აზიური შინაური კამეჩი
აზიური შინაური კამეჩი (ლათ. Bubalus bubalis) — წყვილჩლიქოსანი ძუძუმწოვარი ძროხისებრთა ოჯახისა. მის სამშობლოდ ითვლება ინდოსტანის ნახევარკუნძული და სამხრეთ-აღმოსავლეთი აზია. დღეს იგი ფართოდაა გავრცელებული ევროპაში, ავსტრალიაში, ჩრდილოეთ ამერიკასა და აფრიკის ზოგიერთ ქვეყანაში.[1] მორფოლოგიური და ქცევითი თავისებურებების მიხედვით განასხვავებენ შინაური კამეჩის ორ ჯგუფს: ინდურ (ანუ მდინარის) და ფილიპინურ (ანუ ჭაობის – კარაბაო);[2] პირველი გავრცელებულია ინდოსტანზე და მისგან დასავლეთით ბალკანეთამდე, ეგვიპტემდე და იტალიამდე, ხოლო მეორე ასამიდან აღმოსავლეთით — სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში მდინარე იანძიმდე.[1][3]
| აზიური შინაური კამეჩი | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||||
| მეცნიერული კლასიფიკაცია | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| ლათინური სახელი | |||||||||||||||||||
| Bubalus bubalis | |||||||||||||||||||
| დაცვის სტატუსი | |||||||||||||||||||
 IUCN 3.1 Vulnerable : 3129 | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
შინაური კამეჩის წინაპარი, სავარაუდოდ, აზიური გარეული კამეჩია (Bubalus arnee).[4] ფილოგენეტიკური კვლევების შედეგებზე დაყრდნობით, ითვლება, რომ მდინარის ტიპის კამეჩი წარმოიშვა დასავლეთ ინდოეთში და ადამიანის მიერ მოშინაურდა 6300 წლის წინ, ხოლო ჭაობის კამეჩი კონტინენტური სამხრეთ-აღმოსავლეთი აზიისგან დამოუკიდებლად წარმოიშვა და 3000-დან 7000-მდე წლის წინ მოშინაურდა.[5] შემდგომში მდინარის კამეჩი გავრცელდა დასავლეთით, ხოლო ჭაობისა — სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის დანარჩენ ნაწილში მდინარე იანძის ხეობამდე.[5][6][7]
დაახლოებით ძვ. წ. 2500 წელს მდინარე ინდის ხეობის ცივილიზაციიდან შინაური კამეჩები ვაჭრობის გზით მოხვდნენ შუამდინარეთში, დღევანდელ ერაყში, მელუხელების შუამავლობით.[8] ცნობილია აქადის მეფის მემატიანის ბეჭედი, რომელზეც გამოსახულია შინაური კამეჩის მსხვერპლად შეწირვის სცენა.[9]
მსოფლიოში აღრიცხულია 70-მდე ჯიშის 190 მილიონზე მეტი შინაური კამეჩი.[2] მათზე დამოკიდებულია იმაზე მეტი ადამიანი, ვიდრე სხვა ნებისმიერ შინაურ ცხოველზე.[10] იყენებენ გამწევ ძალად — ბრინჯის ფართობების დასამუშავებლად, მისი რძე შეიცავს მერძეული ძროხისაზე მეტ ცხიმსა და ცილებს. დიდი ზომის გაველურებული პოპულაცია XIX საუკუნის ბოლოს გაჩნდა ჩრდილოეთ ავსტრალიაში, მცირე ზომის ჯოგებია პაპუა-ახალ გვინეაში, ტუნისსა და ჩრდილო-აღმოსავლეთ არგენტინაში.[1] გაველურებული ჯოგები შეინიშნება აგრეთვე ახალ ბრიტანეთში, ახალ ირლანდიაში, დასავლეთ ახალი გვინეაში, კოლუმბიაში, გაიანაში, სურინამში, ბრაზილიასა და ურუგვაიში.[11]
ტაქსონომია
რედაქტირებაკარლ ლინემ 1758 წელს პირველმა აღწერა გვარი Bos და შინაური კამეჩი ლათინური სახელით Bos bubalis მასში მოათავსა; იგი ცნობილი იყო აზიიდან და მოშინაურებულად ითვლებოდა იტალიაში.[12] ელერმანმა და მორისონ სკოტმა თავიანთ ნაშრომში აზიური კამეჩის გარეული და შინაური ფორმები ერთ სახეობად განიხილეს,[13] მაშინ როდესაც სხვები ცალ-ცალკე ტაქსონებად მოიხსენიებ[დნ]ენ.[14] ველური და შინაური ფორმების ბინომიალური ნომენკლატურა სხვადასხვა ავტორის და ერთი ავტორის სხვადასხვა ნამუშევრის მიხედვითაც კი ბოლომდე შეუთანხმებელი და ურთიერთსაპირისპიროა.[15]
2003 წლის მარტში ზოოლოგიური ნომენკლატურის საერთაშორისო კომისიამ შეთანხმებას მიაღწია გარეული და შინაური კამეჩის სახელდებასთან დაკავშირებით და Bubalus arnee მიიჩნია ველური ფორმის შესაბამის სამეცნიერო სახელად.[16] B. bubalis კი უწინდებურად დარჩა შინაური ფორმის, ასევე მისი გაველურებული პოპულაციების აღმნიშვნელად.[17]
აღწერა
რედაქტირებამდინარის კამეჩის ტყავი შავია, თუმცა ზოგიერთი ეგზემპლარი შესაძლოა იყოს მუქი, მოცისფერო-ნაცრისფერი. ჭაობის კამეჩისა დაბადებისას რუხია, შემდგომში მოცისფრო ხდება. ზოგიერთ პოპულაციაში შეიმჩნევა ალბინიზმის შემთხვევები. მდინარის კამეჩებს შედარებით გრძელი სახე, მცირე გარშემოწერილობა და გრძელი კიდურები აქვთ. მათი ზურგის ქედი უფრო უკან გადადის და თანდათან ვიწროვდება. რქები ეზრდებათ ქვემო და უკანა მიმართულებით, შემდეგ კი სპირალურად იხვევა ზევით. ჭაობის კამეჩები მასიურები და ჯმუხები არიან; ტანი მოკლე, ხოლო მუცელი დიდია. შუბლი ბრტყელი, თვალები გამოწეული, სახე მოკლე, დინგი ფართო. კისერი შედარებით გრძელია, მინდაო და გავა ამოზნექილი. ზურგის ქედი უკან გადადის და მკვეთრად მთავრდება გულმკერდის ბოლოსკენ. რქები ეზრდება გარე მიმართულებით და ნახევარწრის ფორმაზე იღუნება, თუმცა მეტნაკლებად შუბლის სიბრტყეზე რჩება. კუდი მოკლეა, აღწევს კოჭის სახსრამდე. ტანის ზომა და რქების ფორმა ჯიშის მიხედვით ძლიერ ცვალებადია. სიმაღლე მინდაოში კუროკამეჩის შემთხვევაში საშუალოდ 129–133 სმ-ია, ფურკამეჩისაში — 120–127 სმ, თუმცა მსხვილი ინდივიდები 160 სმ-მდეც აღწევენ.[18] სხეულის სიგრძე ჩვეულებრივ 240–300 სმ-ია, 60–100 სმ-იანი კუდით. მასა მერყეობს 300-დან 500 კგ-მდე, თუმცა აღრიცხულია 1100 კგ-ზე უფრო დიდი მასის მქონე კამეჩებიც.[1]
ჭაობის კამეჩს 48 ქრომოსომა აქვს, მდინარისას — 50. ისინი ძნელად ჯვარდებიან, მაგრამ ნაყოფიერი შთამომავლობის მოცემა შეუძლიათ. კამეჩისა და მსხვილი რქოსანი საქონლის ჰიბრიდები აღრიცხული არ არის, თუმცა ასეთი ჰიბრიდების ემბრიონები ლაბორატორიულ ექსპერიმენტებში სიმწიფეს აღწევენ, ოღონდ უფრო ნელი ტემპებით, ვიდრე არაჰიბრიდების შემთხვევაში.[19]
კამეჩის ფაშვი სხვა მცოხნელი ძუძუმწოვრების ფაშვისაგან განსხვავებულია. შეიცავს ბაქტერიების უფრო დიდ პოპულაციას, განსაკუთრებით ცელულოზის ბაქტერიებს, დაბალ უმარტივესებს და უმაღლესი სოკოების ზოოსპორებს. ამას გარდა, აღმოჩენილია ამიაკის, აზოტისა და pH-ის უფრო მაღალი შემცველობა მსხვილ რქოსან საქონელთან შედარებით.[20]
ლიტერატურა
რედაქტირება- Clutton-Brock, J. 1999. A Natural History of Domesticated Mammals. Cambridge UK : Cambridge University Press. ISBN 0-521-63495-4.
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Cockrill, W. R. (1977). The water buffalo. Rome: Animal Production and Health Series No. 4. Food and Agriculture Organization of the United Nations. ციტირების თარიღი: 2021-09-02. დაარქივებული 2013-06-16 საიტზე Wayback Machine.
- ↑ 2.0 2.1 გოგოლი გ., კამეჩი // ენციკლოპედია „საქართველო“, ტ. 4, თბ., 2018. — გვ. 507.
- ↑ (1974) რედ. Cockrill, W. R.: The husbandry and health of the domestic buffalo. Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations.
- ↑ Lau, C. H.; Drinkwater, R. D.; Yusoff, K.; Tan, S. G.; Hetzel, D. J. S.; Barker, J. S. F. (1998). „Genetic diversity of Asian water buffalo (Bubalus bubalis): mitochondrial DNA D-loop and cytochrome b sequence variation“ (PDF). Animal Genetics. 29 (4): 253–264. doi:10.1046/j.1365-2052.1998.00309.x. PMID 9745663.
- ↑ 5.0 5.1 Zhang, Y.; Colli, L. & Barker, J. S. F. (2020). „Asian water buffalo: domestication, history and genetics“. Animal Genetics. 51 (2): 177–191. doi:10.1111/age.12911. PMID 31967365.
- ↑ Liu, Li; Chen, Xingcan; Jiang Leping (2004). „A study of Neolithic water buffalo remains from Zhejiang, China“. Indo-Pacific Prehistory Association Bulletin. 24 (Taipei Papers 2): 113–120.
- ↑ Yang, Dongya Y.; Liu, Li; Chen, Xingcan; Speller, Camilla F. (October 2008). „Wild or domesticated: DNA analysis of ancient water buffalo remains from north China“. Journal of Archaeological Science. 35 (10): 2778–2785. Bibcode:2008JArSc..35.2778Y. doi:10.1016/j.jas.2008.05.010.
- ↑ McIntosh, J. (2008). The Ancient Indus Valley: New Perspectives. Santa Barabara: ABC-CLIO. ISBN 9781576079072.
- ↑ Khan, G., Church, S. K., Harding, R., Lunde, P., McIntosh, J., Stone, C. (2011). The First Civilizations in Contact: Mesopotamia and the Indus დაარქივებული 2019-04-03 საიტზე Wayback Machine. . The Civilizations in Contact Project, Faculty of Asian and Middle Eastern Studies, University of Cambridge.
- ↑ Scherf, B. D. (2000). World watch list for domestic animal diversity. Third edition. Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome.
- ↑ Long, J. L. (2003). Introduced Mammals of the World: Their History, Distribution and Influence. Collingwood, Australia: Csiro Publishing. ISBN 9780643099166.
- ↑ Linnaeus, C. (1758). „Bos Bubalis“, Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, 10, Holmiae: Laurentii Salvii, გვ. 72.
- ↑ (1966) „Genus Bubalus H. Smith, 1827“, Checklist of Palaearctic and Indian mammals 1758 to 1946, Second, London: British Museum of Natural History, გვ. 383–384.
- ↑ (1987) A World List of Mammalian Species, Second, London: British Natural History Museum. ISBN 0565009885.
- ↑ Groves, C. P. (1971). „Request for a declaration modifying Article 1 so as to exclude names proposed for domestic animals from Zoological Nomenclature“. Bulletin of Zoological Nomenclature. 27: 269–272. doi:10.5962/bhl.part.29464.
- ↑ International Commission on Zoological Nomenclature (2003). „Opinion 2027 (Case 3010). Usage of 17 specific names based on wild species which are predated by or contemporary with those based on domestic animals (Lepidoptera, Osteichthyes, Mammalia): conserved“. Bulletin of Zoological Nomenclature. 60: 81–84.
- ↑ Gentry, A.; Clutton-Brock, J. & Groves, C. P. (2004). „The naming of wild animal species and their domestic derivatives“ (PDF). Journal of Archaeological Science. 31 (5): 645–651. doi:10.1016/j.jas.2003.10.006. დაარქივებულია ორიგინალიდან (PDF) — 10 May 2012.
- ↑ de Melo, B.A.; Nascimento, I.D.M.; Santos, L.T.A.D.; de Lima, L.G.; de Araújo, F.C.T.; Rios, R.R.S.; Couto, A.D.G. & Fraga, A.B. (2018). „Body morphometric measurements in Murrah crossbred buffaloes (Bubalus bubalis)“. Journal of Applied Animal Research. 46 (1): 1307–1312. doi:10.1080/09712119.2018.1502669. S2CID 91784677.
- ↑ Kochhar, H. P.; Rao, K. B.; Luciano, A. M.; Totey, S. M.; Gandolfi, F.; Basrur, P. K.; King, W. A. (2002). „In vitro production of cattle-water buffalo (Bos taurus - Bubalus bubalis) hybrid embryos“. Zygote. 102 (2): 155–162. doi:10.1017/S0967199402002216. PMID 12056456. S2CID 9950985.
- ↑ Wanapat, M.. (2001)Swamp buffalo rumen ecology and its manipulation. Proceedings Buffalo Workshop. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-07-13. ციტირების თარიღი: 2021-09-02.