კახეთ-ჰერეთის სამეფო

კახეთ-ჰერეთის სამეფო — ქართული ფეოდალური სახელმწიფო XI–XII საუკუნეებში. ბიზანტიასთან გიორგი I-ის ურთიერთობის გართულებით ისარგებლა კახთა ქორეპისკოპოსმა კვირიკე III-მ და განუდგა საქართველოს მეფეს.

კახეთ-ჰერეთის სამეფო
←   ← 1020 — 1104 →
კახეთის (კახეთ-ჰერეთის) სამეფო XI საუკუნეში
დედაქალაქი	თელავი
ენა	ქართული ენა
რელიგია	მართლმადიდებლობა
მმართველობის ფორმა	მონარქია
მეფე
- 1020-1037	კვირიკე II (პირველი)
- 1102-1104	აღსართან II (ბოლო)
შემავალი ქვეყნები	საქართველო  აზერბაიჯანი  რუსეთი
ისტორია
- შექმნილია	~1020
- გაერთიანდა საქართველოს სამეფოში	1104

„დაიპყრა კახეთი და ჰერეთიცა და იწოდა მეფედ კახთა“

ამიერიდან მთელი XI საუკუნის განმავლობაში კახეთ-ჰერეთის სამეფო ერთიანი საქართველოსაგან განცალკევებულ სახელმწიფოს წარმოადგენდა და მისი მესვეურები „კახთა და რანთა (ჰერთა) მეფის“ ტიტულს ატარებდნენ. კახეთის სამეფო მოიცავდა ტერიტორიას მდინარე ქსანიდან (დასავლეთით) ალჯიგანჩაიმდე (აღმოსავლეთით) და დიდოეთ-ხუნძახიდან (ჩრდილოეთით) მტკვრამდე (სამხრეთით). მის ფარგლებში შედიოდა ჰერეთის სამეფოს აღმოსავლეთი ნაწილი — ახლანდელი აზერბაიჯანის ჩრდილო-დასავლეთის ნაწილი (ბელაქნის, ზაქათალის, კახის და შაქის რაიონები).

სწორედ ამიტომ თუ ქართულ წყაროების მიხედვით კახეთის მფლობელი ოფიციალურად „რანთა და კახთა მეფედ“ იწოდებოდა, არაბულ წყაროებში იგი „შაქთა და გურჯთა მეფედ“ ანუ იმავე „რანთა (ჰერთა) და კახთა მეფედ“ იხსენიება. კვირიკემ ახალშექმნილი სახელმწიფოს ცენტრი თელავში გადაიტანა, ააგო სასახლე (დღევანდელი „ძველი გალავანი“ თელავში), ჩაატარა გარკვეული ადმინისტრაციული რეფორმა — სამეფო დაყო 7 საერისთავოდ (რუსთავის, კვეტერის, პანკისის, შტორის, ვეჯინის, ხორნაბუჯის და მაჭის). ფაქტობრივად, როგორც ჩანს, კვირიკემ შერყეული ძველი ვითარება აღადგინა. პირველ ხანებში კახეთის მეფეები გაერთიანებული საქართველოს მეფეების მოკავშირედ გამოდიოდნენ უცხო აგრესორებთან ბრძოლაში. მაგ., კვირიკე III გიორგი I-ს ეხმარებოდა ბიზანტიასთან ბრძოლაში, ხოლო ბაგრატ IV-ს — განძის ამირა ფადლონის წინააღმდეგ. მაგრამ უფრო მოგვიანებით, როდესაც ბაგრატ IV-მ ენერგიული ღონისძიებები გაატარა კახეთის სამეფოს საქართველოდან კვლავ შესაერთებლად, კახთა მეფეები თურქ-სელჩუკებს დაუკავშირდნენ და ამ გზით შეეცადნენ დამოუკიდებლობის შენარჩუნებას. აღსართან I-მა, კახეთის სამეფო რომ შეენარჩუნებინა, ქრისტიანობაც კი დათმო და გამაჰმადიანდა. მაგრამ ყველა ეს ღონისძიება დროებითი იყო, რადგან გაერთიანებული საქართველოს მეფეს კახეთის სამეფოში საკმაოდ ძლიერი დასაყრდენი ჰქონდა საქართველოს გაერთიანებისათვის მებრძოლი აზნაურების სახით (აშოტ მარილელი, ხახულა, გურნი, ვაჟინის ერისთავი წირქვალელი და სხვა). სწორედ დიდებულ აზნაურთა ამ დასის, კერძოდ, არიშინიანისა და მისი მომხრეების მხარდაჭერით შეძლო დავით აღმაშენებელმა XII საუკუნის დასაწყისში კახეთის უკანასკნელი მეფის აღსართან II-ის შეპყრობა და კახეთის სამეფოს შემოერთება.

ამიერიდან კახეთის სამეფო გაერთიანებული საქართველოს ადმინისტრაციული წესწყობილებისდა კვალად რამდენიმე ადმინისტრაციულ ერთეულად დანაწილდა (კახეთის და ჰერეთის საერისთავოები, ხორნაბუჯის სანაპირო, „არიშინის ადგილი“).

ჰერეთ-კახეთის („რანთა და კახთა“) მეფეები

ჰერეთ-კახეთის მეფეები
სახელი	მეფობის წლები	ტიტული
მეფე
კვირიკე III დიდი	1020–1037	ჰერეთ-კახეთის მეფე
გაგიკი	1037–1058	ჰერეთ-კახეთის მეფე
აღსართან I	1058–1084	ჰერეთ-კახეთის მეფე
კვირიკე IV	1084–1102	ჰერეთ-კახეთის მეფე
აღსართან II	1102–1104	ჰერეთ-კახეთის მეფე

დავით IV აღმაშენებლის მიერ ჰერეთ-კახეთის ერთიანი საქართველოს სამეფოსთან შეერთების შემდეგ საქართველოს მეფეთა ტიტულატურას მიემატა ტიტული — „მეფე რანთა და კახთა“.

ლიტერატურა

• მუსხელიშვილი, დ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 5, თბ., 1980. — გვ. 448.
• ვახუშტი, აღწერა სამეფოსა საქართველოსა, წგნ.: ქართლის ცხოვრება, ს. ყაუხჩიშვილის გამოც., ტ. 4, თბ., 1973;
• ცხოვრება მეფეთ-მეფისა დავითისი, იქვე, ტ. 2, თბ., 1959;
• მატიანე ქართლისა, იქვე ტ. 1, თბ., 1955.