ბაგრატიონები
ბაგრატიონები — საქართველოს სამეფო დინასტია ახ. წელთაღრიცხვით 575 (809) — 1810 წლებში. ბაგრატიონები წარმოშობით სამხრეთ საქართველოს სპერის (ისპირის) პროვინციიდან იყვნენ (ამჟამად თურქეთის ისპირის რაიონი). ქართულ ისტორიულ წერილობით წყაროებზე დაყრდნობით ქართულ ისტორიოგრაფიაში გამოთქმულია მოსაზრება, რომ ამ საგვარეულოს სათავე დაუდო ბივრიტიანთა (ბივრატიანთა) ფეოდალურმა საგვარეულომ (ბივრიტიანები ჯერ კიდევ ძვ. წელთაღრიცხვით III საუკუნიდან განაგებდნენ ოძრხეს საერისთავოს).
 | |
| ქვეყანა |
 საქართველოს სამეფო |
|---|---|
| ფუძე დინასტია | ბაგრატიდები |
| ტიტულები |
საქართველოს მეფე (1008 წ.-დან) |
| მიმართვის ფორმა | მონარქია |
| დამაარსებელი |
გუარამ I ადარნასე |
| უკანასკნელი მმართველი |
გიორგი VIII (საქართველოს მეფე) |
| ამჟამინდელი მეთაური |
გიორგი ბაგრატიონი (პრეტენდენტი) |
| დაარსდა |
575 809 |
| ტახტიდან ჩამოგდება | 1810 წ. |
| ეროვნება | ქართველები |
ბაგრატიონები - ქართლის ერისმთავრები
რედაქტირებაბაგრატიონთა საგვარეულოს პირველი წარმომადგენელი იყო ქართლის პირველი ერისმთავარი 575-590 წლებში გუარამ I კურაპალატი. გვარი წარმოშობილი უნდა იყოს გუარამის მამის, ბივრიტიანთა სამთავრო სახლის წარმომადგენლის - ბაგრატისაგან. გუარამის პაპა (დედის მხრიდან) იყო მეფე ვახტანგ გორგასალი. ვინაიდან, გუარამი იყო ქართლის პირველი ერისმთავარი (რაც, რეალურად, ტოლფასი იყო ქართლის მეფობისა), ბაგრატიონთა დინასტიის ისტორიის საწყის თარიღად შეიძლება ჩაითვალოს 575 წელი (ნაცვლად 809 წლისა, როგორც მიუთითებს ქართველ ისტორიკოსთა ნაწილი). გუარამის გარდა ქართლის ერისმთავრებიდან ბაგრატიონთა საგვარეულოს ეკუთვნოდნენ სტეფანოზ I (590-605) და აშოტ I კურაპალატი (786-809).
კლარჯეთის ერისთავები
რედაქტირებასტეფანოზ I-იდან აშოტამდე ბაგრატიონები განაგებდნენ კლარჯეთის საერისთავოს. კერძოდ, კლარჯეთის ერისთავები იყვნენ: გუარამ II (619-678), ვარაზბაკური (678-705), ნერსე (705-742) და ადარნასე (742-780).
ტაო-კლარჯეთის სამეფო
რედაქტირება809 წელს აშოტ I-მა (კლარჯეთის ერისთავის ადარნასეს ძემ და ქართლის ერისმთავარმა) სამხრეთ საქართველოში შექმნა ტაო-კლარჯეთის ძლიერი სამეფო, რომელსაც თავად განაგებდა 826 წლამდე. აღნიშნულ სამეფოს განაგებდნენ ბაგრატ I (826-876). 826-869 წლებში სამეფოს თანამმართველი იყო ადარნასე I), დავით I (876-881) და ადარნასე II (881-888).
ქართველთა სამეფო
რედაქტირება888 წელს შეიქმნა ქართველთა სამეფო, რაც განაპირობა ტაო-კლარჯეთის სამეფოსთვის სხვა ქართული მიწების: სამცხე-ჯავახეთის, კოლა-არტაანის, შავშეთის, სპერის, თორთომის, აგრეთვე, ბასიანის შეერთებამ. ქართველთა სამეფოს განაგებდნენ: ადარნასე II (888-923), დავით II (923-937), ბაგრატ მაგისტროსი (937-945). იგი ოფიციალურად არ ატარებდა მეფის ტიტულს, აშოტ IV (945-954), სუმბატ I (954-958), ბაგრატ II (958-975). 961-966 წლებში თანამმართველი იყო ადარნასე III, ხოლო 966-975 წლებში დავით III, გურგენი (975-1008). სამეფოს თანამმართველი იყო მისი ძე ბაგრატი, რომელმაც 978 წელს მიიღო აფხაზეთის (დასავლეთ საქართველოს) მეფობაც.
ერთიანი საქართველო
რედაქტირებაერთიანი საქართველოს შექმნის თარიღად ითვლება 978 წელი, როდესაც ქართველთა სამეფოს ტახტის თანამპყრობელმა ბაგრატ III-მ (978-1014), რომლის დედა აფხაზთა (დასავლეთ საქართველოს) მეფის ასული იყო, მიიღო აფხაზეთის მეფობა. ბაგრატის შემდეგ გაერთიანებულ ქართულ სამეფოს განაგებდნენ: გიორგი I (1014-1027), ბაგრატ IV (1027-1072), გიორგი II (1072-1089), დავით IV აღმაშენებელი (1089-1125), დემეტრე I (1125-1155, 1155-1156), დავით V (1155), გიორგი III (1156-1184), თამარი (1184-1213), გიორგი IV ლაშა (1213-1223), რუსუდანი (1223-1245), დავით VI ნარინი (1247-1293), დავით VII ულუ (1247-1270), დემეტრე II თავდადებული (1270-1289), ვახტანგ II (1289-1293), დავით VIII (1293-1299, 1300-1308), გიორგი VI (1308-1313), გიორგი V ბრწყინვალე (1299, 1314-1346), დავით IX (1346-1360), ბაგრატ V (1360-1393), გიორგი VII (1393-1407), კონსტანტინე I (1407-1411), ალექსანდრე I დიდი (1411-1442), ვახტანგ IV (1442-1446) და გიორგი VIII (1446-1466).
ერთიანი საქართველოს დაშლა
რედაქტირება1466 წელს ერთიანი საქართველო ფაქტობრივად დაიშალა, თუმცა ოფიციალური დადგენილება მიიღეს 1490 წელს, როდესაც კონსტანტინე მეორემ თბილისში დარბაზი მოიწვია და რჩევა ჰკითხა. ვახუშტი ბატონიშვილი გვაუწყებს, რომ მეფეს ასეთი რჩევა მისცეს: „ვინაითგან მტკიცედ დგანან ერთგულებასა ზედა თვისთა რჩეულთა მეფეთა იმერნი და კახნი და კუალად ათაბაგისა სამცხელნი, ამისთვის არა განვიზრათავთ ბრძოლასა, რამეთუ თუმცა მრე ვექმნეთ ერთსა, არღარა მოგბცემს მეორე ნებასამ არამედ ვეცადოთ ჟამი, უკეთუ უალად აგოს ღმერთმან მეფობასალე შენსა“. ამის შემდეგ მეფე და ათაბაგი (ყვარყვარე II ჯაყელი) დაზავდნენ და საკუთარი სამფლობელოების საზღვრები დაადგინეს. საქართველოს დაშლა ოფიციალურად გაფორმდა. იმ დროს, როცა საქართველოს უდიდესი საგარეო საფრთხე დაემუქრა, ქვეყანა დაქუცმაცებული აღმოჩნდა: ქართლის, კახეთის და იმერეთის სამეფოებად ბაგრატიონებით სათავეში და სამცხის სამთავროდ ჯაყელების მეთაურობით.
რუსეთის მიერ ქართული სამეფოების დაპყრობა და ანექსია
რედაქტირებაუხეშად დაარღვია რა გეორგიევსკის 1783 წლის ხელშეკრულების პირობები, 1801 წელს ცარისტულმა რუსეთმა მოახდინა ქართლ-კახეთის სამეფოს ოკუპაცია და ანექსია. ქართლ-კახეთის უკანასკნელი მეფე იყო ერეკლე II-ის ძე გიორგი XII (1798-1800). ცხრა წლის შემდეგ, 1810 წელს რუსეთმა დაიპყრო და გააუქმა იმერეთის სამეფო. იმერეთის უკანასკნელი მეფე იყო სოლომონ II (1789-1810), რომელიც რუს ოკუპანტთა წინააღმდეგ თითქმის 10-წლიანი გმირული ბრძოლის შემდეგ გაიხიზნა ოსმალეთში, ტრაპიზონში, სადაც გარდაიცვალა 1815 წელს. როგორც ქართლ-კახეთის, ისე იმერეთის ბაგრატიონთა სამეფო ოჯახები რუსეთში გადაასახლეს. ასე დასრულდა ბაგრატიონთა სამეფო დინასტიის მრავალსაუკუნოვანი და სახელოვანი ისტორია.
ბაგრატიონთა ქორწინებრივი კავშირები
რედაქტირებასხვა სამეფო დინასტიებთან ბაგრატიონთა დინასტიის ნათესაურ ურთიერთობებთან დაკავშირებით უნდა აღინიშნოს, რომ ბაგრატიონებს სხვადასხვა დროს ქორწინებრივი კავშირები ჰქონდათ შირვანშაჰებთან (დღევანდელი აზერბაიჯანი), ბიზანტიის დუკებისა და კომნენოსების დინასტიებთან, ტრაპიზონის იმპერიის (ეს სახელმწიფო 1204 წელს შეიქმნა თამარ მეფის აქტიური მონაწილეობით) კომნენოსთა დინასტიასთან და ა.შ. ამჟამად ბაგრატიონთა სამეფო სახლს დევნილობაში ნათესაური კავშირები აქვს ესპანეთის ბურბონებთან, ჰოჰენცოლერნებთან, რომანოვების რუსულ საიმპერატორო სახლთან დევნილობაში და ა.შ.
ბაგრატიონთა სამეფო სახლი ევროპაში
რედაქტირებაბაგრატიონების მნიშვნელოვან ნაწილს მეორეჯერ მოუხდა აყრა და სამშობლოს დატოვება 1921 წელს, ბოლშევიკური რუსეთის მიერ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის (1918-1921) ოკუპაციისა და ფაქტობრივი ანექსიის შემდეგ. ერთ-ერთი, ვინც ოჯახით დატოვა საქართველო და ევროპაში გაიხიზნა, იყო გიორგი ბაგრატიონ-მუხრანელი. ამ უკანასკნელის ძე — ირაკლი ბაგრატიონ-მუხრანელი (1909-1977) იყო ქართული პოლიტიკური ემიგრაციის ერთ-ერთი უთვალსაჩინოესი მოღვაწე. 1942 წელს გერმანიაში სწორედ მისი თაოსნობით დაფუძნდა ეროვნული პოლიტიკური ორგანიზაცია „ქართველ ტრადიციონალისტთა კავშირი“, რომლის უმთავრეს მიზანს შეადგენდა საქართველოს გათავისუფლება საბჭოთა იმპერიის მარწუხებიდან და საქართველოში კონსტიტუციური მონარქიის დაფუძნება. აღსანიშნავია, რომ ამ ორგანიზაციის თანადამფუძნებლები იყვნენ გამოჩენილი ქართველი მოღვაწეები გრიგოლ რობაქიძე, სპირიდონ კედია, შალვა ამირეჯიბი, რევაზ გაბაშვილი, მიხეილ (მიხაკო) წერეთელი, სვიმონ ციციშვილი და სხვანი. ირაკლი ბაგრატიონის პირველი მეუღლე იყო იტალიელი გრაფის ჰუგო პასკუინის ასული - მარია ანტუანეტა (გარდაიცვალა 1944 წელს), ხოლო მეორე, — ესპანელ ბურბონთა სამეფო სახლის წარმომადგენელი, ინფანტა მარია-მერსედესი (გარდაიცვალა 1961 წელს). ირაკლი ბაგრატიონის და - ლეონიდა (დაიბადა 1914 წელს) კი იყო რუსეთის ტახტის მემკვიდრის ვლადიმერ კირილეს ძე რომანოვის (გარდაიცვალა 1992 წელს) მეუღლე. 1940-იანი წლების შუა ხანებში ევროპის მონარქიული სახლების მიერ (მათ შორის ვლ. რომანოვის მიერ) ირაკლი ბაგრატიონ-მუხრანელი აღიარეს ევროპაში ქართველ ბაგრატიონთა სამეფო სახლის მეთაურად და ტახტის მემკვიდრედ. ამჟამად ტახტის ოფიციალურ მემკვიდრედ ითვლება მისი უფროსი ვაჟი, - გიორგი (ხორხე) ბაგრატიონი (დაბადებულია 1941 წელს, რომში. ცხოვრობს და მოღვაწეობს ესპანეთში). აქვე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ იგი არის ევროპაში საკმაოდ ცნობილი რაინდული ორდენების: „საქართველოს არწივის ორდენისა“ და „ქრისტეს კვართის ორდენის“ (დააფუძნა ირაკლი ბაგრატიონ-მუხრანელმა 1939 წელს) დიდოსტატი ("Grand Master").
ლიტერატურა
რედაქტირება- საქართველოს ისტორია–X კლასი / მ.ვაჩნაძე, ვ.გურული, მ.ბახტაძე / თბილისი, „არტანუჯი“, 2005 / ISBN 99940-11-30-8
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება| ბაგრატიონი ვიქსიკონში | |
| ბაგრატიონი ვიკისაწყობში |
