ლუქსემბურგი
ლუქსემბურგი (ლუქს. Lëtzebuerg; ფრანგ. Luxembourg; გერმ. Luxemburg), ოფიციალურად ლუქსემბურგის დიდი საჰერცოგო (ლუქს. Groussherzogtum Lëtzebuerg; ფრანგ. Grand-Duché de Luxembourg; გერმ. Großherzogtum Luxemburg) — ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფო დასავლეთ ევროპაში. დასავლეთით და ჩრდილოეთით ბელგიას, აღმოსავლეთით გერმანიას და სამხრეთით საფრანგეთს ესაზღვრება. დედაქალაქი ლუქსემბურგი, ბრიუსელთან და სტრასბურგთან ერთად, ევროკავშირის სამი ოფიციალური დედაქალაქიდან ერთ-ერთია, სადაც განლაგებულია ევროკავშირის სასამართლო და ევროკავშირის უმაღლესი იურიდიული ორგანო. ქვეყნის კულტურა, მოსახლეობა და ენა, გადაჯაჭვულია მეზობლებზე, რაც არსებითად ფრანგული და გერმანული კულტურის ნარევია. მეზობელი ქვეყნების მხრიდან რიგი შემოსევების შემდეგ, განსაკუთრებით მეორე მსოფლიო ომის დროს, ქვეყანას გაუჩნდა მედიაციის ნება საფრანგეთსა და გერმანიას შორის, რაც გამოიწვია ევროკავშირის შექმნა.[5]
| ლუქსემბურგის დიდი საჰერცოგო |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| დევიზი: „Mir wëlle bleiwe wat mir sinn“ „ჩვენ გვინდა დავრჩეთ იმათ, ვინც ვართ“ |
||||||
| ჰიმნი: Ons Heemecht ჩვენი სამშობლო სამეფო ჰიმნი: De Wilhelmus [ა] |
||||||
 ლუქსემბურგის მდებარეობა ევროპაში
|
||||||
_-_LUX_-_UNOCHA_(ka).png) |
||||||
| დედაქალაქი და უდიდესი ქალაქი | ლუქსემბურგი 49°36′ ჩ. გ. 6°07′ ა. გ. / 49.600° ჩ. გ. 6.117° ა. გ. | |||||
| ოფიციალური ენა | ||||||
| ეთნოქორონიმი | ლუქსემბურგელი | |||||
| მთავრობა | უნიტარული საპარლამენტო კონსტიტუციური მონარქია | |||||
| - | მონარქი | ანრი | ||||
| - | პრემიერ-მინისტრი | ქსავიე ბეტელი | ||||
| - | ვიცე-პრემიერი | ეტინ შნიდერი | ||||
| საკანონმდებლო ორგანო | დეპუტატთა პალატა | |||||
| დამოუკიდებლობა | ||||||
| - | საფრანგეთის იმპერიისგან (პარიზის ხელშეკრულება) |
9 ივნისი, 1815 | ||||
| - | ლონდონის 1-ლი ხელშეკრულება | 19 აპრილი, 1839 | ||||
| - | ლონდონის მე-2 ხელშეკრულება | 11 მაისი, 1867 | ||||
| - | პირადი უნიის დასასრული | 23 ნოემბერი, 1890 | ||||
| - | დაარსდა ევროპული თანამეგობრობა (ამჟამად ევროკავშირი) |
1 იანვარი, 1958 | ||||
| ფართობი | ||||||
| - | სულ | 2 586,4 კმ2 (179-ე) | ||||
| - | წყალი (%) | 0.60 % | ||||
| მოსახლეობა | ||||||
| - | 2016 შეფასება | 576 249[1] | ||||
| - | 2001 აღწერა | 439 539 (170-ე) | ||||
| - | სიმჭიდროვე | 194,1 კაცი/კმ2 (მე-60) | ||||
| მშპ (მუპ) | 2016 შეფასება | |||||
| - | სულ | $58.234 მილიარდი[2] (94-ე) | ||||
| - | ერთ სულ მოსახლეზე | 100,991[2] (მე-2) | ||||
| მშპ (ნომინალი) | 2016 შეფასება | |||||
| - | სულ | $60.176 მილიარდი[2] (71-ე) | ||||
| - | ერთ სულ მოსახლეზე | $104 359[2] (მე-3) | ||||
| ჯინი (2014) |  28.7[3]დაბალი · მე-19 |
|||||
| აგი (2014) |  0.892[4]ძალიან მაღალი · მე-19 |
|||||
| ვალუტა | ევრო (€) [ბ] (EUR) |
|||||
| სასაათო სარტყელი | UTC+01:00 (UTC+1) | |||||
| - | ზაფხული (DST) | UTC+02:00 (UTC+2) | ||||
| მოძრაობა | მარჯვენა | |||||
| სატელეფონო კოდი | +352 | |||||
| ინტერნეტ-დომენი | .lu [გ] | |||||
| ა. | ^ არ აგერიოთ Het Wilhelmus-ში. | |||||
| ბ. | ^ 1999 წლამდე, ლუქსემბურგული ფრანკი. | |||||
| გ. | ^ ევროკავშირის სხვა წევრ სახელმწიფოებთან ერთად, აგრეთვე გამოიყენება დომენი .eu. | |||||
ქვეყანა შედგება ორი ძირითადი რეგიონისგან: ესლინგი, ქვეყნის ჩრდილოეთი ნაწილი და არდენების ნაწილი, და გუტლენდი („კარგი მიწა“), ქვეყნის სამხრეთი ნაწილი.[6] 2,586 კმ² ფართობით, ქვეყანა ევროპის ერთ-ერთი ყველაზე პატარა სუვერენული სახელმწიფოა (დაახლოებით იგივე ზომისაა, როგორიც როდ-აილენდია და ნორტჰამპტონშირია).[7] 2012 წელს ოქტომბერში, ლუქსემბურგის მოსახლეობამ 524,853 კაცი შეადგინა და გახდა ევროპის მე-8 ყველაზე ნაკლებად დასახლებული ქვეყანა.[8] ქვეყანა კონსტიტუციური მონარქიაა წარმომადგენლობითი დემოკრატიით, რომელსაც ხელმძღვანელობს დიდი ჰერცოგი ანრი. ლუქსემბურგი მსოფლიოს დარჩენილი ერთადერთი დიდი საჰერცოგოა. ლუქსემბურგი განვითარებული ქვეყანაა, განვითარებული ეკონომიკით და გაეროს 2014 წლის მონაცემებით, მსოფლიოში ყველაზე მაღალი მშპ-თი (მუპ) ერთ სულ მოსახლეზე. ქვეყნის ცენტრალური მდებარეობა, ისტორიულად მიანიჭა მას დიდი სტრატეგიული მნიშვნელობა. თავდაპირველად დაარსდა, როგორც რომაული ციხესიმაგრე, ადრეული შუა საუკუნეებში, იგი მსახურობდა სასიცოცხლო ციხესიმგრეთ ფრანგებისთის, ასევე XVI-XVII საუკუნეებში, დასაყრდენი იყო ესპანეთის გზაზე.
ლუქსემბურგი ევროკავშირის, ეთგოს, გაეროს, ნატოსა და ბენილუქსის დამფუძნებელი წევრია, რაც ასახავს მის პოლიტიკურ კონსენსუსს ეკონომიკური, პოლიტიკური და სამხედრო ინტეგრაციის თვალსაზრისით. ქალაქი ლუქსემბურგი, რომელიც ქვეყნის დედაქალაქი და უდიდესი ქალაქია, ევროკავშირის რამდენიმე ინსტიტუტისა და სააგენტოს დისლოცირების ადგილია. ლუქსემბურგი, 2013-2014 წლებში, გაეროს უშიშროების საბჭოს არამუდმივი წევრი იყო, რაც ქვეყნის ისტორიაში პირველად მოხდა.[9] 2016 წელს, ლუქსემბურგის მოქალაქეებმა მიიღეს უვიზო ან ჩასვლისას ვიზის ხელმისაწვდომობა 172 ქვეყანაში, ამით ლუქსემბურგულმა პასპორტმა მსოფლიოში მე-6 ადგილი დაიკავა, კანადურ და შვეიცარიულ პასპორტთან ერთად.[10]
სახელწოდება
რედაქტირება- ოფიციალური: ქართულად - ლუქსემბურგის დიდი საჰერცოგო; ლუქსემბურგულად - Grousherzog dem Letzebuerg; ფრანგულად - Grand-Duche de Luxembourg; გერმანულად - Grossherzogtum Luxemburg.
- ეტიმოლოგია - თავდაპირველად ეს სახელი ერქვა მცირე ციხე-სიმაგრეს (lucilemburrugh, კელტურად Lucilem - „მცირე“, გერმანულად burg - „ციხე-სიმაგრე“, შემდეგ მთელ ქვეყანაზე გავრცელდა.
- ქვეყნის კოდი - LU.
ისტორია
რედაქტირებასაგრაფო
რედაქტირება
მთავარი სტატია: ლუქსემბურგის საგრაფო.ლუქსემბურგის ისტორია ზიგფრიდის მიერ 963 წელს ზაუერისა და ალზეტის შესართავებთან ბოკის კლდეზე ციხესიმაგრის აგებით იწყება. ამ საფორტიფიკაციო ნაგებობის გარშემო განვითარდა ქალაქი, რომელიც დღევანდელი ლუქსემბურგია.
თანამედროვე საზღვრებში სახელმწიფო არსებობს 1839 წლიდან. 1867 წელს ლონდონის კონფერენციამ იგი გამოაცხადა „მუდმივი ნეიტრალიტეტის“ ქვეყნად. დამოუკიდებლობის გამოცხადებამდე, 1890 წლამდე ნიდერლანდებთან უნია ჰქონდა შეკრული. 1921 წლიდან ბელგიასთან ეკონომიკურ-საბაჟო კავშირშია. 1948 წელს კონსტიტუციიდან ამოიღეს მუხლი ნეიტრალიტეტის შესახებ. 1957 წლიდან ევროგაერთიანების წევრია.
საჰერცოგო
რედაქტირება მთავარი სტატია: ლუქსემბურგის საჰერცოგო.XIV-XV საუკუნეებში ლუქსემბურგების სამი წარმომადგენელი გახდა საღვთო რომის იმპერატორი. 1437 წელს ლუქსემბურგების დინასტიაში მემკვიდრის პრობლემა შეიქმნა, რის შედეგადაც ჰერცოგინია ელიზაბეტმა ლუქსემბურგის მიწები მიყიდა ბურგუნდიის ჰერცოგ ფილიპე კეთილს.[11]
შემდეგ წლებში ლუქსემბურგის ციხესიმაგრე გადადიოდა: ბურბონების, ჰაბსბურგების, ჰოენცოლერნებისა და ფრანგების ხელში.
XIX საუკუნე
რედაქტირება
1815 წელს, ნაპოლეონის დამარცხების შემდეგ ლუქსემბურგი პრუსიასა და ნიდერლანდს შორის შადავო ტერიტორია გახდა. ვენის კონგრესზე ლუქსემბურგს დიდი საჰერცოგოს სტატუსი მიენიშა და ნიდელრანდთან პირად კავშირში შევიდა. ეს შეთანხმება 1839 წელს ლონდონის ხელშეკრულებით გაუქმდა, რის შემდეგაც ლუქსემბურგი დამოუკიდებელ სახელმწიფოს წარმოადგენს.[12][13][14][15] ამავე ხელშეკრულების საფუძველზე ქვეყნის ფრანგულ ენოვანი დასავლეთი ნაწილი ბელგიას გადაეცა.
1866 წელს ლუქსემბურგის კრიზისის შემდეგ (რამაც პრუსია და საფრანგეთი ომის ზღვრამდე მიიყვანა), 1867 წელს ლონდონში კიდევ ერთ ხელშეკრულებას მოეწერა ხელი სადაც აღინიშნა ლუქსემბურგის დამოუკიდებლობა და ნეიტრალიტეტი.
1890 წლამდე ნიდერლანდის მეფე წარმოადგენდა ასევე ლუქსემბურგის დიდ ჰერცოგს და სახელმწიფოს მეთაურს. ვილიამ III-ის გარდაცვალების შემდეგ ნიდერლანდის გვირგვინი მის ქალიშვილ ვილგელმინას გადაეცა, ხოლო ლუქსემბურგის გვირგვინის მფლობელი გახდა ნასაუ-ვეილბურგის დინასტია.[16]
საფრანგეთ-პრუსიის ომის განმავლობაში როგორც გერმანია ასევე საფრანგეთი იცავდა ლუქსემბურგის ნეიტრალიტეტს,[17][18] თუმცა ომის შემდეგ 1871 წელს დადებული ზავის თანახმად ლუქსემბურგის ტერიტორიების ნაწილი გერმანიის იმპერიას გადაეცა.
XX საუკუნე
რედაქტირება1914 წელს გერმანიის იმპერიამ საფრანგეთთან ომის დროს დაარღვია ლუქსემბურგის ნეიტრალიტეტი. მიუხედავად ოკუპაციისა გერმანიამ ლუქსემბურგს შეუნარჩუნა პოლიტიკური მექანიზმების დამოუკიდებლობა.
1940 წელს მეორე მსოფლიო ომის დაწყების შემდეგ ლუქსემბურგის ნეიტრალიტეტი ისევ დაირღვა ვერმახტის მიერ. პირველი ოკუპაციისგან განსხვავებით ამ შემთხვევაში ლუქსემბურგი მთლიანად შეუერთეს მესამე რაიხს, როგორც ერთ-ერთი პროვინცია. დევნილობაში მყოფმა მთავრობამ თავი ლონდონს შეაფარა. ლუქსემბურგი 1944 წელს გაათავისუფლეს და ის გახდა გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის დამფუძნებელი წევრი. ლუქსემბურგის ნეიტრალიტეტი კონსტიტუციურად 1948 წელს დასრულდა და 1949 წელს ნატოს შეუერთდა.
1951 წელს ლუქსემბურგი იყო იმ 6 ქვეყანას შორის რომლებმაც დააარსეს ევროპის ქვანახშირისა და რკინის გაერთიანება, რომელიც 1957 წელს გახდა ევროპის ეკონომიკური თანამეგობრობა, ხოლო 1993 წელს ევროპის კავშირი. 2003 წელს ლუქსემბურგი შეუერთდა ევროს სავალუტო ზონას.
გეოგრაფია
რედაქტირება
ქვეყანა მდებარეობს დასავლეთ ევროპაში. მისი მოსაზღვრე ქვეყნებია: ბელგია, საფრანგეთი, გერმანია.
- ფართობი - 2600 კვ. კმ.
- ბუნება: უმაღლესი მწვერვალი - ბუურგპლააცი 559; მდინარე (კმ) - სური 150 (სულ 172); ტბა - ზემო სური; კლიმატი - ოკეანური, კონტინენტური.
- ბუნებრივი რესურსები - რკინის მადანი (ამჟამად ექსპლუატაცია შეწყვეტილია), სასოფლო-სამეურნეო მიწები.
სახელმწიფო
რედაქტირება- პოლიტიკური სისტემა - კონსტიტუციური მონარქია.
- სახელმწიფოს მეთაური - დიდი ჰერცოგი ანრი (ნასაუს დინასტიიდან).
- მთავრობის მეთაური - პრემიერ-მინისტრი.
- საკანონმდებლო ორგანო - ერთპალატიანი პარლამენტი (60 წევრი).
- ადმინისტრაციული დაყოფა - 3 ოლქი (district) და 12 კანტონი (canton).
პოლიტიკა
რედაქტირება მთავარი სტატია: ლუქსემბურგის პოლიტიკური სისტემა.ლუქსემბურგი წარმოადგენს საპარლამენტო დემოკრატიას, რომლის სათავეში კონსტიტუციური მონარქი დგას. 1868 წლის კონსტიტუციის მიხედვით, აღმასრულებელი ხელისუფლება ხორციელდება დიდი ჰერცოგისა და მინისტრთა კაბინეტის მიერ, რომელიც ჰერცოგის გარდა რამდენიმე სხვა მინისტრისგან შედგება.[19] დიდ ჰერცოგს უფლება აქვს დაითხოვოს საკანონმდებლო ორგანო, ხოლო ამ შემთხვევაში, ახალი არჩევნები უნდა ჩატარდეს სამი თვის განმავლობაში. თუმცა, 1919 წლის შემდეგ, სუვერენიტეტი იმართება ერის მიერ და ხორციელდება დიდი ჰერცოგის მიერ, ქვეყნის კონსტიტუციისა და კანონის მიხედვით.[20]
საკანონმდებლო უფლებამოსილება მინიჭებული დეპუტატთა პალატას, რომელიც 60 წევრისგან შემდგარი ერთპალატიანი საკანონმდებლო ორგანოა, სადაც წევრებს ირჩევენ ხუთი წლის ვადით, ოთხივე ოლქიდან. მეორე ორგანო „სახელმწიფო საბჭოა“ (Conseil d'Etat), რომელიც შედგება ოცი რიგითი მოქალაქისგან, დიდი ჰერცოგის მიერ დანიშნული, რომლებიც დეპუტატთა პალატას კანონმდებლობის შემუშავებას ურჩევს.[21]
დიდი საჰერცოგოს გააჩნია სამი ქვედა სასამართლო ტრიბუნალი (ეშ-სიურ-ალზეტი, ქალაქ ლუქსემბურგისა და დიკირხის), ორი სარაიონო ტრიბუნალი (ლუქსემბურგისა და დიკირხის) და უმაღლესი სასამართლო (ლუქსემბურგი), რომელიც მოიცავს სააპელაციო და საკასაციო სასამართლოებს. არსებობს ასევე ადმინისტრაციული ტრიბუნალი და ადმინისტრაციული სასამართლო, ისევე, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლო, რომელიც დედაქალაქში მდებარეობს.
დემოგრაფია
რედაქტირება- მოსახლეობა - 493 500 (2009), მათ შორის 75,1 % ლუქსემბურგელები, 6,3 % იტალიელები.
- ენები - ლუქსემბურგული (ეროვნული ენა), ფრანგული და გერმანული.
- რელიგია - კათოლიციზმი.
- ქალაქები (ათ.) - ლუქსემბურგი (79), ეშ-ალზეტი (28), დიუდელანჟი (18).
ეკონომიკა
რედაქტირებალუქსემბურგი მაღალგანვითარებული ინდუსტრიული ქვეყანაა, რომლის წამყვანი დარგია მეტალურგია.
- ექსპორტი - რკინა, ფოლადი, ტექსტილი, ქიმიკატები, პლასტმასი.
- ბიუჯეტი - 5 500 მლნ $.
- ეროვნული შემოსავალი (1 სულზე) - 81 466 $.
- ვალუტა - ევრო (EUR); 2002 წლამდე ლუქსემბურგული ფრანკი.
მემკვიდრეობა
რედაქტირება- ქალაქი ლუქსემბურგი, მისი კვარტალები და საფორტიფიკაციო ნაგებობები.
ლიტერატურა
რედაქტირება- Kreins, Jean-Marie (2003). Histoire du Luxembourg, 3rd (French), Paris: Presses Universitaires de France. ISBN 978-2-13-053852-3.
- Thewes, Guy (July 2003). Les gouvernements du Grand-Duché de Luxembourg depuis 1848 (PDF), Édition limitée (French), Luxembourg City: Service Information et Presse. ISBN 2-87999-118-8. ციტირების თარიღი: 10 July 2007.
რესურსები ინტეტრნეტში
რედაქტირება
- ლუქსემბურგი საიტზე Curlie
- ოფიციალური საიტი (ფრანგული)
- Luxembourg დაარქივებული 2012-08-29 საიტზე Wayback Machine. from UCB Libraries GovPubs
- Luxembourg profile from the BBC News
- Luxembourg's Constitution of 1868 with Amendments through 2009, English Translation 2012
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ Still more people in Luxembourg. 24 აგვისტო, 2016
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Luxembourg. International Monetary Fund. ციტირების თარიღი: 2 April 2016.
- ↑ Gini coefficient of equivalised disposable income (source: SILC). Eurostat Data Explorer. ციტირების თარიღი: 4 December 2015.
- ↑ 2015 Human Development Report. United Nations Development Programme (2015). ციტირების თარიღი: 14 December 2015.
- ↑ (2010) History: The Definitive Visual Guide. New York, New York: Dorling Kindersley Limited, გვ. 452–453. ISBN 978-0-7566-7456-4.
- ↑ Everything you need to know about the Grand Duchy of Luxembourg. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-03-05. ციტირების თარიღი: 2017-02-24.
- ↑ Eurostat – Tables, Graphs and Maps Interface (TGM) table. Epp.eurostat.ec.europa.eu. ციტირების თარიღი: 21 February 2010.
- ↑ "The first results of the population census" დაარქივებული 2014-08-21 საიტზე Wayback Machine. , Statistics Portal, Luxembourg. Retrieved 12 July 2012.
- ↑ Luxemburger Wort – Asselborn's final Security Council meeting. Wort.lu (19 December 2014). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 10 ოქტომბერი 2017. ციტირების თარიღი: 2 April 2015.
- ↑ Global Ranking – Visa Restriction Index 2016. Henley & Partners. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 მარტი 2016. ციტირების თარიღი: 27 February 2016.
- ↑ Kreins (2003), p. 39
- ↑ Thewes, Guy (2006) (PDF). Les gouvernements du Grand-Duché de Luxembourg depuis 1848 (2006), p. 208
- ↑ LUXEMBURG Geschiedenis. Landenweb.net. ციტირების თარიღი: 1 February 2013.
- ↑ Central Intelligence Agency. Cia.gov. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 თებერვალი 2013. ციტირების თარიღი: 1 February 2013.
- ↑ Microsoft Encarta Encyclopedia 1997
- ↑ Kreins (2003), p. 84
- ↑ (1918) The Great European treaties of the nineteenth century. The Clarendon Press, გვ. 259.
- ↑ Maartje Abbenhuis, An Age of Neutrals: Great Power Politics, 1815–1914. Cambridge University Press (2014) ISBN 978-1107037601
- ↑ The Luxembourgish government since 1848 (in French). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-10-16. ციტირების თარიღი: 2017-02-24.
- ↑ Constitution of Luxembourg (PDF). Service central de législation (2005). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 თებერვალი 2008. ციტირების თარიღი: 23 July 2006.
- ↑ Structure of the Conseil d'Etat. Conseil d'Etat. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 June 2006. ციტირების თარიღი: 23 July 2006.