ვიკიპედია

რიჩარდ დოკინზი

ინგლისელი ეთოლოგი, ევოლუციური ბიოლოგი და მწერალი

კლინტონ რიჩარდ დოკინზი (ინგლ. Clinton Richard Dawkins, დ. 26 მარტი, 1941)[26] — ბრიტანელი ევოლუციური ბიოლოგი, ეთოლოგი და მწერალი, ოქსფორდის უნივერსიტეტის ახალი კოლეჯის საპატიო წევრი და იმავე უნივერსიტეტის მეცნიერების საზოგადო გააზრების პროფესორი (Professor for Public Understanding of Science) 1995-2008 წლებში. 1976 წელს გამოცემული წიგნით „ეგოისტი გენი“ (The Selfish Gene) მოახდინა ევოლუციის გენზე ორიენტირებული ხედვის პოპულარიზაცია. მიღებული აქვს არაერთი აკადემიური და ლიტერატურული ჯილდო.[27]

რიჩარდ დოკინზი
ინგლ. Clinton Richard Dawkins
დაბ. თარიღი 26 მარტი, 1941(1941-03-26)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] (83 წლის)
დაბ. ადგილი ნაირობი, კენიის კოლონია[9] [10] [1] [9]
მოქალაქეობა  გაერთიანებული სამეფო[11] [12]
საქმიანობა ევოლუციური ბიოლოგი, ეთოლოგი, სამეცნიერო მწერალი[10] , მეცნიერების პოპულარიზატორი, ესეისტი[10] , theoretical biologist, ეპისტემოლოგი, sociobiologist, სცენარისტი[13] [14] , ბიოლოგი, უნივერსიტეტის პროფესორი, მწერალი, ზოოლოგი, მსახიობი[15] [16] , ავტორი[17] , გენეტიკოსი, კინომსახიობი[2] , ტელემსახიობი[2] , კინოსცენარისტი[2] , video game actor[2] და გამხმოვანებელი[2]
მუშაობის ადგილი ოქსფორდის უნივერსიტეტი[10] , კალიფორნიის უნივერსიტეტი, ოქსფორდის უნივერსიტეტი და Northeastern University London
ალმა-მატერი ბალიოლის კოლეჯი[10] , ოქსფორდის უნივერსიტეტი[18] , ოუნდლის სკოლა და Chafyn Grove School
განთქმული მოსწავლეები ალან გრაფენი და მარკ რიდლი
სამეცნიერო ხარისხი ფილოსოფიის დოქტორი
მეუღლე ლალა უორდი[10]
მამა კლინტონ ჯონ დოკინზი
დედა Jean Mary Vyvyan Ladner[4]
ჯილდოები სამეფო საზოგადოების წევრი[19] , კისტლერის პრემია, მაიკლ ფარადეის პრემია[20] , საერთაშორისო კოსმოსური პრემია[21] , ლუის თომასის პრემია, შექსპირის პრემია, იტალიის რესპუბლიკის პრეზიდენტის მედალი, ნიერენბერგის პრემია, ლონდონის ზოოლოგიის საზოგადოების ვერცხლის მედალი, ბრიუსელის თავისუფალი უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი[22] , დარემის უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი, ლიტერატურის სამეფო საზოგადოების წევრი, honorary doctor of the University of Valencia[23] , სკეპტიკური კვლევის კომიტეტის წევრი, Tinbergen Lecture, Emperor Has No Clothes Award და Heinemann Award
გავლენა მოახდინეს
ხელმოწერა
საიტი richarddawkins.net
richarddawkins.com[24] [25]

წიგნში „ეგოისტი გენი“ დოკინზი ამტკიცებს, რომ ცოცხალ არსებათა ევოლუცია მიდინარეობს რეპლიკაციის უნარის მქონე ერთეულების დიფერენციალური გადარჩენის სახით. წიგნით „განვრცობილი ფენოტიპი“ (The Extended Phenotype, 1982) ევოლუციურ ბიოლოგიაში შემოიტანა მნიშვნელოვანი კონცეფცია, რომლის მიხედვითაც გენის ფენოტიპური ეფექტები არ მთავრდება ორგანიზმით (სხეულით), არამედ განივრცობა გარემოშიც, რისი მაგალითიცაა თახვის მიერ აგებული ჯებირები. ამ ორ წიგნში, ასევე, შემოიტანილია ტერმინი „მიმი“ (meme).

დოკინზი ათეისტია. იგი ცნობილია რელიგიის, კრეაციონიზმის და გონიერი შემოქმედის კონცეფციის მძაფრი საჯარო კრიტიკით.[28] 1986 წელს დაწერა „ბრმა მესაათე“ (The Blind Watchmaker), სადაც ილაშქრებს მესაათის ანალოგიის წინააღმდეგ, რომელიც ხშირად გამოიყენება ზებუნებრივი შემოქმედის არსებობის დასამტკიცებლად ბიოლოგიური ორგანიზმების კომპლექსურობიდან გამომდინარე. საწინააღმდეგოდ ამისა, იგი ევოლუციურ პროცესებს აღწერს, როგორც „ბრმა“ მესაათის მოქმედებას, რადგან რეპროდუქცია, მუტაცია და ბუნებრივი გადარჩევა გონივრული ხელმძღვანელობის გარეშე მიმდინარეობს. 2006 წელს დოკინზმა გამოსცა წიგნი „ღმერთი, როგორც დელუზია“ (The God Delusion), სადაც ამტკიცებს, რომ ზებუნებრივი შემოქმედი თითქმის უეჭველად არ არსებობს, ხოლო რელიგიური რწმენა დელუზიაა. იმავე წელს დააფუძნა რიჩარდ დოკინზის ფონდი კეთილგონიერებისა და მეცნიერებისათვის (Richard Dawkins Foundation for Reason and Science).[29][30]

ბიოგრაფია

რედაქტირება

ადრეული ცხოვრება

რედაქტირება

კლინტონ რიჩარდ დოკინზი დაიბადა 1941 წლის 26 მარტს ბრიტანეთის კენიის დედაქალაქ ნაირობიში.[31] დოკინზმა, მოგვიანებით, სახელი კლინტონი ცალმხრივი შეთანხმებით გააუქმა.[26] მისი მშობლები იყვნენ ჯინ მერი ვივიანი (ქალიშვილობის გვარი ლედნერი; 1916–2019)[32][33] და კლინტონ ჯონ დოკინზი (1915–2010), ბრიტანეთის კოლონიური სამსახურის საჯარო მოხელე სოფლის მეურნეობის სფეროში ნიასალენდში (თანამედროვე მალავი). მამა წვრილი თავადაზნაურობის წარმომადგენელი იყო ოქსფორდშირიდან.[31][34][35] იგი მეორე მსოფლიო ომის დროს სამეფო მსროლელთა აფრიკულ პოლკში გაიწვიეს[36][37] და ინგლისში 1949 წელს დაბრუნდა, როცა დოკინზი რვა წლისა იყო. მამას მემკვიდრეობით ჰქონდა მიღებული და კომერციულად ამუშავებდა მამულს ოქსფორდშირში, სახელწოდებით ოვერ ნორტონ პარკი.[35] დოკინზი ოქსფორდში ცხოვრობს[38] და ჰყავს უმცროსი და, სარა.[39]

მშობლები დაინტერესებული იყვნენ ბუნებისმცოდნეობით და დოკინზის შეკითხვებს მეცნიერულად პასუხობდნენ ხოლმე.[40] დოკინზი თავის ბავშვობას აღწერს, როგორც „ჩვეულებრივ ანგლიკანურ აღზრდას“.[41] იგი თავს ქრისტიანად მიიჩნევდა თინეიჯერობის შუა წლებამდე, როდესაც დაასკვნა, რომ ევოლუციის თეორია ცოცხალი სამყაროს კომპლექსურობის უკეთესი ახსნა იყო და დაკარგა ღმერთის რწმენა.[39] იგი ამბობს: „მთავარი მიზეზი, რის გამოც ჯერ კიდევ რელიგიური ვიყავი, იყო ცოცხალი სამყაროს კომპლექსურობა, რომელიც ჩემზე დიდ შთაბეჭდილებას ახდენდა და ვფიქრობდი, რომ მას შემოქმედი უნდა ჰყოლოდა. მე ვფიქრობ, იმის გააზრება, რომ დარვინიზმი გაცილებით უკეთესი ახსნა იყო, აღმოჩნდა ის, რამაც საფუძველი გამოაცალა შემოქმედის არგუმენტს. და ამან სიცარიელეში დამტოვა.“[39] ათეიზმის ეს გააზრება და დასავლური კულტურის ქვეშ აღზრდა ერთობლიობაში აქცევს დოკინზს, მისივე აღწერით, „კულტურულ ქრისტიანად“ და „კულტურულ ანგლიკანად“.[42][43][44]

განათლება

რედაქტირება
 
აუნდლის სკოლის დიდი დარბაზი

1949 წელს, ინგლისში დაბრუნებისას რვა წლის დოკინზი უილტშირის ჩეფინ გროუვის სკოლაში შევიდა,[45] ხოლო შემდეგ, 1954-დან 1959 წლამდე ნორთჰემპტონშირში, აუნდლის სკოლაში დადიოდა. აუნდლის სკოლა ტიპური ინგლისური საჯარო სკოლა იყო ანგლიკანური ეთოსით,[39] ხოლო დოკინზი სკოლის ლონდიმერის ფაკულტეტში ირიცხებოდა.[46] აუნდლში სწავლის დროს პირველად წაიკითხა ბერტრან რასელის „რატომ არა ვარ ქრისტიანი“.[47] 1962 წელს წარმატებით დაამთავრა ოქსფორდის ბალიოლის კოლეჯი ზოოლოგიის სპეციალობით. კოლეჯში მისი უშუალო ხელმძღვანელი ნობელიანტი ეთოლოგი, ნიკოლაას ტინბერგენი იყო.[48]

დოკინზმა იმავე კოლეჯში განაგრძო კვლევითი ასპირანტურა ტინბერგენის ხელმძღვანელობითვე,[49] 1966 წელს ფილოსოფიის დოქტორის ხარისხიც მიიღო და მომდევნო ერთი წელი იქვე ეწეოდა კვლევით საქმიანობას ასისტენტის რანგში.[50][51] ტინბერგენი მოწინავე მკვლევარი იყო ცხოველთა ქცევის დარგში, განსაკუთრებით, ინსტინქტის, სწავლის და არჩევანის სფეროებში;[52] დოკინზის კვლევებიც ამ პერიოდში ცხოველთა მიერ გადაწყვეტილების მიღების მოდელებს ეხებოდა.[53] 1989 წელს ოქსფორდის უნივერსიტეტისგან მეცნიერების დოქტორის ხარისხი მიიღო.[50][51]

სწავლება

რედაქტირება

1967–1969 წლებში კალიფორნიის უნივერსიტეტში (ბერკლი) ზოოლოგიის ასისტენტ-პროფესორი იყო. ამ პერიოდში უნივერსიტეტის სტუდენტები და პროფესორები აქტიურად ეწინააღმდეგებოდნენ ვიეტნამში მიმდინარე ომს და ომის საწინააღმდეგო დემონსტრაციებსა და აქტივობებში დოკინზიც იყო ჩართული.[54] 1970 წელს ოქსფორდის უნივერსიტეტში ლექტორის რანგში დაბრუნდა. 1990 წელს ზოოლოგიის დოცენტი (რიდერი) გახდა. 1995 წელს დაინიშნა ოქსფორდის უნივერსიტეტის მეცნიერების საზოგადო გააზრების პროფესორად. აღნიშნული თანამდებობა ჩარლზ სიმონიმ დააფუძნა და მისივე თქმით, პირს, რომელიც მას დაიკავებდა, „მოეთხოვებოდა მნიშვნელოვანი წვლილის შეტანა რომელიმე სამეცნიერო სფეროს ფართო საზოგადოებისთვის გაცნობაში“.[55] პოსტზე პირველი პროფესორი, დამფუძნებლისვე სურვილით, რიჩარდ დოკინზი გახდა,[56] რომელსაც ეს თანამდებობა 2008 წლამდე ეკავა.[57]

1970 წლიდან ოქსფორდის ნიუ-კოლეჯის წევრია, ამჟამად, საპატიო ტიტულით.[58][59] ჩატარებული აქვს ბევრი ლექცია, მათ შორის, ჰენრი სიჯუიკის მემორიალური ლექცია (1989), ერაზმუს დარვინის პირველი მემორიალური ლექცია (1990), მაიკლ ფარადეის ლექცია (1991), ტომას ჰენრი ჰაქსლის მემორიალური ლექცია (1992), ირვინის მემორიალური ლექცია (1997), ტინბერგენის ლექცია (2004), და ტანერის ლექციები (2003).[50] 1991 წელს ჩაატარა სამეფო საზოგადოების ლექციები ბავშვებისთვის თემაზე „გაზრდა ამ სამყაროში“ (Growing Up in the Universe). სხვადასხვა დროს იყო რამდენიმე ჟურნალის რედაქტორი, Encarta Encyclopedia-ს და ევოლუციის ენციკლოპედიის (Encyclopedia of Evolution) მრჩეველ-რედაქტორი. არის სეკულარული ჰუმანისტების საბჭოს ჟურნალ Free Inquiry-ს მიმომხილველი და ჟურნალ Skeptic-ის რედაქტორთა საბჭოს წევრი მისი დაფუძნების დღიდან.[60]

დოკინზი სხვადასხვა დროს ჟიურის რანგში იყო მიწვეული ისეთ განსხვავებულ დაჯილდოებებზე, როგორიცაა სამეფო საზოგადოების ფარადეის ჯილდო და ბრიტანეთის აკადემიის სატელევიზიო ჯილდო (BAFTA).[50] იყო ბრიტანეთის მეცნიერების განვითარების ასოციაციის ბიოლოგიურ მეცნიერებათა განყოფილების პრეზიდენტი. 2004 წელს ოქსფორდის ბალიოლის კოლეჯმა დააწესა დოკინზის პრემია, რომელიც გაიცემა „განსაკუთრებული კვლევისთვის ეკოლოგიასა და იმ ცხოველთა ქცევასთან დაკავშირებით, რომელთა კეთილდღეობასა და გადარჩენას, შესაძლოა, საფრთხე ემუქრებოდეს ადამიანთა მოქმედებების გამო“.[61] 2008 წლის სექტემბერში დატოვა პროფესორის თანამდებობები და გამოაცხადა, რომ გეგმავდა „დაეწერა წიგნი ახალგაზრდებისთვის, რომელშიც გააფრთხილებდა მათ, არ დაეჯერებინათ „ანტი-მეცნიერული ზღაპრებისთვის“.[62]

2011 წელს შეუერთდა ლონდონის ჰუმანიტარული მეცნიერებების ახალი კოლეჯის პროფესორთა შემადგენლობას, კერძო უნივერსიტეტისა, რომელიც ენტონი გრეილინგმა დააფუძნა. კოლეჯი 2012 წლის სექტემბერში გაიხსნა.[63]

საქმიანობა

რედაქტირება

ევოლუციური ბიოლოგია

რედაქტირება
 
დოკინზი ოსტინის უნივერსიტეტში, ტეხასი, მარტი, 2008

დოკინზი ყველაზე მეტად ცნობილია ევოლუციაში გენის, როგორც გადარჩევის მთავარი ერთეულის პოპულარიზაციით. ეს ხედვა მან ყველაზე ნათლად გადმოსცა ორ წიგნში:[64][65]

  • „ეგოისტი გენი“ (The Selfish Gene, 1976), რომელშიც აღნიშნავს, რომ „ცოცხალი ორგანიზმების ევოლუცია მიმდინარეობს რეპლიკაციის უნარის მქონე ერთეულების დიფერენციალური გადარჩენის გზით“.
  • „განვრცობილი ფენოტიპი“ (The Extended Phenotype, 1982), რომელშიც ბუნებრივ გადარჩევას აღწერს, როგორც პროცესს, სადაც რეპლიკატორები ერთმანეთს გავრცელებაში ეჯიბრებიან“. წიგნში იგი ფართო საზოგადოებას აცნობს გავლენიან კონცეფციას, რომელიც 1977 წელს წარმოადგინა[66] და რომლის მიხედვითაც, გენის ფენოტიპური ეფექტები არ შემოისაზღვრება ორგანიზმით, არამედ განივრცობა გარემოში, მათ შორის, სხვა ორგანიზმებზეც და სხვადასხვა ორგანიზმების მიერ საცხოვრებელი გარემოს მოდიფიცირება განვრცობილი ფენოტიპის კერძო შემთხვევაა. დოკინზს განვრცობილი ფენოტიპის კონცეფცია თავის ყველაზე დიდ მიღწევად მიაჩნია ევოლუციურ ბიოლოგიაში. იგი გვეხმარება ევოლუციური პროცესების ახსნაში, თუმცა არ იძლევა კონკრეტული შედეგების პროგნოზირების საშუალებას.[67]

დოკინზი ყოველთვის სკეპტიკურად იყო განწყობილი ისეთი ევოლუციური პროცესების არსებობის მიმართ, რომლებიც ორგანიზმის შემგუებლობის გაზრდაზე არ ახდენს გავლენას,[68] აგრეთვე, გენზე უფრო „მაღალ“ დონეებზე მიმდინარე გადარჩევის მიმართ.[69] განსაკუთრებულად სკეპტიკურად უყურებს ჯგუფური გადარჩევის როგორც პრაქტიკულ შესაძლებლობას, აგრეთვე მის მნიშვნელობას ალტრუიზმის ახსნისათვის.[70]

ალტრუიზმი, პირველი შეხედვით, ევოლუციური პარადოქსია, რადგან სხვების დახმარება ისედაც მწირი და ძვირფასი რესურსების ხარჯზე ამცირებს ორგანიზმის გადარჩენის შესაძლებლობას (შემგუებლობას). ამის გამო დიდი ხნის განმავლობაში ალტრუიზმი აიხსნებოდა, როგორც ჯგუფური გადარჩევის ასპექტი და არსებობდა აზრი, რომ ინდივიდების ქმედებები ემსახურებოდა პოპულაციის ან სახეობის გადარჩენას მთლიანობაში. ბრიტანელმა ბიოლოგმა უილიამ ჰამილტონმა თავისი ინკლუზიური შემგუებლობის თეორიის დასაბუთებისას გენების სიხშირის ანალიზით აჩვენა, რომ მემკვიდრეობითი ალტრუისტული თვისებები შეიძლება განვითრდეს, თუ არსებობს საკმარისი გენეტიკური მსგავსება, როგორიცაა ახლო ნათესაობა, ალტრუისტული ქცევის მოქმედ და მიმღებ მხარეებს შორის.[71] [ა] ჰამილტონის ინკლუზიური შემგუებლობის თეორია წარმატებით გამოიყენება ბევრი ორგანიზმის, მათ შორის, ადამიანების ალტრუისტული ქცევების ასახსნელად. აგრეთვე, რობერტ ტრაივერსმა გენოცენტრული მოდელის ფარგლებში შეიმუშავა შექცევადი ალტრუიზმის (reciprocal altruism) თეორია, რომლის მიხედვითაც ერთი ორგანიზმი აწვდის სარგებელს მეორეს მომავალში საპასუხო სასარგებლო ქმედების მოლოდინით.[73] დოკინზმა „ეგოსტ გენში“ ამ იდეების პოპულარიზაცია და შემდგომი დამუშავება მოახდინა.[74]

2012 წლის ივნისში დოკინზმა მკაცრად გააკრიტიკა კოლეგა ბიოლოგის, ედვარდ უილსონის წიგნი „დედამიწის სოციალური დაპყრობა“ (The Social Conquest of Earth), როგორც ჰამილტონის ინკლუზიური სელექციის თეორიის მცდარი გააზრება.[75][76] მძაფრად კრიტიკული იყო მისი დამოკიდებულება დამოუკიდებელი მეცნიერის, ჯეიმზ ლავლოკის გაიას ჰიპოთეზის მიმართ.[77][78][79]

დოკინზის მიდგომის კრიტიკოსები აღნიშნავენ, რომ სელექციის (მოვლენა, რომელშიც ინდივიდი წარმატებით ახერხებს ან ვერ ახერხებს რეპროდუქციას) ერთეულად გენის მიჩნევა შეცდომაში შემყვანია. გენი, მათი აზრით, უკეთესია დახასიათდეს, როგორც ევოლუციის (ალელების სიხშირის გრძელვადიანი ცვლილება პოპულაციაში) ერთეული.[80] „ეგოისტ გენში“ დოკინზი განმარტავს, რომ იგი იყენებს ტერმინ გენის ჯორჯ უილიამსისეულ განსაზღვრებას: „ის, რაც დაიყოფა და რეკომბინირდება მხედველობაში მისაღები სიხშირით“ („that which segregates and recombines with appreciable frequency“).[81] კიდევ ერთი გავრცელებული კონტრარგუმენტიის თანახმად, გენს დამოუკიდებლად გადარჩენა არ შეუძლია და იგი კოოპერაციაში უნდა იყოს სხვა გენებთან, რათა ინდივიდუალური ორგანიზმის ჩამოყალიბებაში მიიღოს მონაწილეობა, შესაბამისად, შეუძლებელია მისი მიჩნევა დამოუკიდებელ „ერთეულად“.[82] წიგნში „განვრცობილი ფენოტიპი“ დოკინზი წერს, რომ ცალკეული გენის გადმოსახედიდან, ყველა სხვა გენი იმ გარემოს შემადგენელი ნაწილია, რომელშიც ის უნდა ადაპტირდეს.

უფრო მაღალი დონის სელექციის მომხრე მეცნიერები (როგორიცაა რიჩარდ ლევონტინი, დეივიდ სლოუნ უილსონი და ელიოტ სობერი) მიუთითებენ, რომ არსებობს ბევრი ფენომენი (მათ შორის, ალტრუიზმი), რომლის დამაკმაყოფილებელი ახსნაც გენზე დაფუძნებული სელექციის საშუალებით შეუძლებელია. ფილოსოფოსმა მერი მიჯლიმ, რომლის კრიტიკასაც „ეგოისტ გენთან“ დაკავშირებით დოკინზმა წერილობითაც უპასუხა,[83][84] გააკრიტიკა გენური სელექცია, მიმეტიკა და სოციობიოლოგია, როგორც ერთობ რედუქციონისტული თეორიები;[85] მან გამოთქვა მოსაზრება, რომ დოკინზის იდეების პოპულარობის მიზეზები ეპოქის სულს უკავშირდება და ამის მაგალითია თეტჩერ-რეიგანის ათწლეულების გაზრდილი ინდივიდუალიზმი.[86] არსებობს დოკინზის შრომის უფრო ახალი ხედვები და ანალიზებიც.[87]

ევოლუციის მექანიზმების და ინტერპრეტაციის გარშემო მიმდინარე დავაში, (რომელსაც „დარვინის ომებსაც“ უწოდებენ),[88][89] ერთ დაჯგუფებას ხშირად დოკინზის, ხოლო მეორეს ამერიკელი პალეონტოლოგის, სტივენ ჯეი გულდის სახელს უწოდებენ, რაც თითოეული მათგანის, როგორც შესაბამისი იდეების პოპულარიზატორის სტატუსზე მიუთითებს.[90][91] კონკრეტულად, დოკინზის და გულდის კომენტარები მნიშვნელოვანი იყო სოციობიოლოგიის და ევოლუციური ფსიქოლოგიის თაობაზე არსებულ მსჯელობაში, სადაც დოკინზი, როგორც წესი, დადებითად იყო განწყობილი აღნიშნული კონცეფციების მიმართ, ხოლო გულდი – კრიტიკულად.[92] დოკინზის პოზიციის ტიპური მაგალითია მწვავედ კრიტიკული მიმოხილვა სტივენ როუზის, ლეონ კამინის და რიჩარდ ლევონტინის წიგნისა „არა ჩვენს გენებში“ (Not in Our Genes, 1984).[93] ორი მოაზროვნე, რომელიც ხშრად ასოცირდება დოკინზთან და იზიარებს მის იდეებს, არის სტივენ პინკერი და დენიელ დენეტი. დენეტი მხარს უჭერს ევოლუციის გენოცენტრულ ხედვას და რედუქციონიზმს ბიოლოგიაში.[94] მიუხედავად აკადემიური განსხვავებებისა, დოკინზს და გულდს მტრული პიროვნული დამოკიდულება არ ჰქონიათ. მოზრდილი ნაწილი დოკინზის 2003 წელს გამოცემული წიგნისა „ეშმაკის კაპელანი“ (A Devil's Chaplain) ერთი წლით ადრე გარდაცვლილ გულდს ეძღვნება.

შეკითხვაზე, ახდენდა თუ არა დარვინიზმი გავლენას დოკინზის ყოველდღიურ ცხოვრებაზე, მან უპასუხა: „ერთის მხრივ, დიახ. ჩემი თვალები ყოველთვის ფართოდაა გახელილი არსებობის არაჩვეულებრივი ფაქტის მიმართ. არა მხოლოდ ადამიანის არსებობის, არამედ, ზოგადად, სიცოცხლის და იმის, თუ როგოგ შეძლო ამ სუნთქვისშემკვრელად ძლიერმა პროცესმა, რასაც ბუნებრივ გადარჩევას ვუწოდებთ, აეღო ფიზიკისა და ქიმიის ძალიან მარტივი ფაქტები და მათზე დაყრდნობით მისულიყო სეკვიოამდე და ადამიანამდე. აღტაცების ეს შეგრძნება არასდროს მტოვებს. მეორეს მხრივ, ნამდვილად არ ვაძლევ დარვინიზმს საშუალებას, გავლენა მოახსიდინოს ჩემს გრძნობებზე ადამიანის სოციალური ცხოვრების მიმართ“, რაშიც იგულისხმება, რომ მისი აზრით, ადამიანებს ინდივიდუალურად შეუძლიათ გამოეთიშონ დარვინიზმის გადარჩენაზე ორიენტირებულ მანქანას, რის საშუალებასაც პიროვნული შეგნება და თავისუფლება აძლევთ.[38]

„მიმი“ როგორც ქცევითი კონცეფცია

რედაქტირება

წიგნში „ეგოისტი გენი“ დოკინზმა მოიგონა სიტყვა მიმი (გენის ქცევითი ეკვივალენტი), რათა მკითხველებისთვის წარმოდგენა შეექმნა, თუ რა სახით შეიძლება განივრცოს დარვინისტული პრინციპები გენების სამყაროზე უფრო შორს.[95] თავდაპირველად იგი „რეპლიკატორების“ არგუმენტის გაგრძელებად იყო ნაგულისხმევი, თუმცა, სხვა ავტორების, მაგალითად, დენიელ დენეტის და სიუზან ბლექმორის შრომებში ტერმინმა დამოუკიდებელი სიცოცხლე შეიძინა. მალევე წარმოიშვა მიმეტიკა, დისციპლინა, რომლისგანაც დოკინზი დისტანცირდა.[96]

დოკინზის კონცეფციით, მიმი არის რაიმე კულტურული ერთეული, რომელიც შეიძლება მივიჩნიოთ რაიმე იდეის ან იდეათა ნაკრების რეპლიკატორად. მისი ჰიპოთეზით, რეპლიკაციის ფუნქცია ბევრ კულტურულ მოვლენას შეიძლება გააჩნდეს, როგორც წესი, კომუნიკაციის და ადამიანური კონტაქტების საშუალებით, რადგანაც ადამიანები ევოლუციის შედეგად ინფორმაციის და ქცევის ეფექტურ (თუმცა, არასრულყოფილ) გამავრცელებლებად ჩამოყალიბდნენ. რადგანაც მიმები სრულყოფილად არ კოპირდება, ისინი შეიძლება დაიხვეწოს, კომბინირდეს ან რაიმე სახით შეიცვალოს სხვა იდეებთან ურთიერთქმედებაში. ეს შედეგად იძლევა ახალ მიმებს, რომლებიც, თავის მხრივ, შესაძლოა მეტად ან ნაკლებად ეფექტური რეპლიკატორები იყოს, ვიდრე მათი წინამორბედები. შედეგად მიიღება მიმებზე დაფუძნებული კულტურული ევოლუციის ჰიპოთეზა, კონცეფცია, რომელიც გენებზე დაფუძნებული ბიოლოგიური ევოლუციის ანალოგიურია.[97]

მიუხედავად იმისა, რომ ტერმინი მიმი დოკინზმა გამოიგონა, მას არასდროს უთქვამს, რომ იდეა სრულებით ახალი იყო,[98] რადგანაც მსგავსი მოსაზრებები მანამდეც გამოთქმულა. მაგალითად, ჯონ ლორანი გამოთქვამს აზრს, რომ ტერმინი შეიძლება მომდინარეობდეს ნაკლებადცნობილი გერმანელი ბიოლოგის, რიხარდ ზემონის (1859-1918) შრომებიდან.[99] ზემონის მიხედვით, „მნემი“ (mneme) იყო მეხსიერების ცნობიერი ან ქვეცნობიერი ნევრული კვალი, რომელიც მემკვიდრეობით მიიღებოდა, თუმცა, მსგავსი მოსაზრება თანამედროვე ბიოლოგიის გადმოსახედიდან ლამარკისტული იქნებოდა.[100] ლორანმა, ასევე, აღმოაჩინა ტერმინ „მნემის“ გამოყენების შემთხვევები მორის მეტერლინკის წიგნში „თეთრი ჭიანჭველის ცხოვრება“ (The Life of the White Ant, 1926), ხოლო თავად მეტერლინკი ამბობდა, რომ ტერმინი სწორედ ზემონისგან ისესხა.[99] თავის ნაწარმოებში მეტერლინკი ცდილობდა, აეხსნა ტერმიტებისა და ჭიანჭველების მეხსიერება, როგორც ნევრული მეხსიერების კვალი, რომელსაც „ინდივიდულაური მნემი“ ემატებოდა.[100] მიუხედავად ამისა, ჯეიმზ გლეიკის აზრით, მიმის კონცეფცია დოკინზის „ყველაზე უფრო დასამახსოვრებელი გამოგონებაა, ბევრად უფრო გავლენიანი, ვიდრე მისი ეგოისტი გენი, ან მისი პროზელიტიზმი რელიგიურობის წინააღმდეგ“.[101]

ფონდი

რედაქტირება

2006 წელს დოკინზმა დააფუძნა „რიჩარდ დოკინზის ფონდი კეთილგონიერებისა და მეცნიერებისათვის“ (Richard Dawkins Foundation for Reason and Science, RDFRS), არამომგებიანი ორგანიზაცია. RDFRS-მა თავისი არსებობის განმავლობაში დააფინანსა კვლევები რწმენისა და რელიგიის ფსიქოლოგიაზე, სამეცნიერო განათლების პროგრამები და მასალები, აგრეთვე, მხარს უჭერდა სეკულარული ხასიათის საქველმოქმედო ორგანიზაციებს.[102] 2016 წლის იანვარში ცნობილი გახდა, რომ დოკინზის ფონდი შეუერთდა „გამოკვლევის ცენტრს“ (Center for Inquiry), ხოლო თავად დოკინზი ახალი ორგანიზაციის დირექტორთა საბჭოს წევრი გახდა.[103]

რელიგიის კრიტიკა

რედაქტირება
 
დოკინზი კითხულობს ლექციას წიგნზე „ღმერთი, როგორც დელუზია“, 24 ივნისი, 2006

დოკინზი ინგლისის ეკლესიის წევრი 13 წლის ასაკში გახდა, თუმცა რწმენის მიმართ სკეპტიკურად იყო განწყობილი. მისი თქმით, განსწავლულობა მეცნიერებასა და ევოლუციურ პროცესებში უჩენს კითხვებს, თუ როგორ შეიძლება ცივილიზებული სამყაროს ხელმძღვანელ პოზიციებზე მყოფი ზრდასრული ადამიანები ჯერ კიდევ ასე გაუნათლებელნი იყვნენ ბიოლოგიაში[104] და ვერ ამოუხსნია, თუ როგორ შეიძლება მეცნიერებაში გაწაფულ ადამიანებს კვლავ გააჩნდეთ ღმერთის რწმენა. დოკინზი აღნიშნავს, რომ ზოგიერთი ფიზიკოსი იყენებს სიტყვას „ღმერთი“ როგორც მეტაფორას სამყაროს დიდი და გასაოცარი მისტერიებისთვის, რაც იწვევს დაბნეულობას და არასწორ გააზრებას იმ ადამიანებში, რომლებიც მცდარად ფიქრობენ, რომ ეს მეცნიერები საუბრობენ მისტიურ არსებაზე, რომელიც პატიობს ცოდვებს, ღვინოს სისხლად გარდაქმნის, ან ხალხს სიკვდილის შემდეგ სიცოცხლის საშუალებას აძლევს.[105]

იგი არ ეთანხმება სტივენ ჯეი გულდის პრინციპს არაგადამკვეთი მაგისტერიების (Non-overlapping Magisteria, NOMA) შესახებ[106] და ამბობს, რომ ღმერთის არსებობა ისეთივე მეცნიერული ჰიპოთეზაა, როგორც ყველა დანარჩენი.[107] დოკინზი ცნობილია რელიგიის კრიტიკით. როგორც თავად განაცხადა, მის ანტირელიგიურობას ორმაგი მიზეზი აქვს: რელიგია არის როგორც კონფლიქტის წყარო, ისე დასაბუთების გარეშე რაიმეს დაჯერების გამართლების საშუალება.[108] მისი აზრით რწმენა — რაიმეს დაუსაბუთებლად დაჯერება — „მსოფლიოში ერთ-ერთი უდიდესი ბოროტებაა“.[109]

მის მიერვე შემუშავებულ თეისტური ალბათობის სპექტრში, რომელსაც 7 დონე აქვს (1: „100% დარწმუნებული ვარ, რომ ღმერთი არსებობს“ — 7: „100%-ით დარწმუნებული ვარ, რომ ღმერთი არ არსებობს“), დოკინზმა საკუთარ თავს 6.9 მიაკუთვნა, რაც „დე ფაქტო ათეისტს“ წარმოადგენს: „დაზუსტებით ვერ მეცოდინება, მაგრამ ვფიქრობ, რომ ღმერთის არსებობის ალბათობა ძალიან დაბალია და ვცხოვრობ იმ დაშვებით, რომ იგი არ არსებობს“. როცა დარჩენილ მცირედ გაურკვევლობაზე დაუსვეს შეკითხვა, მან უპასუხა: „მე იმდენადვე ვარ აგნოსტიკი [ღმერთის არსებობის საკითხზე], რამდენადაც ბაღის კუთხეში ფერიების არსებობის საკითხზე“.[110][111] 2014 წლის მაისში, უელსში გამართულ ჰეის ფესტივალზე დოკინზმა განმარტა, რომ მას არ სჯერა ქრისტიანული რწმენის ზებუნებრივი ელემენტებისა, თუმცა, რელიგიის ცერემონიული ნაწილის მიმართ გარკვეული ნოსტალგია ჯერ კიდევ აქვს.[112] გარდა ღმერთის რწმენისა, დოკინზმა ირაციონალურობის გამო გააკრიტიკა ისეთი რელიგიური წარმოდგენები, რომლებიც ეხება ქრისტეს მიერ წყლის ღვინოდ ქცევას, მის აღდგომას და წყალზე სიარულს, ღვთისმშობლის ქალწულობას, მუჰამედის მიერ მთვარი გახლეჩას, ლაზარეს მკვდრეთით აღდგინებას და სხვა.[120]

დოკინზის პოპულარობა გაიზარდა მეცნიერებასა და რელიგიასთან დაკავშირებული საჯარო დებატების შემდეგ, რაც მისი ყველაზე პოპულარული წიგნის, „ღმერთი, როგორც დელუზია“ (2006), გამოცემას მოჰყვა. წიგნი საერთაშორისო ბესტსელერი გახდა.[121] 2015 წლისთვის გაყიდული იყო მისი 3 მილიონზე მეტი ეგზემპლარი და წიგნი თარგმნილი იყო 30-ზე მეტ ენაზე.[122] მისი წარმატება აღქმულ იქნა, როგორც ახალი, თანამედროვე კულტურული ცაიტგაისტის ნიშანი; ასევე, იგი დაემთხვა ახალი ათეიზმის აღზევებას.[123] წიგნში დოკინზი ამტკიცებს, რომ ზებუნებრივი შემოქმედი თითქმის უეჭველად არ არსებობს და რომ რელიგიური რწმენა დელუზიაა — „ფიქსირებული მცდარი წარმოდგენა“.[124] 2002 წლის თებერვალში ტექნოლოგიის, გართობის და დიზაინის (TED) კონფერენციაზე წარმოთქმულ სიტყვაში, სახელწოდებით „მებრძოლი ათეიზმი“ (Militant atheism), დოკინზმა მოუწოდა ათეისტებს მსოფლიოს გარშემო, ღიად გამოეთქვათ თავიანთი პოზიცია და ებრძოლათ ეკლესიის ჩარევის წინააღმდეგ პოლიტიკასა და მეცნიერებაში.[125] 2007 წლის 30 სექტემბერს დოკინზი, კრისტოფერ ჰიტჩენსი, სემ ჰარისი და დენიელ დენეტი შეხვდნენ ჰიტჩენსის სახლში და გამართეს ორსაათიანი დისკუსია მოდერაციის გარეშე. საუბრის ვიდეოჩანაწერი მოგვიანებით გავრცელდა სახელწოდებით „ოთხი მხედარი“.[126]

დოკინზს მიაჩნია, რომ რელიგიური დოგმის და ინდოქტრინაციის წინააღმდეგ ბრძოლაში უმთავრესია განათლება და ცნობიერების ამაღლება.[54][127][128] ამაში იგი მოიაზრებს ბრძოლას გარკვეული სტერეოტიპების წინააღმდეგ და ნატურალისტური მსოფლმხედველობის მქონე ადამიანების მიმართ პოზიტიური დამოკიდებულების გასაღვივებლად იყენებს ტერმინს „bright“ („ჭკვიანი“, „საზრიანი“, „გონებაგახსნილი“).[128] იგი მხარს უჭერს იდეას თავისუფალი აზროვნების სკოლების შესახებ,[129] სადაც არ მოხდება ბავშვების ინდოქტრინაცია და სანაცვლოდ, მათ ასწავლიან, მოითხოვონ დასაბუთება, იყონ სკეპტიკური, კრიტიკული და გონებაგახსნილი. ასეთი სკოლა, როგორც დოკინზი ამბობს, „უნდა ასწავლიდეს შედარებით რელიგიათმცოდნეობას, მკვდარი, მაგრამ ისტორიულად მნიშვნელოვანი რელიგიების ჩათვლით, როგორიცაა ძველი ბერძნული და სკანდინავიური ღმერთები, თუნდაც იმიტომ, რომ ეს რელიგიები, აბრაამისტული რელიგიების მსგავსად, მნიშვნელოვანია ინგლისური ლიტერატურის და ევროპის ისტორიის გასააზრებლად.“[130][131] დოკინზი შთაგონებულია ფემინისტების გლობალური წარმატებით ცნობიერების ამაღლების სფეროში, რაც ინგლისურ ენაში მდედრობითი ან უცნობი სქესის სახელის აღსანიშნავად მამრობითი სქესის ნაცვალსახელის გამოყენების ტრადიციის მოშლაში გამოიხატა და აცხადებს, რომ ტერმინები „ქრისტიანი ბავშვი“ და „მუსლიმი ბავშვი“ ისევე სოციალურად აბსურდულია, როგორც, მაგალითად, „მარქსისტი ბავშვი“ და ამის გამო, არ უნდა ხდებოდეს ბავშვების კლასიფიცირება მათი მშობლების რელიგიის მიხედვით.[128]

ზოგიერთი კრიტიკოსი, მათ შორის, მწერალი კრისტოფერ ჰიტჩენსი, ფსიქოლოგი სტივენ პინკერი და ნობელის პრემიის ლაურეატები სერ ჰაროლდ კროტო, ჯეიმზ უოტსონი და სტივენ ვაინბერგი დოკინზის პოზიციას რელიგიასთან დაკავშირებით მხარს უჭერდნენ და მის ნაშრომებს მაღალ შეფასებას აძლევდნენ.[132] სხვები, მათ შორის, ნობელის პრემიის მფლობელი თეორიული ფიზიკოსი პიტერ ჰიგსი, ასტროფიზიკოსი მარტინ რისი, მეცნიერების ფილოსოფოსი მაიკლ რუზი, ლიტერატურის კრიტიკოსი ტერი იგლტონი, ფილოსოფოსი როჯერ სკრატონი, აკადემიკოსი და სოციალური კრიტიკოსი კამილ პალია, ათეისტი ფილოსოფოსი დენიელ კეიმი და თეოლოგი ალისტერ მაკგრათი[139] მას სხვადასხვა მიზეზით აკრიტიკებდნენ. გამოითქვა შენიშვნები, რომ მისი ნაშრომები რელიგიური ფუნდამენტალიზმის ათეისტურ ვერსიას წარმოადგენს და არა ამ ფუნდამენტალიზმის პროდუქტიულ კრიტიკას და რომ დოკინზს ფუნდამენტურად არასწორად ესმის იმ თეოლოგიური მოსაზრებების საფუძვლები, რომელთა უარყოფასაც ლამობს. რისმა და ჰიგსმა ღიად უარყვეს დოკინზის კონფრონტაციული დამოკიდებულება რელიგიის მიმართ და მას ვიწრო და „უხერხული“ უწოდეს, მეტიც, ჰიგსმა დოკინზი იმავე რელიგიურ ფუნდამენტალისტებს შეადარა, რომლებსაც იგი აკრიტიკებს.[140][141][142][143] ათეისტმა ფილოსოფოსმა ჯონ გრეიმ დოკინზი დაგმო, როგორც „ანტი-რელიგიური მისიონერი“, რომლის მტკიცებები „არც ახალია და არც ორიგინალური“ და განაცხადა, რომ „გაბრუებულია რა თავისივე გონების მუშაობით, დოკინზს მხედველობიდან ეპარება ბევრი რამ, რაც მნიშვნელოვანია ადამიანებისთვის“. გრეიმ, აგრეთვე, გააკრიტიკა დოკინზის, როგორც დარვინის მოკავშირის რეპუტაცია და აღნიშნა, რომ თუ „მეცნიერება დარვინისთვის ძიების მეთოდი იყო, რომლის საშუალებითაც ნელა და თავმდაბლად უახლოვდებოდა ჭეშმარიტებას, დოკინზისთვის იგი სამყაროს შეუვალი ხედვაა“.[144] 2016 წელს ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ბრიტანელი მეცნიერების დიდი ნაწილი დოკინზის დამოკიდებულებას რელიგიის მიმართ არ იწონებდა.[145] ამ კრიტიკაზე პასუხად დოკინზი აცხადებს, რომ ღრმა კოსმოლოგიურ შეკითხვებზე პასუხების ძიებაში თეოლოგები მეცნიერებს არაფრით აღემატებიან და რომ იგი ფუნდამენტალისტი არაა, რადგან ახალი სამხილების აღმოჩენის შემთხვევაში, მზადაა, შეხედულებები შეიცვალოს.[146][147][148]

დოკინზი საჯარო კრიტიკის ობიექტი გახდა ისლამის შესახებ გაკეთებული განცხადებების გამოც. 2013 წელს მან ტვიტერში დაწერა: „მსოფლიოს ყველა მუსლიმს ერთად უფრო ნაკლები ნობელის ჯილდო აქვს აღებული, ვიდრე კემბრიჯის ტრინიტის კოლეჯს. თუმცა, შუა საუკუნეებში მათ დიდი საქმეები გააკეთეს“.[149] 2016 წელს ჩრდილო-აღმოსავლეთის მეცნიერებისა და სკეპტიციზმის კონფერენციის ორგანიზატორებმა, სადაც დოკინზი სიტყვით უნდა გამოსულიყო, მისი მოწვევა გააუქმეს, რადგან მან გააზიარა „ძლიერ შეურაცხმყოფელი“ ანიმაციური ვიდეო, რომელშიც ფემინისტები და ისლამისტები ერთად მღეროდნენ იმაზე, თუ რამდენი საერთო აქვთ. პოსტზე თანდართულ ტვიტში დოკინზი წერდა: „ცხადია, არ ეხება ფემინისტების დიდ უმრავლესობას, რომელთა შორისაც საკუთარ თავსაც მოვიაზრებ. თუმცა, დარჩენილი უმცირესობა ძლიერ დამაზიანებელია.“[150]

კრეაციონიზმის კრიტიკა

რედაქტირება

დოკინზი ცნობილია კრეაციონიზმის კრიტიკით. კრეაციონიზმი წარმოადგენს რელიგიურ რწმენას, რომ ადამიანი, სიცოცხლე და სამყარო შეიქმნა ღმერთის მიერ,[151] ევოლუციური პროცესების გარეშე.[152] ახალგაზრდა დედამიწის შესახებ კრეაციონისტულ წარმოდგენას, რომლის მიხედვითაც დედამიწის ასაკი მხოლოდ რამდენიმე ათასი წელია, დოკინზმა უწოდა „აბსურდული, აზრსმოკლებული სიცრუე“.[153] დოკინზის 1986 წელს გამოცემული წიგნი „ბრმა მესაათე“ (The Blind Watchmaker) შეიცავს კრეაციონიზმის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი, კერძოდ, ტელეოლოგიური (წინასწარგანზრახულობის) არგუმენტის ხანგრძლივ და მყარ კრიტიკას. წიგნში ავტორი გამოდის მესაათის ანალოგიის წინააღმდეგ, რომელიც ცნობილი გახდა XVIII საუკუნის ინგლისელი თეოლოგის, უილიამ პეილის წიგნიდან „ბუნებრივი თეოლოგია“(Natural Theology), სადაც პეილი ამტკიცებს, რომ როგორც საათი არის ზედმეტად რთული და ფუნქციონალური იმისთვის, რომ შემთხვევით გაჩენილიყო, ასევე, ყველა ცოცხალი არსება — ბევრად უფრო რთული აგებულებით და ფუნქციურობით — წინასწარი განზრახვით და გეგმით უნდა იყოს შექმნილი. დოკინზი იზიარებს სამეცნიერო საზოგადოებაში ფართოდ მიღებულ ხედვას, რომ ბუნებრივი გადარჩევა საკმარისია ბიოლოგიური სამყაროს ფუნქციურობისა და ერთი შეხედვით არაშემთხვევითი კომპლექსურობის ასახსნელად და შეიძლება მისი როლი მესაათისას შევადაროთ, თუმცა, ეს იქნება ავტომატური, არაგონიერი, „ბრმა“ მესაათე.[154]

 
დოკინზი არასამთავრობო ორგანიზაცია „ამერიკელი ათეისტების“ სამკერდე ნიშნით (ალისფერი A) ორგანიზაციის 34-ე ყოველწლიურ შეკრებაზე (2008)

1986 წელს დოკინზმა და ბიოლოგმა ჯონ მეინარდ სმითმა მონაწილეობა მიიღეს ოქსფორდის გაერთიანების მიერ ორგანიზებულ დებატებში კრეაციონისტ ართურ უაილდერ-სმითის და ბიბლიური კრეაციონისტური საზოგადოების პრეზიდენტის ედგარ ენდრიუსის პირისპირ. სხვა შემთხვევებში დოკინზი ითვალისწინებს გარდაცვლილი კოლეგის, სტივენ ჯეი გულდის რჩევას და კრეაციონისტებთან ფორმალურ დებატებში მონაწილეობაზე უარს ამბობს ხოლმე, რადგანაც მისი აზრით, „რასაც ისინი ეძებენ, რესპექტაბელურობის ჟანგბადია“ და მათთან ოფიციალურ დებატებში შესვლა „მათ ამ ჟანგბადს მიაწვდიდა“. მისი აზრით, კრეაციონისტებს „არ აწუხებთ დებატებში დამარცხება. მათთვის მნიშვნელოვანია აღიარების მოპოვება იმით, რომ მათთან კამათში შესვლით თავს შევიწუხებთ“.[155] 2004 წლის დეკემბერში ამერიკელ ჟურნალისტთან ბილ მოიერსთან ინტერვიუში დოკინზმა თქვა, რომ „იმ ყველაფერს შორის, რაც მეცნიერებამ დანამდვილებით იცის, ევოლუცია ისეთივე უეჭველია, როგორც ნებისმიერი სხვა“. როცა მოიერსმა ტერმინ „თეორიის“ გამოყენების შესახებ ჰკითხა, დოკინზმა განაცხადა, რომ „ევოლუციაზე დაკვირვება შესაძლებელია. უბრალოდ, არა მაშინ, როცა ის ხდება“. მან დაამატა, რომ „ეს პროცესი ჰგავს დეტექტივის საქმიანობას, რომელიც მკვლელობის სცენაზე მოდის... მას, რა თქმა უნდა, არ უნახავს დანაშაული, თუმცა, ნამდვილად ხედავს უამრავ მინიშნებას... არსებობს სამხილების უზარმაზარი რაოდენობა. თითქმის იგივე იქნებოდა, ყველაფერი ინგლისური სიტყვებით რომ ეწეროს.“[156]

დოკინზი ეწინააღმდეგება სასკოლო განათლებაში გონიერი შემოქმედის საკითხის შეტანას, რომელსაც ახასიათებს როგორც არა მეცნიერულ, არამედ რელიგიური შეხედულებას.[157] მედიაში მას ხშირად უწოდებენ „დარვინის როტვეილერს“,[158][159] რაც ალუზიაა ინგლისელ ბიოლოგ ტომას ჰენრი ჰაქსლიზე, რომელსაც „დარვინის ბულდოგს“ უწოდებდნენ, რადგან თავგამოდებით იცავდა ჩარლზ დარვინის ევოლუციურ იდეებს. დოკინზი მკაცრად აკრიტიკებს ბრიტანულ კრეაციონისტულ ორგანიაციას Truth in Science („სიმართლე მეცნიერებაში“), რომელიც სახელმწიფო სკოლებში კრეაციონიზმის სწავლების ინიციატივას უჭერს მხარს და რომლის საქმიანობასაც დოკინზმა „საგანმანათლებლო სკანდალი“ უწოდა. იგი გეგმავს საჯარო სკოლების სუბსიდირებას წიგნების, ვიდეომასალის და პამფლეტების მიწოდებით აღნიშნული ორგანიზაციის საქმიანობის საწინაღმდეგოდ.[160]

პოლიტიკური შეხედულებები

რედაქტირება
 
არიან შერინთან ერთად ათეიზმის ავტობუსის კამპანიის გახსნაზე, ლონდონი, იანვარი, 2009

დოკინზი ღიად ათეისტია[161] და მხარს უჭერს არაერთ ათეისტურ, სეკულარისტულ[162][163] და ჰუმანისტურ ორგანიზაციას,[164][165][166][167] რომელთა შორისაც არის Humanists UK და Brights movement.[125] დოკინზი ამტკიცებს, რომ ათეისტები ამაყები უნდა იყვნენ და არ უნდა იყვნენ თავის მართლების რეჟიმში, რადგან ათეიზმი ჯანსაღი, დამოუკიდებელი გონების ნიშანია.[168] იგი იმედოვნებს, რომ რაც უფრო მეტი ათეისტი მოახდენს საკუთარი თავის ღიად იდენტიფიცირებას, საზოგადოება მით უფრო გააცნობიერებს, თუ რამდენი ურწმუნოა მათ რიგებში და რელიგიურ უმრავლესობაშიც ათეიზმის მიმღებლობა გაიზრდება.[169] სექსუალური უმცირესობების უფლებებისთვის ბრძოლით შთაგონებულმა მხარი დაუჭირა მოძრაობას Out Campaign, რომელიც ხელს უწყობს ცნობიერების ამაღლებას ათეიზმისა და თავისუფალი აზროვნების შესახებ და მოუწოდებს ათეისტებს, ღიად განაცხადონ თავიანთი პოზიცია.[170] 2008 და 2009 წლებში მხარი დაუჭირა ათეიზმის სარეკლამო ინიციატივას გაერთიანებულ სამეფოში, სახელწოდებით Atheist Bus Campaign, რომლის მიზანიც იყო სახსრების შეგროვება ლონდონის ავტობუსებზე ათეისტური შინაარსის სარეკლამო ბანერების განთავსებისთვის.[171]

 
სიტყვით გამოსვლისას Kepler's Books-ში, მენლოს პარკი, კალიფორნია, 29 ოქტომბერი, 2006

დოკინზს ხშირად გამოუთქვამს შეშფოთება ადამიანთა პოპულაციის უკონტროლო ზრდის და პლანეტაზე მოსახლეობის სიჭარბის გამო.[172] ამ თემას მოკლედ ეხება წიგნში „ეგოისტი გენი“ და მოჰყავს ლათინური ამერიკის მაგალითი, სადაც, წიგნის გამოსვლის დროისთვის მოსახლეობა საშუალოდ ყოველ 40 წელიწადში ორმაგდებოდა. იგი აკრიტიკებს კათოლიკური ეკლესიის დამოკიდებულებას ოჯახის დაგეგმარებისა და პოპულაციის კონტროლის მიმართ და აცხადებს, რომ ლიდერები, რომლებიც კრძალავენ კონტრაცეპციას და „უპირატესობას პოპულაციის შეზღუდვის ე.წ. ბუნებრივ მეთოდებს ანიჭებენ, საბოლოოდ ზუსტად ასეთ მეთოდს მიიღებენ მასობრივი შიმშილობის სახით“.[173]

დოკინზი მხარს უჭერს „დიდი პრიმატების პროექტს“ (Great Ape Project), მოძრაობას, რომელიც მხარს უჭერს გარკვეული მორალური და ლეგალური უფლებების მინიჭებას ადამიანების მსგავსი პრიმატებისათვის. პაოლა კავალიერის და პიტერ სინგერის რედაქტორობით გამოსულ წიგნში Great Ape Project შევიდა დოკინზის ესე სახელწოდებით „სიცარიელეები გონებაში“ (Gaps in the mind). ესეში დოკინზი აკრიტიკებს თანამედროვე საზოგადოების მორალურ შეხედულებებს, რომლებიც, მისი შეფასებით „არაგანგრძობად, სპეცისისტურ იმპერატივს ეფუძნება“.[174]

დოკინზი ხშირად აკეთებს კომენტარებს გაზეთებში და ბლოგებში მიმდინარე პოლიტიკურ საკითხებზე და ხშირად წერს ონლაინ სამეცნიერო და კულტურული დაიჯესტისთვის „3 კვარკი ყოველდღიურად“ (3 Quarks Daily).[175] იგი ეწინააღმდეგებოდა ერაყში შეჭრას 2003 წელს,[176] დიდი ბრიტანეთის ბირთვულ პროგრამას, მაშინდელი პრეზიდენტის, ჯორჯ ბუშის პოლიტიკას[177] და ე.წ. „დაპროექტებული ბავშვების“ ეთიკურ მხარეს.[178] რამდენიმე ასეთი სტატია მოხვდა წიგნში „ეშმაკის კაპელანი“, რომელიც წარმოადგენს მეცნიერების, რელიგიის და პოლიტიკის თემაზე შექმნილი ნაწერების ანთოლოგიას. იგი, ასევე, მხარს უჭერს ბრიტანული პოლიტიკური მოძრაობა Republic-ის კამპანიას ბრიტანეთში მონარქიის გაუქმების და მისი დემოკრატიულად არჩეული პრეზიდენტით შეცვლის მოთხოვნით.[179] 1970-იან წლებში დოკინზი ლეობორისტებს უჭერდა მხარს,[180] ხოლო ლიბერალ-დემოკრატიული პარტიის შექმნის დღიდან მათი მხარდამჭერია. 2009 წელს ამ პარტიის კონფერენციაზე გამოვიდა მკრეხელობის კანონების, ალტერნატიული მედიცინის და სკოლაში რელიგიის სწავლების წინააღმდეგ. 2010 წლის არჩევნებზე ოფიციალურად დაუჭირა მხარი ლიბერალ-დემოკრატებს, რისი მიზეზიც იყო მათი კამპანია არჩევნების რეფორმასთან დაკავშირებით და მათი უარი, „თავი დაუხარონ რწმენას“.[181] იგივე გააკეთა მან 2017 წლის არჩევნებზე და მოსახლეობას პარტიაში გაწევრიანებისკენაც მოუწოდა.

დოკინზი საუბრობს სიტყვის თავისუფლებისა და ისლამის შესახებ სინდისისა და გამოხატვის თავისუფლებისადმი მიძღვნილ კონფერენციაზე, 2017

2021 წლის აპრილში დოკინზმა Twitter-ზე დაწერა: „2015 წელს რეიჩელ დოლეჟალი, ფერადკანიანთა ხელშეწყობის ეროვნული ასოციაციის (NAACP) ერთ-ერთი ფილიალის თეთრკანიანი ხელმძღვანელი გაილანძღა შავკანიანად იდენტიფიცირების გამო. ზოგიერთი კაცი ირჩევს, იდენტიფიცირდეს, როგორც ქალი. თქვენ გაილანძღებით, თუ უარყოფთ, რომ ისინი პირდაპირი მნიშვნელობით არიან ისინი, რადაც იდეტიფიცირდებიან. განვიხილოთ.“ ამ ტვიტის გამო დოკინზი კრიტიკის ობიექტი გახდა, რის შემდეგაც განაცხადა: „ჩემი განზრახვა ტრანსგენდერი ხალხის დამცირება არ არის. მე ვხედავ, რომ ჩემი აკადემიური მოწოდება განხილვისკენ ამგვარად იქნა გაგებული და ამას ვგმობ. ასევე, ჩემი განზრახვა არ ყოფილა რესპუბლიკელ ფარისევლებთან დაკავშირება, რომლებიც ახლა ამ საკითხის ექსპლუატაციას ეწევიან.“[182] ამერიკის ჰუმანისტთა ასოციაციამ ამ კომენტარების პასუხად დოკინზს ჩამოართვა წლის ჰუმანისტის ჯილდო, რომელიც 1996 წელს ჰქონდა გადაცემული.[183]

დოკინზი მხარს უჭერს გაეროს საპარლამენტო ასამბლეის შექმნის კამპანიას, რომლის მიზანიცაა გაეროს დემოკრატიული რეფორმირება და მეტად პასუხისმგებლიანი საერთაშორისო პოლიტიკური სისტემის ჩამოყალიბება.[184]

დოკინზი საკუთარ თავს ფემინისტად მიიჩნევს.[185] მისი თქმით, ფემინიზმი „განუზომლად მნიშვნელოვანია“.[186] თუმცა, დოკინზი მიზოგინიაში დაადანაშაულეს ამანდა მარკოტმა, კეიტლინ დიკსონმა და ადამ ლიმ. მათი თქმით, დოკინზი აკრიტიკებს მათ, ვინც საუბრობს სექსუალური შევიწროების შესახებ და თვალს ხუჭავს სექსიზმზე ახალი ათეიზმის მოძრაობის შიგნით.[187][188][189]

შეხედულებები პოსტმოდერნიზმზე

რედაქტირება

1998 წელს ჟურნალში Nature დოკინზმა გამოაქვეყნა სტატია სახელწოდებით „პოსტმოდერნიზმის გაშიშვლება“ (Postmodernism disrobed), რომელშიც გამოხატა მოწონება სოკალის საქმესთან დაკავშირებული ორი წიგნის შესახებ: პოლ გროსის და ნორმალ ლევიტის „უმაღლესი ცრურწმენა: აკადემიური მემარცხენეები და მათი დავა მეცნიერებასთან“ (Higher Superstition: The Academic Left and Its Quarrels with Science) და ალან სოკალის და ჟან ბრიკმონის „მოდური ნონსენსი“ (Fashionable Nonsense: Postmodern Intellectuals' Abuse of Science). ეს წიგნები ცნობილია პოსტმოდერნიზმის კრიტიკით, განსაკუთრებით ამერიკულ უნივერსიტეტებში, განსაკუთრებით ლიტარატურის, ანთროპოლოგიის და სხვა კულტურული კვლევების დეპარტამენტებში.[190]

სხვა კრიტიკოსების მსგავსად, დოკინზი თვლის, რომ პოსტმოდერნიზმი იყენებს ობსკურანტულ ენას, რათა დამალოს თავისი უშინაარსობა. ამის მაგალითად მას მოჰყავს ფსიქოანალიტიკოს ფელიქს გატარის ტექსტი: „ნათლად ვხედავთ, რომ არ არსებობს ბი-უნივოკალური კორესპონდენცია ლინეარულ მანიშნებელ კავშირებს ანუ არქი-წერას, ავტორიდან გამომდინარე და ამ მულტირეფერენციულ, მრავალგანზომილებიან მაქინისტურ კატალიზს შორის“.[ბ] დოკინზის მტკიცებით, ამის მიზეზი გარკვეული ინტელექტუალების აკადემიური ამბიციებია. გატარის და ჟაკ ლაკანის მსგავსი ფიგურებს, დოკინზის თანახმად, არაფერი აქვთ სათქმელი, თუმცა, სურთ მიიღონ სარგებელი და რეპუტაცია, რომელიც წარმატებულ აკადემიურ კარიერას მოჰყვება: „დავუშვათ, თქვენ ხართ თვითმარქვია ინტელექტუალი, რომელსაც სათქმელი არაფერი აქვს, მაგრამ გაქვთ ძლიერი ამბიცია, წარმატებას მიაღწიოთ აკადემიურ ცხოვრებაში, შემოიკრიბოთ თავდადებულ მიმდევართა წრე და გინდათ, სტუდენტებმა მთელს მსოფლიოში მოწიწებით სცხონ თქვენი წიგნების გვერდებს პატივსაცემი ყვითელი მოსანიშნი. რა სახის ლიტერატურულ სტილს გამოიყენებდით? რასაკვირველია, არა ნათელს და გასაგებს, რადგან სიცხადე თქვენს უშინაარსობას გამოამჟღავნებდა.“[190]

სხვა სფეროები

რედაქტირება
 
მუსიკოსი ჯეის ლუისი დოკინზის სახლში ალბომ Million-ზე (ნაწილი 2) მუშაობისას.

დოკინზი ცნობილია ფსევდომეცნიერებისა და ალტერნატიული მედიცინის კრიტიკით. 1998 წელს გამოცემულ წიგნში „ცისარტყელის დაშლა“ (Unweaving the Rainbow) განხილულია ჯონ კიტსის ბრალდება, რომ ცისარტყელის რაობის ახსნით ისააკ ნიუტონმა მისი მშვენიერება დააკნინა. დოკინზი საწინააღმდეგოს ამტკიცებს. მისი აზრით, ღრმა კოსმოსი, სიცოცხლის ევოლუცია მილიარდობით წლის მანძილზე, ბიოლოგიის და მემკვიდრეობითობის მიკროსკოპული მექანიზმები უფრო მეტ მშვენიერებას და ინტერესს შეიცავს, ვიდრე „მითები“ და „ფსევდომეცნიერება“.[191] ჯონ დაიმონდის წიგნისთვის „გველის ზეთი“ (Snake Oil), რომელიც ავტორის გარდაცვალების შემდეგ გამობიდა და სადაც დაიმონდი ალტერნატიული მედიცინის წინააღმდეგ გამოდის, დოკინზმა დაწერა წინასიტყვაობა, სადაც ამტკიცებს, რომ ალტერნატიული მედიცინა საზიანოა, თუნდაც იმიტომ, რომ პაციენტების ყურადღება უფრო წარმატებული კონვენციური მკურნალობისგან გადააქვს და ხალხს ცრუ იმედებს უჩენს.[192] „არ არსებობს ალტერნატიული მედიცინა“, აცხადებს ის, „არსებობს მხოლოდ მედიცინა, რომელიც მუშაობს და მედიცინა, რომელიც არ მუშაობს“.[193] 2007 წელს Channel 4-ის სატელევიზიო დოკუმენტურ ფილმში „გონიერების მტრები“ იგი აცხადებს, რომ ბრიტანეთი „ცრურწმენის ეპიდემიითაა“ შეპყრობილი.[194]

Channel 4-თან დოკინზს ხანგრძლივი თანამშრომლობა აკავშირებს. მან მონაწილეობა მიიღო ხუთნაწილიან დოკუმენტურ სერიალში „ბრიტანეთის გენია“ (Genius of Britain) კოლეგა მეცნიერებთან: სტივენ ჰოკინგთან, ჯეიმზ დაისონთან, პოლ ნერსთან და ჯიმ ალ-ხალილისთან ერთად. სერიალი 2010 წლის ივნისში გავიდა ეთერში და მისი თემა ბრიტანელი მეცნიერების მნიშვნელოვანი სამეცნიერო მიღწევები იყო.[195]

2014 წელს შეუერთდა გლობალურ კამპანიას „ასტეროიდის დღე“, როგორც მე-10 ხელმომწერი.[196]

ჯილდოები და აღიარება

რედაქტირება
 
კალრჰაინც დეშნერისგან დეშნერის ჯილდოს მიღების დროს, ფრანკფურტი, 12 ოქტომბერი, 2007

დოკინზს მინიჭებული აქვს მეცნიერების საპატიო დოქტორის წოდება შემდეგი საგანმანათლებლო დაწესებულებებისგან: ჰადერსფილდის უნივერსიტეტი, უესტმინსტერის უნივერსიტეტი, დარემის უნივერსიტეტი,[197] ჰალის უნივერსიტეტი, ანტვერპენის უნივერსიტეტი, ოსლოს უნივერსიტეტი, აბერდინის უნივერსიტეტი,[198]ბრიტანეთის ღია უნივერსიტეტი, ბრიუსელის თავისუფალი უნივერსიტეტი[50] და ვალენსიის უნივერსიტეტი.[199] აგრეთვე, აქვს საპატიო დოქტორის წოდებები სენტ-ენდრიუსის უნივერსიტეტისგან და ავსტრალიის ეროვნული უნივერსიტეტისგან (HonLittD, 1996), 1997 წელს აირჩიეს ლიტერატურის სამეფო საზოგადოების წევრად, ხოლო 2001 წელს სამეფო საზოგადოების წევრად.[200][50] იგი ოქსფორდის უნივერსიტეტის სამეცნიერო საზოგადოების ერთ-ერთი პატრონია.

1987 წელს დოკინზმა მიიღო ლიტერატურის სამეფო საზოგადოების ჯილდო და Los Angeles Times-ის ლიტერატურული ჯილდო წიგნისთვის „ბრმა მესაათე“. იმავე წელს გადაეცა Sci. Tech პრემია საუკეთესო სატელევიზიო სამეცნიერო დოკუმენტური პროგრამისთვის BBC-ს სატელევიზიო პროგრამა Horizon-ის ეპიზოდისთვის „ბრმა მესაათე“ (The Blind Watchmaker).[50]

1996 წელს ამერიკის ჰუმანისტთა ასოციაციამ წლის ჰუმანისტის ჯილდო გადასცა, რომელიც ჩამოართვა 2021 წელს, რისი მიზეზიც, ასოციაციის განცხადებით, იყო „მარგინალიზებული ჯგუფების დამცირება“, (რომლებშიც ტრანსგენდერი ადამიანები იგულისხმებოდნენ) „სამეცნიერო საფარის ქვეშ“.[201][182]

სხვა ჯილდოებიდან აღსანიშნავია ლონდონის ზოოლოგიური საზოგადოების ვერცხლის მედალი (1989), ფინლეის ინოვაციის ჯილდო (1990), მაიკლ ფარადეის ჯილდო (1990), ნაკაიამას პრემია (1994), მეხუთე საერთაშორისო კოსმოსური პრემია (1997), კისტლერის პრემია (2001), იტალიის რესპუბლიკის საპრეზიდენტო მედალი (2001), 2001 და 2012 წელს რელიგიისგან თავისუფლების ფონდის (Freedom From Religion Foundation) მიერ გადაეცა ჯილდო სახელად „იმპერატორს ტანსაცმელი არ აცვია“ (Emperor Has No Clothes Award), ორსაუკუნოვანი საიუბილეო კელვინის მედალი გლაზგოს სამეფო ფილოსოფიური საზოგადოებისგან (2002),[50] ამერიკის მიღწევათა აკადემიის ოქროს დაფა (2006)[202] და ნირენბერგის პრემია მეცნიერებისა და საზოგადოებრივი ინტერესისთვის (2009).[203] მიღებული აქვს გერმანელი ანტიკლერიკალი მწერლის, კარლჰაინც დეშნერის სახელობის ჯილდო.[204] სკეპტიკური კვლევის კომიტეტმა (Committee for Skeptical Inquiry, CSICOP) დოკინზს უმაღლესი ჯილდო გადასცა, სახელწოდებით „გონიერების ხოტბისთვის“ (In Praise of Reason, 1992).[205]

 
დოკინზი სიტყვით გამოდის ბრიტანეთის ჰუმანისტთა ასოციაციის ყოველწლიურ კონფერენციაზე, ჰუმანიზმის წინაშე გაწეული სამსახურისთვის ჯილდოს მიღების შემდეგ, 2012

დოკინზი პირველ ადგილზე გავიდა ჟურბალ Prospect-ის 2004 წლის გამოკითხვაში, რომელსაც ტოპ 100 ბრიტანელი ინტელექტუალი უნდა გამოევლინა. მკითხველებისგან მან ორჯერ მეტი ხმა მიიღო, ვიდრე მეორე ადგილზე გასულმა კანდიდატმა.[206][207] იგი კანდიდატთა მოკლე სიაში იყო 2008 წელსაც.[208] იმავე ჟურნალის 2013 წლის გამოკითხვაში, აშშ-სა და დიდ ბრიტანეთში მცხოვრები ექსპერტების მიერ შერჩეულ 65 კანდიდატს შორის დოკინზი მსოფლიოს ტოპ მოაზროვნედ დასახელდა.[209]

2005 წელს ჰამბურგში არსებულმა ალფრედ ტეპფერის ფონდმა დოკინზს შექსპირის სახელობის ჯილდო გადასცა „მეცნიერების ლაკონიური და გასაგები გადმოცემისთვის“. 2006 წელს მიიღო ლუის ტომასის ჯილდო მეცნიერების შესახებ წერისთვის, ხოლო 2007 წელს – Galaxy British Book Awards-ის წლის ავტორის ჯილდო.[210] იმავე წელს ჟურნალმა Time მსოფლიოს 100 ყველაზე გავლენიან ადამიანთა შორის დაასახელა,[211] ხოლო The Daily Telegraph-ის 100 უდიდესი ცოცხალი გენიოსის სიაში მე-20 ადგილას დასახელდა.[212]

2003 წლიდან ათეისტთა საერთაშორისო ალიანსი (Atheist Alliance International) ყოველწლიური კონფერენციის დროს გასცემს ჯილდოს, რომელიც გადაეცემა გამორჩეულ ათეისტს, რომლის მოღვაწობამაც განსაკუთრებული წვლილი შეიტანა ათეიზმის შესახებ ცნობიერების ამაღლებაში მიმდინარე წელს. იგი ცნობილია, როგორც „რიჩარდ დოკინზის ჯილდო“ თავად დოკინზის წვლილის აღსანიშნავად.[213] 2010 წელს რელიგიისგან თავისუფლების ფონდმა განსაკუთრებული მიღწევების მქონეთა საპატიო საბჭოს წევრად დაასახელა.[214]

2012 წელს შრი-ლანკელ იქთიოლოგთა ჯგუფმა როჰან პეთიაგოდას ხელმძღვანელობით გამოჰყო მტკნარი წყლის თევზის ახალი ჯიში და მას მეცნიერის პატივსაცემად „დოკინზია“ უწოდა.[215]

პირადი ცხოვრება

რედაქტირება

დოკინზი სამჯერ იყო დაქორწინებული და ერთი ქალიშვილი ჰყავს. 1967 წლის 19 აგვისტოს, ირლანდიაში, ქალაქ ენსტაუნის პროტესტანულ ეკლესიაში დოკინზი დაქორწინდა ეთოლოგ მარიან სტემპზე,[216] რომელსაც 1984 წელს დაშორდა. 1984 წლის 1 ივნისს, ოქსფორდში, იქორწინა ივ ბარემზე (1951–1999). მათ შეეძინათ ქალიშვილი, ჯულიეტ ემა დოკინზი (დაიბადა 1984 წელს, ოქსფორდში). დოკინზი და ბარემი განქორწინებული არიან.[217] 1992 წელს. ლონდონში, დოკინზი დაქორწინდა მსახიობ ლალა უორდზე.[217] დოკინზმა უორდი საერთო მეგობრის, დაგლას ადამსისგან გაიცნო,[218] რომელიც უორდთან ერთად Doctor Who-ზე მუშაობდა. 2016 წელს დოკინზი და უორდი კონფლიქტის გარეშე დაშორდნენ.[219] იგი საკუთარ თავს უწოდებს ათეისტს, რომელიც „კულტურულად ანგლიკანი“ და „სეკულარული ქრისტიანია“.[220][221][222][223]

2016 წლის 6 თებერვალს, სახლში ყოფნის დროს, დოკინზმა მსუბუქი ჰემორაგიული ინსულტი გადაიტანა.[224][225] მოგვიანებით, იმავე წელს, დოკინზმა განაცხადა, რომ თითქმის მთლიანად გამოჯანმრთელდა.[226][227]

მედია

რედაქტირება

წიგნები

რედაქტირება
  • (1976) The Selfish Gene.  „ეგოისტი გენი“
  • (1982) The Extended Phenotype.  „განვცრობილი ფენოტიპი“
  • (1986) The Blind Watchmaker.  „ბრმა მესაათე“
  • (1995) River Out of Eden.  „ედემიდან გამომავალი მდინარე“
  • (1996) Climbing Mount Improbable.  „ასვლა არასარწმუნო მთაზე“
  • (1998) Unweaving the Rainbow.  „ცისარტყელის დაშლა“
  • (2003) A Devil's Chaplain.  „ეშმაკის კაპელანი“
  • (2004) The Ancestor's Tale.  „წინაპრის ამბავი“
  • (2006) The God Delusion.  „ღმერთი, როგორც დელუზია“
  • (2008) The Oxford Book of Modern Science Writing.  „ოქსფორდის თანამედროვე სამეცნიერო წერის წიგნი“
  • (2009) The Greatest Show on Earth: The Evidence for Evolution.  „უდიდესი შოუ დედამიწაზე: ევოლუციის დასაბუთება“
  • (2011) The Magic of Reality: How We Know What's Really True.  „რეალობის მაგია“
  • (2013) An Appetite for Wonder.  „ინტერესის მადა“ (მემუარების პირველი ტომი)
  • (2015) Brief Candle in the Dark.  „მოკლე სანთელი ბნელში“ (მემუარების მეორე ტომი)
  • (2017) Science in the Soul.  „მეცნიერება სულში“
  • (2021) Books Do Furnish a Life.  „წიგნები ნამდვილად ალამაზებს ცხოვრებას“
  • (2021) Flights of Fancy: Defying Gravity by Design and Evolution.  „წარმოსახვის გაფრენა: გრავიტაციის წინააღმდეგ დიზაინით და ევოლუციით“

დოკუმენტური ფილმები

რედაქტირება

სხვა მედიაში

რედაქტირება

დოკინზი ხშირად ჩნდება ტელევიზიით საინფორმაციო გამოშვებებში, სადაც აკეთებს კომენტარებს პოლიტიკურ და სხვა საკითხებზე. არსებობს მისი რადიოინტერვიუებიც, მეტწილად, მისი წიგნების შესახებ ტურების ფარგლებში. ხშირად მონაწილეობს დებატებში რელიგიურ ფიგურებთან. ხშირად გამოდის სიტყვით უნივერსიტეტებში, განსაკუთრებით, თავისივე წიგნებთან დაკავშირებული ტურების ფარგლებში. 2016 წლისთვის IMDB-ს ბაზაში მისი 60-მდე ჩანაწერი იყო.

  • „გარიცხულნი: გონიერება აქ მიუღებელია“ (Expelled: No Intelligence Allowed, 2008) – ამ ფილმში დოკინზი წარმოდგენილია, როგორც გონივრული დიზაინის წამყვანი ოპონენტი. ფილმი ამტკიცებს, რომ სამეცნიერო ისტებლიშმენტი ზეწოლას ახდენს იმ აკადემიურ მოღვაწეებზე, რომლებიც თვლიან, რომ არსებობს გონივრული დიზაინის დასაბუთება და ეჭვი ეპარებათ დარვინისეულ ევოლუციის თეორიაში
  • Doctor Who: ეპიზოდი „მოპარული დედამიწა“ (The Stolen Earth, 2008) – თამაშობს საკუთარ თავს
  • „ბუნების გიგანტების შიგნით“ (Inside Nature's Giants, 2009–12) – მოწვეული ექსპერტი
  • The Simpsons: ეპიზოდი Black Eyed, Please (2013) – ნედ ფლენდერსის სიზმარში ჯოჯოხეთის შესახებ ახმოვანებს საკუთარი თავის სატანურ ვერსიას[230]
  • „უსასრულო, ულამაზესი ფორმები“ (Endless Forms Most Beautiful, 2015) – ფინური სიმფონიური მეტალის ჯგუფ Nightwish-ის ალბომი, რომელშიც დოკინზი მოიწვიეს.[231][232][233] იგი კითხულობს ტექსტს ორი სიმღერისთვის. სიმღერაში Shudder Before the Beautiful იგი კითხულობს საკუთარ ციტატას, ხოლო სიმღერაში The Greatest Show on Earth, რომლის შთაგონების წყაროც მისივე წიგნი გახდა, კითხულობს ციტატებს დარვინის „სახეობათა წარმოშობიდან“.[234][235] აღნიშნული პარტია მან ცოცხლადაც შეასრულა ჯგუფის კონცერტზე 2015 წლის 19 დეკემბერს, უემბლის არენაზე. კონცერტი მოგვიანებით DVD-ს სახით გამოიცა, სახელწოდებით Vehicle of Spirit.
  • 2018 წელს გამოვიდა უელსელი მუსიკოსის, ჯეის ლუისის ალბომი Million (Part 2), რომლის ერთ-ერთ ტრეკში, სახელწოდებით Exhale, დოკინზის ხმა ჟღერს.[236]
  • დოკინზმა გაახმოვანა Q42/კომპიუტერი 2020 წლის ამერიკულ თრილერში „გადაკვეთა“ (Intersect).[237][238]

შენიშვნები

რედაქტირება
  1. ↑ უილიამ ჰამილტონმა გავლენა მოახდინა დოკინზზე და ეს გავლენა კარგად ჩანს წიგნში „ეგოისტი გენი“.[54] ისინი ოქსფორდში დამეგობრდნენ და 2000 წელს, ჰამილტონის გარდაცვალების შემეგ დოკინზმა ნეკროლოგი დაწერა და სეკულარული მოსახსენიებელი ღონისძიების ორგანიზებაც გააკეთა.[72]
  2. ↑

    We can clearly see that there is no bi-univocal correspondence between linear signifying links or archi-writing, depending on the author, and this multireferential, multi-dimensional machinic catalysis.

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ 1.0 1.1 Bibliothèque nationale de France BnF authorities: პლატფორმა ღია მონაცემები — 2011.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 Person Profile // კინოფილმების ინტერნეტ-მონაცემთა ბაზა — 1990.
  3. ↑ SNAC — 2010.
  4. ↑ 4.0 4.1 Lundy D. R. The Peerage
  5. ↑ Discogs — 2000.
  6. ↑ Internet Speculative Fiction Database — 1995.
  7. ↑ ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  8. ↑ Munzinger Personen
  9. ↑ 9.0 9.1 Deutsche Nationalbibliothek Record #120434059 // ინტეგრირებული ნორმატიული ფაილი — 2012—2016.
  10. ↑ 10.0 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 http://observer.guardian.co.uk/comment/story/0,6903,1268687,00.html
  11. ↑ http://www.nytimes.com/2006/12/17/weekinreview/17kennedy.html?em&ex=1166418000&en=49d19a68cb09e250&ei=5087
  12. ↑ LIBRIS — National Library of Sweden, 2017.
  13. ↑ http://www.quora.com/What-does-Richard-Dawkins-think-of-Deepak-Chopra
  14. ↑ http://www.therichest.com/celebnetworth/celeb/authors/richard-dawkins-net-worth/
  15. ↑ http://www.abc.net.au/tv/qanda/txt/s3469101.htm
  16. ↑ http://www.telegraph.co.uk/news/religion/9082059/For-once-Richard-Dawkins-is-lost-for-words.html
  17. ↑ http://news.bbc.co.uk/mobile/bbc_news/politics/713/71366/story7136682.wml
  18. ↑ http://solo.bodleian.ox.ac.uk/OXVU1:LSCOP_OX:oxfaleph020515491
  19. ↑ Fellows Directory
  20. ↑ https://royalsociety.org/medals-and-prizes/michael-faraday-prize/
  21. ↑ https://www.expo-cosmos.or.jp/english/cosmos/jyusyou/
  22. ↑ https://cavavub.be/nl/eredoctoraten
  23. ↑ https://www.uv.es/uvweb/transparencia-uv/es/personas/reconocimientos/doctores-honoris-causa/doctores-honoris-causa-siglo-xxi/fecha-investidura/acto-investidura-doctor-honoris-causa-del-excm-sr-dr-richard-dawkins-1285924692509/Honoris.html?id=1285878576974
  24. ↑ Richard Dawkins
  25. ↑ tweet — 2006.
  26. ↑ 26.0 26.1 OMG – A ThinkIn with Richard Dawkins. 2 December 2019. Event occurs at 2:08. https://www.youtube.com/watch?v=o5WxptJwL0Q?t=128.
  27. ↑ Fahy, Declan (2015). The New Celebrity Scientists: Out of the Lab and into the Limelight. Rowman & Littlefield Publishers. 
  28. ↑ British scientists don't like Richard Dawkins, finds study that didn't even ask questions about Richard Dawkins (18 January 2017). ციტირების თარიღი: 26 June 2020
  29. ↑ Elmhirst, Sophie. (9 June 2015) Is Richard Dawkins destroying his reputation?.(Op-ed)
  30. ↑ Richard Dawkins on Charles Darwin (14 February 2009).
  31. ↑ 31.0 31.1 „Dawkins, Richard 1941– Contemporary Authors, New Revision Series“. Encyclopedia.com. Cengage Learning. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 October 2014. ციტირების თარიღი: 16 May 2014.
  32. ↑ Dawkins, Richard. My mother is 100 today. She & my late father gave me an idyllic childhood. Her writings on that time are quoted in An Appetite for Wonder. ციტირების თარიღი: 26 November 2016
  33. ↑ Dawkins, Richard. My beloved mother died today, a month short of her 103rd birthday. As a young wartime bride she was brave and adventurous. Her epic journey up Africa, illegally accompanying my father, is recounted in passages from her diary, reproduced in An Appetite for Wonder. Rest in Peace.. ციტირების თარიღი: 15 October 2019
  34. ↑ Burke's Landed Gentry 17th edition, ed. L. G. Pine, 1952, 'Dawkins of Over Norton' pedigree
  35. ↑ 35.0 35.1 Dawkins, Richard (11 December 2010). „Lives Remembered: John Dawkins“. The Independent. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 13 December 2010. ციტირების თარიღი: 12 December 2010.
  36. ↑ Dawkins, Richard (2004). The Ancestor's Tale. Houghton Mifflin Harcourt, გვ. 317. ISBN 978-0-618-00583-3. 
  37. ↑ Dawkins, Richard. Brief Scientific Autobiography. Richard Dawkins Foundation. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 ივნისი 2010. ციტირების თარიღი: 17 July 2010
  38. ↑ 38.0 38.1 Anthony, Andrew (15 September 2013). „Richard Dawkins: 'I don't think I am strident or aggressive'“. The Guardian. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 29 May 2019. ციტირების თარიღი: 21 September 2014.
  39. ↑ 39.0 39.1 39.2 39.3 Hattenstone, Simon (10 February 2003). „Darwin's child“. The Guardian. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 July 2008. ციტირების თარიღი: 22 April 2008.
  40. ↑ „Richard Dawkins: The foibles of faith“. BBC News. 12 October 2001. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 June 2018. ციტირების თარიღი: 13 March 2008.
  41. ↑ Pollard, Nick (April 1995). „High Profile“. Third Way. 18 (3): 15. ISSN 0309-3492. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 May 2020. ციტირების თარიღი: 20 May 2020.
  42. ↑ „Dawkins: I'm a cultural Christian“. BBC News. 10 December 2007. ციტირების თარიღი: 2008-03-01.
  43. ↑ „Q&A with Richard Dawkins: 'I guess I'm a cultural Christian'“. Charleston City Paper. 4 March 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 7 March 2013. ციტირების თარიღი: 2013-03-04.
  44. ↑ „Richard Dawkins: I Guess I'm a Cultural Christian“. The Christian Post. 4 March 2013. ციტირების თარიღი: 2013-03-05.
  45. ↑ Alister E. McGrath, Dawkins' God: From The Selfish Gene to The God Delusion (2015), p. 33
  46. ↑ The Oundle Lecture Series. Oundle School (2012b). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 30 აპრილი 2012. ციტირების თარიღი: 12 June 2012
  47. ↑ Dawkins 2015, p. 175.
  48. ↑ Preston, John (17 December 2006). „Preaching to the converted“. Daily Telegraph (ინგლისური). ISSN 0307-1235. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 May 2019. ციტირების თარიღი: 9 May 2019.
  49. ↑ Dawkins, Richard (1966). Selective pecking in the domestic chick. bodleian.ox.ac.uk (DPhil thesis). University of Oxford. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 November 2020. ციტირების თარიღი: 8 November 2017. თარგი:EThOS
  50. ↑ 50.0 50.1 50.2 50.3 50.4 50.5 50.6 50.7 Dawkins, Richard. (1 January 2006) Curriculum vitae. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 ნოემბერი 2012. ციტირების თარიღი: 13 March 2008
  51. ↑ 51.0 51.1 Dawkins, Richard. (1 January 2006) Richard Dawkins: CV. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 20 თებერვალი 2007. ციტირების თარიღი: 1 March 2007 For direct link to media, see this link
  52. ↑ Schrage, Michael (July 1995). „Revolutionary Evolutionist“. Wired. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 29 April 2017. ციტირების თარიღი: 21 April 2008.
  53. ↑ Dawkins, Richard (1969). „A threshold model of choice behaviour“. Animal Behaviour. 17 (1): 120–133. doi:10.1016/0003-3472(69)90120-1. ISSN 0003-3472.
  54. ↑ 54.0 54.1 54.2 "Belief" interview. BBC (5 April 2004). ციტირების თარიღი: 8 April 2008
  55. ↑ Simonyi, Charles. (15 May 1995) Manifesto for the Simonyi Professorship. The University of Oxford. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 თებერვალი 2016. ციტირების თარიღი: 13 March 2008
  56. ↑ Aims of the Simonyi Professorship (23 April 2008). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 6 თებერვალი 2016. ციტირების თარიღი: 28 June 2011
  57. ↑ Previous holders of The Simonyi Professorship. The University of Oxford. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 31 იანვარი 2016. ციტირების თარიღი: 23 September 2010
  58. ↑ Emeritus, Honorary and Wykeham Fellows. New College, Oxford (2 May 2008). ციტირების თარიღი: 20 January 2016
  59. ↑ The Current Simonyi Professor: Richard Dawkins. The University of Oxford. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 11 მარტი 2016. ციტირების თარიღი: 13 March 2008
  60. ↑ Editorial Board. The Skeptics' Society. ციტირების თარიღი: 22 April 2008
  61. ↑ The Dawkins Prize for Animal Conservation and Welfare. Balliol College, Oxford (9 November 2007). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 სექტემბერი 2007. ციტირების თარიღი: 30 March 2008
  62. ↑ Beckford, Martin & Khan, Urmee (24 October 2008). „Harry Potter fails to cast spell over Professor Richard Dawkins“. The Daily Telegraph. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 November 2008. ციტირების თარიღი: 1 November 2008.
  63. ↑ „New university to rival Oxbridge will charge £18,000 a year“. Sunday Telegraph. 5 June 2011. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 29 April 2019. ციტირების თარიღი: 20 January 2016.
  64. ↑ Ridley, Mark (2007) Richard Dawkins: How a Scientist Changed the Way We Think: Reflections by Scientists, Writers, and Philosophers. Oxford University Press, გვ. 228. ISBN 978-0-19-921466-2. 
  65. ↑ Lloyd, Elisabeth Anne (1994). The structure and confirmation of evolutionary theory. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-00046-6. 
  66. ↑ Dawkins, Richard (1978). „Replicator Selection and the Extended Phenotype“. Zeitschrift für Tierpsychologie. 47 (1): 61–76. doi:10.1111/j.1439-0310.1978.tb01823.x. PMID 696023.
  67. ↑ European Evolutionary Biologists Rally Behind Richard Dawkins's Extended Phenotype. Sciencedaily.com (20 January 2009). ციტირების თარიღი: 28 June 2011
  68. ↑ Gould, Stephen Jay; Lewontin, Richard C. (1979). „The Spandrels of San Marco and the Panglossian Paradigm: A Critique of the Adaptationist Programme“. Proceedings of the Royal Society of London. B. 205 (1161): 581–598. Bibcode:1979RSPSB.205..581G. doi:10.1098/rspb.1979.0086. PMID 42062. S2CID 2129408.
  69. ↑ Dawkins, Richard (1999). The extended phenotype: the long reach of the gene, Revised with new afterword and further reading, Oxford University Press. ISBN 978-0192880512. 
  70. ↑ Dawkins 2006, pp. 169–172.
  71. ↑ Hamilton, W.D. (1964). „The genetical evolution of social behaviour I and II“. Journal of Theoretical Biology. 7 (1): 1–16, 17–52. Bibcode:1964JThBi...7....1H. doi:10.1016/0022-5193(64)90038-4. PMID 5875341.
  72. ↑ Dawkins, Richard (3 October 2000). „Obituary by Richard Dawkins“. The Independent. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 18 March 2008. ციტირების თარიღი: 22 March 2008.
  73. ↑ Trivers, Robert (1971). „The evolution of reciprocal altruism“. Quarterly Review of Biology. 46 (1): 35–57. doi:10.1086/406755. S2CID 19027999. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 November 2020. ციტირების თარიღი: 16 December 2019.
  74. ↑ Dawkins, Richard (1979). „Twelve Misunderstandings of Kin Selection“ (PDF). Zeitschrift für Tierpsychologie. 51 (2): 184–200. doi:10.1111/j.1439-0310.1979.tb00682.x. დაარქივებულია ორიგინალიდან (PDF) — 29 May 2008.
  75. ↑ Thorpe, Vanessa (24 June 2012). „Richard Dawkins in furious row with EO Wilson over theory of evolution. Book review sparks war of words between grand old man of biology and Oxford's most high-profile Darwinist“. The Guardian. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 6 May 2019. ციტირების თარიღი: 3 October 2012.
  76. ↑ Dawkins, Richard (24 May 2012). „The Descent of Edward Wilson“. Prospect. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 September 2015. ციტირების თარიღი: 24 October 2015.
  77. ↑ Williams, George Ronald (1996) The molecular biology of Gaia. Columbia University Press, გვ. 178. ISBN 978-0-231-10512-5.  Extract of page 178
  78. ↑ Schneider, Stephen Henry (2004) Scientists debate gaia: the next century. MIT Press, გვ. 72. ISBN 978-0-262-19498-3.  Extract of p. 72 დაარქივებული 19 March 2015 საიტზე Wayback Machine.
  79. ↑ Dawkins, Richard (2000) Unweaving the Rainbow: Science, Delusion and the Appetite for Wonder. Houghton Mifflin Harcourt, გვ. 223. ISBN 978-0-618-05673-6.  Extract of p. 223 დაარქივებული 19 March 2015 საიტზე Wayback Machine.
  80. ↑ Dover, Gabriel (2000). Dear Mr Darwin. London: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-0-7538-1127-6. 
  81. ↑ Williams, George C. (1966). Adaptation and Natural Selection. New Jersey: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-02615-2. 
  82. ↑ Mayr, Ernst (2000). What Evolution Is. Basic Books. ISBN 978-0-465-04426-9. 
  83. ↑ Midgley, Mary (1979). „Gene-Juggling“. Philosophy. 54 (210). pp. 439–458. doi:10.1017/S0031819100063488. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 31 July 2016. ციტირების თარიღი: 18 March 2008.
  84. ↑ Dawkins, Richard (1981). „In Defence of Selfish Genes“. Philosophy. 56 (218). pp. 556–573. doi:10.1017/S0031819100050580. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 31 July 2016. ციტირების თარიღი: 17 March 2008.
  85. ↑ Midgley, Mary (2000). Science and Poetry. Routledge. ISBN 978-0-415-27632-0. 
  86. ↑ Midgley, Mary (2010). The solitary self: Darwin and the selfish gene. McGill-Queen's University Press. ISBN 978-1-84465-253-2. 
  87. ↑ Gross, Alan G. (2018). The Scientific Sublime: Popular Science Unravels the Mysteries of the Universe (Chapter 11: Richard Dawkins: The Mathematical Sublime). Oxford University Press. 
  88. ↑ Brown, Andrew (1999). The Darwin Wars: How stupid genes became selfish genes. London: Simon & Schuster. ISBN 978-0-684-85144-0. 
  89. ↑ Brown, Andrew (2000). The Darwin Wars: The Scientific Battle for the Soul of Man. Touchstone. ISBN 978-0-684-85145-7. 
  90. ↑ Brockman, J. (1995). The Third Culture: Beyond the Scientific Revolution. New York: Simon & Schuster. ISBN 978-0-684-80359-3. 
  91. ↑ Sterelny, K. (2007). Dawkins vs. Gould: Survival of the Fittest. Cambridge, UK: Icon Books. ISBN 978-1-84046-780-2. 
  92. ↑ Morris, Richard (2001). The Evolutionists. W. H. Freeman. ISBN 978-0-7167-4094-0. 
  93. ↑ Dawkins, Richard (24 January 1985). „Sociobiology: the debate continues“. New Scientist. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 1 May 2008. ციტირების თარიღი: 3 April 2008.
  94. ↑ Dennett, Daniel (1995). Darwin's Dangerous Idea. United States: Simon & Schuster, გვ. 32–36. DOI:<32::AID-CPLX8>3.0.CO;2-H 10.1002/(SICI)1099-0526(199609/10)2:1<32::AID-CPLX8>3.0.CO;2-H. ISBN 978-0-684-80290-9. 
  95. ↑ Dawkins 1989, p. 11.
  96. ↑ Burman, J. T. (2012). „The misunderstanding of memes: Biography of an unscientific object, 1976–1999“. Perspectives on Science. 20 (1): 75–104. doi:10.1162/POSC_a_00057. S2CID 57569644.თარგი:Open access
  97. ↑ Kelly, Kevin (1994). Out of Control: The New Biology of Machines, Social Systems, and the Economic World. United States: Addison-Wesley, გვ. 360. ISBN 978-0-201-48340-6. 
  98. ↑ Shalizi, Cosma Rohilla. Memes. Center for the Study of Complex Systems. University of Michigan. ციტირების თარიღი: 14 August 2009
  99. ↑ 99.0 99.1 Laurent, John (1999). A Note on the Origin of 'Memes'/'Mnemes', გვ. 14–19.  დაარქივებული 13 April 2021[Date mismatch] საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები
  100. ↑ 100.0 100.1 van Driem, George. (2007)Symbiosism, Symbiomism and the Leiden definition of the meme. ციტირების თარიღი: 6 November 2018
  101. ↑ Gleick, James (2011). The Information: A History, a Theory, a Flood. Pantheon, გვ. 269. ISBN 978-0-375-42372-7. 
  102. ↑ Dawkins, Richard. Our Mission. Richard Dawkins Foundation. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 ნოემბერი 2006. ციტირების თარიღი: 17 November 2006
  103. ↑ Lesley, Alison. (26 January 2016) Richard Dawkins' Atheist Organization Merges with Center for Inquiry. ციტირების თარიღი: 26 January 2016
  104. ↑ Sheahen, Laura. (October 2005) The Problem with God: Interview with Richard Dawkins (2). Beliefnet.com. ციტირების თარიღი: 11 April 2008
  105. ↑ Interview with Richard Dawkins. PBS. ციტირების თარიღი: 12 April 2008
  106. ↑ Van Biema, David (5 November 2006). „God vs. Science (3)“. Time. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 11 February 2012. ციტირების თარიღი: 3 April 2008.
  107. ↑ Dawkins 2006, p. 50.
  108. ↑ Dawkins 2006, pp. 282–286.
  109. ↑ Dawkins, Richard. (1 January 1997) Is Science A Religion?. The Humanist. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 30 ოქტომბერი 2012. ციტირების თარიღი: 31 December 2012
  110. ↑ Bingham, John (24 February 2012). „Richard Dawkins: I can't be sure God does not exist“. The Telegraph. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 May 2019. ციტირების თარიღი: 5 March 2016.
  111. ↑ Lane, Christopher (2 February 2012). „Why Does Richard Dawkins Take Issue With Agnosticism?“. Psychology Today. ციტირების თარიღი: 5 April 2016.
  112. ↑ Knapton, Sarah. „Richard Dawkins: 'I am a secular Christian'“. Telegraph. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 December 2018. ციტირების თარიღი: 9 June 2014.
  113. ↑ Richard Dawkins hits back at allegations he is Islamophobic after Berkeley event is cancelled (26 July 2017). ციტირების თარიღი: 10 September 2017
  114. ↑ Dawkins Twitter This is almost as impressive as the prescient knowledge that embryo starts as a blob, semen comes from the spine & the sun sets in a marsh.. ციტირების თარიღი: 26 July 2017
  115. ↑ 'Did Jesus exist?' Who cares? 'Did Jesus lack a father? Raise Lazarus? Walk on water? Resurrect?' I care, and the answer is no in all cases.. ციტირების თარიღი: 1 August 2017
  116. ↑ There are people who believe Jesus turned water into wine. How do they hold down a job in the 21st century?. ციტირების თარიღი: 1 August 2017
  117. ↑ Ridicule is the proper response to beliefs such as Jesus' mother was a virgin, Joshua slowed Earth's rotation or Muhammad split the moon.. ციტირების თარიღი: 1 August 2017
  118. ↑ Over and above believing surreal nonsense about planets and magic stones, hats and underwear, Romney is also a liar. ციტირების თარიღი: 1 August 2017
  119. ↑ Could you really vote for a man who thinks the Garden of Eden was in Missouri?. ციტირების თარიღი: 1 August 2017
  120. ↑ [113][114][115][116][117][118][119]
  121. ↑ Powell, Michael (19 September 2011). „A Knack for Bashing Orthodoxy“. The New York Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 December 2012. ციტირების თარიღი: 31 December 2012.
  122. ↑ Dawkins 2015, p. 173.
  123. ↑ Hooper, Simon (9 November 2006). „The rise of the New Atheists“. CNN. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 8 April 2010. ციტირების თარიღი: 16 March 2010.
  124. ↑ Dawkins 2006, p. 5.
  125. ↑ 125.0 125.1 Richard Dawkins on militant atheism. TED Conferences, LLC (February 2002). ციტირების თარიღი: 14 December 2011
  126. ↑ Dawkins, Richard. (1 October 2013) The Four Horsemen DVD en-US. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 11 ივნისი 2017. ციტირების თარიღი: 13 April 2016 See also ვიდეო YouTube-ზე
  127. ↑ Smith, Alexandra (27 November 2006). „Dawkins campaigns to keep God out of classroom“. The Guardian. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 July 2008. ციტირების თარიღი: 15 January 2007.
  128. ↑ 128.0 128.1 128.2 Dawkins, Richard (21 June 2003). „The future looks bright“. The Guardian. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 6 June 2008. ციტირების თარიღი: 13 March 2008.
  129. ↑ Powell, Michael (19 September 2011). „A Knack for Bashing Orthodoxy“. The New York Times. p. 4. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 March 2019. ციტირების თარიღი: 20 September 2011.
  130. ↑ Beckford, Martin (24 June 2010). „Richard Dawkins interested in setting up 'atheist free school'“. Telegraph. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 June 2010. ციტირების თარიღი: 29 July 2010.
  131. ↑ Garner, Richard (29 July 2010). „Gove welcomes atheist schools – Education News, Education“. The Independent. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 1 August 2010. ციტირების თარიღი: 29 July 2010.
  132. ↑ The God Delusion – Reviews. Richard Dawkins Foundation. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 1 აპრილი 2008. ციტირების თარიღი: 8 April 2008
  133. ↑ McGrath, Alister (2004). Dawkins' God: Genes, Memes, and the Meaning of Life. Oxford, England: Blackwell Publishing, გვ. 81. ISBN 978-1-4051-2538-3. 
  134. ↑ Ruse, Michael (2 November 2009). „Dawkins et al bring us into disrepute“. The Guardian. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 September 2018. ციტირების თარიღი: 23 April 2016.
  135. ↑ Ruse, Michael (2 October 2012). „Why Richard Dawkins' humanists remind me of a religion“. The Guardian. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 August 2018. ციტირების თარიღი: 13 December 2016.
  136. ↑ Camille Paglia takes on Jon Stewart, Trump, Sanders: "Liberals think of themselves as very open-minded, but that's simply not true!" (29 July 2015). ციტირების თარიღი: 4 February 2019
  137. ↑ Dawkins is wrong about God (14 January 2006). ციტირების თარიღი: 19 January 2019
  138. ↑ Came, Daniel (22 October 2011). „Richard Dawkins's refusal to debate is cynical and anti-intellectualist“. The Guardian. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 30 September 2018. ციტირების თარიღი: 19 January 2019 – წარმოდგენილია www.theguardian.com-ის მიერ.
  139. ↑ [133][134][135][136][137][138]
  140. ↑ Eagleton·, Terry (19 October 2006). „Lunging, Flailing, Mispunching“. London Review of Books. 28 (20): 32–34. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 10 March 2010. ციტირების თარიღი: 16 May 2014.
  141. ↑ Dawkins, Richard. (17 September 2007) Do you have to read up on leprechology before disbelieving in them?. Richard Dawkins Foundation. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 დეკემბერი 2007. ციტირების თარიღი: 14 November 2007
  142. ↑ Jha, Alok (29 May 2007). „Scientists divided over alliance with religion“. The Guardian. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 July 2008. ციტირების თარიღი: 17 March 2008.
  143. ↑ Jha, Alok (26 December 2012). „Peter Higgs criticises Richard Dawkins over anti-religious 'fundamentalism'“. The Guardian. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 October 2018. ციტირების თარიღი: 20 January 2016.
  144. ↑ Gray, John (2 October 2014). „The Closed Mind of Richard Dawkins“. New Republic. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 February 2019. ციტირების თარიღი: 20 January 2016.
  145. ↑ Griffin, Andrew (31 October 2016). „British scientists don't like Richard Dawkins, finds study that didn't even ask questions about Richard Dawkins“. The Independent.
  146. ↑ Dawkins 2006.
  147. ↑ Dawkins, Richard. (2006)When Religion Steps on Science's Turf. Free Inquiry. ციტირების თარიღი: 3 April 2008
  148. ↑ Dawkins, Richard. How dare you call me a fundamentalist. Richard Dawkins Foundation. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 31 დეკემბერი 2012. ციტირების თარიღი: 28 December 2012
  149. ↑ Malik, Nesrine (8 August 2013). „Richard Dawkins' tweets on Islam are as rational as the rants of an extremist Muslim cleric“. The Guardian. ციტირების თარიღი: 5 August 2021.
  150. ↑ Blair, Olivia (29 January 2016). „Richard Dawkins dropped from science event for tweeting video mocking feminists and Islamists“. The Independent. ციტირების თარიღი: 5 August 2021.
  151. ↑ Ruse, Michael. „Creationism“. Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Laboratory, Stanford University. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 June 2007. ციტირების თარიღი: 9 September 2009. ციტატა: „a Creationist is someone who believes in a god who is absolute creator of heaven and earth.“
  152. ↑ Scott, Eugenie C (2009). „Creationism“, Evolution vs. creationism: an introduction. Berkeley: University of California Press, გვ. 51. ISBN 978-0-520-26187-7. „The term 'creationism' to many people connotes the theological doctrine of special creationism: that God created the universe essentially as we see it today, and that this universe has not changed appreciably since that creation event. Special creationism includes the idea that God created living things in their present forms...“ 
  153. ↑ Dawkins, Richard (9 March 2002). „A scientist's view“. The Guardian. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 August 2018. ციტირების თარიღი: 7 November 2009.
  154. ↑ Catalano, John. (1 August 1996) Book: The Blind Watchmaker. The University of Oxford. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 15 აპრილი 2008. ციტირების თარიღი: 28 February 2008
  155. ↑ Dawkins 2003, p. 218.
  156. ↑ Moyers, Bill. (3 December 2004) 'Now' with Bill Moyers. Public Broadcasting Service. ციტირების თარიღი: 29 January 2006
  157. ↑ Dawkins, Richard & Coyne, Jerry (1 September 2005). „One side can be wrong“. The Guardian. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 26 December 2013. ციტირების თარიღი: 21 December 2006.
  158. ↑ Hall, Stephen S.. (9 August 2005) Darwin's Rottweiler. Discover magazine. ციტირების თარიღი: 22 March 2008
  159. ↑ McGrath, Alister (2007) Dawkins' God: genes, memes, and the meaning of life, Reprinted, Malden, MA: Blackwell, გვ. i. ISBN 978-1405125383. 
  160. ↑ Swinford, Steven (19 November 2006). „Godless Dawkins challenges schools“. The Times. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 August 2011. ციტირების თარიღი: 3 April 2008.
  161. ↑ Bass, Thomas A. (1994). Reinventing the future: Conversations with the World's Leading Scientists. Addison Wesley, გვ. 118. ISBN 978-0-201-62642-1.  Extract of page 118 დაარქივებული 23 May 2020 საიტზე Wayback Machine.
  162. ↑ Our Honorary Associates. National Secular Society (2005). ციტირების თარიღი: 21 April 2007
  163. ↑ Secular Coalition for America Advisory Board Biography. Secular.org. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 31 მარტი 2013. ციტირების თარიღი: 29 July 2010
  164. ↑ The HSS Today. The Humanist Society of Scotland (2007). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 18 აპრილი 2008. ციტირების თარიღი: 3 April 2008
  165. ↑ The International Academy Of Humanism – Humanist Laureates. Council for Secular Humanism. ციტირების თარიღი: 7 April 2008
  166. ↑ The Committee for Skeptical Inquiry – Fellows. The Committee for Skeptical Inquiry. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 15 ივნისი 2008. ციტირების თარიღი: 7 April 2008
  167. ↑ Humanism and Its Aspirations  – Notable Signers. American Humanist Association. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 ივნისი 2010. ციტირების თარიღი: 9 February 2010
  168. ↑ Dawkins 2006, p. 3.
  169. ↑ Chittenden, Maurice; Waite, Roger (23 December 2007). „Dawkins to preach atheism to US“. The Sunday Times. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 May 2008. ციტირების თარიღი: 1 April 2008.
  170. ↑ Dawkins, Richard. (30 July 2007) The Out Campaign. Richard Dawkins Foundation. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 30 აპრილი 2008. ციტირების თარიღი: 1 April 2008
  171. ↑ The Bus Campaign. British Humanist Association. ციტირების თარიღი: 19 January 2009
  172. ↑ BBC: The Selfish Green. Richard Dawkins Foundation (2 April 2007). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 1 მაისი 2008. ციტირების თარიღი: 22 April 2008 For video in one segment, see ვიდეო YouTube-ზე
  173. ↑ Dawkins 1989, p. 213.
  174. ↑ (1993) The Great Ape Project. United Kingdom: Fourth Estate. ISBN 978-0-312-11818-1. 
  175. ↑ 3 Quarks Daily 2010 Prize in Science: Richard Dawkins has picked the three winners (1 June 2010). ციტირების თარიღი: 20 January 2016
  176. ↑ Dawkins, Richard (22 March 2003). „Bin Laden's victory“. The Guardian. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 May 2019. ციტირების თარიღი: 15 March 2008.
  177. ↑ Dawkins, Richard (18 November 2003). „While we have your attention, Mr President...“. The Guardian. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2 August 2017. ციტირების თარიღი: 16 March 2008.
  178. ↑ Dawkins, Richard. (19 November 2006) From the Afterword. Herald Scotland. ციტირების თარიღი: 9 June 2014
  179. ↑ Our supporters. Republic (24 April 2010). ციტირების თარიღი: 29 April 2010
  180. ↑ Dawkins 1989, Endnotes. Chapter 1. Why are people?.
  181. ↑ Show your support – vote for the Liberal Democrats on May 6th. Libdems.org.uk (3 May 2010). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 აპრილი 2010. ციტირების თარიღი: 29 July 2010
  182. ↑ 182.0 182.1 Flood, Alison. (2021-04-20) Richard Dawkins loses 'humanist of the year' title over trans comments en. ციტირების თარიღი: 2021-04-20
  183. ↑ American Humanist Association Board Statement Withdrawing Honor from Richard Dawkins en-US (2021-04-19). ციტირების თარიღი: 2023-03-14
  184. ↑ „Overview“. Campaign for a UN Parliamentary Assembly (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 8 August 2018. ციტირების თარიღი: 9 October 2017.
  185. ↑ Dawkins, Richard. (16 December 2012) Richard Dawkins. ციტირების თარიღი: 3 May 2015
  186. ↑ Kutner, Jenny. (8 December 2014) Richard Dawkins: "Is There a Men's Rights Movement?". Salon. ციტირების თარიღი: 1 February 2015
  187. ↑ Atheism's shocking woman problem: What's behind the misogyny of Richard Dawkins and Sam Harris? (3 October 2014).
  188. ↑ Lee, Adam (18 September 2014). „Richard Dawkins has lost it: Ignorant sexism gives atheists a bad name“. The Guardian.
  189. ↑ Richard Dawkins Gets into a Comments War with Feminists (6 July 2011).
  190. ↑ 190.0 190.1 Dawkins, Richard (9 July 1998). „Postmodernism Disrobed“. Nature. 394 (6689): 141–143. Bibcode:1998Natur.394..141D. doi:10.1038/28089. S2CID 40887987. For article with math symbols see this link დაარქივებული 17 April 2016 საიტზე Wayback Machine. .
  191. ↑ Dawkins, Richard (1998). Unweaving The Rainbow. United Kingdom: Penguin, გვ. 4–7. ISBN 978-0-618-05673-6. 
  192. ↑ Diamond, John (2001). Snake Oil and Other Preoccupations. United Kingdom: Vintage. ISBN 978-0-09-942833-6. 
  193. ↑ Dawkins 2003, p. 58.
  194. ↑ Harrison, David (5 August 2007). „New age therapies cause 'retreat from reason'“. The Telegraph. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 August 2018. ციტირების თარიღი: 25 March 2016.
  195. ↑ Parker, Robin. (27 January 2009) C4 lines up Genius science series. Broadcast. ციტირების თარიღი: 31 January 2009 (ფასიანი რეგისტრაცია)
  196. ↑ Knapton, Sarah (4 December 2014). „Asteroids could wipe out humanity, warn Richard Dawkins and Brian Cox“. The Telegraph. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 February 2020. ციტირების თარიღი: 4 December 2014.
  197. ↑ „Durham salutes science, Shakespeare and social inclusion“. Durham University News. 26 August 2005. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 February 2008. ციტირების თარიღი: 11 April 2006.
  198. ↑ Best-selling biologist and outspoken atheist among those honoured by University. University of Aberdeen (1 September 2011). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 1 სექტემბერი 2011. ციტირების თარიღი: 1 January 2012
  199. ↑ „Richard Dawkins, doctor 'honoris causa' per la Universitat de València“. University of Valencia. 31 March 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 11 October 2011. ციტირების თარიღი: 2 April 2009. Note: web page is in Spanish.
  200. ↑ Richard Dawkins. Royal Society. ციტირების თარიღი: 23 April 2016
  201. ↑ American Humanist Association Board Statement Withdrawing Honor from Richard Dawkins. American Humanist Association (19 April 2021). ციტირების თარიღი: 20 April 2021
  202. ↑ Golden Plate Awardees of the American Academy of Achievement. American Academy of Achievement. ციტირების თარიღი: 9 July 2020
  203. ↑ Scripps Institution of Oceanography. (7 April 2009) Scripps Institution of Oceanography Honors Evolutionary Biologist, Richard Dawkins, in Public Ceremony and Lecture. Scripps Institution of Oceanography. ციტირების თარიღი: 7 April 2009
  204. ↑ Stiftung, Giordano Bruno. (28 May 2007) Deschner-Preis an Richard Dawkins. Humanistischer Pressedienst. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 13 თებერვალი 2008. ციტირების თარიღი: 4 April 2008 შენიშვნა: საიტი გერმანულ ენაზეა.
  205. ↑ „CSICOP's 1992 Awards“. Skeptical Inquirer. 17 (3): 236. 1993.
  206. ↑ „Q&A: Richard Dawkins“. BBC News. 29 July 2004. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 October 2007. ციტირების თარიღი: 9 March 2008.
  207. ↑ Herman, David. (2004)Public Intellectuals Poll. Prospect. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 6 ნოემბერი 2011. ციტირების თარიღი: 9 March 2008
  208. ↑ The Top 100 Public Intellectuals. Prospect. ციტირების თარიღი: 22 April 2008
  209. ↑ Dugdale, John. (25 April 2013) Richard Dawkins named world's top thinker in poll. The Guardian. ციტირების თარიღი: 26 April 2013
  210. ↑ Galaxy British Book Awards – Winners & Shortlists. Publishing News (2007). ციტირების თარიღი: 21 April 2007
  211. ↑ Behe, Michael (3 May 2007). „Time Top 100“. TIME. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 March 2008. ციტირების თარიღი: 2 March 2008.
  212. ↑ „Top 100 living geniuses“. The Daily Telegraph. London. 28 October 2007. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 August 2020. ციტირების თარიღი: 4 October 2010.
  213. ↑ Slack, Gordy. (30 April 2005) The atheist. Salon. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 ივლისი 2007. ციტირების თარიღი: 3 August 2007
  214. ↑ Honorary FFRF Board Announced. Freedom From Religion Foundation. ციტირების თარიღი: 20 August 2008
  215. ↑ „Sri Lankans name new fish genus after atheist Dawkins“. Google News. Agence France-Presse. 15 July 2012. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 May 2013. ციტირების თარიღი: 16 July 2012.
  216. ↑ Richard Dawkins, An Appetite for Wonder – The Making of a Scientist, p. 201.
  217. ↑ 217.0 217.1 McKie, Robin (25 July 2004). „Doctor Zoo“. The Guardian. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 January 2008. ციტირების თარიღი: 17 March 2008.
  218. ↑ Simpson, M.J. (2005) Hitchhiker: A Biography of Douglas Adams. Justin, Charles & Co., გვ. 129. ISBN 978-1-932112-35-1.  Chapter 15, p. 129
  219. ↑ „Richard Dawkins and Viscount of Bangor's sister Lalla Ward separate after 24 years“. Belfast Telegraph. 17 July 2016. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 18 July 2016. ციტირების თარიღი: 17 July 2016.
  220. ↑ Richard Dawkins admits he is a 'cultural Anglican' en-gb. ციტირების თარიღი: 2021-12-02
  221. ↑ Martin, Cath. Richard Dawkins: First he was a 'cultural Anglican', now he's a 'secular Christian' en. ციტირების თარიღი: 2021-12-02
  222. ↑ „High noon in Oxford: Dawkins vs the archbishop“. Reuters (ინგლისური). 2012-02-23. ციტირების თარიღი: 2021-12-02.
  223. ↑ „Dawkins: I'm a cultural Christian“ (ინგლისური). 2007-12-10. ციტირების თარიღი: 2021-12-02.
  224. ↑ Dudding, Adam (12 February 2016). „Richard Dawkins suffers stroke, cancels New Zealand appearance“. Fairfax New Zealand. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 13 February 2016. ციტირების თარიღი: 12 February 2016.
  225. ↑ Wahlquist, Calla (11 February 2016). „Richard Dawkins stroke forces delay of Australia and New Zealand tour“. The Guardian. London. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 February 2016. ციტირების თარიღი: 11 February 2016.
  226. ↑ „Professor Dawkins on recovering from a mild stroke“. Radio 4 Today. 24 May 2016. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 13 October 2016. ციტირების თარიღი: 10 October 2016.
  227. ↑ Dawkins, Richard. (4 April 2016) An April 4th Update from Richard. Richard Dawkins Foundation. ციტირების თარიღი: 5 April 2016 Audio file დაარქივებული 15 November 2017 საიტზე Wayback Machine.
  228. ↑ Staff. BBC Educational and Documentary: Blind Watchmaker. BBC. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 ივნისი 2007. ციტირების თარიღი: 2 December 2008
  229. ↑ Staff. Sex, Death and the Meaning of Life. Channel 4. ციტირების თარიღი: 16 October 2012
  230. ↑ Mehta, Hemant. (10 March 2013) Richard Dawkins Appears in Ned Flanders' Nightmare on The Simpsons. Patheos. ციტირების თარიღი: 20 January 2016
  231. ↑ „Nightwish's Next Album To Feature Guest Appearance By British Professor Richard Dawkins“. Blabbermouth.net. 16 October 2014. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 9 February 2015. ციტირების თარიღი: 19 January 2015.
  232. ↑ Nightwish's Tuomas Holopainen Gives 'Endless Forms Most Beautiful' Track-By-Track Breakdown (Video) (17 March 2015). ციტირების თარიღი: 20 January 2016
  233. ↑ Shutt, Dan (21 December 2015). „Nightwish, Wembley Arena, gig review: Closing with The Greatest Show on Earth too much for sell-out audience to handle“. The Independent. Independent Print Limited. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 25 January 2016. ციტირების თარიღი: 3 January 2016.
  234. ↑ Nightwish: track by track di "Endless Forms Most Beautiful"! it (17 March 2015). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 ივლისი 2015. ციტირების თარიღი: 10 April 2015
  235. ↑ Schleutermann, Marcus. Nightwish – Food for Thought en, de (27 February 2015). ციტირების თარიღი: 10 March 2015
  236. ↑ Richard Dawkins & Jayce Lewis - Richard Dawkins Foundation. ციტირების თარიღი: 12 August 2020.
  237. ↑ Millican, Josh. Trailer: INTERSECT Delivers High-Concept, Lovecraftian Horror/Sci-fi September 15th (3 September 2020). ციტირების თარიღი: 30 June 2022
  238. ↑ Squires, John. Lovecraftian 'Intersect' Brings Monsters to Miskatonic University This September [Trailer] (24 August 2020). ციტირების თარიღი: 30 June 2022

რჩეული ბიბლიოგრაფია

რედაქტირება

დოკინზის ავტორობით

რედაქტირება

დოკინზის შესახებ

რედაქტირება

რესურსები ინტერნეტში

რედაქტირება

თარგი:Wikimedia

თარგი:Richard Dawkins თარგი:Evolutionary psychology თარგი:Ethology თარგი:FRS 2001 თარგი:New Atheism

მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=რიჩარდ_დოკინზი&oldid=4690088“-დან