ტფილისის გუბერნია
ტფილისის გუბერნია (რუს. Тифлисская губерния; 14 (26) დეკემბერი, 1846 — 1917) — რუსეთის იმპერიის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული. ადმინისტრაციული ცენტრი — ტფილისი.
| ტფილისის გუბერნია გუბერნია | |||||||
| |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
 ტფილისის გუბერნია კავკასიის სამეფისნაცვლოს შემადგენლობაში. 1917 წელი | |||||||
 ტფილისის გუბერნიის საზღვრების ცვლილება 1846-1917 წლებში | |||||||
| დედაქალაქი | ტფილისი | ||||||
ისტორია
რედაქტირებაადმინისტრაციული დაყოფა
რედაქტირებაშექმნა 1846 წელს
რედაქტირება1846 წლის 14 დეკემბერს ნიკოლოზ I-ის ბრძანებით საქართველო-იმერეთის გუბერნიის დაშლის შედეგად ამიერკავკასიაში წარმოიქმნა ორი ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული: ტფილისისა და ქუთაისის გუბერნია.[1]
1846 წელს ტფილისის გუბერნია შედგებოდა:[2]
| № | მაზრები, უბნები | ადმინისტ. ცენტრი |
|---|---|---|
| 1 | ტფილისის მაზრა (სართიჭალის უბანი, ტფილისის უბანი, ბორჩალოს უბანი, ახალქალაქის უბანი) | ტფილისი |
| 2 | გორის მაზრა (ხიდისთავის უბანი, გორის უბანი, სურამის უბანი) | გორი |
| 3 | თელავის მაზრა (ყვარელის უბანი, თელავის უბანი) | თელავი |
| 4 | სიღნაღის მაზრა (უკანამხარის უბანი, სიღანაღის უბანი, შირაქის უბანი) | სიღნაღი |
| 5 | ელიზავეტპოლის მაზრა (ელიზავეტპოლის უბანი, შამშადილის უბანი, კაზახის უბანი) | ელიზავეტპოლი |
| 6 | ერევნის მაზრა (სარდარ-აბადის უბანი, სურმალინის უბანი, გოქჩის უბანი) | ერევანი |
| 7 | ნახიჩევანის მაზრა (ნახიჩევნის უბანი, ორდუბადის უბანი, დარალაგეზის უბანი) | ნახიჩევანი |
| 8 | ალექსანდროპოლის მაზრა (ბამბაკის უბანი, შურაღელის უბანი) | ალექსანდროპოლი |
| 9 | ოსეთის ოკრუგი (ნარის უბანი, ჯავის უბანი, პატარა ლიახვის უბანი) | ჯავა |
| 10 | თუშ-ფშავ-ხევსურეთის ოკრუგი (ფშავ-ხევსურეთის უბანი, თუშეთის უბანი) | ? |
| 11 | მთის ოკრუგი (ხევის უბანი, მთიულეთის უბანი, ქსანის უბანი) | ქვეშეთი |
ცვლილება 1849-1900 წლებში
რედაქტირება1849 წლის 9 ივნისს ტფილისის გუბერნიას გამოეყო ერევნის, ნახიჩევნის და ალექსანდრაპოლის (ახალქალაქის უბნის გამოკლებით) მაზრები, რომლითაც შეიქმნა ერევნის გუბერნია,[3] ხოლო ქუთაისის გუბერნიის ახალციხის მაზრას შეუერთეს, ტფილისის გუბერნიიდან გამოყოფილი ალექსანდროპოლის მაზრის ახალქალაქის უბანი.[4]
1859 წლის 19 ივნისს ტფილისის გუბერნიის ოსეთის ოკრუგის ნარის უბანი გადაეცა კავკასიის ხაზის მარცხენა ფრთას, ხოლო ოსეთის ოკრუგი გაუქმდა და ნარჩენი ნაწილი მიერთებული იქნა გორის მაზრაზე ოსეთის უბნის სახელით.[5]
1860 წლლის 23 სექტემბერს ბარიატინსკის ბრძანებით ტფილისის გუბერნიის თიანეთის ოკრუგს შატილის მხრიდან შეუერთდა არღუნის ხეობის ორი ქისტეთის მითხოსა და მალხის საზოგადოებები (სახანოს და მაისტის).[6] მანამდე კი, 1854 წელს იქაური ქისტები მთიდან პანკისში გადაასახლეს,[7] ხოლო 1912 წელს იყო მცდელობა აღნიშნული მიწები ტფილისის გუბერნიიდან თერგის ოლქისთვის გადაეცათ.[8][9]
1868 წლის 12 თებერვალს ელიზავეტპოლის გუბერნიის შექმნასთან დაკავშირებით, ტფილისის გუბერნიას დარჩა 6 მაზრა: გორის, დუშეთის, თელავის [თიანეთის საბოქაულოთი], სიღნაღის [შირაქის საბოქაულოთი], ტფილისის [თრიალეთის და ლორეს საბოქაულოთი] და ახალციხის [ახალქალაქის საბოქაულოთი].[10] აქედან ახალციხის მაზრა ქუთაისის გუბერნიას ჩამოეჭრა, ხოლო ლორეს საბოქაულო — ერევნის გუბერნიას.
1900 წელს ტფილისის გუბერნია შედგებოდა:
| მაზრები, ოკრუგები, საპოლიციო უბნები |  მოსახლეობა[11] |
| ტფილისის მაზრა საპოლიციო უბნები: |
66 377 |
| I. სართიჭალის უბანი (რეზიდ. მარიენფელდი) | 30 373 |
| II. ტფილისის უბანი (რეზიდ. ელისავეტინსკოე) | 30 950 |
| III. ყარაიის უბანი (რეზიდ. ყარა-ტაპა) | 5054 |
| ახალქალაქის მაზრა საპოლიციო უბნები: |
71 003 |
| I. ბარალეთის უბანი (რეზიდ. ბარალეთი) | 37 834 |
| II. ბოგდანოვკის უბანი (რეზიდ. ბოგდანოვკა) | 33 169 |
| ახალციხის მაზრა საპოლიციო უბნები: |
51 273 |
| I. ქობლიანის უბანი (რეზიდ. უდე) | 16 459 |
| II. აწყურის უბანი (რეზიდ. აწყური) | 16 171 |
| III. ურაველის უბანი (რეზიდ. ზურდალი) | 18 643 |
| ბორჩალოს მაზრა საპოლიციო უბნები: |
100 675 |
| I. ბორჩალოს უბანი (რეზიდ. შულავერი) | 20 640 |
| II. ეკატერინენფელდის უბანი (რეზიდ. ეკატერინენფელდი) | 13 869 |
| III. ლორეს უბანი (რეზიდ. ჯელალ-ოღლი) | 32 776 |
| IV. თრიალეთის უბანი (რეზიდ. ალექსანდერსგილფი) | 34 562 |
| გორის მაზრა საპოლიციო უბნები: |
167 310 |
| I. ბორჯომის უბანი (რეზიდ. ბორჯომი) | 5379 |
| II. მეჯვრისხევის უბანი (რეზიდ. მეჯვრისხევი) | 29 575 |
| III. სურამის უბანი (რეზიდ. მიხაილოვო) | 38 744 |
| IV. ხიდისთავის უბანი (რეზიდ. ქარელი) | 39 690 |
| V. ცხინვალის უბანი (რეზიდ. ცხინვალი) | 53 562 |
| დუშეთის მაზრა საპოლიციო უბნები: |
67 472 |
| I. ბაზალეთის უბანი (რეზიდ. ბაზალეთი) | 16 178 |
| II. მცხეთის უბანი (რეზიდ. მცხეთა) | 14 144 |
| III. ქსანის უბანი (რეზიდ. ახალგორი) | 19 628 |
| IV. ქვეშეთის უბანი (რეზიდ. ქვეშეთი) | 17 522 |
| სიღნაღის მაზრა საპოლიციო უბნები: |
76 028 |
| I. ბაკურციხის უბანი (რეზიდ. გურჯაანი) | 18 684 |
| II. ქოდალოს უბანი (რეზიდ. ქოდალო) | 22 255 |
| III. მაჩხაანის უბანი (რეზიდ. მაჩხაანი) | 33 259 |
| IV. შირაქის უბანი (რეზიდ. დედოფლისწყარო) | 1830 |
| თელავის მაზრა საპოლიციო უბნები: |
52 472 |
| I. ყვარლის უბანი (რეზიდ. ყვარელი) | 19 788 |
| II. წინანდლის უბანი (რეზიდ. წინანდალი) | 32 684 |
| თიანეთის მაზრა საპოლიციო უბნები: |
35 417 |
| I. ფშავ-ხევსურეთის უბანი (რეზიდ. ბარისახო) | 9778 |
| II. ერწოს უბანი (რეზიდ. ამტნისხევი) | 14 900 |
| III. თუშეთ-კახეთის უბანი (რეზიდ. ახმეტა ზამთარში, ომალო - ზაფხულში) | 10 739 |
| ზაქათალის ოკრუგი საპოლიციო უბნები: |
72 582 |
| I. ალიაბადის უბანი (რეზიდ. ალიაბადი) | 13 987 |
| II. ბელაქნის უბანი (რეზიდ. ბელაქანი) | 15 807 |
| III. ჭარ-მუხახის უბანი (რეზიდ. ზაქათალა) | 20 764 |
| IV. კაკის უბანი (რეზიდ. კახ-მუღალი) | 22 024 |
ტფილისის, ახალქალაქის, ახალციხის, ბორჩალოს, გორის, დუშეთის, სიღნაღის, თელავის, თიანეთის მაზრებად და ზაქათალის ოკრუგად. ფართობი 44 607 კმ², მოსახლეობა 1 040 943 კაცი. აქედან ქალაქებში (ზაქათალის ოკრუგის გარეშე) ცხოვრობდა 207 294 კაცი (XX საუკუნის დასაწყისის მონაცემებით). ეროვნული შემადგენლობა: ქართველები, სომხები, რუსები, აზერბაიჯანელები და სხვა. ტფილისის გუბერნია გაუქმდა 1917 წელს.
ლიტერატურა
რედაქტირება- საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. 5-6, თბ., 1970-1972;
- ცინცაძე ზ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 4, თბ., 1979. — გვ. 605.
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ Полное собрание законов Российской империи, собрание 2-ое (1825-1881), т. XXI, указ 20701, ст. 647
- ↑ § 2. Тифлисская губерния образуется из следующих уездов теперешней Грузино-Имеретинской губернии: 1) Тифлискаго, 2) Горийскаго, 3) Телавскаго, 4) Сигнахскаго, 5) Елисаветполскаго, 6) Эриванкаго, 7) Нахичеванскаго и 8) Александрапольскаго. К этому последнему уезду присоединяется от уезда Ахалцихскаго участок Ахалкалакский. принадлежащие к этой губернии округи: Горских народов, Осетинский и Тушино-Пшаво-Хевсурский остаются на прежнем основании. Губернским городом остается Тифлис.
- ↑ Образование в закавказском крае эриванской губернии. Положением, утвержденным Нами в 14 декабря 1846 года (20.701), Закавказский край разделен на 4 губернии: Тифлисскую, Кутаисскую, Шемахинскую и Дербентскую. Ныне, во внимании к представлению Наместника Кавказского, рассмотревшему Кавказским Комитетом, признавая полезным и необходимым, для успешного движения дел и удобнейшего управления, образовать в Закавказском краееще новую губернию, Мы Повелеваем: 1) В состав этой, вновь учреждаемой губернии, отделить: от Тифлисской губернии уезды: Эриванский, Нахичеванский и Александрапольский, кроме участка Ахалкалакского, а от Шемахинской губернии участок Мигринский и селение Канак Шушинского уезда
- ↑ Полное собрание законов Российской империи, собрание 2-ое (1825-1881), т. XXIV, указ 23303, ст. 312
- ↑ Полное собрание законов Российской империи, собрание 2-ое (1825-1881), т. XXXIV, указ 34641, ст. 588
- ↑ Газ. «Кавказ», №81, 1860
- ↑ Газ. «Кавказ», №52, 1856
- ↑ Газ. «Кавказ», №182, 1912
- ↑ Газ. «Кавказ», №198, 1912
- ↑ Полное собрание законов Российской империи, собрание 2-ое (1825-1881), т. XLIII, указ 45491, ст. 128
- ↑ «Кавказский календарь» на 1902 год: 57-й год - Тифлис, 1901