДОН (2017-10-31).
  262. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 479.
  263. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 481—482.
  264. ↑ Winter, E. Kasparov’s Child of Change. chesshistory.com (1987). Проверено 25 января 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  265. ↑ Winter, E. Kasparov and his Predecessors. chesshistory.com (2003). Проверено 25 января 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  266. ↑ Greengard, M. Garry Kasparov's Book of Matches[მკვდარი ბმული]. ChessBase (1 сентября 2003). Проверено 25 января 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  267. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 485.
  268. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 488—489.
  269. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 487.
  270. ↑ См. в частности статью «История с географией» в журнале «Огонёк», № 21 (4696) и 22 (4697), май 2001, и интервью на радиостанции «Эхо Москвы», 4 января 2001.
  271. ↑ Суров, Е. Александр Никитин: «Поставьте рядом с Каспаровым по интеллекту кого-то из нынешних… დაარქივებული 2014-09-13 საიტზე Wayback Machine. ». chess-news.ru (12 ноября 2010). Проверено 19 октября 2014.
  272. ↑ Гордон, Д. Интервью Каспарова журналу «Бульвар Гордона» დაარქივებული 2017-10-19 საიტზე Wayback Machine. // Бульвар Гордона. — 2 декабря 2008. — Вып. 48 (188).
  273. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 488.
  274. ↑ Schmemann, S.. (8 ноября 2015) ‘Winter Is Coming,’ by Garry Kasparov. The New York Times. ციტირების თარიღი: 2016-03-22.
  275. ↑ Dejevsky, M.. (25 ноября 2015) Winter Is Coming by Garry Kasparov, book review: A flawed yet vital look at Russian politics. The Independent. ციტირების თარიღი: 2016-03-22.
  276. ↑ Подрабинек, М.. (26 февраля 2002) Алексей Венедиктов: «Я знаю, что за кошмар мучает Путина». Грани.ру. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2011-01-16.
  277. ↑ Ейсков, А.. ; Вранцева, Е. (30 декабря 2002) Они сами пожирали деньги. Газета.ру. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2011-03-31.
  278. ↑ Ейсков, А.; Вранцева, Е. Они сами пожирали деньги. დაარქივებული 2020-09-29 საიტზე Wayback Machine. Газета.ру (30 декабря 2002). Проверено 31 марта 2011. Архивировано 21 августа 2011 года.
  279. ↑ Доспехов, А. Гарри Каспаров не сядет за доску в Израиле // Коммерсантъ. — 9 января 2003. — Вып. 1/Ч (2604).
  280. ↑ Kasparov’s Gambit, MobyGames, Juny 27, 2001
  281. ↑ Virtual Kasparov Review დაარქივებული 2011-06-13 საიტზე Wayback Machine. Steve Butts, IGN, April 19, 2002
  282. ↑ Chessmaster Review დაარქივებული 2011-06-13 საიტზე Wayback Machine. Steve Butts, IGN, September 6, 2002
  283. ↑ Brown, Damon, Kasparov Checkmate დაარქივებული 2012-05-23 საიტზე Wayback Machine. თარგი:Архивировано, GameSpot, June 16, 2004
  284. ↑ Horn, Steven E3 2003: JAMDAT Acquires Hexacto დაარქივებული 2011-07-13 საიტზე Wayback Machine. webarchive დაარქივებული 2012-11-14 საიტზე Wayback Machine. url=http://uk.wireless.ign.com/articles/402/402596p1.html დაარქივებული 2011-07-13 საიტზე Wayback Machine. |date=2011-06-17 }}, IGN, May 14, 2003
  285. ↑ Garry Kasparov as you have never seen him before. ChessBase (21 января 2011). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2011-03-28.
  286. ↑ Ответы Гарри Каспарова. Чита.ру (март 2010). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2011-03-28.
  287. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 32.
  288. ↑ Garri Kasparov, Donald Trelford. Child of Change. — Hutchinson, 1987. — 243 p. — ISBN 9780091727222., цит. по: Раззаков, Ф. Как любят кумиры. Звёздные романы. Нежность. — М.: Эксмо, 2010. — 624 с. — ISBN 978-5-699-38925-4.
  289. ↑ Гордон, Д. Интервью Каспарова журналу «Бульвар Гордона» // Бульвар Гордона დაარქივებული 2017-10-19 საიტზე Wayback Machine. . — 2 декабря 2008. — Вып. 48 (188).
  290. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. — С. 32—36
  291. ↑ Твиттер Гарри Каспарова
  292. ↑ Malle, Chloe. Kasparov to Upper West Side. The New York Observer (2 декабря 2009). Проверено 25 декабря 2010. Архивировано 21 августа 2011 года.
  293. ↑ Гарри Каспаров. Часто задаваемые вопросы. Часть 2.. Архивировано 21 августа 2011 года.
  294. ↑ Каспаров попросил гражданство Хорватии. DELFI (9 февраля 2014). Проверено 9 декабря 2014.
  295. ↑ Myers, S. L. Vladimir Putin’s Chess-Master Nemesis. The New York Times (6 августа 2014). Проверено 9 декабря 2014.
  296. ↑ 296.0 296.1 Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 507—510.
  297. ↑ Линдер И. М., Линдер В. И. Гарри Каспаров. Жизнь и игра. С. 510—511.
  298. ↑ Kasparov, Garry. OlimpBase. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21.
  299. ↑ Kasparov, Garry. OlimpBase. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=გარი_კასპაროვი&oldid=4701983“-დან