ვიკიპედია

ოპერაცია ნეპტუნი

ვიკიპედიის რედაქტორების გადაწყვეტილებით, სტატიას „ოპერაცია ნეპტუნი“ მინიჭებული აქვს რჩეული სტატიის სტატუსი. ოპერაცია ნეპტუნი ვიკიპედიის საუკეთესო სტატიების სიაშია.
ოპერაცია ნეპტუნი
ოპერაცია ოვერლორდის და მეორე მსოფლიო ომის ნაწილი

„სიკვდილის ყბებში“, აშშ-ის პირველი ქვეითი დივიზიის, მეთექვსმეტე ქვეითი პოლკის მებრძოლები ომაჰას სანაპიროზე, 1944 წლის 6 ივნისის დილას
თარიღი 1944 წლის 6 ივნისი
მდებარეობა ნორმანდია, საფრანგეთი
შედეგი მოკავშირეების გამარჯვება[1]
მხარეები
მოკავშირეები
ნაცისტური გერმანიის დროშა ნაცისტური გერმანია[6]
მეთაურები
სამხედრო ნაწილები
აშშ-ის დროშა პირველი არმია

ომაჰას სანაპირო:

იუტას სანაპირო:

გაერთიანებული სამეფოს დროშა კანადისა და ბრიტანეთის მეორე არმია ოქროს სანაპირო:

ჯუნოს სანაპირო:

ხმლის სანაპირო:

ნაცისტური გერმანიის დროშა მე-5 პანცერ არმია

კანი:

ნაცისტური გერმანიის დროშა მე-7 არმია
ომაჰას სანაპირო:

იუტას სანაპირო:

ოქროს, ჯუნოსა და ხმლის სანაპიროები:

ძალები
  • 156 000 სამხედრო,[ა]
  • 195 700 მეზღვაური[7]
  • 50 000+ სამხედრო,[8]
  • 170 საარტილერიო დანადგარი[9]
დანაკარგები
  • 10 000+ დაჭრილი
  • 4 414 მოკლული[ბ]
  • 185 განადგურებული M4 Sherman ტანკი[10]
  • 4 000 — 9 000 დაჭრილი და მოკლული[11]
ოპერაცია ნეპტუნი ვიკისაწყობში

ოპერაცია ნეპტუნი — დესანტის გადასხმის ოპერაცია, ოპერაცია ოვერლორდის ნაწილი მეორე მსოფლიო ომში, 1944 წლის 6 ივნისს. მედიაში ხშირად მოიხსენიება როგორც D-Day ან ნორმანდიის დესანტი. ისტორიაში უდიდესი საზღვაო შეჭრა. ამ ოპერაციით დაიწყო საფრანგეთის და დასავლეთ ევროპის სხვა ქვეყნების გათავისუფლება გერმანული ოკუპაციისგან.

ოპერაციის დაგეგმვა ჯერ კიდევ 1943 წელს დაიწყო. შეტევის დაწყებამდე რამდენიმე თვით ადრე მოკავშირეებმა დაიწყეს ოპერაცია პირადი მცველი, რომლის მიზანიც იყო, რომ გერმანიას არ გაერკვია შეტევის სამიზნე და შეტევის თარიღი.

ბრძოლები 5 სანაპიროზე მიმდინარეობდა: ოქრო, ჯუნო, ომაჰა, იუტა და ხმალი. ოპერაცია ნეპტუნის შესრულებისას მოკავშირეებმა 4 414 მებრძოლი დაკარგეს. მუზეუმები, ომის მემორიალები და ჯარისკაცების სასაფლაოები ყოველწლიურად უამრავ სტუმარს მასპინძლობს.

წინა პერიოდი

რედაქტირება

ნაცისტური გერმანიის მიერ ბარბაროსას განხორციელების და საბჭოთა კავშირზე თავდასხმის შემდეგ იოსებ სტალინი დიდ ბრიტანეთსა და აშშ-ს მეორე ფრონტის გახსნას სთხოვდა დასავლეთში.[12] 1942 წლისთვის აშშ და სსრკ შეთანხმდნენ მეორე ფრონტის აუცილებლობაზე, მაგრამ დიდი ბრიტანეთის პრემიერ მინისტრმა უინსტონ ჩერჩილმა გადაადებინა ფრანკლინ რუზველტს შეტევის დრო, რადგან ის შიშობდა რომ მოკავშირეები ვერ გაუმკლავდებოდნენ ნაცისტური გერმანიის არმიას.[13]

ჩრდილოეთ საფრანგეთის ნაცვლად სამიზნედ ხმელთაშუა ზღვის სანაპირო აირჩიეს. 1943 წლის შუა პერიოდში მოკავშირეებმა მოიგეს ჩრდილოეთ აფრიკის კამპანია და დაიწყო ხმელთაშუა ზღვის კამპანია. 1943 წლის აგვისტოში მოკავშირეებმა აიღეს სიცილია და დაიწყეს იტალიაზე თავდასხმის დაგეგმვა. სწორედ ამ დროს აღმოსავლეთ ფრონტზე სსრკ-მ კონტრშეტევა დაიწყო და გერმანელებს უმძიმესი დარტყმა მიაყენა სტალინგრადის ბრძოლაში. ვაშინგტონის კონფერენციაზე[14] კი საბოლოოდ გადაწყდა ლა-მანშის სრუტის გავლით დიდი ბრიტანეთიდან ჩრდილოეთ საფრანგეთში დესანტის გადასხმა და შემდეგ მეორე ფრონტის გახსნა. ფრანკლინ რუზველტი და უინსტონ ჩერჩილი სტალინს მეორე ფრონტის გახსნას 1944 წლის მაისში დაჰპირდნენ.[15][16]

 
მოკავშირეთა საექსპედიციო ძალების უზენაესი შტაბბინის შეხვედრა 1944 წლის 1 თებერვალს ლონდონი

მოკავშირეებს სამი შესაძლო სამიზნე ჰქონდათ არჩეული: ბრეტანი, ნორმანდია და პა-დე-კალე. ბრეტანი ნახევარკუნძულია, სწორედ ამიტომ გერმანელები შეძლებდნენ მოკავშირეთა შეჩერებას.[17] პა-დე-კალე უახლოესი ადგილი იყო დიდ ბრიტანეთსა და კონტინენტურ ევროპას შორის, ამიტომაც ის ყველაზე დაცული პერიმეტრი იყო მთელ სანაპიროზე.[18] ნორმადიას ჰქონდა ყველაზე დიდი პოტენციალი წინსვლისთვის თავისი მდინარეებით, სწორი მინდვრებით და, რაც მთავარია, აქ არ იყო დიდი პორტი. სწორედ ამიტომ გერმანია ამ ადგილებს ნაკლებად იცავდა და აქ შემოჭრას არ მოელოდა. სამიზნედ ნორმანდია არჩიეს.[19] პორტის არარსებობის პრობლემას მოკავშირეები დროებითი მელბურის პორტის შექმნით გადაჭრიდნენ.[20] ასევე ამ ოპერაციისთვის შეიქმნა გაუმჯობესებული ტანკები პერიმეტრების ნაღმებისგან გასაწმენდად, გამაგრებული წერტილების და თავშესაფრების გასანადგურებლად და ასევე ჯარისკაცების მობილურად გადაყვანისთვის.[21]

კვებეკის კონფერენციის შემდეგ მოკავშირეებმა შეჭრა 1944 წლის 1 მაისისთვის დაგეგმეს,[22] მოკავშირეთა საექსპედიციო ძალების უზენაესი შტაბბინის მეთაურად გენერალი დუაიტ ეიზენჰაუერი დანიშნეს,[23] ბერნარდ მონტგომერის კი ოცდამეერთე არმია ჩააბარეს, რომელშიც შედიოდნენ ჯარისკაცები აშშ-დან, დიდი ბრიტანეთიდან, ახალი ზელანდიიდან, კანადიდან, პოლონეთიდან, ნორვეგიიდან, ავსტრალიდან, საფრანგეთიდან, ჩეხოსლოვაკიიდან და მოიცავდა ოპერაციაში მონაწილე ყველა ჯარისკაცს.[24] 1943 წლის 31 დეკემბერს დუაიტ ეიზენჰაუერმა და ბერნარდ მონტგომერიმ პირველად დაიწყეს გეგმების შედგენა. თავდაპირველად სანაპიროებზე სამი დივიზია უნდა გადაესხათ ორი დივიზიის მხარდაჭერით, მაგრამ საბოლოოდ მოკავშირეთა საექსპედიციო ძალების უზენაეს შტაბბინაში ხუთდივიზიიან დესანტზე შეთანხმდენ და მათ სამი საჰაერო-სადესანტო დივიზია დაუმატეს, რათა ფრონტი გაეწელათ და ჩერბურგის აღება მოეხერხებინათ.[25] საბოლოოდ ოპერაცია ოვერლორდში (რომელიც ოპერაცია ნეპტუნით დაიწყო) 39-მა დივიზიამ მიიღო მონაწილეობა, 22 აშშ-დან, 12 დიდი ბრიტანეთიდან, 3 კანადიდან, ერთი პოლონეთიდან და ერთიც თავისუფალო საფრანგეთიდან, სულ ამ ოპერაციაში მონაწილეობა 1 მილიონზე მეტმა სამხედრომ მიიღო,[26] ყველა მათგანს გენერალი მონტგომერი მეთაურობდა.[27] ოპერაცია ასეთი მასშტაბების გამო ივნისისთვის გადაიდო.[25]

 
მოკავშირეების თავდასხმის მარშრუტები

ოპერაციები

რედაქტირება

ოპერაცია ოვერლორდი იყო ფართომასშტაბიანი ევროპის გათავისუფლების გეგმა, რომლის პირველი ნაწილი საზღვაო შეჭრა იყო ნორმანდიაში 1944 წლის 6 ივნისს (ოპერაცია ნეპტუნი).[20] ჰაერში უპირატესობის მოპოვება შეჭრისათვის უმნიშვნელოვანესი ნაწილი იყო, მის მოსაპოვებლად მოკავშირეებმა შეიმუშავეს ოპერაცია მიბჯენით გასროლა, რომელიც გერმანული ქარხნების და აეროდრომების დაბომბვასა და განადგურებას ითვალისწინებდა.[20] გარდა ამისა, მოკავშირეებმა შეჭრამდე რამდენიმე თვით ადრე გერმანიის არმიის დასაბნევად დაიწყეს ოპერაცია პირადი მცველი.[28]

ოპერაციამდე შესრულდა საჰაერო-სადესანტო ოპერაციები კანთან ახლოს, მდინარე ორნზე ხიდების გასაკონტროლებლად. ამერიკელების დანიშნულება იყო ომაჰას და იუტას სანაპიროები, მათ პირველივე დღეს აიღეს სანტ-ლო და კარენტანი, გადაკეტეს კარენტინის ნახევარკუნძული და გააკონტროლეს ჩერბურგის პორტები. ბრიტანელები – ხმლის და ოქროს სანაპიროებზე, ხოლო კანადელები ჯუნოს სანაპიროზე უნდა შესულიყვნენ და პირველივე დღეს უნდა აეღოთ კანთან ახლოს მდებარე აეროდრომები.[29][30] გენერალმა მონტგომერიმ ცხრა დღიანი ბრძოლა გადაიტანა მანამ, სანამ ყველა დივიზიამ მდინარე სენამდე მიაღწიეს.[31][29][30][32]

სატყუარა გეგმა

რედაქტირება
 
აშშ-ის მოჩვენება არმიის ჯგუფისთვის შექმნილი სამხრე ნიშნები.

ოპერაცია პირადი მცველის მეშვეობით მოკავშირეები ცდილობდნენ გერმანელებისთვის მიეწოდებინათ შეჭრის არასწორი დრო და ადგილი,[33] კერძოდ ოპერაცია სიმაგრე ჩრდილოეთში გამოიყენეს ყალბი რადიოსიგნალი, რომლითაც გერმანელების ბანაკში ნორვეგიაზე თავდასხმის მოლოდინი გამოიწვიეს,[34] ოპერაცია სიმაგრე სამხრეთი ითვალისწინებდა მასიურ დეზინფორმაციულ კამპანიას, შექმნეს აშშ-ის არმიის ჯგუფი „მოჩვენება არმიის“, რომლის სათავეშიც სამსახურიდან დათხოვილი გენერალ-ლეიტენანტი, ჯორჯ პატონი, დანიშნეს, „მოჩვენება არმია“, დეზინფორმაციის მიხედვით, დუვრთან ახლოს იყო განწესებული და პა-დე-კალეში შეჭრისთვის ემზადებოდა.[28][35] 21-ე არმიის ჯგუფმა გააგზავნა ყალბი სიგნალები ისე, რომ ის გერმანელებსაც დაეფიქსირებინათ, რათა გერმანელებს ჰგონებოდათ, რომ მოკავშირეების ძირითადი ძალები დუვრთან იყვნენ განლაგებული.[36] ამ გეგმისთვის მოკავშირეებმა პატონი დიდ ბრიტანეთში 1944 წლის 6 ივნისამდე დატოვეს.[37]

საფრანგეთის სანაპიროებზე ბევრი გერმანული რადარი გაანადგურეს დესანტის გადასხმისთვის მზადებაში.[38] დამატებით, შეტევის წინა ღამით, სპეციალური საჰაერო-სამსახურის (SAS) ოპერატორების მცირე ჯგუფმა სატყუარა პარაშუტები გადმოყარეს ჰავრში და ისიგნიში. ამ სატყუარებმა გერმანელები დააჯერა, რომ ეს დამატებითი საჰაერო შეტევა იყო. იმავე ღამეს ოპერაცია დასაბეგრში სამეფო საჰაერო ძალების 617-ე ესკადრონმა გადმოყარა მეტალის კილიტები, რომლებმაც გერმანული რადარების ოპერატორები შეცდომაში შეიყვანა და მეტალის კილიტები საზღვაო კოლონად აღიქვეს.[39][40]

ამინდი

რედაქტირება

მოკავშირეთა საექსპედიციო ძალების უზენაესი შტაბბინაში განსაზღვრეს ამინდის იდეალური პირობები, მთვარის ფაზებისა და ტალღების ჩათვლით. სავსე მთვარე სასურველი იყო, ის წარმოადგენდა განათებას თვითმფრინავებისთვის და თან მოიყოლებდა მაღალ ტალღებს, რომლებიც შეამცირებდა გერმანელთა ხედვის არეალს ზღვაზე. მოკავშირეებს სურდათ დესანტი გამთენიისას გადაესხათ. ასე ისინი სანაპიროებზე მაღალ ტალღებთან ერთად მივიდოდნენ.[41] დვაიტ ეიზენჰაუერმა შეჭრა 5 ივნისისთვის დაგეგმა, თუმცა მალევე გადადო დაბალი ღრუბლებისა და ძლიერი ქარის გამო, რომლებიც შეუძლებელს ხდიდა ჯარისკაცებისთვის სანაპიროსთან მიახლოებას და თვითმფრინავებისთვის სამიზნეების პოვნას.[42]

 
ზედაპირის ამინდის ანალიზის რუკა რომელიც გვიჩვენებს დასავლეთ ფრონტის ამინდს 1944 წლის 5 ივნისს

სამეფო საჰაერო ძალების (RAF) კაპიტანი ჯეიმზ სტაგი ეიზენჰაუერს 4 ივნისის საღამოს შეხვდა. მან და მისმა მეტეოროგიულმა ჯგუფმა ივარაუდეს ამინდის გაუმჯობესება ისე, რომ უკვე 6 ივნისისთვის შეტევის განხორციელება შესაძლებელი იქნებოდა.[43] შემდეგი მისაღები ამინდი (სავსე მთვარის გარეშე) 18 ივნისიდან 20 ივნისამდე იქნებოდა. შეტევის გადადებისთვის საჭირო იქნებოდა ხომალდებში მოთავსებული ჯარისკაცების უკან დაბრუნება, რაც გეგმის გამოაშკარავების შანსებს გაზრდიდა.[44] საბოლოოდ გენერალმა ეიზენჰაუერმა შეტევის განხორციელება 6 ივლისს გადაწყვიტა,[45] რადგან 19-22 ივნისებში ნორმანდიის სანაპიროსთან ელოდნენ შტორმს, რომელიც შეტევისას დესანტის გადასხმას შეუძლებელს გახდიდა.[42]

მოკავშირეების მიერ ატლანტიკის ოკეანის კონტროლი ნიშნავდა იმას, რომ გერმანელ მეტეოროგოლისტებს ნაკლები ცოდნა გააჩნდათ ამინდზე.[46] ლუფტვაფეს მეტეოროგოლისტური ცენტრი პარიზში 2 კვირიან შტორმს წინასწარმეტყველებდა, სწორედ ამიტომ გერმანელი ოფიცრები რენში ომის თამაშებს ესწრებოდნენ.[47] ხოლო გენერალ-ფელდმარშალი ერვინ რომელი გერმანიაში დაბრუნდა, ცოლის დაბადებისდღეზე და თან ჰიტლერთან პანცერების შესახებ საუბარს აპირებდა.[48]

ბრძოლის გერმანული მხარე

რედაქტირება

ნაცისტურ გერმანიას საფრანგეთსა და ბენილუქსის ქვეყნებში სულ ორმოცდაათი დივიზია ჰყავდა, კიდევ თვრამეტი დანიასა და ნორვეგიაში, ხოლო დამატებით თხუთმეტი გერმანიაში ფორმირების ეტაპზე იყო.[49] აღმოსავლეთ ფრონტზე ბრძოლების წაგება ნიშნავდა იმას, რომ გერმანიაში პრაქტიკულად აღარ იყვნენ ჯარში გასაწვევი ახალგაზრდა მამაკაცები. სწორედ ამიტომ გერმანელი ჯარისკაცების საშუალო ასაკი მოკავშირეების ჯარისკაცების საშუალო ასაკზე 6 წლით უფროსი იყო. ნორმანდიაში გერმანელი ჯარისკაცების უმეტესობა გერმანიის აღმოსავლეთ რეგიონებიდან იყვნენ. აქ ასევე იყვენ მოხალისეები ოკუპირებული საბჭოთა კავშირიდან, ისინი შეიარაღებულები იყვნენ არასანდო იარაღებით და აკლდათ გადაადგილების საშუალებები.[50][51] ბევრ გერმანულ შენაერთს აკლდა აღჭურვილობა.[52]

1944 წლის დასაწყისში გერმანიის დასავლეთ ძალები მნიშვნელოვნად დასუსტდა, რადგან გერმანიის უმაღლესმა სამხედრო სამმართველომ საბჭოთა დნეპრ-კარპატის შეტევისას (1943-1944 წლებში) აღმოსავლეთ ფრონტზე გაგზავნა მთლიანი მეორე SS პანცერების კორპუსი, მეცხრე და მეათე SS პანცერ დივიზიები, 349-ე ქვეითი დივიზია, 507-ე მძიმე პანცერ ბატალიონი და 322-ე StuG ბატალიონი. საფრანგეთში განთავსებულ გერმანულ ძალებს გამოაკლდათ 45 827 ჯარისკაცი, 363 ტანკი და ტანკსაწინააღმდეგო შეიარაღება.[53] ეს იყო პირველი შემთხვევა, როცა მნიშვნელოვანი ძალები დასავლეთიდან აღმოსავლეთისაკენ გადაიყვანეს ფიურერის 51-ე დირექტივის გამოქვეყნების შემდეგ.[54][55]

მეთაურები

რედაქტირება

ვერმახტის უზენაესი მთავარსარდალი: ადოლფ ჰიტლერი

კონტენტინის ნახევარკუნძული

რედაქტირება

მოკავშირეების ძალები იუტას სანაპიროზე დაუპირისპირდნენ კონტინტინის ნახევარკუნძულზე განთავსებულ შემდეგ შენაერთებს:

დიდი ბანაკების სექტორი

რედაქტირება
 
გერმანელი ჯარისკაცები იყენებენ ხელში ჩაგდებულ ფრანგულ ტანკებს ნორმანდიაში, 1944 წელი

ამერიკელები ომაჰას სანაპიროზე დაუპირისპირდნენ შემდეგ შენაერთებს:

მოკავშირეების ჯარისკაცები ოქროსა და ჯუნოს სანაპიროებზე დაუპირისპირდნენ 352-ე ქვეითი დივიზიის შემდეგ ელემენტებს:

    • 914-ე მეყუმბარეების პოლკი[60]
    • 915-ე მეყუმბარეების პოლკი[60]
    • 916-ე მეყუმბარეების პოლკი[60]
    • 352-ე არტილერიის პოლკი[60]

კანთან მყოფი ძალები

რედაქტირება

მოკავშირეების ძალები ოქროს, ჯუნოსა და ხმლის სანაპიროებზე დაუპირისპირდნენ შემდეგ გერმანულ შენაერთებს:

ატლანტიკური კედელი

რედაქტირება
  მთავარი სტატია: ატლანტიკური კედელი.
 
ატლანტიკური კედელი, რომელიც ნაჩვენებია ყვითლად
  ღერძი და ღერძის მიერ ოკუპირებული ქვეყნები
  მოკავშირეები
  ნეიტრალური ქვეყნები

1942 წელს წმინდა ნაზაირაზე და დიეპზე რეიდების შემდეგ, ადოლფ ჰიტლერმა ფორტიფიკაციების მშენებლობის ბრძანება გასცა მთელ ატლანტის სანაპიროზე, ესპანეთიდან ნორვეგიამდე, მოკავშირეების მოსალოდნელი შეტევისაგან თავდასაცავად. ჰიტლერი მიზნად ისახავდა 15 000 სიმაგრის აგებას და აპირებდა ჯარში გაეწვია 300 000 ჯარისკაცი, რომლებსაც კედლის პერიმეტრი უნდა ეკონტროლებინათ, მაგრამ ცემენტის და ცოცხალი ძალის დეფიციტის გამო ყველა სიმაგრე არ აუშენებიათ.[66] როგორც შეტევისთვის ყველაზე აშკარა ადგილი, პა-დე-კალე, ყველაზე მყარად იყო დაცული.[66] ნორმანდიაში ყველაზე მყარად იყო გამაგრებული ჩერბურგი და სენ-მალო.[67] ნიდერლანდებიდან ჩერბურგამდე სამშენებლო სამუშაოებს ხელმძღვანელობდა და ზედამხედველობდა გენერალ-ფელდმარშალი ერვინ რომელი,[66][68] რომელსაც აფრიკაში მარცხის შემდეგ, ახლად ჰყავდა ჩაბარებული არმიის B ჯგუფი, რომელიც შედგებოდა მეშვიდე არმიისგან, მე-15 არმიისგან, ნიდერლანდებში განთავსებული ძალებისა და რეზერვებისაგან (მე-2, 21-ე და 116-ე პანცერ დივიზიები).[69][70]

რომელს სჯეროდა, რომ ნორმანდია იქნებოდა მოკავშირეთა შეტევის მთავარი სამიზნე და სწორედ ამიტომ ნორმანდიაში მან გასცა ბრძანება: მთელს სანაპიროზე განელაგებინათ მეტალის სამფეხები, ნაღმები, ტანკსაწინააღმდეგო დაბრკოლებები და ასევე დაემატებინათ დამატებითი უძრავი შეიარაღება, სტრატეგიულ წერტილებში.[71] რომელი მოკავშირეთა შეტევას მაღალ ტალღებში ელოდებოდა და სწორედ ამიტომ ხაფანგების ნაწილი ღრმა წყლებში განალაგეს.[72] დაფარულმა ხაფანგებმა, მავთულხლართებმა და ნაღმებმა დესანტის გადასხმა ქვეითი ჯარისთვისაც სახიფათო გახადა.[71] ასევე ერვინ რომელის ბრძანებით სანაპიროზე ნაღმების რაოდენობა გაასამმაგეს.[67] საჰაერო ბრძოლებმა ლუფტვაფე გაანადგურა. აღმოსავლეთ ევროპაში ლუფტვაფეს მხოლოდ 815 თვითმფრინავი[73] იყო დარჩენილი, ხოლო მოკავშირეების 9 543.[74] რომელმა იცოდა, რომ საჰაერო მხარდაჭერა არ ექნებოდა.[75]ამიტომ მან პარაშუტისტების საწინააღმდეგო ხაფანგი რომელის ასპარაგუსი განალაგა მდელოებსა და ველებზე.[67]

6-8 ივნისს, 1944 წელს, გერმანიაში შედგა გერმანიის არმიის უზენაესი სამმართველოს კონფერენცია, სადაც განიხილავდნენ ჩრდილოეთ სანაპიროების პორტებსა და აეროპორტებში თავდაცვის მიზნით მცირე დანაყოფების ჩაყენებას.[76]

 
„თავად გერმანიაშიც, ჩვენ არანაირი სამხედრო ძალა არ გვყავდა. თუ ბრემენის ან ჰამბურგის რომელიმე აეროპორტს პარაშუტისტები აიღებდნენ ამ ქალაქების პორტები დაუცველი რჩებოდა, მოწინააღმდეგის მთავარი არმია პორტში უპრობლემოდ შევიდოდა და მთლიან გერმანიას და ბერლინს სულ რამდენიმე დღეში, ყოველგვარი წინააღმდეგობის გარეშე დაიკავებდნენ. “
(ნაცისტური გერმანიის შეიარაღების მინისტრი, ალბერტ შპეერი[77])

ჯავშანტექნიკური რეზერვები

რედაქტირება

ერვინ რომელს სჯეროდა, რომ შეტევის შეჩერება დესანტის გადასხმისთანავე, სანაპიროებზე იყო აუცილებელი. მან მოითხოვა ჯავშანტექნიკის, განსაკუთრებით ტანკების, სანაპიროსთან რაც შეიძლება ახლოს განლაგება. გერდ რუნდშტეტი და სხვა უფროსი მეთაურები მას ეწინააღმდეგებოდნენ, მათ მიაჩნდათ, რომ შეჭრის შეჩერება სანაპიროზე შეუძლებელი იყო. გერდს საუკეთესოდ მიაჩნდა ტანკების პარიზთან ახლოს განლაგება და მათი გამოყენება მხოლოდ მაშინ, როდესაც სანაპიროზე მოკავშირეების მთავარი ბანაკი გამოჩნდებოდა. ასევე, მან გაიხსენა იტალიის კამპანია, სადაც სანაპიროსთან ახლოს განლაგებული ტანკები საზღვაო დაბომბვებმა დააზიანა. რომელი ფიქრობდა, რომ მოკავშირეების საჰაერო უპირატესობის გამო ტანკების მასიური გადაადგილება შეუძლებელი გახდებოდა. ჰიტლერის საბოლოო გადაწყვეტილება იყო, რომ რომელის მეთაურობის ქვეშ გადაეყვანა 3 პანცერ დივიზია, როგორც რეზერვები, გერდ ფონ რუნდშტეტის მეთაურობაში დაეტოვებინა ასევე 3 პანცერ დივიზია და დანარჩენი 4 დივიზიაზე პირადი მეთაურობა აიღო. ჰიტლერის პირდაპირი ბრძანების გარეშე ამ 4 დივიზიის გამოყენება კატეგორიულად აიკრძალა.[78][79][80]

ბრძოლა მოკავშირეთა მხრიდან

რედაქტირება
 
ნორმანდიაში შეჭრის მარშუტები

მოკავშირეთა საექსპედიციო ძალების უზენაესი შტაბბინა, მეთაური: აშშ-ის არმიის გენერალი დუაიტ ეიზენჰაუერი

აშშ-ის ზონები

რედაქტირება

აშშ-ის პირველი არმია, მეთაური: გენერალ-ლეიტენანტი ომარ ბრედლი[81]

პირველი კონტინგენტი სულ შეადგენდა 78 000 ჯარისკაცს, 15 600 პარაშუტისტის ჩათვლით.[11]

იუტას სანაპირო

რედაქტირება

ომაჰას სანაპირო

რედაქტირება

ბრიტანული და კანადური ზონები

რედაქტირება
 
მე-3 ქვეითი დივიზიის სამეფო საზღვაო ძალების ქვეითები ხმლის სანაპიროზე, 1944 წლის 6 ივნისი

კანადისა და ბრიტანეთის მეორე არმია, მეთაური: გენერალ-ლეიტენანტი მაილს დემფსი

საერთო ჯამში მეორე არმიაში 83 115 ჯარისკაცი იყო, აქედან 61 715 ბრიტანელი. ბრიტანეთის საზღვაო-საჰაერო ძალებში ირიცხებოდა ბევრი ჯარისკაცი ბრიტანეთის კოლონიებიდან. მაგალითად, მისიებში მიიღეს მონაწილეობა რეგულარული სამეფო ავსტრალიური საჰაერო ძალების (RAAF) ესკადრონმა, 9 მუხლი XV-ეს ესკადრონმა და ასობით ეკიპაჟის წევრმა სხვა კოლონიებიდან, რომლებიც სამეფო-საჰაერო ძალები (RAF) და სამეფო საზღვაო ძალების (RN) ხომალდებზე იყვნენ განწესებულნი.[85] შეჭრისას გამოყენებული თვითმფრინავების ორი-მესამედი სამეფო-საჰაერო ძალებს ეკუთვნოდა.[86]

ოქროს სანაპირო

რედაქტირება

ჯუნოს სანაპირო

რედაქტირება

ხმლის სანაპირო

რედაქტირება

  79-ე დაჯავშნული დივიზია, მეთაური: გენერალ-მაიორი პერსი ჰობარტი.[90] შედგებოდა სპეციალური დაჯავშნული ტრანსპორტით რომლებმაც ხელი შეუწყვეს დესანტის გადასხმას მეორე არმიის სექტორის ყველა სანაპიროზე.

ფრანგულ წინააღმდეგობების მოძრაობებთან კომუნიკაცია

რედაქტირება
 
საფრანგეთის წინააღმდეგობის მოძრაობის და აშშ-ის 82-ე საჰაერო-სადესანტო დივიზიის წევრები განიხილავენ სიტუაციას ნორმანდიის ბრძოლისას

ლონდონში განთავსებული საფრანგეთის შინაგან საქმეთა ძალების დახმარებით, ბრიტანეთმა გამართა საბოტაჟების კამპანია, რომლებიც საფრანგეთის წინააღმდეგობის მოძრაობებს უნდა შეესრულებინათ დესანტის გადასხმის დროს და დესანტის შემდეგ დღეებში. მოკავშირეებმა შეიმუშავეს 4 გეგმა[91][92][93][94]:

  • გეგმა Vert (ქართ. მწვანე) — 15 დღიანი საბოტაჟების ოპერაცია, რომლის სამიზნეს რკინიგზების სისტემები წარმოადგენდა.
  • გეგმა Bleu (ქართ. ცისფერი) — ელექტრო ობიექტების განადგურების ოპერაცია.
  • გეგმა Tortue (ქართ. კუ) — ოპერაცია, რომლის მიხედვითაც საფრანგეთის წინააღმდეგობის მოძრაობებს უნდა შეეჩერებინათ ან შეენელებინათ გერმანიის ნებისმიერი დამხმარე ძალები.
  • გეგმა Violet (ქართ. იისფერი) — ტელეკომუნიკაციების ხაზების დაგაჭრის ოპერაცია.[95]

საზღვაო აქტივობები

რედაქტირება
 
დესანტის გადასხმის დაგეგმვისას გამოყენებული რუკა საუთვიკის სახლში, პორტსმუთთან ახლოს
 
დიდი სადესანტო ხომალდების კოლონა კვეთს ლა-მანშის სრუტეს 1944 წლის 6 ივნისს

შეჭრის საზღვაო ოპერაციები ისტორიკოსმა კორნელი ბარნეტმა დაახასიათა როგორც: „არასდროს გადაუჭარბებია შედევრული დაგეგმვისთვის“.[96] საზღვაო ოპერაციების საერთო მეთაური იყო ადმირალი სერ ბერტჰამ რემსი, რომელმაც ფლაგმანად იმსახურა დუვრში დანკირკის ევაკუაციისას, ის ასევე იყო პასუხისმგებელი ჩრდილოეთ აფრიკაში შეჭრის დაგეგმვაზე 1942 წელს, და ორიდან ერთი ფლოტის მეთაური, რომელმაც სიცილიაში შეჭრაში მიიღო მონაწილეობა 1943 წელს.[97]

მთავარი ფლოტი, რომელიც სხვა სხვადასხვა საზღვაო ძალებისგან შეიქმნა, სულ მოიცავდა 6 939 გემს, აქედან 1 213 საბრძოლო ხომალდი, 4 126 სადესანტო ხომალდი, 736 დამხმარე ხომალდი და 864 მომმარაგებელი გემი.[11] ფლოტის უმეტესობას ბრიტანული გემები შეადგენდა, ბრიტანული იყო 892 საბრძოლო ხომალდი და 3 261 სადესანტო ხომალდი.[98] საერთო ჯამში ფლოტში მსახურობდა 195 711 ეკიპაჟის წევრი, აქედან 137 824 ბრიტანელი, 52 889 ამერიკელი და 4 998 სხვა მოკავშირე ქვეყნების წარმომადგენლები.[11][99] შეჭრისთვის ფლოტი 2 ნაწილად გაიყო, დასავლეთ ოპერაციათა საზღვაო ძალა, ადმირალ ალან კირკის მეთაურობით, რომელიც აშშ-ის ზონებში მსახურობდა და აღმოსავლეთ ოპერაციათა საზღვაო ძალა, ადმირალ სერ ფილიპ ვიანის მეთაურობით, რომელიც კანადის და დიდი ბრიტანეთის ძალებს უწევდა დახმარებას.[100][97] ფლოტებისთვის ხელმისაწვდომი იყო 5 საბრძოლო ხომალდი, 20 კრეისერი, 65 გამანადგურებელი და ორი მონიტორი.[101] ნორმანდიის წყლებში გერმანიის საზღვაო ძალები მოიცავდა: 3 ტორპედო კატარღას, 29 სწრაფ თავდამსხმელ ნავს, 36 R-ნავს და 36 განმნაღმველს. გერმანულ მხარეს ასევე ჰყავდა გაურკვეველი რაოდენობის წყალქვეშანავი (U-boat).[102][72]

საზღვაო დანაკარგები

რედაქტირება

05:10 საათზე, ოთხმა გერმანულმა ტორპედო კატარღამ გაისროლა 15 ტორპედო აღმოსავლეთ ოპერაციათა საზღვაო ძალების ხომალდების წინააღმდეგ. ტორპედოებით ჩაიძირა ნორვეგიული გამანადგურებელი HNoMS Svenner-ი, ხმლის სანაპიროსთან ახლოს, მაგრამ HMS Warspite-ი და HMS Ramillies-ი გადარჩნენ. თავდასხმის შემდეგ კატარღები აღმოსავლეთით RAF-ის მიერ შექმნილ კვამლში გაუჩინარდნენ.[103] გერმანულმა ნაღმებმა დაძირეს USS Corry და წყალქვეშა მდევარი USS PC-1261.[104] მოკავშირეებმა ასევე დაკარგეს დაუდგენელი რაოდენობის სადესანტო ხომალდები.[105]

დაბომბვა

რედაქტირება
  მთავარი სტატია: ნორმანდიის დაბომბვა.
 
რუკაზე ასახულია შეჭრის არეაში ნაღმებისაგან გათავისუფლებული არხები, დაბომბვაში ჩართული გემების და სანაპიროზე განლაგებული სამიზნეების ადგილმდებარეობებს

ნორმანდიის დაბომბვა დაიწყო შუაღამისას როდესაც 2 200-ზე მეტმა ბრიტანულმა, კანადურმა და ამერიკულმა ბომბდამშენებმა სანაპიროზე და ხმელეთის შიგნით პირველ სამიზნეებს შეუტიეს.[41] სანაპიროების დაბომბვა მეტწილად წარუმატებელი აღმოჩნდა ომაჰას სანაპიროზე, რადგან დაბალმა ღრუბლებმა მონიშნული სამიზნეების დანახვა შეუძლებელი გახადა. ბევრმა ბომბდამშენმა კი თავიანთი შეტევები გადადეს და შესაბამისად სანაპირო დაცვების განადგურება ვერ მოახერხეს.[106] გერმანელებს ნორმანდიაში თავდასხმის დროს 570 თვითმფრინავი ყავდათ, ხოლო უშუალოდ გერმანიაში კი 964.[41]

გამნაღმველებმა სრუტის გაწმენდა შეჭრისთვის შუაღამისას დაიწყეს და გამთენიისას დაასრულეს ისე, რომ წინააღმდეგობა არ შეხვედრიათ.[107] დასავლეთ ოპერაციათა საზღვაო ძალა მოიცავდა საბრძოლო ხომალდ USS Arkansas, USS Nevada და USS Texas-ს, რვა კრეისერს და 28 გამანადგურებელს.[108] ხოლო დასავლეთ ოპერაციათა საზღვაო ძალა მოიცავდა საბრძოლო ხომალდ HMS Warspite და HMS Ramilles, მონიტორ HMS Roberts, ოც კრეისერს და 37 გამანადგურებელს.[109] საზღვაო დაბომბვა დაიწყო 5 საათსა და 50 წუთზე (თავდაპირველ დაგეგმვაში დაბომბვა 5 საათზე და 45 წუთზე უნდა დაწყებულიყო მაგრამ სიბნელის გამო გადაიდო 5 წუთით).[110] რადგანაც ომაჰას და იუტას სანაპიროებზე დესანტი 6 საათსა და 30 წუთზე უნდა გადასხმულიყო (ერთი საათით ადრე ვიდრე ხმლის, ჯუნოს და ოქროს სანაპიროებზე), სწორედ ამიტომ ომაჰას და იუტას სანაპიროებზე საზღვაო დაბომბა მხოლოდ 40 წუთს გაგრძელდა.[111]

საჰაერო ოპერაციები

რედაქტირება

საზღვაო დესანტის წარმატება დამოკიდებული იყო სანაპიროზე მყარი სათავის ჩამოყალიბებაზე, რომლიდანაც შესაძლებელი იქნებოდა კარგად მომარაგებული, მოწინააღმდეგის წინა ხაზების გარღვევის შესაძლებლობის მქონე ძალის ჩამოყალიბება. სადესანტო ძალები განსაკუთრებით დაუცველი იყო ძლიერი კონტრშეტევების წინააღმდეგ, მთავარი ძალების სანაპიროზე გამოჩენამდე, მსგავს კრიტიკულ სიტუაციებში მოწინააღმდეგის კონტრშეტევების განხორციელების უნარის შესანელებლად ან გასანადგურებლად გამოყენებული იქნენ საჰაერო-სადესანტო დივიზიები. მათი დავალება იყო ხიდების, გზების და რელიეფური მახასიათებლების აღება სადესანტო სანაპიროების დასავლეთ და აღმოსავლეთ ფლანგებზე. სადესანტო სანაპირობიდან მოშორებით განხორციელებულ საჰაერო დესანტებს ასევე ჰქონდათ გერმანული წინააღმდეგობის შემცირების და ზოგ შემთხვევაში გერმანული სანაპირო დაცვების სრული განადგურების მიზნები.[112][113]

აშშ-ის 82-ე და 101-ე საჰაერო დივიზიები დანიშნული იქნენ სამიზნეებზე ომაჰას სანაპიროზე, სადაც მათ ხელში უნდა ჩაეგდოთ რელიეფის რამდენიმე ბუნებრივი ვიწრო გასასვლელი, რომლებიც გერმანელებმა სპეციალურად დატბორეს. მაისის თვეში მიღებული მოკავშირეების სადაზვერვო ანგარიშის მიხედვით, რეგიონში დამატებით იქნა განთავსებული 91-ე ქვეითი დივიზია (ვერმახტი), რის გამოც თავდაპირველად შერჩეული პარაშუტისტების დაჯდომის წერტილები შედარებით უფრო სამხრეთით და აღმოსავლეთით გადაიტანეს.[114] დიდი ბრიტანეთის მე-6 საჰაერო დივიზიას, აღმოსავლეთ ფლანგზე, ხელში უნდა ჩაეგდო კანის არხზე და მდინარე ორნზე გადებული ხიდები და ასევე უნდა გაენადგურებინათ ხუთი ხიდი მდინარე დივსზე და მერვილის საარტილერიო დანადგარების გამაგრებული პოზიციები ხმლის სანაპიროზე.[115][116][117]

სანაპირო დესანტები

რედაქტირება
 
სანაპიროების რუკა და პირველი დღის წინსვლა

ტანკები

რედაქტირება

ზოგი სადესანტო ხომალდი მოდიფიცირებული იყო, რათა ქვეითებისათვის მხარდამჭერი ცეცხლი გაეხსნათ, და ასევე თვითმავალი საზღვაო დუპლექსური ტანკები სპეციალურად ნორმანდიის დესანტისათვის შეიქმნა.[118][119]

იუტა

რედაქტირება
  მთავარი სტატია: იუტას სანაპირო.
 
ამერიკელი სამხედროები იუტას სანაპიროზე. სადესანტო ხომალდი უკანა ფონზე.

იუტას სანაპიროს იცავდა ვერმახტის 919-ე მეყუმბარეების პოლკის ორი ბატალიონი.[120] აშშ-ის მეოთხე ქვეითი დივიზიის მერვე ქვეითი პოლკის წევრები სანაპიროზე 06:30 საათზე გამოჩნდნენ. მათი სადესანტო ხომალდი, ძლიერი ტალღების შედეგად, სანაპიროზე დანიშნულების ადგილიდან 1.8 კილომეტრის მოშორებით, სამხრეთით, აღმოჩნდა.[121][122]

თავდაპირველი თავდასხმის ბატალეონებს სწრაფათ მოჰყვა 28 DD ტანკი, ინჟინრების რამდენიმე ტალღა და გასუფთავების გუნდები, რათა სანაპიროები გაეწმინდათ დაბრკოლებებისა და ნაღმებისგან. გასასვლელები ააფეთქეს, რათა სამხედროებსა და ტანკებს სწრაფად შესძლებოდათ სანაპიროზე პოზიციების დაკავება. საბრძოლო დანაყოფებმა სანაპირო დაახლოებით 09:00 საათზე დატოვეს. მთელი დღის განმავლობაში გრძელდებოდა პატარა შეტაკებები 919-ე მეყუმბარეთა პოლკის ნაწილებთან, რომლებიც შეიარაღებულნი ივნენ ანტისატანკო არტილერიითა და ანტისატანკო ცეცხლსასროლი იარაღებით. გერმანელების მთავარი გამაგრებული წერტილი 1.2 კმ-ით, სამხრეთში, განადგურებული იქნა შუადღისთვის.[123] აშშ-ის მე-4 ქვეითმა დივიზიამ ვერ შეასრულა მათზე გაცემული ყველა დავალება, რადგან ისინი თავდაპირველი დანიშნული ადგილიდან ზედმეტად სამხრეთით აღმოჩნდნენ, თუმცა მხოლოდ 197 დანაკარგი განიცადეს.[124][125]

წერტილი დან ჰოკი

რედაქტირება
  მთავარი სტატია: წერტილი დან ჰოკი.
 
ამერიკელი რეინჯერები ადიან კლდეზე, წერტილი დან ჰოკი

წერტილი დან ჰოკი, მნიშვნელოვანი სადესანტო წერტილი ომაჰასა და იუტას სანაპიროებს შორის, დანიშნული იყო როგორც აშშ-ის რეინჯერების მეორე ბატალიონის ასეულის სამიზნედ, რომელსაც მეთაურობდა ვიცე-პოლკოვნიკი ჯეიმზ რუდერი. მათი დავალება იყო, ასულიყვნენ 30 მეტრის სიმაღლის კლდეებზე თოკებით ან კიბეებით და გაენადგურებინათ სანაპირო საარტილერიო დანადგარები კლდის თავზე. კლდეებს იცავდნენ 352-ე ქვეითი დივიზია და ფრანგი კოლაბორაციონისტები. [126] მოკავშირეების გამანადგურებლები USS Satterlee და HMS Talybont ქვეით ნაწილებს დამხმარე ცეცხლით უჭერდნენ მხარს. კლდეზე ასვლის შემდეგ, რეინჯერებმა აღმოაჩინეს რომ საბრძოლო დანადგარები გადატანილი იყო უცხო ლოკაციაზე. რეინჯერებმა საბოლოოდ დანადგარები წერტილიდან 550 მეტრის მოშორებით, სამხრეთით იპოვეს და ასაფეთქებლებით გაანადგურეს.[126]

ომაჰა

რედაქტირება
  მთავარი სტატია: ომაჰას სანაპირო.
 
ამერიკელი სამხედროები ომაჰას სანაპიროსკენ მიმავალ LCVP სადესანტო ხომალდზე, 1944 წლის 6 ივნისი.

ომაჰა, ყველაზე მყარად დაცული სანაპირო, დანიშნული იქნა აშშ-ის პირველი და 29-ე ქვეითი დივიზიების სამიზნედ.[127] ამერიკელები ელოდნენ მხოლოდ ერთ პოლკთან ბრძოლას, თუმცა სანაპიროზე დაცვის ხაზებში მათ ვერმახტის 352-ე სრული დივიზია დახვდათ.[128] ძლიერმა ქარმა და ტალღებმა ბევრ სადესანტო ხომალდს აიძულა თავდაპირველად არჩეული პოზიციებიდან აღმოსავლეთით წასვლა, რამაც შეანელა მათი წინსვლა.[129] სახმელეთო ხომალდების დაბომბვის შიშით, აშშ-ის ბომბდამშენებმა გადადეს სანაპიროს დაბომბვის დრო, რამაც ომაჰას სანაპიროზე დატოვა დაუზიანებელი წინააღმდეგობები იმ დროისათვის, როდესაც დესანტები უკვე დანიშნულების ადგილებზე იყვნენ.[130] სადესანტო ხომალდების დიდი ნაწილი ქვიშის ზოლებში გაიჭედა და სამხედროებს 100-50 მეტრი ყელამდე წყალში სიარული მოუწიათ სანაპიროებამდე მისაღწევად, როდესაც პარალელურად მათ მიმართ ვერმახტის ძალებს ჰქონდათ გახსნილი ცეცხლი.[119] უხეში ტალღების ფონზე, აშშ-ის 741-ე სატანკო ბატალიონის ორი კომპანიის DD ტანკები გაშვებულნი იქნენ სანაპიროდან 4 600 მეტრში; თუმცა 32 ტანკიდან 27 დაიტბორა და ჩაიძირა, რასაც 33 ეკიპაჟის წევრის დახოცვა მოჰყვა.[131] ტანკების ნაწილი, რომლებმაც გადაადგილების საშუალება სანაპიროზე დაკარგეს, განაგრძობდა დამხმარე ცეცხლის გახსნან მანამ, სანამ არ გაუთავდათ ამუნიციები.[132]

კლდეების მწვერვალებიდან წამოსულმა ცეცხლმა 2000-მდე სამხედრო შეიწირა.[133] სანაპიროს წმენდისას აღმოცენებულმა პრობლემებმა სანაპიროს მეთაური აიძულა შეეჩერებინა ტექნიკის წინსვლა 08:30 საათზე. დაახლოებით ამავე დროს სანაპიროსთან გამოჩნდა გამანადგურებლების ჯგუფი, რათა ეწარმოათ მხარდამჭერი ცეცხლი და დესანტის გადასხმის გაგრძელება შესაძლებელი გამხდარიყო.[134] სანაპიროდან გასვლა მხოლოდ მყარად დაცული ხუთი ხეობების გავლით შეიძლებოდა.[135] შუადღისას, როდესაც საარტილერიო დაბომბვის შედეგებმა თავი იჩინა და გერმანელებსაც საბრძოლო მასალა გაუთავდათ, ამერიკელებმა შეძლეს სანაპიროზე ზოგი სათავდაცვო ხაზი გაწმენდა. ასევე ამ დროს ამერიკელებმა დაიწყეს მოწინააღმდეგის ხეობების გათავისუფლება, რათა მძიმე ტექნიკას დაეტოვა სანაპირო.[135] მოკავშირეების მიერ სანაპიროს დაძაბული გაფართოება მომდევნო რამდენიმე დღეზე გაიწელა და ომაჰას სანაპიროზე დანიშნული დავალებები, დესანტის გადასხმიდან სამ დღეში შესრულდა.[136]

ოქრო

რედაქტირება
  მთავარი სტატია: ოქროს სანაპირო.
 
ბრიტანელი სამხედროები მწვამნე სექტორზე, ოქროს სანაპიროზე

ოქროს სანაპიროზე დესანტის გადასხმა ჩანიშნული იყო 07:25 საათზე.[137] ძლიერმა ქარმა სადესანტო ხომალდებისათვის სიტუაცია გაართულა და DD ტანკები სანაპროსთან ან პირდაპირ სანაპიროზე გამოვიდნენ ღრმა წყლების ნაცვლად.[138] ოთხიდან სამი საარტილერიო დანადგარი განადგურებული იქნა კრეისერების HMS Ajax და HMS Argonaut პირდაპირი ცეცხლით 06:20 საათზე. მეოთხე დანადგარმა განაგრძო მუშაობა და მისი გარნიზონი 7 ივნისს დანებდა.[139] საჰაერო თავდასხმებმა ვერ შეძლეს ლე ჰამელის სიმაგრის დაზიანება.[140][141][142][143]

ამავდროულად, ქვეითებმა განაგრძეს გამაგრებული სახლების გათავისუფლება სანაპიროზე და მეტად წაიწიეს წინ.[144] The No. 47 (სამეფო საზღვაო ქვეითი) კომანდო მიუახლოვდა ენ ბისინის პორტს და პორტი დაიკავა ენ ბესინის პორტის ბრძოლის შედეგად, ერთი დღის შემდეგ.[145] კომპანიის სერჟანტ მაიორმა სტენლი ჰოლისმა მიიღო ოპერაცია ნეპტუნისათვის გაცემული ერთადერთი ვიქტორიის ჯვარი, მისი ქმედებებისათვის ფლეურის მაღალ წერტილზე შეტევისას.[146] დასავლეთ ფლანკზე, პირველი ბატალიონის ჰამპშაიერის პოლკმა აიღო არომანჩესი (მოსამალში მულბერი „B“-ს პოზიცია), და შეუერთდა კანადურ დანაყოფებს ჯუნოს სანაპიროზე.[147] ბაიეუოს აღება ვერ მოხერხდა 352-ე ქვეითი დივიზიის მყარი წინააღმდეგობის დამსახურებით.[144] მოკავშირეებმა ოქროს სანაპიროზე 1 000 სამხედრო დაკარგეს.[11]

ჯუნო

რედაქტირება
  მთავარი სტატია: ჯუნოს სანაპირო.
 
სამეფო კანადიური საზღვაო კომანდო „W“, დესანტის გადასხმისას ჯუნოს სანაპიროზე, 1944 წლის 8 ივლისი

დესანტი ჯუნოზე დაგვიანდა და ქვეითები სანაპიროზე მხარდაჭერის გარეშე გამოჩდნენ, შედეგად ქვეითმა ძალებმა ხომალდების დატოვებისას დიდი დანაკარგები განიცადეს. დაბომბვების უმეტესობა კი აცდა გერმანელების გამაგრებულ პოზიციებს.[148] სანაპიროს დასატოვებლად შეიქმნა რამდენიმე გასასვლელი. დასავლეთ ფლანგზე, დიდი ორმო ამოვსებული იქნა მიტოვებული ტანკების მეშვეობით, რომლებიც ადგილზე 1972 წლამდე დარჩნენ.[149][105]

მთავრი გერმანული სიმაგრეები 75 მილიმეტრიანი საარტილერიო დანადგარებით, ტყვიამფრქვევებით, მავთულხლართებით და ნაღმებით მდებარეობდნენ კოლსულ სიუღ მეა, სეინტ უბან სიუღ მეა და ბეღნიეღ სიუღ მეაში.[150] თავად დასახლებებიც კი სახლიდან სახლამდე ბრძოლების მეშვეობით იქნა გათავისუფლებული.[151] სამხედროებმა ბენი სიუღ მეასაკენ სვლისას აღმოაჩინეს ტყვიამფრქვევების პოზიცია, რომლებისთვისაც გვერდი უნდა აეარათ წინსვლის გასაგრძელებლად.[152] კანადის მე-9 ქვეითი ბრიგადის ელემენტებმა, შუადღის მიწურულს მიაღწიეს პოზიციებს, საიდანაც კანის კარპიკეს აეროპორტის დანახვა იყო შესაძლებელი, თუმცა ამ დროს დამხმარე ჯავშანტექნიკას საბრძოლო მასალა აკლდა და შედეგად კანადელებს დამატებით წინ აღარ წაუწევიათ. აეროპორტის აღება შესაძლებელი მხოლოდ ერთი თვის შემდეგ გახდა და ეს ახლო არეალი სასტიკი ბრძოლის ველად გადაიქცა.[153] დაღამებისას, ჯუნოს და ოქროს სანაპიროები ერთიანად ფარავდნენ 19 კილომეტრის სიგანის და 10 კილომეტრის სიღრმის ტერიტორიას.[154] მოკავშირეებმა ჯუნოზე 961 სამხედრო დაკარგეს.[155]

ხმალი

რედაქტირება
  მთავარი სტატია: ხმლის სანაპირო.
 
ბრიტანელი სამხედროები თავს აფარებენ ხმლის სანაპიროზე დესანტის გადასხმის შემდეგ.

ხმლის სანაპიროზე DD ტანკების გადასხმა 07:30 საათზე დაიწყო, 25 ტანკისაგან 21 წარმატებულად გადავიდა სანაპიროზე ქვეითი სამხედროების დასაზღვევად.[156] სანაპირო მყარად იყო დაცული ნაღმებითა და სხვადასხვა დაბრკოლებით, რამაც სანაპიროს გამწმენდი ჯგუფების დავალება რთული და საშიში გახადა.[157] ქარიან ამინდში, ტალღები იმაზე სწრაფად მოძრაობდნენ, ვიდრე მოსალოდნელი იყო და ბრონირებული ტექნიკით მანევრირება რთული გახდა. სანაპირო სწრაფად გადაიქცა სასტიკ ბრძოლის ველად.[158] ბრიგადირი სიმონ ფრეიზერი (ლოვატოს მეთხუთმეტე ლორდი) და მისი სპეციალური სამსახურის პირველი ბრიგადა სანაპიროზე მეორე ტალღისას ჩავიდნენ.[159] ნომერ მეოთხე კომანდოს წევრებმა ოუისტრეჰამიში გაიარეს, რათა გერმანული საარტილერიო დანადგარებისათვის უკნიდან შეეტიათ. მოკავშირეებს აქ არსებული სადაზვერვო კოშკისათვის გვერდის ავლა მოუწიათ და იგი რამდენიმე დღის შემდეგ აიღეს.[160] ფრანგული ძალებმა, ფილიპ კიფერის მეთაურობით, შეუტიეს და აიღეს მძიმედ გამაგრებული წერტილი კაზინოზე, რივა ბელაში, ერთ-ერთი DD ტანკის დახმარებით.[160]

„მორისის“ სიმაგრე კოლოვილე სიუღ მერთან ახლოს დაახლოებით ერთ საათიანი ბრძოლის შემდეგ აიღეს.[158] ახლოსმდებარე „ჰილმან“ სიმაგრე, 736-ე ქვეითი ქოლკის შტაბ-ბინა, იყო დიდი სათავდაცვო კომპლექსი, რომელიც დილის დაბომბვებს უვნებლად გადაურჩა. „ჰილმანი“ მოკავშირეებმა 20:15 საათზე აიღეს.[161] მეორე ბატალიონის მეფის შოპშაიერის მჩატე ქვეითმა პოლკმა კანისაკენ სვლა ფეხით განაგრძო, ქალაქთან რამდენიმე კილომეტრით მიახლოების შემდეგ მათ უკან დახევა მოუწიათ, ჯავშანტექნიკის მხარდაჭერის არქონის მიზეზით.[162] 16:00 საათზე, 21-ე პანცერ დივიზიამ დაიწყო კონტრშეტევა ხმალსა და ჯუნოს შორის და თითქმის წარმატებით მიაღწიეს ლა-მანშის სრუტის სანაპიროს. მათ დაუპირისპირდათ ბრიტანეთის მესამე დივიზია და მალე უკან დაიხიეს კანის და ბაიოუს დასაცავად.[163][164] მოკავშირეებმა ხმლის სანაპიროზე დაახლოებით 1 000 სამხედრო დაკარგეს.[11]

შედეგი

რედაქტირება
 
სიტუაციის რუკა 1944 წლის 6 ივნისს, 24:00 საათისათვის

ოპერაცია ნეპტუნი იყო ყველაზე დიდი საზღვაო სამხედრო ოპერაცია ისტორიაში, თითქმის 5 000 სადესანტო ხომალდით, 289 საესკორტო ხომალდით და 277 გამნაღმველი ნავით.[165] შეჭრის დღეს ლა-მანშის სრუტე 156 000-მა სამხედრომ გადაკვეთა,[27] რომლებსაც ივნისის დასასრულისათვის 875 000 სამხედრო დაემატა[166] მოკავშირეებს პირველ დღეს სულ მცირე 10 000 სამხედრო ჰყავდათ ნორმანდიაში, 4 414 დაზუსტებული გარდაცვლილით.[167] გერმანელებმა 1 000 სამხედრო დაკარგეს.[168] მოკავშირეების გეგმა მიზნად ისახავდა საინტ ლოს, კანის და ბაიუეს აღებას პირველივე დღეს, ყველა სანაპიროს (იუტას გარდა) ერთმანეთთან დაკავშირებასთან ერთად; დასახული მიზნებისგან ვერცერთი შესრულდა.[169] სანაპიროები ერთმანეთს 12 ივნისამდე ვერ დაუკავშირდნენ, რა დროისთვისაც მოკავშირეებს 97 კილომეტრის სიგრძის და 24 კილომეტრის სიღრმის ფრონტი ეკავათ.[170] კანი, მნიშვნელოვანი სამიზნე, კვლავ გერმანელების ხელში იყო დესანტის დღეს და მოკავშირეების ხელში სრულიად 21 ივლისს გადავიდა.[171] გერმანელებმა ფრანგ მშვიდობიან მოქალაქეებს პოტენციური ბრძოლის ველების დატოვება უბრძანეს ნორმანდიაში.[172] სამოქალაქო დანაკარგები დესანტის გადასხმიდან მეორე დღისათვის სავარაუდოდ 3 000 იყო.[173]

ნორმანდიაში მოკავშირეების გამარჯვება რამდენიმე ფაქტორმა განაპირობა. ატლანტიკური კედელი არ იყო სრულ მზადყოფნაში; დესანტის გადასხმამდე ცოტა ხნით ადრე რომელმა ანგარიში დაწერა, რომლის მიხედვითაც ატლანტიკური კედელი ზოგ ადგილას მხოლოდ 18%-ით იყო მზად, რადგან რესურსების სხვა ადგილებში გადაანაწილეს.[174] ოპერაცია სიმაგრის მატყუარა ტაქტიკები წარმატებული იყო, გერმანელები იძულებულნი იყვნენ დაეცვათ სანაპიროს უზარმაზარი ნაწილი.[175] მოკავშირეებმა დაამყარეს და შეინარჩუნეს საჰაერო უპირატესობა, რაც იმას ნიშნავდა, რომ გერმანელებს არ შეეძლოთ განეხორციელებინათ დაკვირვებები ბრიტანეთში მიმდინარე მომზადებით სამუშაოებზე და არ შეეძლოთ ბომბდამშენების ბრძოლაში ჩართვა.[176] სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურა საფრანგეთში მძიმედ დააზიანა დაბომბვებმა და ფრანგულმა წინააღმდეგობამ, რამაც გაართულა გერმანელებისთვის მომარაგებისა და დამხმარე ძალების სანაპირომდე მიტანა.[177] ზოგიერთი საწყისი დაბომბვა აცდა სამიზნეს ან არ იყო საკმარისად კონცენტრირებული,[130] მაგრამ სპეციალურმა ბრონირებულმა ტრანსპორტებმა ყველგან კარგად იმუშავეს, ომაჰას გარდა, ისინი სამხედროებს ახლო საარტილერიო მხადრაჭერას უწევდნენ სანაპიროებზე გადასვლისას.[178] გაურკვერვლობამ და რთულმა სამმართველო სტრუქტურამ ვერმახტის მაღალ სამმართველოში ასევე ხელი შეუწყო მოკავშრეების წარმატებას.[179]

ოპერაციები დესანტის გადასხმის შემდეგ

რედაქტირება
  მთავარი სტატია: ოპერაცია ოვერლორდი.

მემორიალები და ტურიზმი

რედაქტირება

ომაჰას სანაპიროზე მულბერის ნავსადგურის ნაწილების ხილვა დღემდე შესაძლებელია.რამდენიმე სანაპირო დაბრკოლება კვლავ არსებობს. აშშ-ის ეროვნული გვარდიის მემორიალი განთავსებულია ყოფილი გერმანული გამაგრების ადგილას. წერტილი დან ჰოკი შეიცვალა 1944 წლის შემდეგ, რელიეფი დაფარულია აფეთქებების კრატერებით და ზოგიერთი ცემენტის ბუნკერი კვლავ ადგილზეა. ახლოსაა ნორმანდიის ამერიკული სასაფლაო და მემორიალი, კოლოვილე სიუღ მერში.[180] იუტას სანაპიროს მუზეუმი მდებარეობს სეინტ მერი დუ მონტზე. ახლოსვეა განთავსებული ორი გერმანული სამხედრო სასაფლაო[181]

პეგასუსის ხიდი, ბრიტანეთის მე-6 საჰაერო დივიზიის სამიზნე, იყო ადგილი, სადაც ნორმანდიის დესანტის პირველი ბრძოლები გაიმართა. 1994 წელს ხიდი მსგავსი სხვა ხიდით ჩაანაცვლეს და ორიგინალი ახლა ახლოსმდებარე მუზეუმში ინახება.[182] მელბურის ნავსდგური B-ის სექციები კვლავ წყლის ზედაპირზეა დარჩენილი. კარგადაა შემონახული ლონგეს სიუღ მერის საარტილერიო დანადგარი.[183] ჯუნოს სანაპიროს ცენტრი, გაიხსნა 2003 წელს, დააფუძნეს კანადის ფედერალურმა და პროვინციალურმა მთავრობებმა, საფრანგეთის მთავრობამ და კანადელმა ვეტერანებმა.[184]

პოპ კულტურაში

რედაქტირება

წიგნები

რედაქტირება

ფილმები

რედაქტირება

ვიდეო თამაშები

რედაქტირება

იხილეთ აგრეთვე

რედაქტირება

ლიტერატურა

რედაქტირება

რესურსები ინტერნეტში

რედაქტირება
 

სქოლიო

რედაქტირება

კომენტარი

რედაქტირება
  1. ↑ ოფიციალური ბრიტანული წყაროები გვაძლევენ ინფორმაციას 156 115 ჯარისკაციან დესანტის შესახებ რომელიც შედგებოდა: 57 500 ამარიკელების, 75 215 ბრიტანელების და კანადელებისგან ზღვიდან და 15 500 ამერიკელის და 7 900 ბრიტანელებისგან ჰაერიდან.EllisAllenWarhurst2004, p. 521–533.
  2. ↑ თავდაპირველი გამოთვლებით მოკავშირეებს ყავდათ 7 500 დაჭრილი და 2 500 მოკლული. ნაციონალური D-Day მემორიალის მიერ წარმოებულმა კვლევამ დაადასტურა 4 414 გარდაცვლილი ჯარისკაცი მოკავშირეების მხარეს რომლის: 2 499 ამერიკელი და 1 915 ყველა სხვა მონაწილე ქვეყანას ერთად.Whitmarsh 2009, p. 87.

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 342.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Ford & Zaloga 2009, p. 25.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 Beevor 2009, p. 82.
  4. ↑ Beevor 2009, p. 76.
  5. ↑ Beevor 2009, p. 492.
  6. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 7.
  7. ↑ Morison, 1962, გვ. 67
  8. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 60, 63, 118–120.
  9. ↑ Zaloga & Johnson 2005, p. 29.
  10. ↑ Napier 2015, p. 72.
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 Portsmouth Museum Services.
  12. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 8–9.
  13. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 10.
  14. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 10–11.
  15. ↑ Wilmot 1997, pp. 177–178, chart p. 180.
  16. ↑ Churchill, 1951, გვ. 404
  17. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 13–14.
  18. ↑ Beevor, 2009, გვ. 33–34
  19. ↑ Ambrose, 1994, გვ. 73–74
  20. ↑ 20.0 20.1 20.2 Ford & Zaloga 2009, p. 14.
  21. ↑ Wilmot, 1997, გვ. 182
  22. ↑ Wilmot, 1997, გვ. 170
  23. ↑ Gilbert, 1989, გვ. 491
  24. ↑ Whitmarsh, 2009, გვ. 12–13
  25. ↑ 25.0 25.1 Whitmarsh, 2009, გვ. 13
  26. ↑ Weinberg, 1995, გვ. 684
  27. ↑ 27.0 27.1 EllisAllenWarhurst2004, pp. 521–533.
  28. ↑ 28.0 28.1 Beevor, 2009, გვ. 3
  29. ↑ 29.0 29.1 Churchill, 1951, გვ. 592–593
  30. ↑ 30.0 30.1 Beevor, 2009, Map, inside front cover
  31. ↑ Caddick-Adams, 2019, გვ. 136
  32. ↑ Weinberg, 1995, გვ. 698
  33. ↑ Weinberg, 1995, გვ. 680
  34. ↑ Brown, 2007, გვ. 465
  35. ↑ Zuehlke, 2004, გვ. 71–72
  36. ↑ Whitmarsh, 2009, გვ. 27
  37. ↑ Beevor, 2009, გვ. 282
  38. ↑ Whitmarsh, 2009, გვ. 34
  39. ↑ Bickers, 1994, გვ. 19–21
  40. ↑ Beevor, 2009, გვ. 76
  41. ↑ 41.0 41.1 41.2 Whitmarsh, 2009, გვ. 31
  42. ↑ 42.0 42.1 Whitmarsh, 2009, გვ. 33
  43. ↑ Beevor, 2009, გვ. 21
  44. ↑ Wilmot, 1997, გვ. 224
  45. ↑ Wilmot, 1997, გვ. 224–226
  46. ↑ Whitmarsh 2009, p. 34.
  47. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 131.
  48. ↑ Beevor, 2009, გვ. 42–43
  49. ↑ Wilmot 1997, p. 144.
  50. ↑ Francois 2013, p. 118.
  51. ↑ Goldstein, Dillon & Wenger 1994, pp. 16–19.
  52. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 37.
  53. ↑ Liedtke 2015, pp. 227–228, 235.
  54. ↑ Liedtke 2015, p. 225.
  55. ↑ Liedtke 2015, pp. 224–225.
  56. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 118.
  57. ↑ 57.0 57.1 57.2 Ford & Zaloga 2009, p. 122.
  58. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 60, 63.
  59. ↑ 59.0 59.1 59.2 59.3 59.4 Ford & Zaloga 2009, p. 63.
  60. ↑ 60.0 60.1 60.2 60.3 60.4 60.5 60.6 60.7 Ford & Zaloga 2009, p. 275.
  61. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 60.
  62. ↑ 62.0 62.1 Ford & Zaloga 2009, p. 206.
  63. ↑ Whitmarsh 2009, p. 73.
  64. ↑ Margaritis 2019, pp. 414–418.
  65. ↑ Margaritis 2019, p. 321.
  66. ↑ 66.0 66.1 66.2 Ford & Zaloga 2009, p. 30.
  67. ↑ 67.0 67.1 67.2 Whitmarsh 2009, p. 13.
  68. ↑ Beevor 2009, p. 33.
  69. ↑ Goldstein, Dillon & Wenger 1994, p. 12.
  70. ↑ Whitmarsh 2009, p. 12.
  71. ↑ 71.0 71.1 Ford & Zaloga 2009, pp. 54–56.
  72. ↑ 72.0 72.1 Whitmarsh 2009, p. 31.
  73. ↑ Murray 1983, p. 280.
  74. ↑ Hooton 1999, p. 283.
  75. ↑ Murray 1983, p. 263.
  76. ↑ Speer 1971, pp. 483–484.
  77. ↑ Speer 1971, p. 482.
  78. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 31.
  79. ↑ Whitmarsh 2009, p. 15.
  80. ↑ Wilmot 1997, p. 192.
  81. ↑ 81.0 81.1 Whitmarsh 2009, Map, p. 12.
  82. ↑ 82.0 82.1 82.2 82.3 82.4 Ford & Zaloga 2009, p. 125.
  83. ↑ Whitmarsh 2009, p. 53.
  84. ↑ 84.0 84.1 Ford & Zaloga 2009, p. 66.
  85. ↑ Stanley 2004.
  86. ↑ Holland, 2014
  87. ↑ 87.0 87.1 Ford & Zaloga 2009, p. 271.
  88. ↑ 88.0 88.1 88.2 Ford & Zaloga 2009, p. 270.
  89. ↑ 89.0 89.1 Ford & Zaloga 2009, p. 200.
  90. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 201.
  91. ↑ Escott 2010, p. 138.
  92. ↑ Beevor 2009, p. 43.
  93. ↑ Wilmot 1997, p. 229.
  94. ↑ Special Operations Research Office 1965, pp. 51–52.
  95. ↑ Douthit 1988, p. 23.
  96. ↑ Yung 2006, p. 133.
  97. ↑ 97.0 97.1 Goldstein, Dillon & Wenger 1994, p. 6.
  98. ↑ Holland 2014.
  99. ↑ Morison 1962, p. 67.
  100. ↑ Churchill 1951, p. 594.
  101. ↑ Whitmarsh 2009, p. 30.
  102. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 205.
  103. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 233.
  104. ↑ Weigley 1981, pp. 136–137.
  105. ↑ 105.0 105.1 Wilmot 1997, p. 275.
  106. ↑ Wilmot, 1997, გვ. 255
  107. ↑ Goldstein, Dillon, გვ. 82
  108. ↑ Beevor, 2009, გვ. 81, 117
  109. ↑ Beevor, 2009, გვ. 82
  110. ↑ Ford, Zaloga, გვ. 69
  111. ↑ Whitmarsh, 2009, გვ. 51–52, 69
  112. ↑ Ford, Zaloga, გვ. 114
  113. ↑ Wilmot, 1997, გვ. 175
  114. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 125, 128–129.
  115. ↑ Wilmot 1997, p. 234.
  116. ↑ Corta 1952, p. 159.
  117. ↑ Corta 1997, pp. 65–78.
  118. ↑ Goldstein, Dillon & Wenger 1994, p. 84.
  119. ↑ 119.0 119.1 Ford & Zaloga 2009, p. 73.
  120. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 130.
  121. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 131, 160–161.
  122. ↑ Whitmarsh 2009, pp. 50–51.
  123. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 158–159, 164.
  124. ↑ Whitmarsh 2009, p. 51.
  125. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 165.
  126. ↑ 126.0 126.1 Beevor 2009, p. 102.
  127. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 64–65, 334.
  128. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 45.
  129. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 76–77.
  130. ↑ 130.0 130.1 Beevor 2009, p. 91.
  131. ↑ Beevor 2009, p. 90.
  132. ↑ Beevor 2009, p. 99.
  133. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 333–334.
  134. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 90–91.
  135. ↑ 135.0 135.1 Ford & Zaloga 2009, pp. 56, 83.
  136. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 337.
  137. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 276–277.
  138. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 281–282.
  139. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 299.
  140. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 286.
  141. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 298–299.
  142. ↑ Wilmot 1997, p. 272.
  143. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 292.
  144. ↑ 144.0 144.1 Whitmarsh 2009, p. 70.
  145. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 289–290.
  146. ↑ Beevor 2009, p. 129.
  147. ↑ Wilmot 1997, pp. 272–273.
  148. ↑ Wilmot 1997, pp. 274–275.
  149. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 312–313.
  150. ↑ Ford & Zaloga 2009, Map, pp. 314–315.
  151. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 317.
  152. ↑ Beevor 2009, pp. 133–135.
  153. ↑ Beevor 2009, p. 135.
  154. ↑ Wilmot 1997, p. 276.
  155. ↑ Beevor 2009, p. 131.
  156. ↑ Wilmot 1997, p. 277.
  157. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 239–240.
  158. ↑ 158.0 158.1 Beevor 2009, p. 143.
  159. ↑ Beevor 2009, p. 138.
  160. ↑ 160.0 160.1 Ford & Zaloga 2009, pp. 244–245.
  161. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 248–249.
  162. ↑ Beevor 2009, pp. 143, 148.
  163. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 326–327.
  164. ↑ Wilmot 1997, p. 283.
  165. ↑ Beevor 2009, p. 74.
  166. ↑ Whitmarsh 2009, p. 104.
  167. ↑ Whitmarsh 2009, p. 87.
  168. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 335.
  169. ↑ Beevor 2009, Map, inside front cover.
  170. ↑ Horn 2010, p. 13.
  171. ↑ Wilmot 1997, p. 360.
  172. ↑ Flint 2009, p. 102.
  173. ↑ Flint 2009, p. 336.
  174. ↑ Wilmot 1997, p. 290.
  175. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 343.
  176. ↑ Wilmot 1997, p. 289.
  177. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 36.
  178. ↑ Wilmot 1997, p. 291.
  179. ↑ Wilmot 1997, p. 292.
  180. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 346.
  181. ↑ Ford & Zaloga 2009, pp. 346–348.
  182. ↑ Mémorial Pegasus.
  183. ↑ Ford & Zaloga 2009, p. 352.
  184. ↑ Zuehlke 2004, pp. 349–350.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ოპერაცია_ნეპტუნი&oldid=4678212“-დან