ვიკიპედია

ავღანეთის ომი (2001–2021)

(გადამისამართდა გვერდიდან ავღანეთის ომი (2001–დღემდე))
ამ გვერდს არა აქვს შემოწმებული ვერსია, სავარაუდოდ მისი ხარისხი არ შეესაბამებოდა პროექტის სტანდარტებს.
ავღანეთის ომი (2001–2021)
ტერორიზმის წინააღმდეგ ომის და ავღანეთის კონფლიქტის ნაწილი

საათის ისრის მიმართულებით ზემოდან, მარცხნიდან:ამერიკული F-15E Strike Eagle-ბი ყრიან JDAM-ებს გამოქვაბულის თავზე აღმოსავლეთ ავღანეთში; ამერიკელი სამხედროები ებრძვიან აჯანყებულ თალიბანს ქუნარის პროვინციაში; ავრანელი სამხედრო Humvee-ზე; ავღანელი და ამერიკელი სამხედროები მოძრაობენ თოვლში ლოგარის პროვინციაში; გამარჯვებული თალიბანის მებრძოლები ქაბულის აღების შემდეგ; ავღანელი სამხედრო ხოებაში ფარვანის პროვინციაში; ბრიტანელი სამხედროები ემზადებიან Chinook-ში ჩასაჯდომად ოპერაცია შავი პრინცის დროს.
თარიღი

2001 წლის 7 ოქტომბერი – 2021 წლის 30 აგვისტო (19 წელი, 10 თვე, 3 კვირა და 2 დღე)

მდებარეობა ავღანეთი
შედეგი
ტერიტორიული
ცვლილებები		 თალიბანმა დაიკავა მთლიანი ავღანეთი, გარდა პანჯშირის პროვინციისა, სადაც ანტითალიბანური ძალები გამაგრდნენ
მხარეები
შეჭრის ფაზა (2001 წელი):
ავღანეთის დროშა ჩრდილოეთის ალიანსი
აშშ-ის დროშა აშშ
დიდი ბრიტანეთის დროშა დიდი ბრიტანეთი
კანადის დროშა კანადა
ავსტრალიის დროშა ავსტრალია
იტალიის დროშა იტალია
ახალი ზელანდიის დროშა ახალი ზელანდია[2]
გერმანიის დროშა გერმანია[3] 		შეჭრის ფაზა (2001 წელი):
ავღანეთის დროშა ავღანეთის ისლამური საამირო
ალ-კაიდა
055 ბრიგადა[4][5]
IMU[6]
TNSM[7]
ETIM[8]
ISAF/RS ფაზა (2001-2021):
ავღანეთის ისლამური რესპუბლიკა
ISAF(2001–2015)
მტკიცე მხარდაჭერის მისია
(2015-2021)[9] 		ISAF/RS ფაზა (2001-2021):
ავღანეთის დროშა თალიბანი ალ-კაიდა
ავღანეთის დროშა თალიბანი:
ISIL–KP[14]
მხარდამჭერები:
მეთაურები
აშრაფ ღანი
აშშ-ის დროშა ჯო ბაიდენი
გაერთიანებული სამეფოს დროშა ბორის ჯონსონი
კანადის დროშა ჯასტინ ტრიუდო
ავსტრალიის დროშა სკოტ მორისონი
იტალიის დროშა მარიო დრაგი
გერმანიის დროშა ანგელა მერკელი
ხორვატიის დროშა ზორან მილანოვიჩი
ნატო-ს დროშა აუსტინ სკოტ მილერი
ჯონ ფრანცის კემბელი
ყოფილი:
 ავღანეთის დროშა მუჰამედ ომარი #
ავღანეთის დროშა ახტარ მანსური †
ავღანეთის დროშა აბულ ღანი ბარადარი (ტყვე)[26]
ავღანეთის დროშა ჰიბატულა ახუნძადა[11]
ავღანეთის დროშა ჯალალედინ ჰაქანი †[27]
ავღანეთის დროშა აბდულაია ახუნდი †[26]
ავღანეთის დროშა დადულაია ახუნდი †[26]
გულბუდინ ჰექმატიარი
ოსამა ბინ ლადენი †
აიმან ალ-ზაუჰირი
ავღანეთის დროშა მუჰამედ რასული (ტყვე)[13]
ჰაჯი ნაჯბულაია[28]
ძალები
ავღენთის ეროვნული უსაფრთხოების ძალები: 352 000 სამხედრო[29]

მტკიცე მხარდაჭერის მისია: ~17 000 სამხედრო[30]
სამხედრო კონტრაქტორები: 20 000+ სამხედრო[31]
ავრანეთის ისლამური საამიროს უმაღლესი საბჭო: 3000–3500[13]

ავღანეთის დროშა თალიბანი: 60 000 მებრძოლი
[32]

HIG: 1 500–2 000+ სამხედრო[36]
ალ-კაიდა: ~300 სამხედრო[37][38][39] (~ 3,000 in 2001)[37]

ავღანეთის დროშა IEHCA: 3 000–3 500 სამხედრო[13]
ფიდაი მაჰაზი: 8 000 სამხედრო[28]

ISIL–KP: 3 500–4 000 სამხედრო (2018 წელს, ავღანეთში)[40]

დანაკარგები
ავღენთის ეროვნული უსაფრთხოების ძალები:
67 558–70 558+ გარდაცვლილი[41][42]
ჩრდილოეთის ალიანსი:
200 გარდაცვლილი[43][44][45][46][47]
კოალიცია:
გარდაცვლილი: 3 576 სამხედრო

დაჭრილი: 22 773 სამხედრო

  • აშშ: 19 950 დაჭრილი[50]
  • დიდი ბრიტანეთი: 2 188 დაჭრილი[51]
  • კანდა: 635 დაჭრილი[52]

კონტრაქტორები:
გარდაცვილი: 3 937[53][54]
დაჭრილი: 15 000+[53][54]
საერთო ჯამში: 73 295+ დაღუპული[55]

თალიბანი: 52 893+ გარდაცვლილი[55][32][56][57][58][42]

ალ-კაიდა: 2 000+ გარდაცვლილი[37]

ISIL–KP: 2 400+ გარდაცვლილი[59]

46 319 მოკლული სამოქალაქო პირი[60]

სულ მოკლული: 176 206[61]
ან 212 191+[62]

ავღანეთის ომი ვიკისაწყობში

ავღანეთის ომი — ომი ავღანეთში შეერთებული შტატების შეჭრის შემდეგ რომელიც დაიწყო მაშინ, როდესაც ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა და მისმა მოკავშირეებმა წარმატებით განდევნეს თალიბები ხელისუფლებიდან, რათა ალ-ქაიდას არ ჰქონოდა საიმედო სამალავი ავღანეთში.[63][64] თავდაპირველი მიზნების დასრულების შემდეგ, 40-ზე მეტმა ქვეყანამ (ნატოს ყველა წევრის ჩათვლით) შექმნეს კოალიცია, რომელსაც ეწოდება საერთაშორისო უსაფრთხოების დახმარების ძალები (ISAF, რომლის მემკვიდრეც მტკიცე მხარდაჭერის მისია (RS) გახდა, 2014 წელს), რომელთაგან გარკვეული წევრები მონაწილეობდნენ ავღანეთის მთავრობის მხარდამჭერ სამხედრო საბრძოლო მოქმედებებში.[65] შემდეგ ომი ძირითადად შედგებოდა თალიბანის მეამბოხეების ბრძოლისგან ავღანეთის შეიარაღებული ძალებისა და მოკავშირე ძალების წინააღმდეგ; ISAF/RS ჯარისკაცებისა და პერსონალის უმეტესობა ამერიკელია. აშშ-ის მხრიდან ომმა კოდური სახელი: ოპერაცია შეუზღუდავი თავისუფლება (2001–14 წლებში) და ოპერაცია თავისუფლების სენტინელი (2015 წლიდან).[66][67]

2001 წლის 11 სექტემბერს თავდასხმების შემდეგ, რომელიც განახორციელა ალ-ქაიდას ტერორისტულმა ორგანიზაციამ ოსამა ბინ ლადენის მეთაურობით, რომელიც ცხოვრობდა ან იმალებოდა ავღანეთში და მას უკვე ეძებდნენ 1998 წლის შეერთებული შტატების საელჩოს დაბომბვების შემდეგ, პრეზიდენტმა ჯორჯ ბუშმა მოითხოვა ავღანეთის დე ფაქტო მმართველი თალიბების მიერ ბინ ლადენის გადაცემა. თალიბებმა უარი თქვეს მისი ექსტრადიციაზე, თუ მათ არ მიეწოდებოდათ მკაფიო მტკიცებულება მისი მონაწილეობის შესახებ თავდასხმებში, რომლის მიწოდებაზე აშშ-მ უარი თქვა და გააუქმა, როგორც შეფერხების ტაქტიკა.[68] 2001 წლის 7 ოქტომბერს შეერთებულმა შტატებმა გაერთიანებულ სამეფოსთან ერთად დაიწყო ოპერაცია შეუზღუდავი თავისუფლება. ომის გასამართლებლად ბუშის ადმინისტრაციამ განაცხადა, რომ ავღანეთს მხოლოდ „შერჩევითი სუვერენიტეტი“ ჰქონდა და რომ ჩარევა აუცილებელი იყო, რადგან თალიბები სხვა სახელმწიფოების სუვერენიტეტს ემუქრებოდნენ. მოგვიანებით ორს შეუერთდა სხვა ძალები, მათ შორის ჩრდილოეთის ალიანსი — ავღანეთის ოპოზიცია, რომელიც 1996 წლიდან იბრძვის თალიბანის წინააღმდეგ მიმდინარე სამოქალაქო ომში.[69][70] 2001 წლის დეკემბრისთვის თალიბები და მათი ალ-ქაიდას მოკავშირეები ძირითადად დამარცხდნენ ქვეყანაში, ხოლო ბონის კონფერენციაზე ავღანეთის ახალმა დროებითმა ხელისუფლებამ (ძირითადად ჩრდილოეთის ალიანსის წარმომადგენელმა) ჰამიდ კარზაი აირჩია ავღანეთის დროებითი ადმინისტრაციის ხელმძღვანელად. გაეროს უსაფრთხოების საბჭომ დააარსა ISAF, რათა დაეხმაროს ახალ ხელისუფლებას ქაბულის უსაფრთხოების უზრუნველყოფაში, რომელიც 2002 წლის ლოიას ჯირგას (დიდი ასამბლეის) შემდეგ გახდა ავღანეთის გარდამავალი ადმინისტრაცია. ქვეყნის მასშტაბით აღდგენითი ძალისხმევა განხორციელდა თალიბების ტოტალიტარული რეჟიმის დასრულების შემდეგ. 2004 წლის სახალხო არჩევნებში კარზაი აირჩიეს ქვეყნის პრეზიდენტად, რომელსაც ახლა ავღანეთის ისლამური რესპუბლიკა ეწოდა. ნატო ISAF–ში ჩაერთო 2003 წლის აგვისტოში, ხოლო იმავე წელს მას ხელმძღვანელობდა. ამ ეტაპზე ISAF–მა შეიარაღებული ძალების 43 ქვეყანა ნატოს წევრი ქვეყნებით, რომლებიც უზრუნველყოფენ ძალების უმეტესობას.[71] ავღანეთში აშშ-ს ძალების ერთი ნაწილი მოქმედებდა ნატოს მეთაურობით; დანარჩენი აშშ-ის უშუალო მეთაურობით დარჩნენ.

თავდასხმის დროს დამარცხების შემდეგ, თალიბებმა რეორგანიზაცია მოახდინა მისმა ლიდერმა მოლა ომარმა და 2003 წელს აჯანყება დაიწყეს ავღანეთის მთავრობისა და ISAF-ის წინააღმდეგ.[72][73] მიუხედავად იმისა, რომ თალიბანის (და მისი მოკავშირე ჰაქანის ქსელის) მეამბოხეები ყველამხრივ არასახარბიელო მგომარეობაში იყვნენ, ისინი მაინც აწარმოებდნენ ასიმეტრიულ ომებს პარტიზანების დარბევებით და ქალაქგარეთ ჩასაფრებულებით, თვითმკვლელობებით თავდასხმებს ურბანული მიზნების წინააღმდეგ, და კოლუმბიის მკვლელობები კოალიციური ძალების წინააღმდეგ. თალიბებმა გამოიყენეს სისუსტეები ავღანეთის მთავრობაში, რათა განემტკიცათ გავლენა სამხრეთ და აღმოსავლეთ ავღანეთის სოფლებზე. 2006 წლიდან თალიბებმა მნიშვნელოვან მიღწევებს მიაღწიეს და გამოხატეს მზაობა დანაშაულების ჩადენისა მშვიდობიანი მოსახლეობის წინააღმდეგ, ISAF-მა ამ ყოველივეს პასუხი ჯარების გაზრდით უპასუხა სოფლების „გასუფთავებისა და დასაკავებლად “.[74][75] ძალადობა მკვეთრად გაიზარდა 2007 წლიდან 2009 წლამდე.[76] ჯარების რაოდენობამ ზრდა 2009 წელს დაიწყო და 2011 წლის ჩათვლით გაიზარდა, როდესაც ავღანეთში ISAF-ისა და აშშ-ის მეთაურობით მოქმედებდა დაახლოებით 140,000 უცხოელი სამხედრო[77] საიდანაც 100 000 აშშ–დან იყვნენ.[78] 2011 წლის 1 მაისს, შეერთებული შტატების საზღვაო ფლოტებმა მოკლა ოსამა ბინ ლადენი პაკისტანში, აბოტაბადში. ნატოს ლიდერებმა 2012 წელს დაიწყეს გასვლის სტრატეგია მათი ძალების გაყვანისთვის,[79] და მოგვიანებით შეერთებულმა შტატებმა განაცხადა, რომ მათი ძირითადი საბრძოლო მოქმედებები დასრულდება 2014 წლის დეკემბერში, ხოლო დარჩენილი ნარჩენი ძალა დარჩება ქვეყანაში.[80] 2014 წლის ოქტომბერში ბრიტანულმა ძალებმა ჰელმანდის ბოლო ბაზები გადასცეს ავღანელ სამხედროებს,ოფიციალურად დაასრულეს მათი მონაწილეობა ომის საბრძოლო მოქმედებებში.[81] 2014 წლის 28 დეკემბერს ნატომ ოფიციალურად დაასრულა ISAF–ის საბრძოლო მოქმედებები ავღანეთში და ოფიციალურად გადასცა უსაფრთხოების სრული პასუხისმგებლობა ავღანეთის მთავრობას. ნატოს ეგიდით ჩატარებული ოპერაცია „მტკიცე მხარდაჭერა“ შეიქმნა იმავე დღეს, როგორც ISAF–ის მემკვიდრე.[82][83]

ოსამა ბინ ლადენის ლიკვიდაციის შემდეგ NATO-ს ლიდერებმა დაიწყეს ავრანეთის დატოვების სტრატეგიის ასრულება.[84][80] 2014 წლის 28 დეკემბერს NATO-მ ფორმალურად დაასრულა ISAF-ის ოპერაციები და უსაფრთხოების მოვალეობები გადასცა ავღანეთის მთავრობას. თალიბანის სამხედრო ძალით განადგურების გეგმის ჩავარდნის შემდეგ კოალიციის ძალებმა და პრეზიდენტ აშრაფ ღანის მთავრობამ ცალ-ცალკე დაიწყეს კონფლიქტის დიპლომატიური გზით მოგვარების მცდელობები.[85] ეს მცდელობები დასრულდა 2020 წლის თებერვალში, როცა აშშ-მ და თალიბანმა დოჰაში ხელი მოაწერეს სამშვიდობო ხელშეკრულებას, რომელიც ითვალისწინებდა ავღანეთიდან აშშ-ის ძალების გასვლას 2021 წლის აპრილისათვის. თალიბანს კი დაევალა ავღანეთის ტერიტორიაზე აშშ-სა და მის მოკავშირეებზე განხორციელებული თავდასხმების აღკვეთა.[86][87] ავღაბეთის მტავრობამ მოლაპარაკებებში არ მიიღო მონაწილეობა და უარყო პატიმრების გათავისუფლების პირობა.[88][89]

აშშ-ის მიერ ჯარების გაყვანის თარიღი გადაიდო 31 აგვისტომდე.[90] თალიბანმა თავდაპირველად დათქმული დროის გასვლის შემდეგ დაიწყო თავდასხმა, ზაფხულში, რომლის შედეგადაც დაიკავეს თითქმის მთლიანი ავღანეთი და ქაბული აიღეს 15 აგვისტოს, ამავე დღეს აშრაფ ღანმა დატოვა ქვეყანა და თალიბანმა გამარჯვება გამოაცხადა.[91] თალიბანური რეჟიმის აღდგენა დააფასტურა აშშ და 30 აგვისტოს უკანასკნელმა ამერიკულმა თვითმფრინავმა დატოვა ავღანეთი. 20 წლის შემდეგ ომი დასრულდა.[92][93]

ომის ფასის პროექტზე დაყრდნობით, ომში 176 000 ადამიანი დაიღუპა, 46 319 სამოქალქო პირი, 69 095 სამხედრო და 52 893 პარტიზანი.[94] გაეროზე დაყრდნობით, 2001 წლის შემდეგ 5.7 მილიონზე მეტი ლტოლვილი დაბრუბდა ავღანეთში,[95] თუმცა 2021 წლის შემდეგ კვლავ 2.6 მილიონი ადამიანი იქცა დევნიდალად,[96] უმეტესად ირანში და პაკისტანში და კიდევ 4 მილიონი ავღანელი ითვლება ქვეყნის საზღვრებს შიგნით იძულებით გადაადგილებულ პირად.[97][67]

სახელები

რედაქტირება

ომს ჰქვია ავღანეთის ომი 2001 წლიდან 2021 წლამდე, რათა იგი გამორჩეული იყოს სხვა ომებისგან, განსაკუთრებით სსრკ-ს ავღანეთში შეჭრისგან. დასავლური ხედვით ორი იყოფა ორ ნაწილად, პირველი – 2001-2014 წლები (ISAF მისია), როდესაც კოალიციის ოპერაციების უმეტესობა ჩატარდა, და მეორე – 2014 წლიდან 2021 წლამდე (RS მისია), როდესაც ბრძოლების უმეტესობას ავღანეთის შეიარაღებული ძალები აწარმოებდა. ომს აშშ-ს შეიარაღებულ ძალებში მიენიჭა კოდური სახელი ოპერაცია შეუზღუდავი თავისუფლება 2001-2014 წლებში და ოპერაცია თავისუფლების სენტინელი 2014-2021 წლებში. ალტერნატიულად ომს უწოდებენ „აშშ-ის ომს ავღანეთში“. თავად ავღანეთში ომს ეწოდება „ომი ავღანეთში“ (დარი. جنگ در افغانستان, იანგ დარ ავღანისტან; პუშტუ د افغانستان جګړه, და ავღანისტან იანგრა).

ომამდე

რედაქტირება

ავღანეთის სამოქალაქო ომის დაწყებამდე

რედაქტირება
 
1979 წლის ავღანური საფოსტო მარკა, რომელიც ასახავს მემარცხენე საურის რევოლუციას

ავღანეთის სტრატეგიული გეოგრაფიული პოზიცია აზიაში მუდმივად იწვევდა ავღანეთში წარუმატებელ შეჭრებს, რამაც ქვეყანას „იმპერიების სასაფლაოს“ სახელი შესძინა.[98] ბრიტანელებმა ავღანეთის გაკონტროლების მცდელობა დაიწყეს 1838 წლიდან, მათ ამაში ეცილებოდათ რუსეთის იმპერია, საბოლოოდ ბრიტანელებმა იმპერიათა ჭიდილში დაამარცხეს რუსეთი, თუმცა აღიარეს, რომ ავღანეთს პირდაპირ ვერ გააკონტროლებდნენ და ქვეყანაში ნახევრად მარიონეტული მთავრობა დასვეს. ავღანეთმა დამოუკიდებლობა დაიბრუნა 1919 წელს და გახდა მონარქია.[99]:15

ავღანეთის პოლიტიკურმა წესრიგმა რღვევა დაიწყო 1970-იან წლებში, თავდაპირველად, მუჰამედ დაუდ ხანმა აიღო ძალაუფლება 1973 წლის ივლისის გადატრიალებაში, როდესაც მონარქია ჩაანაცვლა ავტოკრატიულმა რესპუბლიკამ, დაუდ ხანი მოკლეს 1978 წლის აპრილის საურის რევოლუციაში, როდესაც ავღანეთის სახალხო დემოკრატიულმა პარტიამ (PDPA) ხელში ჩაიგდო ძალაუფლება და დაიწყო 40-წლიანი უწყვეტი კონფლიქტი.[100] PDPA-მ სცადა ქვეყნის სოციალისტური ტრანსფორმაცია გარიგებით ქორწინებების აკრძალვით, წერა-კითხვის მასობრივი გავრცელებით და მიწის მფლობელობის რეფორმით. ეს ავღანეთის ეწინააღმდეგებოდა ტრადიციულ წესრიგს და გამოიწვია დიდი წინააღმდეგობა ძნელად მისაღწევ ადგილებში. PDPA-ს რეპრესიებს და ათასობით პოლიტიკური პატიმრის სიკვდილით დასჯას მოჰყვა ღია აჯანყებები, 1979 წლის ჰერატის აჯანყების ჩათვლით.[101]:138 PDPA დაასუსტა შიდადაპირისპირებებმა პარტიის ლიდერებს შორის. პარტიაში მოხდა შიდაგადატრიალება, როდესაც ჰაფიზულა ამინმა ძალაუფლებას ჩამოაშორა ნურ მუჰამედ თარაქი. სსრკ, PDPA-ს სისუსტის გათვალისწინებით, ავღანეთში სამი თვის შემდეგ შეიჭრა, ამინის ჩამოსაგდებად.

 
 
Soviet–Afghan War: President Reagan meeting with Afghan Mujahideen leaders in the Oval Office in February 1983; Soviet troops in Afghanistan in October 1986

1979 წლის დეკემბერში სსრკ-ის შეჭრამ ავღანეთში გაამწვავა ცივი ომი[102] და გამოიწვია სსრკ-ის მოწინააღმდეგეების, აშშ, პაკისტანი, საუდის არაბეთი და ჩინეთი, მხარდაჭერა ავღანელი მეამბოხეების მიმართ. ერთმანეთს დაუპირისპირდნენ სეკულარული და სოციალისტური მთავრობა, რომელიც აკონტროლებდა ქალაქებს, და რელიგიურად მოტივირებული მოჯაჰიდი, რომელიც აკონტროლებდა სოფლებს და ძნელად მისაღწევ დასახლებებს. CIA მუშაობდა პაკისტანის დაზვერვასთან ერთად და მოჯაჰიდებს აწვდიდნენ უცხოურ დახმარებას. ომმა ასევე მიიზიდა არაბი მოხალისეები „ავღანელი არაბები“, ოსამა ბინ ლადენის ჩათვლით.

ავღანეთიდან სსრკ-ის გასვლის შემდეგ, 1989 წლის მაისში, PDPA-ს რეჟიმმა გაძლო 1992 წლამდე და უზბეკი გენერალ აბდულ რაშიდ დოსტუმის დახმარებით დატოვეს ქაბული. მოჯაჰიდმა აიღო ქაბული 1992 წლის 16 აპრილს და გამოაცხადეს ავღანეთის ისლამური სახელმწიფოს შექმნა.

სამოქალაქო ომი, მხედართმთავრების ერა (1992–1996)

რედაქტირება

1992 წელს მოჯაჰიდის მეთაური ბურჰანუდინ რაბანი ოფიციალურად გახდა ავღანეთის პრეზიდენტი, თუმცა მას მოუწია სხვა მხედართმთავრებთან ბრძოლა ქაბულის კონტროლისთვის. 1994 წლის ბოლოს რაბანის თავდაცვის მინისტრმა, აჰმად შახ მასუდმა, დაამარცხა ჰეკმატიარი ქაბულში და შეაჩერა დედაქალაქის დაბომბვა.[103][104][105] მასუდმა სცადა პოლიტიკური პროცესების წამოწყება ეროვნული კონსოლიდაციის მიზნით. სხვა მხედართმთავრები, დასავლეთში ისმაილ ხანისა და ჩრდილოეთში დუსტუმის ჩათვლით, ინარჩუნებდნენ ავტონომიას. მხედართმთავრებს შორის ბრძოლები ავღანეთის კონფლიქტის ყველაზე სასტიკი პერიოდი იყო. ქაბული, რომელიც ადრე ბრძოლებისგან შორს იყო, ახლა ეპიცენტრი გახდა და ქალაქში დაახლოებით 25 000 მშვიდობიანი მოქალაქე დაიღუპა. ხშირი იყო მასობრივი მკვლელობები, გაუპატიურებები, წამებები და სხვა ომის დანაშაულები. აქედან აღზევდა თალიბანი.[99]:33

1994 წელს მუჰამედ ომარი, მოჯაჰიდი, რომელიც სწავლობდა პაკისტანის მადრესეში, დაბრუნდა კანდაჰარში და ჩამოაყალიბა უმეტესად პუშტუნებისგან შემდგარი თალიბანის მოძრაობა. მისი მიმდევრების უმეტესობა იყვნენ რელიგიური მოსწავლეები ცნობილნი, როგორც თალიბები, მათ სურდათ დაესრულებინათ მხედართმთავრების ერა შარიათის კანონის მეშვეობით. ქვეყანაში გავრცელებულმა ანარქიამ, განსაკუთრებით გაუპატიურებებმა, ძარცვებმა და მკვლელობებმა, განარისხა თალიბანი. 1994 წლის ნოემბრისთვის თალიბანი დაეპატრონა კანდარის პროვინციას. მათ უარყვეს შეთავაზება კოალიციური მთავრობის ჩამოყალიბების შესახებ და 1995 წელს დაიძრნენ ქაბულისაკენ.[106][99]:36–37

1994 წელს თალიბანის გამარჯვებებს მალევე მოჰყვა მძიმე დამარცხებები.[107] პაკისტაინი „ძლიერ მხარდაჭერას უწევდა“ თალიბანს.[108][109] ანალიტიკოსებმა თალიბანი დაახასიათეს, როგორც პაკისტანის ინტერესების დამაკმაყოფილებელი დაჯგუფება.[108] თალიბანმა ქაბულის დაბომბვა დაიწყო 1995 წელს, თუმცა მალევე უკან დაახევინა მასუდმა.[104][110] 1996 წლის 27 სექტემბერს თალიბანმა, პაკისტანის დახმარებით და საუდის არაბეთის დაფინანსებით, აიღო ქაბული და გამოაცხადა ავღანეთის ისლამური საამირო.[111]

თალიბანის საამირო ჩრდილოეის ალიანსის წინააღმდეგ

რედაქტირება

ავღანეთის ისლამუტი საამირო აღიარა მხოლოდ პაკისტანმა, საუდის არაბეთმა და არაბთა გაერთიანებულმა საამიროებმა. თალიბანმა თავის კონტროლირებად განაწესა ისლამის ფუნდამენტალისტური ინტერპრეტაცია, ქალებს აეკრძალათ მუშაობა, სკოლაში სიარული და სახლის დატოვება მამაკაცი ნათესავის თანხლების გარეშე.[112] პაკისტანელ ექსპერტ აჰმედ რაშიდზე დაყრდნობით, „1994-1999 წლებში 80 000-100 000 პაკისტანელი ემზადებოდა და იბრძოდა ავღანეთში“ თალიბანის მხარეს.[113][114]

მასუდი და დოსტუმი, ყოფილი მოსისხლე მტრები, გაერთიანდნენ თალიბანის წინააღმდეგ და შექმნეს ჩრდილოეთის ალიანსი.[115] მასუდის ტაჯიკურ და დოსტუმის უზბეკურ ძალებთან ერთად, გაერთიანებაში შედიოდნენ ჰაზარული და პუშტუნი ძალები აბდულ ჰაქისა და ჰაჯი აბდულ ყადირის მეთაურობით. აბდულ ჰაქმა ასევე შეკრიბა თალიბანიდან დეფექტორი პუშტუნები.[116] ყველა მხარე შეთანხმდა თანამშრომლობაზე ავღანეთის დევნილ მეფე ზაჰირ შაჰთან ერთად.[114] ჩრდილოეთის ალიანსს მხარი დაუჭირა რუსეთმა, ირანმა, ტაჯიკეთმა და ინდოეთმა. 1998 წელს თალიბანმა მაზარ-ი-შარიფი აიღო და დოსტუმს დევნილობაში წასვლა აიძულა.

გაეროზე დაყრდნობით, თალიბანი ცდილობდა ძალაუფლების კონსოლიდაციას ჩრდილოეთ და დასავლეთ ავღანეთში და ხოცავდნენ მშვიდობიან მოსახლეობას. გაეროს წარმომადგენლება განაცხადეს, რომ 1996-2001 წლებში 15 ხოვცა-ჟლეტა ჩაიდინა თალიბანმა. თალიბანი განსაკუთრებით დევნიდა შიიტ ჰაზარელებს.[117][118] 1998 წელს 3 000 თალიბანი პატიმრის სიკვდილის დასჯის საპასუხოდ, თალიბანმა დახოცა 4 000 მშვიდობიანი მაცხოვრებელი მაზარ-ი-შარიფში 1998 წელს.[119][120]

2001 წლისთვის თალიბანი აკონტროლებდა ავღანეთის 90%-ს და ჩრდილოეთის ალიანსი შევიწროებული იყო ქვეყნის ჩრდილო-დასავლეთისკენ. თალიბანის მხაარეს იბრძოდა 28 000-30 000 პაკისტანელი (ასევე პუშტუნები) და 2000-3000 ალ-კაიდას მილიტანტი.[106][121][122][123] სხვა პაკისტანელები ფრონტის კორპუსიდან იბრძოდნენ ავღანეთში, პაკისტანის არმია ასევე პირდაპირ უჭერდა მხარს თალიბანს.[109][124]

 
ავღანელი პარტიზანების ლიდერი აჰმად შაჰ მასუდი (მარჯვნივ) და პუშტუნი ანტითალიბანი ლიდერი და შემდეგ ჰამიდ ქარზაის ვიცე-პრეზიდენტი, ჰაჯი აბდულ ყადირი
 
სამხედრო სიტუაცია ავღანეთის სამოქალაქო ომში 1996 წელს, თალიბანსა (წითელი) და ჩრდილოეთის ალიანსს (ლურჯი) შორის

ალ-კაიდა

რედაქტირება
  მთავარი სტატია: ალ-კაიდა.

1996 წლის აგვისტოს ოსამა ბინ ლადენი იძულებული გახდა დაეტოვებინა სუდანი და გადავიდა ჯალალაბადში, ავღანეთში. მან დააარსა ალ-კაიდას საერთაშორისო ქსელი 1980-იანი წლების მიწურულს, მოჯაჰიდის დასახმარებლად სსრკ-ს წინააღმდეგ, თუმცა მისი მიზნები მალე შეცვალა მთავარსარდლების დაპირისპირებებმა. იგი დაუახლოვდა მულა ომარს და ალ-კაიდას ოპერაციები გადაიტანა აღმოსავლეთ ავღანეთში, სადაც მას თალიბანი მფარველობდა.[125]

9/11-ის კომისიამ აშშ-ში დაადგინა, რომ თალიბანის მფრაველობის ქვეშ, ალ-კაიდა ავღანეთს იყენებდა საწვრთნელ, მოსამზადებელ, იარაღების საწყობ, სხვა ჯიჰადისტებთან საკოორდინაციო და ტერორისტული აქტების დასაგეგმავ ბაზად.[126] ალ-კაიდა ავღანეთში მხარს უჭერდა სხვა ორგანიზაიცებსაც. დაახლოებით 10 000-20 000 მამაკაცი გაიწვრთნა ალ-კაიდას ბაზაზე 11 სექტემბრის ტერაქტამდე, მათი უმეტესობა თალიბანის მხარეს იბრძოდა ჩრდილოეთის ალიანსის წინააღმდეგ, მცირე რაოდენობით შეუერთდნენ ალ-კაიდას.* [126]


1998 წლის აგვისტოს აშშ-ის საელჩოების დაბომბვის შემდეგ, აშშ-ის პრეზიდენტ ბილ კლინტონმა ალ-კაიდას ბაზებზე საჰაერო თავდასხმის ბრძანება გასცა. აშშ თალიბანს დიპლომატიური ზეწოლით აიძულებდა ბინ ლადენის დათმობას. 1999 წლეს საერთაშორისო საზოგადოებამ თალიბანს სანქციები დააწესა და ბინ ლადენის გადაცემა მოითოხვა. თალიბანმა უარყო მოთხოვნები.

ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოს (CIA) სპეციალური საქმიანობის დივიზიის პარტიზანული ჯგუფები აქტიური იყო ავღანეთში 1990-იან წლებში, ოსმა ბინ ლადენის ლიკვიდაციის ან დატყვევების მიზნით. ამ გუნდემა დაგეგმეს რამდენიმე ოპერაცია, თუმცა კლინტონისგან არ მიიღეს მათი გამოყენების ბრძანება. ავღანეთის ლიდერებთან ამ დროს ჩამოყალიბებული ურთიერთობები აუცილებელი გახდა 2001 წლის შეჭრისას.[127]

აშშ-ის პოლიტიკის ცვლილება

რედაქტირება

ბილ კლინტონის პრეზიდენტობისას აშშ უპირატესობას ანიჭებდა პაკისტანს და 1998-1999 წლებამდე არ ჰქონდა აშკარა პოლიტიკა ავღანეთის მიმართ. მაგალითად, 1997 წელს აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის რობინ რაფაელმა მასუდს უთხრა, რომ დანებებულიყო თალიბანთან ბრძოლის მაგივრად. მასუდმა თქვა, რომ თუ ის გააკონტროლებდა თავისი ქუდის ზომის ტერიტორიას, მაშინ დაიცავდა მას თალიბანისგან.[106] ამავე დროს კლინტონის ადმინისტრაციის საგარეო პოლიტიკის უმაღლესი თანამდებობების პირები გაემგზავრნენ ჩრდილოეთ ავღანეთში, რათა დაერწმუნებინათ ჩრდილოეთის ფრონტი, არ გამოეყენებინათ მნიშვნელოვანი შანსი თალიბანის წინააღმდეგ. ისინი ითხოვდნენ ემბარგოსა და ცეცხლის შეწყვეტას, ამავე დროს პაკისტანმა დაიწყო ბერლინის საჰაერო მომარაგების მსგავსი მოქმედებები თალიბანის ძალების აღსადგენად, დაფინანსებული საუდების ფული.[128]

აშშ-ის პოლიტიკა ავღანეთის მიმართ შეიცვალა 1998 წელს აშშ-ის საელჩოს დაბომბვის შემდეგ. ოსამა ბინ ლადენს მიეწერა ტერაქტში მონაწილეობა. 1999 წელს აშშ-მ და გაერომ დაასანქცირეს თალიბანი გაეროს უშიშროების საბჭოს რეზოლუცია 1267-ის მიხედვით, რომელიც ითხოვდა ოსამა ბინ ლადენის ექსტრადაციასა და ტერორისტების ყველა ბაზის დახურვას ავღანეთში.[129] ერთადერთი კოლაბორაცია აშშ-სა და მასუდს შორის გაიმართა სწორედ ამ დროს, როცა ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო ცდილობდა ოსამა ბინ ლადენის ადგილსამყოფელის დადგენას.[130] აშშ და ევროკავშირი არ დაეხმარნენ მასუდს თალიბანთან ბრძოლაში.

2001 წელს დაიწყო ცვლილებები აშშ-ის პოლიტიკაში CIA-ის ოფიცრების დამსახურებით, რომლებიც იცნობდნენ მასუდს.[131] CIA-ის ადვოკატებმა, ახლო აღმოსავლეთის დივიზიისა და კონტრტერორისტული ცენტრის ოფიცრებთან ერთად, დაიწყეს დოკუმენტების შედგენა პრეზიდენტი ბუშის ხელმოწერის მოსაპოვებლად, ფარული ქმედებების პროგრამისთვის ავღანეთში. ეს იყო აშშ-ის პირველი ქმედება ომის მასუდის სასარგებლოდ წასაყვანად.[111]

ცვლილებები დაიწყო 2001 წლის აგვისტოში.[111] ბუშის ადმინისტრაცია დათანხმდა მასუდის მხარდაჭერის გეგმას. ეროვნული უსაფრთხოების უმაღლესი თანამდებობის პირების შეხვედრაზე გადაწყდა, რომ თალიბანს წარუდგენდნენ ულტიმატუმს ბინ ლადენისა და ალ-კაიდას სხვა ოპერატორების გადაცემის შესახებ. თუ თალიბანი უარს განაცხადებდა, აშშ ფარულ სამხედრო დახმარებას გაუწევდა ანტითალიბანურ დაჯგუფებებს. თუ ორივე მცდელობა წარუმატებელი იქნებოდა „აშშ თალიბანის რეჟიმს დამხობას ეცდებოდა უფრო პირდაპირი მოქმედებებით“.[132]

მასუდის მკვლელობა

რედაქტირება
დამატებითი ინფორმაცია: აჰმად შაჰ მასუდი
 
აჰმად შაჰ მასუდი მოკლა ალ-კაიდამ ავღანეთის თახარის პროვინციაში 2001 წლის 9 სექტემბერს

აჰმად შაჰ მასუდი იყო გაერთიანებული ფრონტის (ჩრდილოეთის ალიანსი) ერთადერთი ლიდერი ავღანეთში 2001 წელს. ჩრდილოეთის ალიანსის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე მასუდმა დააარსა დემოკრატიული ინსტიტუტები და ხელი მოაწერა ქალთა უფლებების დეკლარაციას.[133] მასუდის ტოლერანტმა მთავრობამ მილიონობით ლტოლვილი შეიფარა, რომლებიც თალიბანის მიერ კონტროლირებადი ტერიტორიებიდან გარბოდნენ.[134][135][136]

2001 წლის დასაწყისში მასუდმა და რამდენიმე სხვა ავღანელმა ლიდერმა მიმართეს ევროპის პარლამენტს ბრიუსელში და საერთაშორისო საზოგადოებას ჰუმანიტარული დახმარება სთხოვეს. ავღანეთის დელეგაციამ განაცხადა, რომ თალიბანი და ალ-კაიდა წარმოადგენდნენ „ისლამის ძალიან არასწორ აღთქმას“ და ასევე თქვეს, რომ პაკისტანისა და ოსამა ბინ ლადენის ალ-კაიდას მხარდაჭერის გარეშე მათი სამხედრო კამპანია შეუძლებელი გახდებოდა ერთ წელში. მასუდმა გამოსცა გაფრთხილება, რომ მისმა დაზვერვამ შეაგროვა ინფორმაცია გარდაუვალ მასშტაბურ თავდასხმაზე აშშ-ის გულში.[137]

2001 წლის 9 სექტემბერს ორი არაბი ბელგიური პასპორტებით, რომლებიც პოზირებდნენ, როგორც ჟურნალისტები, მოკლეს მასუდი თვითმკვლელ თავდასხმაში თახარის პროვინციაში. მასუდი დარდობდა თავის რეპუტაციაზე არაბულ და ისლამურ სამყაროებში და სურდა ოსამა ბინ ლადენის პროპაგანდის უკუგდება. ორი კაცი ადგილზე მივიდნენ მისასალმებელი წერილით ლონდონის ისლამური დაკვირვების ცენტრისგან და კონტაქტი დაამყარეს მოჯაჰიდის პარტიის ლიდერ აბდულ რასულ საიაფის მეშვეობით, რომელიც მასუდის მოკავშირე იყო. „ჟურნალისტებმა“ მიანიშნეს, რომ ისინი მასუდს დადებითად წარმოადგენდნენ. ინტერვიუს დაწყებიდან ცოტა ხანში ოპერატორმა გააქტიურა კამერაში დამალული ბომბი. აფეთქებამ მოკლა ოპერატორი და მეტალის ნაფლეთებმა მძიმედ დაჭრა მასუდი, რომელიც საავადმყოფოში თვითმფრინავით გადაყვანისას დაიღუპა. მეორე კაცი მოკლეს ცეცხლსასროლი იარაღით გაქცევის მცდელობისა.[138][139]

ოსამა ბინ ლადენმა ბრძანა მასუდის მკვლელობა, რათა გაეხარებინა თალიბანის ლიდერები, რადგან აშშ-ზე მომავალი თავდასხმები დიდ პრობლემებს წარმოშობდა თალიბანისთვის. მოგვიანებით ალ-კაიდას ჟურნალმა საუდის არაბეთში გამოსცა სტატია, რომელიც ახასიათებდა ალ-კაიდას ჩართულობას მასუდის მკვლელობაში.[140] ორმა მკვლელმა წვრთნა გაიარა ბინ ლადენის ბანაკებში და ინტერვიუმდე წასვლამდე ოსამა ბინ ლადენმა და აიმან ალ-ზავაჰიმ გააცილეს.[141][142] წერილი ინტერვიუს თხოვნით იპოვეს ალ-ზავაჰირის კომპიუტერში, ქაბულში 2001 წლის ბოლოს ჩხრეკისას.[143] თალიბანმა უარყო მკვლელობაში მონაწილეობა.[144]

11 სექტემბრის ტერაქტები

რედაქტირება
 
თავდასხმის ეპიცენტრი ნიუ-იორკში

2001 წლის 11 სექტემბერს 19 არაბმა მამაკაცმა, რომელთაგან 15 იყო საუდის არაბეთიდან, განახორციელა შეთანხმებული თავდასხმები აშშ-ში. გაიტაცეს ოთხი კომერციული რეაქტიული თვითმფრინავი.[145][146] გამტაცებლებმა, ალ-კაიდას ჰამბურგის ქსელის წევრებმა,[126] განძრახ დააჯახეს ორი თვითმფრინავი მსოფლიოს სავაჭრო ცენტრის ტყუპ კოშკებს ნიუ-იორკში, დაიღუპა ბორტზე მყოფი ყველა ადამიანი და დამატებით 2000 ადამიანზე მეტი შენებებში. ორივე შენობა დაინგრა შეჯახებიდან ორ საათში, დაინგრა და დაზიანდა ახლოს მყოფი სხვა შენობებიც. მესამე თვითმფრინავი დაეჯახა პენტაგონს, არლინგტონში, ვირჯინიაში, ვაშინგტონის კოლუმბიის ოლქთან ახლოს. მეოთხე თვითმფრინავი ჩამოვარდა მინდორში შანკსვილთან ახლოს, პენსილვანიის შტატში მას შემდეგ, რაც მგზავრებმა და ეკიპაჟმა თვითმფრინავზე კონტროლის დაბრუნება სცადეს. გამტაცებლებს ლაინერი ვაშინგტონის კოლუმბიის ოლქში მიჰყავდათ თეთრ სახლზე ან კაპიტოლიუმზე თავდასხმისთვის, ბორტზე მყოფი ყველა ადამიანი დაიღუპა. პირველადი დახმარების პირებს შორის, მათ შორის მაშველი-მეხანძრეები და პოლიციელები, 836 ადამიანი დაიღუპა, 2009 წლის მონაცემებით.[147] საერთო ჯამში 11 სექტემბრის ტერაქტებს ემსხვერპლა 2996 ადამიანი, მათ შორის 19 გამტაცებელი ტერორისტი.[147]

თავდასხმებზე პასუხისმგებელია ოსამა ბინ ლადენი და აშშ-ის სურვილი, ტერაქტებზე პასუხიმგებელი ტერორისტების პასუხისგებაში მიცემისა, გახდა ომის casus belli. ისტორიკოსი კარტერ მალკასიანი წერს, რომ „უიშვიათესად ისტორიაში ერთი კაცი იწყებს ომს.“ ბინ ლადენს სურდა აშშ-ის ავღანეთში სსრკ-ს მსგავს ომში ჩათრევა სურდა.[99]:62–64 თალიბანმა სახალხოდ დაგმო 11 სექტემბრის ტერაქტები.[148] მათ ძალიან ცუდად შეაფასეს აშშ-ის ომში ჩართვის სურვილი. აშშ-ს სჯეროდა, რომ ალ-კაიდა და თალიბანი გაუცალკევებელი ორგანიზაციები იყო, როდესაც მათ სრულიად განსხვავებული მიზნები და ლიდერები ჰყავდათ.[99]:65–70

აშშ-ის ულტიმატუმი

რედაქტირება

11 სექტემბრის ტერაქტების შემდეგ აშშ-ის ეროვნული უშიშროების საბჭო შეთანხმდა, რომ სავარაუდოდ მათ დასჭირდებოდათ სამხედრო ოპერაციების ჩატარება ალ-კაიდასა და თალიბანის წინააღმდეგ, თუმცა დასაწყისისთვის ბუშმა გადაწყვიტა თალიბანისათვის ულტიმატუმის მიცემა.[99] პრეზიდენტის ულტიმატუმის მიხედვით თალიბანს „უნდა დაეკეტა ყველა ტერორისტების სამწვრთნელო ბანაკი, გადაეცათ ყველა ტერორისტი და მათი მხარდამჭერი და აშშ-სთვის მიეცათ წვდომა ხსენებულ ბანაკებზე, ინსპექციისათვის.“[148] იმავე დღეს ქაბულში შეიკრიბნენ სულიერი წინამძღვრები და გადაწყვიტეს აშშ-სთვის ბინ ლადენის გადაცემა, თუმცა მულა ომარმა გადაწყვიტა, რომ „ოსამას გადაცემა იქნება სამარცხვინო ჩვენთვის და ჩვენი ისლამური აზრისთვის“ და აშშ გააგრძელებდა მოთოვნებს ბინ ლადენის გადაცემის შემდეგ, რომელიც მისი თქვით უდანაშაულო იყო.[99] თალიბანმა უარყო ულტიმატუმი და განაცხადა, რომ ოსამა ბინ ლადენს იცავდა პუშტუნთა სტუმარ-მასპინძლობის კანონები.[149][150]

კვირების შემდეგ, აშშ-სა და ნატოს შეჭრის დასაწყისში, თალიბანმა მოითხოვა ბინ ლადენის ბრალის დამადასტურებელი სამხილები და განახადა, რომ ბინ ლადენს გადასცემდა მესამე სახელმწიფოს თუ აშშ შეწყვეტდა ავღანეთის დაბომბვას და დაადასტურებდა ბინ ლადენის ბრალეულობას.[151][152] ბუშს ადმინისტრაციამ მოლაპარაკებებზე უარი განაცხადა და თქვა, რომ „თალიბანმა უნდა იმოქმედოს ახლა.“[153] ფარული აშშ-ის სამხედრო ოპერაცია მალევე მალევე დაიწყო და ის ომში ოფიციალურად გადაიზარდა 2001 წლის 7 ოქტომბერს.[99]

ისტორია

რედაქტირება

ტაქტიკური მიმხილვა

რედაქტირება

ომში მონაწილეობდა ორი ფრაქცია, მათ შორის აშშ, მისი მოკავშირეები და ავღანეთის ისლამური რესპუბლიკა, რომლებიც იბრძოდნენ თალიბანის, მისი მოკავშირეებისა და მილიციის წინააღმდეგ. სიტუაციას ართულებდა თალიბანის განშტოებების და სხვა ისეთი რადიკალური რელიგიური ჯგუფების არსებობაა, როგორებიცაა ალ-კაიდა და შემდგომ ისლამური სახელმწიფო, ეს ჯგუფები ხან თალიბანთან ერთად იბრძოდნენ, ხან თავიანთი მიზნებისთვის და ხან თალიბანისა და მთავრობის წინააღმდეგ.

ავღანეთის 33 მილიონიანი მოსახლეობის 80% სოფლად ცხოვრობს.[99]:12 რაც განაპირობებს, რომ ომი სასოფლო არეებში მიმდინარეობდა და ეს ასევე ტერორისტებსა და პარტიზანებს მრავალ სამალავ წერტილს აძლევდა. ქვეყანას მძიმე ზამრთრები აქვს, რაც სამხედრო ოპერაციების საშუალებას მხოლოდ ზაფხულსა და გაზაფხულზე იძლევა. ავღანეთის 99.7% მუსლიმია,[154] რასაც გავლენა აქვს როგორც თალიბანის, ისე მთავრობის იდეოლოგიებზე. ისტორიულად, ისლამი ავღან ლიდერებს ეხმარებოდა ტომთა დაპირისპირების დაძლევასა და უცხოელებისა და არამუსლიმთა წინააღმდეგ გაერთიანებაში. საუკუნეების განმავლობაში არამუსლიმთა ავღანეთში შეჭრამ განამტკიცა ავღანთა რელიგიური წინააღმდეგობის ხასიათი.[99]:17–19 ადგილობრივი ლიდერების (მოლების) გავლენა მნიშვნელოვანია ავღანეთში და ზეგავლენა აქვს როგორც ხალხზე, ისე მთავრობაზეც. მოლები ისტორიულად მნიშვნელოვანი არიან წინააღმდეგობის წარმართვაში ჯიჰადების გამოცხადებით.[99]:23–24

ავღანეთი უმეტესად ტომური წყობილებისაა, ტომურობა განსხვავებებისა და დაპირისპირებების დიდი წყაროა, ისლამისგან განსხვავებით. პუშტუნები ავღანეთის უდიდესი ეთნიკური ჯგუფია და ქვეყნის მოსახლეობის დაახლოებით 38%-50% პროცენტს შეადგენენ..[155] პუშტუნვალი, პუშტუნების ცხოვრების ტრადიციული წესი, მართავს ტომებში გადაწყვეტილებების მიღების წესებს. ტომური ერთობა ხშირად სუსტი იყო პუშტუნვალში შუღლების მოგვარების წესის გამო. ტრადიციულად, ავღანი ლიდერები დამოკიდებული იყვნენ ტომების მიერ სასოფლო რეგიონების კონტროლზე, რადგან მათთან თანამშრომლობის გარეშე მთავრობა სუსტი და არაეფექტური იყო. ავღანები ერთგულები იყვნენ თავიანთი ტომების მიმართ და არა სახელმწიფოს მიმართ, რაც ნიშნავს, რომ ტომები ან თალიბანის მხარს იჭერდნენ ან მთავრობის, იმის მიხედვით თუ რომელი უფრო სასარგებლო იქნებოდა.[99]:19–22

მნიშვნელოვანი განსხვავებები ძალაში მაღალტექნოლოგიურ კოალიციის ჯარებსა და პარტიზან თალიბანს შორის იწვევს ასიმეტრიულ ომს. თალიბანი 1980-იან წლებში ჩამოყალიბებულ პარტიზანულ ტაქტიკებს იყენებდნენ, რაც განპირობებულია მათი ფესვებისგან, რომლებიც ანტისაბჭოთა მოჯაჰიდებისგან. მოჯაჰიდები მოქმედებდნენ 10-50 კაცისგან შემდგარ პატარა ჯგუფებში, შეიარაღებული მოძველებული (უმეტესად მოპარული) თანამედროვე იარაღებით.[99]:31 თალიბანი იყენებდა თვითმკვლელურ, სამანქანო და საგზაო ბომბებს და ახორციელებდნენ მკვლელობებს.[156] 2009 წლისთვის ასაფეთქებელი მოწყობილობები გახდა თალიბანის მთავარი იარაღი.[157] თალიბანის წევრები ასევე უერთდებოდნენ ავღანეთის სამხედრო და საპოლიციო ძალებს და თან თავს შიგნიდან ესხმოდნენ.[158]

2001–2002: შეჭრა და ადრინდელი ოპერაციები

რედაქტირება
 
აშშ-ის არმიის სპეცდანიშნულების ძალები და აშშ-ის სამხედრო-საჰაერო ძალების კომბატ კონტროლერები ჩრდილოეთის ალიანსის მებრძოლებთან ერთად, ცხენებზე ამხედრებული, სამანგანის პროვინციაში

მიუხედავად იმისა, რომ აშშ ავღანეთში ოფიციალურად 2001 წლის 7 ოქტომბერს შეიჭრა, ფარული ოპერაციები დაწყებული იყო 11 სექტემბრის თავდასხმიდან 15 დღის შემდეგ, როცა აშშ-ის CIA-ის სპეციალური აქტივობის დივიზიის ოპერატორები შევიდნენ ჩრდილეთ ავღანეთში და იქ შექმნეს საკავშირო გუნდები.[159] ისინი დაუკავშირდნენ ჩრდილოეთის ალიანსს ფანჯშირის ხეობაში, ქაბულის ჩრდილოეთით.[160] ოქტომბერში ავღანეთში CIA-სთან და ჩრდილოეთის ალიანსთან სათანამშრომლოდ ჩავიდა აშშ-ის სპეცდანიშნულების ძალების 12-კაციანი ჯგუფი.[160] რამდენიმე კვირაში ჩრდილოეთის ალიანსმა, აშშ-ის სახმელეთო და საჰაერო ძალების დახმარებით, თალიბანი განდევნა რამდენიმე მნიშვნელოვანი ქალაქიდან.[161][162] თალიბანმა, რომელიც აშშ-ის საჰაერო მხარდაჭერის ძალებს ვერ უძლებდა, ყუნდუზის პროვინციაში გამაგრდა. ნოემბრისთვის თალიბანმა თითქმის მთლიანი ქვეყნის კონტროლი დაკარგა.[99]:70–75

აშშ შეჭრისას არ იყო მარტო, მას ეხმარებოდა გაერთიანებული სამეფო და კიდევ ათზე მეტი სახელმწიფო.[69][70][163] აშშ-მ და მოკავშირეებმა განდევნეს თალიბანი და ააშენეს სამხედრო ბაზები დიდ ქალაქებთან ახლოს მთლიანი ქვეყნის მასშტაბით. ალ-კაიდას და თალიბანის წევრების უმეტესობა ვერ დაიჭირეს, მათი ნაწილი მეზობელ პაკისტანში გაიქცა, დანარჩენებმა კი დაუსახლებელ და ნაკლებად დასახლებულ მთებს შეაფარეს თავი.[164] 2001 წლის 20 დეკემბერს გაერომ შექმნა საერთაშორისო უშიშროების მხარდაჭერის ძალა (ISAF), იმ მიზნით, რომ მშვიდობა და უშიშროება შეენარჩუნებინათ ქაბულსა და მიმდებარე ტერიტორიებზე.[165] ძალის მანდატი პირველ წლებში არ გასცდენია ქაბულის ტერიტორიას.[166] 18 სახელმწიფო იყო ჩართული ძალის შემადგენლობაში 2022 წლის თებერვალში.

ვინ გახდებოდა ავღანეთის პოლიტიკური ლიდერი გახდებოდა, გახდა მნიშვნელოვანი პოლიტიკური საკითხი. ბონის კონფერენციაზე ავღანეთის დროებითი მთავრობის მეთაური გახდა ჰამიდ ქარზაი, რომელიც 2002 წლის ლოია ჯირგას შემდეგ გახდა ავღანეთის გარდამავალი მთავრობა. შეთანხმებამ შემოიტანა წესები, რომლებიც სახელმწიფოს დემოკრატიის გაზრდაში უნდა დახმარებოდა.[167]

 
ამერიკული Humvee კვეთს მდინარეს, 2002 წელი

ქარზაის პრეზიდენტობამდე აღზევების შემდეგ თალიბანმა სცადა პირობებით დანებება. არსებობს ორი განსხვავებული პოზიცია. პირველის მიხედვით, ხელშეკრულება, რომელსაც სავარაუდოდ მოლა ომარმა მოაწერა ხელი, ითვალისწინებდა თალიბანის დანებებას იმუნიტეტის სანაცვლოდ. ხოლო მეორის მიხედვით ეს ხელშეკრულება ვიწროდ იყო ფოკუსირებული ყანდაარის დანებებაზე. სხვა მხრივ, თალიბანური წყაროები ამტკიცებენ, რომ მოლა ომარი არ ყოფილა ამ შეთანხმების ნაწილი და არ აპირებდა ყანდაარის ხელიდან გაშვებას. მიუხედავად იმისა თუ რა იყო რეალობა, აშშ-მ ვეტო დაადო მოლაპარაკების ყველა მცდელობას. შედეგად თალიბანი დაიმალა. ომარი გაუჩინარდა, გაიქცა ან ავღანეთის სხვა ნაწილებში, ან პაკისტანში. ბევრი მებრძოლი დანებდა და ჩაბარდა კოალიციის ძალებს. ლიდერების უმეტესობა და ათასობით მებრძოლი გაიქცა პაკისტანში. უცნობია აჯანყება გადაწყვეტილი ჰქონდა თუ არა თალიბანს ამ დროს.[99]:74–84 თალიბანი იმალებოდა ავღანეთის სამხრეთ პროვინციებში: ყანდაარში, ზაბულში, ჰელმანდსა და ურუზგანში.[168]

ნოემბრის მიწურულისათვის ბინ ლადენი იმყოფებოდა ტორა ბორას გამაგრებულ საწვრთნელ ბაზაზე. ტორა ბორას ბრძოლა დაიწყო 6 დეკემბერს. ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოს გუნდი, ტომების მილიციასთან ერთად მიჰყვა ბინ ლადენს ბაზამდე და დაიწყეს საჰაერო მხარდაჭერის გამოძახება ბაზის გასაწმენდად, მათ მალე სპეციალური ძალების დანაყოფებიც შეუერთდნენ. სადაზვერვო სააგენტომ მოითხოვა აშშ-ის არმიის რეინჯერებისა და საზღვაო ქვეითების გაგზავნა, რაზეც უარით უპასუხეს. ბინ ლადენმა პაკისტანში გაქცევა მოახერხა.[99]:84–87

შეჭრა წარმატებული იყო კოალიციისთვის, სულ 12 ამერიკელი სამხედრო დაიღუპა ოქტომბრიდან მარტამდე, შედარებისთვის, იმავე პერიოდში 15 000 თალიბანის მებრძოლი დაიღუპა ან ტყვედ ჩავარდა. ქარზაი იყო პატივცემული, ლეგიტიმური და ქარიზმატული ლიდერი, თუმცა ისტორიკოს მალკასიანის აზრით, ბინ ლადენის ვერ დაჭერა და თალიბანთან მოლაპარაკების არ გამართვა და მათი ახალ მთავრობაში ჩაურთველობა იყო შეცდომები, რამაც აშშ ბინ ლადენის ნანატრ ხანგრძლივ ომში ჩაითრია.[99]:86–88

ლიტერატურა

რედაქტირება

რესურსები ინტერნეტში

რედაქტირება

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ ‘‘Al Qaeda’s Profile: Slimmer but More Menacing,’’ Christian Science Monitor, Sept. 9, 2003
  2. ↑ Crosby, Ron (2009). NZSAS: The First Fifty Years. Viking. ISBN 978-0-67-007424-2. 
  3. ↑ Operation Enduring Freedom Fast Facts. ციტირების თარიღი: 11 July 2017
  4. ↑ The elite force who are ready to die. the Guardian (27 October 2001).
  5. ↑ Neville, Leigh, Special Forces in the War on Terror (General Military), Osprey Publishing, 2015 ISBN 978-1472807908, p.48
  6. ↑ Pakistan's 'fanatical' Uzbek militants. BBC (11 June 2014).
  7. ↑ Pakistan's militant Islamic groups. BBC (13 January 2002).
  8. ↑ Evaluating the Uighur Threat. the long war journal (9 October 2008).
  9. ↑ News – Resolute Support Mission. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 თებერვალი 2015. ციტირების თარიღი: 18 მარტი 2021.
  10. ↑ Taliban storm Kunduz city. The Long War Journal. ციტირების თარიღი: 30 September 2015
  11. ↑ 11.0 11.1 The Taliban's new leadership is allied with al Qaeda, The Long War Journal, 31 July 2015
  12. ↑ Jawad Sukhanyar; Taimoor Shah. Afghan Government Quietly Aids Breakaway Taliban Faction. The New York Times (19 June 2017). ციტირების თარიღი: 6 September 2017
  13. ↑ 13.0 13.1 13.2 13.3 Matthew DuPée. (January 2018) Red on Red: Analyzing Afghanistan’s Intra-Insurgency Violence. Combating Terrorism Center. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 ნოემბერი 2018. ციტირების თარიღი: 18 February 2018
  14. ↑ Seldin, Jeff (18 November 2017). „Afghan Officials: Islamic State Fighters Finding Sanctuary in Afghanistan“. VOA News. ISSN 0261-3077. ციტირების თარიღი: 18 November 2017.
  15. ↑ Uzbek militants in Afghanistan pledge allegiance to ISIS in beheading video. khaama.com.
  16. ↑ Central Asian groups split over leadership of global jihad (24 August 2015). ციტირების თარიღი: 27 August 2015
  17. ↑ Who is Lashkar-e-Jhangvi?. Voanews.com (25 October 2016). ციტირების თარიღი: 2 June 2017
  18. ↑ „ISIS 'OUTSOURCES' TERROR ATTACKS TO THE PAKISTANI TALIBAN IN AFGHANISTAN: U.N. REPORT“. Newsweek. 15 August 2017.
  19. ↑ „Report: Iran pays $1,000 for each U.S. soldier killed by the Taliban“. NBC News. 9 May 2010.
  20. ↑ Tabatabai, Ariane M. (9 August 2019). „Iran's cooperation with the Taliban could affect talks on U.S. withdrawal from Afghanistan“. The Washington Post.
  21. ↑ Martinez, Luis (10 July 2020). „Top Pentagon officials say Russian bounty program not corroborated“. ABC News.
  22. ↑ Shams, Shamil (4 March 2020). „US-Taliban deal: How Pakistan's 'Islamist support' finally paid off“. Deutsche Welle.
  23. ↑ Jamal, Umair (23 May 2020). „Understanding Pakistan's Take on India-Taliban Talks“. The Diplomat.
  24. ↑ „Saudis Bankroll Taliban, Even as King Officially Supports Afghan Government“. The New York Times. 12 June 2016.
  25. ↑ „China offered Afghan militants bounties to attack US soldiers: reports“. Deutsche Welle. 31 December 2020.
  26. ↑ 26.0 26.1 26.2 'Afghan Taliban leader Mullah Omar is dead' (29 July 2015). ციტირების თარიღი: 29 July 2015
  27. ↑ 'The Kennedys of the Taliban movement' lose their patriarch en. ციტირების თარიღი: 19 March 2019
  28. ↑ 28.0 28.1 Mullah Najibullah: Too Radical for the Taliban (30 August 2013). ციტირების თარიღი: 22 August 2015
  29. ↑ The Afghan National Security Forces Beyond 2014: Will They Be Ready?. Centre for Security Governance (February 2014). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-07-26. ციტირების თარიღი: 2021-03-18.
  30. ↑ https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_8189.htm
  31. ↑ Peters, Heidi M.; Plagakis, Sofia. Department of Defense Contractor and Troop Levels in Afghanistan and Iraq: 2007-2018 en. Congressional Research Service (10 May 2019). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 აგვისტო 2021. ციტირების თარიღი: 4 December 2019
  32. ↑ 32.0 32.1 Akmal Dawi. Despite Massive Taliban Death Toll No Drop in Insurgency. Voanews.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 აგვისტო 2016. ციტირების თარიღი: 10 August 2014
  33. ↑ Rassler, Don; Vahid Brown. (14 July 2011) The Haqqani Nexus and the Evolution of al-Qaida (PDF). Harmony Program. Combating Terrorism Center. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 25 ივლისი 2011. ციტირების თარიღი: 2 August 2011
  34. ↑ Reuters. Sirajuddin Haqqani dares US to attack N Waziristan, by Reuters, Published: September 24, 2011. Tribune. ციტირების თარიღი: 10 April 2014
  35. ↑ Perlez, Jane (14 December 2009). „Rebuffing U.S., Pakistan Balks at Crackdown“. The New York Times.
  36. ↑ Afghanistan after the Western Drawdown (16 January 2015). ციტირების თარიღი: 13 August 2015
  37. ↑ 37.0 37.1 37.2 In Afghanistan, al-Qaeda is working more closely with the Taliban, Pentagon says. the Washington post (6 May 2016).
  38. ↑ Bill Roggio. (26 April 2011) How many al Qaeda operatives are now left in Afghanistan? – Threat Matrix. Longwarjournal.org. ციტირების თარიღი: 10 April 2014
  39. ↑ „Al Qaeda in Afghanistan Is Attempting A Comeback“. The Huffington Post. 21 October 2012. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 10 December 2013. ციტირების თარიღი: 10 April 2014.
  40. ↑ http://undocs.org/S/2018/705
  41. ↑ Human Cost of the Post-9/11 Wars: Lethality and the Need for Transparency
  42. ↑ 42.0 42.1 2019 begins, ends with bloodshed in Afghanistan
  43. ↑ Scores Killed in Fresh Kunduz Fighting. Foxnews.com (26 November 2001). ციტირების თარიღი: 2 October 2008
  44. ↑ Morello, Carol; Loeb, Vernon (6 December 2001). „Friendly fire kills 3 GIs“. Post-Gazette. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 8 დეკემბერი 2007. ციტირების თარიღი: 2 October 2008.
  45. ↑ Terry McCarthy/Kunduz (18 November 2001). „A Volatile State of Siege After a Taliban Ambush“. Time. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 30 May 2012. ციტირების თარიღი: 2 October 2008.
  46. ↑ John Pike. (9 December 2001) VOA News Report. Globalsecurity.org. ციტირების თარიღი: 9 February 2010
  47. ↑ US Bombs Wipe Out Farming Village. Rawa.org. ციტირების თარიღი: 9 February 2010
  48. ↑ UK military deaths in Afghanistan
  49. ↑ საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს საერთაშორისო მისიები
  50. ↑ OPERATION ENDURING FREEDOM (OEF) U.S. CASUALTY STATUS FATALITIES as of: December 30, 2014, 10 a.m. EDT დაარქივებული 6 July 2009 საიტზე Wayback Machine.
  51. ↑ Number of Afghanistan UK Military and Civilian casualties (7 October 2001 to 30 November 2014). ციტირების თარიღი: 28 June 2017
  52. ↑ Over 2,000 Canadians were wounded in Afghan mission: report. National Post. ციტირების თარიღი: 1 February 2012
  53. ↑ 53.0 53.1 U.S. Department of Labor – Office of Workers' Compensation Programs (OWCP) – Defense Base Act Case Summary by Nation. Dol.gov. ციტირების თარიღი: 2 August 2011
  54. ↑ 54.0 54.1 T. Christian Miller. (23 September 2009) U.S. Government Private Contract Worker Deaths and Injuries. Projects.propublica.org. ციტირების თარიღი: 2 August 2011
  55. ↑ 55.0 55.1 Mujib Mashal. U.S. and Taliban Edge Toward Deal to End America’s Longest War. The New York Times (26 January 2019). ციტირების თარიღი: 28 January 2019
  56. ↑ Iraj. Deadliest Year for the ANSF: Mohammadi. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 1 იანვარი 2015. ციტირების თარიღი: 17 July 2015
  57. ↑ 7,000 killed (2015),[1] დაარქივებული 2019-03-06 საიტზე Wayback Machine. 18,500 killed (2016),[2] total of 25,500 reported killed in 2015–16
  58. ↑ New Year May Bring Renewed War to Afghanistan
    Over 2,500 Afghan soldiers killed from Jan-May: US report
    ‘It’s a Massacre’: Blast in Kabul Deepens Toll of a Long War. New York Times (27 January 2018).
  59. ↑ Seldin, Jeff (18 November 2017). „Afghan Officials: Islamic State Fighters Finding Sanctuary in Afghanistan“. VOA News. ISSN 0261-3077. ციტირების თარიღი: 18 November 2017.
  60. ↑ Human and Budgetary Costs to Date of the U.S. War in Afghanistan, 2001-2022 | Figures | Costs of War en. ციტირების თარიღი: 2021-09-02
  61. ↑ Costs of War Figures.
  62. ↑ UCDP - Uppsala Conflict Data Program.
  63. ↑ Maloney, S (2005). Enduring the Freedom: A Rogue Historian in Afghanistan. Washington, D.C: Potomac Books Inc.. 
  64. ↑ Darlene Superville and Steven R. Hurst. „Updated: Obama speech balances Afghanistan troop buildup with exit pledge“. cleveland.com. Associated Press. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 15 July 2014. ციტირების თარიღი: 13 June 2014.
  65. ↑ Xu, Ruike. Alliance Persistence within the Anglo-American Special Relationship: The Post-Cold War Era. 
  66. ↑ შეცდომა თარგის გამოძახებისას: cite web: პარამეტრები url და title აუცილებელად უნდა მიეთითოს..Council on Foreign Relations. 2014. Archived from the original დაარქივებული 2015-03-02 საიტზე Wayback Machine. on 2 March 2015. Retrieved 21 February 2015.
  67. ↑ 67.0 67.1 (5 January 2014) NATO in Afghanistan: Fighting Together, Fighting Alone. Princeton University Press, გვ. 87–88. ISBN 978-1-4008-4867-6. 
  68. ↑ „Bush rejects Taliban offer to hand Bin Laden over“. The Guardian. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 25 August 2013. ციტირების თარიღი: 24 January 2015.
  69. ↑ 69.0 69.1 Vulliamy, Ed; Wintour, Patrick; Traynor, Ian; Ahmed, Kamal (7 October 2001). „After the September Eleventh Terrorist attacks on America, "It's time for war, Bush and Blair tell Taliban – We're ready to go in – PM|Planes shot at over Kabul"“. The Guardian. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 25 August 2013. ციტირების თარიღი: 2 August 2011.
  70. ↑ 70.0 70.1 „Canada in Afghanistan: 2001“. National Post. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 15 ივნისი 2013. ციტირების თარიღი: 7 June 2013.
  71. ↑ Rubin, Alyssa J. (22 December 2009). „NATO Chief Promises to Stand by Afghanistan“. The New York Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 March 2014. ციტირების თარიღი: 29 January 2014.
  72. ↑ The Taliban Resurgence in Afghanistan. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2006-09-27. ციტირების თარიღი: 2021-03-18.
  73. ↑ Afghanistan: and the troubled future of unconventional warfare By Hy S. Rothstein. 
  74. ↑ „AIHRC Calls Civilian Deaths War Crime“. Tolonews. 13 January 2011. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 June 2011. ციტირების თარიღი: 18 მარტი 2021.
  75. ↑ Starkey, Jerome (30 September 2010). „Karzai's Taliban talks raise spectre of civil war warns former spy chief“. The Scotsman. Edinburgh. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 December 2010. ციტირების თარიღი: 3 February 2011.
  76. ↑ Ten Stories the world should know more about, 2007.
  77. ↑ International Security Assistance Force (ISAF): Key Facts and Figures.
  78. ↑ CHART: How The US Troop Levels In Afghanistan Have Changed Under Obama.
  79. ↑ „NATO to endorse Afghan exit plan, seeks routes out“. Reuters. 21 May 2012. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 March 2019. ციტირების თარიღი: 12 March 2019.
  80. ↑ 80.0 80.1 DeYoung, Karen (27 May 2014). „Obama to leave 9,800 US troops in Afghanistan“. The Washington Post. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 May 2014. ციტირების თარიღი: 29 May 2014.
  81. ↑ Rogers, Simon; Chalabi, Mona (10 August 2010). „Afghanistan civilian casualties“. The Guardian. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 February 2014. ციტირების თარიღი: 29 January 2014.
  82. ↑ „US formally ends the war in Afghanistan“ (online). CBA News. Associated Press. 28 December 2014. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 December 2014. ციტირების თარიღი: 28 December 2014.
  83. ↑ Sune Engel Rasmussen in Kabul (28 December 2014). „Nato ends combat operations in Afghanistan“. The Guardian. Kabul. The Guardian. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2 January 2015. ციტირების თარიღი: 11 January 2015.
  84. ↑ „NATO to endorse Afghan exit plan, seeks routes out“. Reuters. 21 May 2012. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 March 2019. ციტირების თარიღი: 12 March 2019.
  85. ↑ Afghan Taliban Cool To Ghani Peace Offer While UN, 20 Countries Support It. ციტირების თარიღი: 2021-10-02
  86. ↑ Dadouch, Sarah; George, Susannah; Lamothe, Dan (29 February 2020). „U.S. signs peace deal with Taliban agreeing to full withdrawal of American troops from Afghanistan“. Washington Post. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 1 March 2020. ციტირების თარიღი: 1 March 2020.
  87. ↑ „U.S. to withdraw troops from Afghanistan in 14 months if Taliban conditions met“. Reuters. ციტირების თარიღი: 29 February 2020 – წარმოდგენილია MSN-ის მიერ.
  88. ↑ Schuknecht, Cat (1 March 2020). „Afghan President Rejects Timeline For Prisoner Swap Proposed In US-Taliban Peace Deal“. NPR. ციტირების თარიღი: 1 March 2020.
  89. ↑ Associated Press. „Afghan peace deal hits first snag over prisoner releases“. Politico. ციტირების თარიღი: 1 March 2020.
  90. ↑ Miller, Zeke; Madhani, Aamer. 'Overdue': Biden sets Aug. 31 for US exit from Afghanistan (8 July 2021). ციტირების თარიღი: 9 July 2021
  91. ↑ AGENCIES, DAILY SABAH WITH. (30 August 2021) Afghan President Ghani relinquishes power, Taliban form interim gov't. ციტირების თარიღი: 15 August 2021
  92. ↑ Remarks by President Biden on Afghanistan (16 August 2021).
  93. ↑ Gibbons-Neff, Thomas; Katzenberg, Lauren (2021-08-30). „The U.S. military finishes its evacuation, and an era ends in Afghanistan“. The New York Times. ISSN 0362-4331. ციტირების თარიღი: 2021-08-30.
  94. ↑ Human and Budgetary Costs to Date of the U.S. War in Afghanistan, 2001–2022 | Figures | Costs of War. ციტირების თარიღი: 2021-09-01
  95. ↑ Afghan Refugees, Costs of War, Archived copy. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 10 მარტი 2013. ციტირების თარიღი: 30 May 2013, 2012
  96. ↑ In numbers: Life in Afghanistan after America leaves (13 July 2021). ციტირების თარიღი: 2021-07-15
  97. ↑ *US War in Afghanistan: 1999–2021. Council on Foreign Relations (2021).
  98. ↑ Caryl, Christian. (2010-07-26) Bury the Graveyard. ციტირების თარიღი: 2021-08-12
  99. ↑ 99.00 99.01 99.02 99.03 99.04 99.05 99.06 99.07 99.08 99.09 99.10 99.11 99.12 99.13 99.14 99.15 99.16 Malkasian, Carter (2021). The American war in Afghanistan : a history. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-755077-9. OCLC 1240264784. 
  100. ↑ Mohammad Daud Khan (2000). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 აგვისტო 2017. ციტირების თარიღი: 11 March 2018
  101. ↑ Kepel, Gilles (2002). Jihad: The Trail of Political Islam. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-01090-1. OCLC 685132509. 
  102. ↑ Soviet Union invades Afghanistan. History. ციტირების თარიღი: 30 August 2021
  103. ↑ Casting Shadows: War Crimes and Crimes against Humanity: 1978–2001. Afghanistan Justice Project (2005).
  104. ↑ 104.0 104.1 Afghanistan: Further Information on Fear for Safety and New Concern: Deliberate and Arbitrary Killings: Civilians in Kabul. Amnesty International (16 November 1995). ციტირების თარიღი: 19 November 2012
  105. ↑ Afghanistan: escalation of indiscriminate shelling in Kabul. International Committee of the Red Cross (1995). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 10 მაისი 2011. ციტირების თარიღი: 3 February 2011
  106. ↑ 106.0 106.1 106.2 Marcela Grad (1 March 2009). Massoud: An Intimate Portrait of the Legendary Afghan Leader. Webster University Press, გვ. 310. 
  107. ↑ II. BACKGROUND. Human Rights Watch.
  108. ↑ 108.0 108.1 Amin Saikal (13 November 2004). Modern Afghanistan: A History of Struggle and Survival, 2006 first, I.B. Tauris & Co Ltd., London New York, გვ. 352. ISBN 1-85043-437-9. 
  109. ↑ 109.0 109.1 Documents Detail Years of Pakistani Support for Taliban, Extremists. National Security Archive (2007). ციტირების თარიღი: 19 November 2012
  110. ↑ Video YouTube-ზე
  111. ↑ 111.0 111.1 111.2 Coll 2004, p. 14.
  112. ↑ The Taliban's War on Women: A Health and Human Rights Crisis in Afghanistan. Physicians for Human Rights (1998). ციტირების თარიღი: 30 January 2014
  113. ↑ Maley, William (2009). The Afghanistan wars. Palgrave Macmillan, გვ. 288. ISBN 978-0-230-21313-5. 
  114. ↑ 114.0 114.1 Peter Tomsen said that up until 9/11, Pakistani military and ISI officers along with thousands of regular Pakistani armed forces personnel had been involved in the fighting in Afghanistan.Tomsen, Peter (2011). Wars of Afghanistan. PublicAffairs, გვ. 322. ISBN 978-1-58648-763-8. 
  115. ↑ Video YouTube-ზე
  116. ↑ Tomsen, Peter (2011). Wars of Afghanistan. PublicAffairs, გვ. 565. ISBN 978-1-58648-763-8. 
  117. ↑ Newsday (October 2001). „Taliban massacres outlined for UN“. Chicago Tribune. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 September 2011. ციტირების თარიღი: 3 February 2011.
  118. ↑ Newsday. (2001)Confidential UN report details mass killings of civilian villagers. newsday.org. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 18 ნოემბერი 2002. ციტირების თარიღი: 12 October 2001
  119. ↑ Immigration and Refugee Board of Canada. (February 1999) Afghanistan: Situation in, or around, Aqcha (Jawzjan province) including predominant tribal/ethnic group and who is currently in control. ციტირების თარიღი: 29 January 2014
  120. ↑ Incitement of Violence Against Hazaras by Governor Niazi. Afghanistan: the Massacre in Mazar-I Sharif. Human Rights Watch (November 1998). ციტირების თარიღი: 27 December 2007
  121. ↑ Ahmed Rashid (11 September 2001). „Afghanistan resistance leader feared dead in blast“. The Telegraph. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 8 November 2013. ციტირების თარიღი: 6 April 2018.
  122. ↑ Girardet 2011, p. 416.
  123. ↑ Rashid 2000, p. 91.
  124. ↑ „Pakistan's support of the taliban“. Human Rights Watch. 2000. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 15 June 2010. ციტირების თარიღი: 4 December 2016.
  125. ↑ DEADLY COOPERATION: THE SHIFTING TIES BETWEEN AL-QAEDA AND THE TALIBAN (11 September 2018). ციტირების თარიღი: 28 August 2021
  126. ↑ 126.0 126.1 126.2 911 Commission. (20 September 2004) National Commission on Terrorist Attacks Upon the United States. ციტირების თარიღი: 17 February 2010
  127. ↑ Coll 2004.
  128. ↑ 9/11 Represented a Dramatic Failure of Policy and People. US Congressman Dana Rohrabacher (2004). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 დეკემბერი 2018. ციტირების თარიღი: 5 March 2013
  129. ↑ „Security Council demands that Taliban turn over Osama bin Laden to appropriate authorities“ (პრეს-რელიზი). United Nations. 15 October 1999. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 August 2013. ციტირების თარიღი: 29 June 2017.
  130. ↑ Risen, James (4 September 2008). State of War: The Secret History of the CIA and the Bush Administration. Simon & Schuster UK. ISBN 978-1-84737-511-7. 
  131. ↑ Coll 2004, p. 720.
  132. ↑ Julian Borger (24 March 2004). „Bush team 'agreed plan to attack the Taliban the day before September 11'“. The Guardian. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 December 2016. ციტირების თარიღი: 18 December 2016.
  133. ↑ Marcela Grad. Massoud: An Intimate Portrait of the Legendary Afghan Leader, 1 March 2009, Webster University Press, გვ. 310. 
  134. ↑ Inside the Taliban 06 – N.G.. YouTube (11 November 2009). ციტირების თარიღი: 10 August 2014
  135. ↑ Inside the Taliban. National Geographic (2007).
  136. ↑ Massoud in the European Parliament 2001. EU media (2001). ციტირების თარიღი: 15 November 2013
  137. ↑ Defense Intelligence Agency. National Security Archive (2001). ციტირების თარიღი: 19 November 2012
  138. ↑ Strick van Linschoten, Alex; Kuehn, Felix (2012) An Enemy We Created: The Myth of the Taliban–Al-Qaeda Merger in Afghanistan. New York: Oxford University Press, გვ. 204–206. ISBN 978-0-19-992731-9. 
  139. ↑ Coll, Steve (2005). Ghost Wars: The Secret History of the CIA, Afghanistan, and bin Laden, from the Soviet Invasion to September 10, 2001. New York: Penguin Books, გვ. 574–576. ISBN 978-0-14-303466-7. 
  140. ↑ Bergen, Peter (2021). The Rise and Fall of Osama bin Laden. New York: Simon & Schuster, გვ. 136–137, 301. ISBN 978-1-982170-52-3. 
  141. ↑ Gutman, Roy (2013). How We Missed the Story: Osama bin Laden, the Taliban, and the Hijacking of Afghanistan, 2nd, Washington, D.C.: United States Institute of Peace, გვ. 269. ISBN 978-1-60127-146-4. 
  142. ↑ Gall, Sandy (2021). Afghan Napoleon: The Life of Ahmad Shah Massoud. London: Haus Publishing, გვ. 303. ISBN 978-1-913368-22-7. 
  143. ↑ Burke, Jason (2007). Al-Qaeda: The True Story of Radical Islam, 3rd, London: Penguin Books, გვ. 197. ISBN 978-0-14-103136-1. 
  144. ↑ Strick van Linschoten, Alex; Kuehn, Felix (2012) An Enemy We Created: The Myth of the Taliban–Al-Qaeda Merger in Afghanistan. New York: Oxford University Press, გვ. 206–209. ISBN 978-0-19-992731-9. 
  145. ↑ Holmes, Stephen (2006). „Al Qaeda, 11 September 2001“, რედ. Diego Gambetta: Making sense of suicide missions. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-929797-9. 
  146. ↑ Keppel, Gilles; Milelli, Jean-Pierre; Ghazaleh, Pascale (2008) Al Qaeda in its own words. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-02804-3. 
  147. ↑ 147.0 147.1 „9 Years Later, Nearly 900 9/11 Responders Have Died, Survivors Fight for Compensation“. FOX News. 11 September 2010. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 11 September 2010. ციტირების თარიღი: 12 September 2010.
  148. ↑ 148.0 148.1 „The US refuses to negotiate with the Taliban“. BBC History. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 December 2018. ციტირების თარიღი: 27 October 2018.
  149. ↑ Daalder, Ivo H.; Lindsay, James M. (April 2003). „The Bush Revolution: The Remaking of America's Foreign Policy, page 19“ (PDF). The Brookings Institution. ციტატა: „Despite intense diplomatic pressure, the Taliban rejected Bush’s demands.“ დამოწმება journal საჭიროებს |journal=-ს (დახმარება)
  150. ↑ „In Afghanistan, U.S. is fighting tribal insurgency, not jihad“. The Baltimore Sun. 2 March 2010. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 October 2018. ციტირების თარიღი: 27 October 2018.
  151. ↑ Bush Rejects Taliban Bin Laden Offer. ციტირების თარიღი: 23 October 2018
  152. ↑ „Bush rejects Taliban offer to surrender bin Laden“. The Independent. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 October 2018. ციტირების თარიღი: 23 October 2018.
  153. ↑ CNN.com – U.S. rejects Taliban offer to try bin Laden – October 7, 2001. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 20 ოქტომბერი 2014. ციტირების თარიღი: 23 October 2018
  154. ↑ Afghanistan. The World Factbook. cia.gov. ციტირების თარიღი: 22 August 2018
  155. ↑ (2018) Afganistan in 2018. A Survey of the Afghan People. The Asia Foundation, გვ. 283. 
  156. ↑ 'Civilian casualties keep on rising, says UN report' დაარქივებული 14 October 2017 საიტზე Wayback Machine. . UNAMA, 31 July 2009. Retrieved 9 October 2017.
  157. ↑ Ben Arnoldy. (31 July 2009) In Afghanistan, Taliban kills more civilians than US. Christian Science Monitor. ციტირების თარიღი: 8 October 2017
  158. ↑ „American army officer killed, many wounded in Afghan insider attack“. Afghanistan Sun. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 6 October 2014. ციტირების თარიღი: 7 August 2014.
  159. ↑ Moore, J. Daniel. Review of First In: An Insider's Account of How the CIA Spearheaded the War on Terror in Afghanistan. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 11 თებერვალი 2009. ციტირების თარიღი: 21 July 2021
  160. ↑ 160.0 160.1 Malkasian, Carter (2021). The American War in Afghanistan: A History. Oxford University Press, გვ. 61. ISBN 978-0-19-755079-3. 
  161. ↑ Units Credited With Assault Landings. ციტირების თარიღი: 28 June 2017
  162. ↑ Gresham, John. The Campaign Plan – Special Operations Forces and Operation Enduring Freedom (12 September 2011). ციტირების თარიღი: 11 September 2015
  163. ↑ Filkins, Dexter. (2013-09-23) The Shadow Commander en-US. ციტირების თარიღი: 2022-04-20
  164. ↑ Barzilai, Yaniv (30 January 2017). „How Al Qaeda Escaped Afghanistan and Lived to Fight Another Day“. The Daily Beast. ციტირების თარიღი: 28 June 2017.
  165. ↑ ISAF in Afghanistan CDI, Terrorism Project – 14 February 2002. დაარქივებული 14 April 2012 საიტზე Wayback Machine.
  166. ↑ ISAF Chronology. Nato.int. ციტირების თარიღი: 2 August 2011
  167. ↑ Felbab-Brown, Vanda (2012). „Slip-Sliding on a Yellow Brick Road: Stabilization Efforts in Afghanistan“. Stability: International Journal of Security and Development. 1 (1): 4–19. doi:10.5334/sta.af.
  168. ↑ „U.S. remains on trail of bin Laden, Taliban leader“. CNN. 14 March 2002. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 January 2013. ციტირების თარიღი: 29 January 2014.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ავღანეთის_ომი_(2001–2021)“-დან