ვიკიპედია

თურქეთის საკონსტიტუციო რეფერენდუმი (2017)

საკონსტიტუციო რეფერენდუმი თურქეთში, გაიმართა 2017 წლის 16 აპრილს, კვირა დღეს.[1] ამომრჩევლებს ხმა უნდა მიეცათ თურქეთის კონსტიტუციაში შემოთავაზებულ 18 ცვლილებას. ცვლილებები შემოსთავაზა მმართველმა სამართლიანობისა და განვითარების პარტიამ და მისმა დამფუძნებელმა, პრეზიდენტმა ერდოღანმა, რომელიც შეთანხმდა ოპოზიციურ ნაციონალისტური მოძრაობის პარტიასთან (ნმპ). ცვლილებები მოიცავს ქვეყნის საპარლამენტო სისტემიდან საპრეზიდენტოზე გადასვლას, პრემიერ-მინისტრის თანამდებობის გაუქმდებას, ასევე საპარლამენტო მანდატთა რაოდენობის 550-დან 600-მდე გაზრდას და თურქეთის უზენაესი სასამართლოსა და პროკურორების კოლეგიის (HSYK) რეფორმირებას.

თურქეთის საკონსტიტუციო რეფერენდუმი (2017)
რეფერენდუმი, თურქეთის კონსტიტუციაში 18 შემოთავაზებული ცვლილებების დამტკიცების შესახებ.
მდებარეობა თურქეთის დროშა თურქეთი და საზღვარგარეთი
თარიღი 16 აპრილი, 2017 (2017-04-16) (კვირა)
შედეგები
ხმები %
დიახ 25 157 025 &&&&&&&&&&&&&051.41000051,41%
არა 23 777 091 &&&&&&&&&&&&&048.59000048,59%
შედეგები პროვინციების მიხედვით
  დიახ —   არა

თავდაპირველად საკონსტიტუციო რეფორმაზე საუბარი სგპ-მ, 2011 წლის არჩევნების გამარჯვების შემდეგ დაიწყო, მაგრამ პარლამენტში საკონსტიტუციო კომიტეტის შექმნაზე კონსენსუს ვერ მიაღწიეს, რაც ოპოზიციური პარტიების ბოიკოტის შედეგად მოხდა. 2014 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ, სადაც რეჯეფ თაიფ ერდოღანი პრეზიდენტი გახდა, საკონსტიტუციო რეფორმის აუცილებლობა გაიზარდა, ხოლო 2015 წლის ორივე არჩევნებზე სგპ-ს წინაპირობა ამ ცვლილების შესრულება იყო. 2016 წლის 24 მაისს, პრემიერ-მინისტრის პოსტზე აჰმეთ დავუთოღლუ ბინალი ილდირიმმა შეცვალა, როდესაც დავუთოღლუ გადადგა, სავარაუდოდ, იმის გამო, რომ მას უთანხმოება მოუვიდა ერდოღანთან საკონსტიტუციო ცვლილებებთან დაკავშირებით, რომელიც შეამცირებს უფლებამოსილებას ან საერთოდ გააუქმებს პრემიერ-მინისტრის თანამდებობას. 2015 წლის ოქტომბერში, ოპოზიციურმა პარტია ნმპ-მ, რომელიც ისტორიულად ეწინააღმდეგებოდა აღმასრულებელი ხელისუფლების სათავეში პრეზიდენტის მოქცევას, მთავრობას მოუწოდა, რომ ისინი საკონსტიტუციო ცვლილებების პაკეტი პარლამენტს წარუდგინონ, ხოლო პარტიის ლიდერი დევლეთ ბაჰჩელი განაცხადა, რომ ითანამშრომლებს ცვლილებების შემუშავების პროცესში სგპ-სთან. ერთი თვის შემდეგ, 8 დეკემბერს სგპ-მ და ნმპ-მ მიაღწიეს შეთანხმებას ახალ კონსტიტუციასთან დაკავშირებით და დაიწყეს მოლაპარაკებები, საპარლამენტო პროწესისა და რეფერენდუმის შესახებ.

2017 წლის 20 იანვარს, პარლამენტმა კენჭი უყარა შემოთავაზებულ ცვლილებების, სადაც რეფერენდუმისთვის საჭირო 330 ხმის ნაცვლად 339 ხმა მოგროვდა. ამის საპასუხოდ, მთავარმა ოპოზიციურმა პარტიამ, სახალხო რესპუბლიკურმა პარტიამ (სრპ) განაცხადა, რომ ისინი შეეცდებიან გააუქმონ საპარლამენტო კენჭისყრა, საკონსტიტუციო სასამართლოს მეშვეობით, იმ მოტივით, რომ ხმის მიცემის დროს იყო დარღვევები, როგორიცაა ღია კენჭისყრა და დეპუტატების დაშინება კენჭისყრის პროცესში. თებერვალში, პრეზიდენტმა ერდოღანმა განაცხადა, რომ რეფერენდუმი ჩატარდება 2017 წლის 16 აპრილს.

წინარეისტორია

რედაქტირება

პირველად საპრეზიდენტო სისტემაზე გადასვლა, 2005 წელს, იუსტიციის ყოფილმა მინისტრმა, ჯემილ ჩიჩექმა შემოსთავაზა, ვისაც მხარი მაშინდელმა პრემიერ-მინისტრმა ერდოღანმა დაუჭირა.[2] მას შემდეგ, საპრეზიდენტო სისტემას უკვე ღიად უჭერდნენ მხარს სგპ-ს ლიდერები, „ახალი კონსტიტუციის“ იდეასთან ერთად. სგპ-ს ვიცე-პრეზიდენტმა, ჰაიათი იაზიჯიმ, რეფერენდუმის ჩატარების თარიღად, 2017 წლის აპრილი შესთავაზა.[3]

საკონსტიტუციო ცვლილებები

რედაქტირება

პირველადი ინიციატივები

რედაქტირება

2016 წლის 10 დეკემბერს, სგპ-მ და ნმპ-მ ერთობლივად შემოსთავაზეს 21 ცვლილება კონსტიტუციაში და დაიწყეს ხელმოწერების შეგროვება დეპუტატებისგან, რომ დაეწყოთ საპარლამენტო პროცედურები რეფერენდუმისთვის. საკონსტიტუციო კომისიის სხდომის შემდეგ, ცვლილებებიდან 3 წინადადება ამოიღეს, შესაბამისად, დარჩა 18 ცვლილება.

შემოთავაზებული ცვლილებების აღწერა
ცვლილება № მუხლი ცვლილების აღწერა
1 მუხლი 9 სასამართლო ვალდებულია იყოს მიუკერძოებული.
2 მუხლი 75 პარლამენტის წევრების 550-დან 600-მდე გაზრდა.
3 მუხლი 76 პარლამენტის წევრად გახდომის ასაკობრივი ცენზი 25-დან 18 წლამდე შემცირება, ხოლო სამხედრო სავალდებულო სამსახურის გავლის აუცილებლობა ამოიღეს. პირი, რომელსაც აქვს კავშირი სამხედრო სტრუქტურასთან, არ აქვს უფლება არჩეული იყოს.
4 მუხლი 77 პარლამენტის ვადა ოთხიდან ხუთ წლამდე გაიზარდა. საპარლამენტო და საპრეზიდენტო არჩევნები ჩატარდება ყოველ ხუთ წელიწადში ერთ და იმავე დღეს. თუ საპრეზიდენტო არჩევნებში კანდიდატმა ვერ გაიმარჯვა პირველ ტურში უბრალო უმრავლესობით, უნდა ჩატარდეს მეორე ტური.
5 მუხლი 87 პარლამენტის უფლებამოსილებებაა დეტალურად შეისწავლოს მინისტრების საქმიანობა და მოითხოვოს მთავრობისგან მისი საქმიანობის ანგარიში, აგრეთვე უქმდება მინისტრების ბრძანებულების გამოცემის უფლება რაიმე საკითხზე.
6 მუხლი 98 ახლა პარლამენტს შეუძლია შეამოწმოს მთავრობა და ვიცე პრეზიდენტი: საპარლამენტო გამოკვლევით, საპარლამენტო გამოძიებით, საჯარო დისკუსიით და წერილობითი შეკითხვით. ვიცე პრეზიდენტი ვალდებულია წერილობით შეკითხვას 15 დღის განმავლობაში უპასუხოს.
7 მუხლი 101 პრეზიდენტობის კანდიდატს, რომ მონაწილეობა მიიღო არჩევნებში, მხარი უნდა დაუჭიროს ერთმა ან მეტმა პარტიამ, რომელიც ბოლო საპარლამენტო არჩევნებში მოიპოვა 5% ან მეტი ხმა, ასევე საჭიროა 100000 ამომრჩევლის ხელმოწერა. არჩეულ პრეზიდენტს, შეუძლია შეინარჩუნოს პარტიული კუთვნილება, თუ რომელიმე პარტიის წევრია.
8 მუხლი 104 პრეზიდენტი ხდება, როგორც სახელმწიფოს, ისე მთავრობის მეთაური. მას გააჩნია ძალა, დანიშნოს მინისტრები და ვიცე-პრეზიდენტი. პრეზიდენტს შეუძლია გასცეს აღმასრულებელი განკარგულებები. თუ პარლამენტმა იგივე აღმასრულებელი განკარგულება გამოსცა, მაშინ პრეზიდებტის განკარგულება ბათილად ცხადდება.
9 მუხლი 105 საპარლამენტო გამოძიება, რომელიც ეხება პრეზიდენტის მიერ შესაძლო ჩადენილ დანაშაულებს, შეიძლება დაიწყოს პარლამენტს 3/5 ხმით. გამოძიების დასრულების შემდეგ, პარლამენტს შეუძლია დაადანაშაულოს პრეზიდენტი წევრთა 2/3 ხმით.
10 მუხლი 106 პრეზიდენტს შეუძლია დანიშნოს ერთი ან მეტი ვიცე-პრეზიდენტი. იმ შემთხვევაში, თუ პრეზიდენტის თანამდებობა ვაკანტურია, მაშინ ახალი საპრეზიდენტო არჩევნები უნდა ჩატარდეს 45 დღის განმავლობაში. თუ საპარლამენტო არჩევნებამდე ერთ წელზე ნაკლები დროა დარჩენილი, მაშინ საპარლამენტო და საპრეზიდენტო არჩევნები ერთდროულად ტარდება. იმ შემთხვევაში, თუ პარლამენტის ვადის ამოწურვამდე ერთ წელზე მეტი აქვს დარჩენილი, მაშინ ახლად არჩეული პრეზიდენტი საპარლამენტო ვადის ამოწურვამდე მუშაობს, რის შემდეგაც ორივე, საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნები ტარდება. მას არ თვლიან პრეზიდენტის მეორე ვადათ. საპარლამენტო გამოძიება, რომელიც ეხება ვიცე-პრეზიდენტების და მინისტრების მიერ ჩადენილი დანაშაულების შესახებ, შეიძლება დაიწყოს პარლამენტს 3/5 ხმით. გამოძიების დასრულების შემდეგ, პარლამენტს შეუძლია დაადანაშაულოს ვიცე-პრეზიდენტები და მინისტრები, დეპუტატთა 2/3 ხმით. ბრალის დამტკიცების შემთხვევაში, ვიცე-პრეზიდენტი ან მინისტრი, ტოვებს თანამდებობას. თუ პარლამენტის წევრი დაინიშნა მინისტრად ან ვიცე-პრეზიდენტად, მათი საპარლამენტო მანდატი წყდება.
11 მუხლი 116 პრეზიდენტი და პარლამენტის 5/3 შეუძლია გადაწყვიტოს არჩევნების განახლება. ამ შემთხვევაში, საკანონმდობლო ორგანო იშლება.
12 მუხლი 119 საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების უფლება ენიჭება პრეზიდენტს, ხოლო ძალაში შედის პარლამენტის დამთკიცების შემდეგ. საგანგებო მდგომარეობა შეიძლება გაგრძელდეს ოთხ თვემდე, ხოლო საომარ მდგომარეობაში, საგანგებო მდგომარეობა ვადა განუსაზღვრელია. ამ დროს, პრეზიდენტის მიერ გაცემული ყველა ბრძანებას სჭირდება პარლამენტის დამთკიცება.
13 მუხლი 142 სამხედრო სასამართლოები უქმდება. მათი განახლება შესაძლებელია, როდესაც ომის დროს ჯარისკაცების მიერ ჩადენილი დანაშაულებია გამოსაძიებელი.
14 მუხლი 159 მოსამართლეთა და პროკურორთა უმაღლესი საბჭო გადაირქმევა „მოსამართლეთა და პროკურორთა საბჭოთ“, წევრების რაოდენობა მცირდება 22-დან 13-მდე, დეპარტამენტები მცირდება 3-დან 2-მდე. 4 წევრს ნიშნავს პრეზიდენტი, 7 ნიშნავს პარლამენტი. მოსამართლეთა და პროკურორთა უმაღლესი საბჭოს (HSYK) წევრობის კანდიდატმა უნდა მიიღოს პარლამენტის 2/3 (400) წევრის ხმა პირველ ტურში და 3/5 (360) წევრის ხმა მეორე ტურში, რომ გახდეს საბჭოს წევრი. (სხვა 2 წევრი არის იუსტიციის მინისტრი და იუსტიციის მინისტრის მოადგილე, რომელიც უცვლელია)
15 მუხლი 161 პრეზიდენტი წარადგენს ბიუჯეტს პარლამენტს, ახალი საფინანსო წლამდე 75 დღით ადრე. პარლამენტის წევრებს არ შეუძლიათ შეიტანონ ცვლილებები სახელმწიფო ხარჯების ნაწილში. თუ ბიუჯეტი ვერ დამტკიცდა, მაშინ დროებითი ბიუჯეტი იქნება შემოთავაზებული. თუ დროებითი ბიუჯეტიც ვერ დატკიცდა, წინა წლის ბიუჯეტი იქნება გამოყენებული, წინა წლის მონაცემებით.
16 რამდენიმე მუხლი კონსტიტუციის რამდენიმე მუხლის ადაპტაცია, რომელიც მინისტრთა კაბინეტის უფლებამოსილებას გადასცემს პრეზიდენტს.
17 დროებითი მუხლი 21 მომავალი საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნები გაიმართება 2019 წლის 3 ნოემბერს. თუ პარლამენტმა გადაწყვიტა ვადამდელი არჩევნები, მაშინ ორივე არჩევნები გაიმართება იმავე დღეს. მოსამართლეთა და პროკურორთა საბჭოს არჩევნების გაიმართება ამ კანონის მიღებიდან 30 დღის განმავლობაში. სამხედრო სასამართლოები გაუქმდა მას შემდეგ, რაც ეს კანონი ძალაში შევა.
18 რამდენიმე მუხლი ცვლილებები (2, 4 და 7) ძალაში შევა მას შემდეგ, რაც ჩატარდება ახალი არჩევნები, ხოლო სხვა ცვლილებები (გარდა დროებითი მუხლისა) ძალაში შევა ახლად არჩეული პრეზიდენტის ფიცის დადების მომენტიდან. უქმდება ის მუხლი, რომელიც კრძალავს არჩეულ პრეზიდენტს პოლიტიკური პარტიის წევრობას.

საკონსტიტუციო კომისია

რედაქტირება
 
სგპ გადასცემს პარლამენტის თავმკდომარეს ისმაილ ქაჰრამანს, საკონსტიტუციო ცვლილებების პაკეტს. 2016 წლის დეკემბერი
 
საკონსტიტუციო კომისიის სხდომა

მას შემდეგ, რაც ცვლილებებს სგპ-ს 316 პარლამენტის წევრმა ხელი მოაწერა, 21 შემოთავაზებული ცვლილება წარედგინა პარლამენტის თავმჯდომარეს, რომელიც შემდეგ გადაეცა საპარლამენტო საკონსტიტუციო კომისიას.[4] საპარლამენტო საკონსტიტუციო კომისია, რომელსაც სგპ-ს დეპუტატი მუსტაფა შენთოფი ხელმძღვანელობდა, დაიწყო ცვლილებების განხილვა 2016 წლის დეკემბერში, რომელიც 2017 წლის იანვრისთვის იყო დაგეგმილი. საკონსტიტუციო კომისია შეიქმნა 25 წევრის შემადგენლობით, სადაც 15 წევრი სგპ-დან, 5 წევრი სრპ-დან, 3 წევრი ხდპ-დან და 2 წევრი ნმპ-დან იყო წარმოდგენილი, პარლამენტის შემადგენლობის შესაბამისად. იქიდან გამომდინარე, რომ კომისიის წევრთა უმრავლესობას სგპ-ს დეპუტატები წარმოადგენდნენ, ამიტომ არ იყო მოსალოდნელი მინიმალური მოულოდნელი მოვლენებიც კი, შესწავლის ეტაფზე.[5] დებატები კომისიის სხდომებზე წხარე იყო, დეპუტატებს შორის მცირე შეხლა-შემოხლაც მოხდა.[6]

საკონსტიტუციო კომისიას უფლება აქვს შეცვალოს ან უარყოს შემოთავაზებული ცვლიბება, სანამ პლენარულ სხდომაზე კენჭისყრაზე გავა. კომისიამ უმნიშვნელო ცვლილებები შეიტანა მრავალრიცხოვან წინადადებებში, როგორიცაა მოსამართლეთა და პროკურორთა უზენაესი საბჭოს წევრების 12-დან 13-მდე გაზრდას ეხებოდა.[7] კომისიამ არ დააკმაყოფილა სამი ცვლილება შემოთავაზებული 21-დან, რაც საკონსტიტუციო პაკეტი 21-დან 18-მდე შეამცირა. მე-5 ცვლილება, რომელიც სარეზერვო დეპუტატების მიერ, საპარლამენტო ადგილების დაკავებას გულისხმობდა, არჩევნებს შორის დროში, უარყვეს.[8] სგპ-მ წევრბმა შეეწინააღმდეგეს სარეზერვო დეპუტატების ინიციატივას იმ მიზეზით, რომ ეს ემუქრება უსაფრთხოების ზომებს.[9] მე-15 ცვლილება, რომელიც პრეზიდენტს უფლებას აძლევდა, სამოქალაქო და სახელმწიფო ინსტიტუტების სტრუქტურირებას აღმასრულებელი განკარგულებებით, ასევე არ დაკმაყოფილდა.[10] ერთი დღის შემდეგ, 29 დეკემბერს, 14 ცვლილება, რომელიც პრეზიდენტს უფლებას აძლევდა, უფროსი ბიუროკრატიული მოხელეების დანიშვნას, აგრეთვე არ დაკმაყოფილდა.

კომისიამ დაასრულა დამტკიცების პროცესი 30 დეკემბერს, სადაც ჯამში 21 ცვლილებიდან 3 უარყო.[11]

საპარლამენტო კომისიის შედეგები
ცვლილება 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
შედეგი  Y  Y  Y  Y  N  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  Y  N  N  Y  Y  Y  Y  Y  Y

საპარლამენტო კენჭისყრა

რედაქტირება
 
დეპუტატები ხმის მიცემის დროს, იანვარი 2017

ცვლილებებზე საკონსტიტუციო კომისიის მსჯელობის შემდეგ, ცვლილებათა პაკეტის 18 მუხლი რატიფიცირებისთვის პლენარულ სხდომაზე გავიდა. საკონსტიტუციო ცვლილებების რეფერენდუმზე გატანისთვის პარლამენტის 3/5 (330) ხმაა საჭიროა, ხოლო პირდაპირ რატიფიზირებისთვის 2/3 (367) ხმაა საჭირო. კენჭისყრამდე, სგპ-ს წარმომადგენლები აცხადებდნენ, რომ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ცვლილებები 367 დეპუტატის ხმას მიიღებს, მთავრობა არ მოახდენს ცვლილებების რატიფიცირებას რეფერენდუმის გარეშე.

პარლამენტმა ხმა მისცა თითოეულ 18 წინადადებებას ცალკე, ორ ტურად. პირველი რაუნდი გათვლილი იყო იმისთვის, შეაგროვებს თუ არა ცვლილებები საკმარის მხარდაჭერას. მეორე ტურში, პარტიებს აღარ ჰქონდათ ცვლილებების შეტანის უფლება. საბოლოო კენჭისყრაზე, ცვლილებემა 330 ხმა მოაგროვა, რომელიც საკმარისია რეფერენდუმზე გასატანად.[12]

პარლამენტის 550 წევრიდან, ხმის მიცემის უფლება 537 წევრს ჰქონდა. ხდპ-ს 11 დეპუტატი დაპატიმრებულია ტერორიზმის ბრალდებით, რომლებიც ვერ მიიღეს მონაწილეობა კენჭისყრაში, ხოლო დარჩენილმა 48 დეპუტატმა, ბოიკოტი გამოუცხადა კენჭისყრას.[13] პარლამენტის თავმჯდომარე ისმაილ ქაჰრამანი, კენჭისყრის დროს ცუდად გახდა და საავადმყოფოში გადაიყვანეს, ხოლო სხდომა სგპ-ს ვიცე-სპიკერმა, აჰმეთ აიდინმა გაუძღო.

ხმის მიცემის უფლების მქონე 537 დეპუტატიდან, სგპ-ს 315 წევრი, სრპ-ს 133 წევრი, ნმპ-ს 39 წევრი, ხდპ-ს 48 და 2 დამოუკიდებელი წევრი იყო. ნმპ-ს 39 დეპუტატიდან, 6 წევრმა ღიად განაცხადა, რომ ისინი ხმას ცვლილებების წინააღმდეგ გამოიყენებენ, რის გამოც დეპუტატდა საერთო რაოდენობა, რომელიც ხმას სავარაუდოდ ცვლილებების სასარგებლოდ გამოიყენებენ, 348 დეპუტატი შეადგინა. სრპ-ს 133 დეპუტატი და ორი დამოუკიდებელი დეპუტატი, აილინ ნაზლიაქა და იუმით იოზდაღი, ხმა ცვლილებების საწინააღმდეგ გამოიყენეს, ხოლო ხდპ-მ ბოიკოტი გამოუცხადა.

ხმათა თეორიული განაწილება პარტიების მიხედვით
პარტია ლიდერი პარტიის პოზიცია წევრთა რაოდენობა ხმის მიცემის უფლება დიახ არა გრაფიკული წარმომადგენლობა
სგპ სამართლიანობისა და განვითარების პარტია ბინალი ილდირიმი  Y დიახ 317 315 315 0  
სრპ სახალხო რესპუბლიკური პარტია ქემალ ქილიჩდაროღლუ  N არა 133 133 0 133
ნმპ ნაციონალისტური მოძრაობის პარტია დევლეთ ბაჰჩელი  Y დიახ 39 39 33 6
ხდპ ხალხების დემოკრატიული პარტია სელაჰათინ დემირთაში / ფიგენ იუქსექდაღი  N არა 59 48
ბოიკოტი
დამოუკიდებელი  N No (ორივე) 2 2 0 2 დეპუტატები პარტიის ფერებში. შავი ფერით აღნიშნული დეპუტატები არ დაუშვეს ხმის მიცემის პროცესზე
ჯამში 550 537 348 141  Y რეფერენდუმი

საპარლამენტო კენჭისყრა 9 იანვარს დაიწყო და პირველი ტური 15 იანვარს დასრულდა. ამავე დროს. ოპოზიციონერი პოლიტიკოსები ხმების გაყალბების ბრალდება წამოაყენეს.[14] ხმის მიცემის პროცესში დაფიქსირდა მრავალი დარღვევა, მაგალითად, სრპ-ს წევრები გადაიღეს, თუ როგორ სგპ-ს დეპუტატები ღიად აძლევენ ხმას ან აშინებენ გაურკვეველ დეპუტატებს „დიახ“ ხმის მიცემისთვის.[15][16] ვიდეო მასალაში მოხცდა ჯანდაცვის მინისტრი რეჯეფ აქდაღიც, რომელიც ღიად აძლევდა ხმას, რაც კონსტიტუციის მიხედვით არ არის ნებადართული, შემდგომში მან აღიარა ჩადენილი დანაშაული.[17] სგპ-ს დეპუტატებმა გამოეხმაურნენ მათი გადაღების მცდელობას მტრულად, ზოგჯერ ეს მცდელობა ჩხუბში გადადიოდა.[18] ერთ-ერთი განცხადების თანახმად, სრპ-ს წევრს ფათმა კაპლან ჰიურიეთს, თითქოს სგპ-ს საპარლამენტო ჯგუფის ლიდერი მუსტაფა ელითაში ახშობდა, მას შემდეგ, რაც ის გადაიღო, თუ როგორ ელითაში და პრემიერ-მინისტრი ბინალი ილდირიმი, ხმას ღიად აძლევდა.[19] შედეგად, რამდენიმე დეპუტატი საავადმყოფოში გადაიყვანეს, ხოლო პოდიუმი, სადაც დეპუტატები სიტყვით გამოდიოდნენ, გადაიყვანეს სხვა ადგილას და €15,000 ღირებულების მიკროფონები კი დაიკარგა.[20] მეორე ტური 20 იანვარს დასრულდა, სადაც ყველა შემოთავაზებული ცვლილებება დამტკიცდა. საბოლოოდ, ცვლილებები დამტკიცდა 339 ხმით, რაც რეფერენდუმისთვის საჭირო 330 ხმას, 9 ხმით აღემატებოდა.

კენჭისყრა მუხლების მიხედვით

რედაქტირება
ცვლილება საკითხი პირველი ტური მეორე ტური შედეგი
დეპუტატთა აქტივობა დიახ არა სხვა დეპუტატთა აქტივობა დიახ არა სხვა
ხმის მიცემის პროცესის დაწყება 480 338 134 3
1 სასამართლოს ნეიტრალიტეტი 484 347 132 5 486 345 140 1  Y
2 პარლამენტის წევრთა რაოდენობის 550-დან 600-მდე გაზრდა 480 343 133 3 485 342 139 4  Y
3 კანდიდატის მონაწილეობის უფლება საპარლამენტო არჩევნებზე 485 341 139 5 486 342 137 6  Y
4 ყოველ ხუთ წელიწადში საპარლამენტო და საპრეზიდენტო არჩევნების ჩატარება 486 343 139 4 486 342 138 6  Y
5 პარლამენტის უფლებამოსილება და მოვალეობა 354 343 7 4 486 342 140 4  Y
6 პარლამენტის აუდიტის ორგანოები 483 343 137 3 485 342 138 5  Y
7 პრეზიდენტის არჩევნები 482 340 136 6 484 340 136 8  Y
8 პრეზიდენტის მოვალეობები 481 340 135 6 483 339 138 6  Y
9 პრეზიდენტის სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა 485 343 137 5 483 341 137 5  Y
10 ვიცე-პრეზიდენტი და მინისტრები 483 343 135 5 481 340 136 5  Y
11 არჩევნების განახლება 483 341 134 8 481 342 135 4  Y
12 საგანგებო მდგომარეობა 482 344 133 5 484 342 138 4  Y
13 სამხედრო სასამართლოების გაუქმება 482 343 133 6 484 343 136 5  Y
14 მოსამართლეებისა და პროკურორების უმაღლესი საბჭო 483 341 133 9 487 342 139 6  Y
15 ბიუჯეტის რეგულირება 483 341 134 8 486 342 141 3  Y
16 სხვა მუხლების მიღება 482 341 134 7 486 342 141 3  Y
17 დროებითი მუხლი ახალ სისტემაზე გადასვლისთვის 484 342 135 7 485 341 139 5  Y
18 პრეზიდენტს შეუძლია პარტიული კუთვნილება დაიტოვოს 481 344 131 6 488 343 142 3  Y
ცვლილებები მიიღეს (330 რეფერენდუმი, 367 პირდაპირი ამოქმედება) 488 339 142 7  Y

სგპ-ს რამდენიმე დეპუტატმა ღიად დაუჭირა მხარი ცვლილებებს, რაც არღვევს საკონსტიტუციო მოთხოვნას, ფარული კენჭისყრის თაობაზე.[21]

რეაქცია

რედაქტირება

უარყოფითი რეაქცია

რედაქტირება
 
ნმპ-ს დეპუტატები ოზჯან იენიჩერი, იუმით იოზდაღი და იუსუფ ჰალჩოღლუ, აცხადებს მათ პოზიციას, საკონსტიტუციო ცვლილებებთან დაკავშირებით
 
სრპ-ს საპარლამენტო ჯგუფის ლიდერი იოზგიურ იოზელი აცხადებს მისი პარტიის პოზიციას
 
სრპ-ს წევრი შენალ სარიჰანი, კითხულობს პრეს-რელიზს საკონსტიტუციო ცვლილებების წინააღმდეგ

ცვლილებები გააკრიტიკის ოპოზიციურმა პარტიებმა და არასამთავრობო ორგანიზაციებმა, სადაც განსაკუთრებული კრიტიკა დაიმსახურა ძალაუფლების განაწილების და საპარლამენტო ანგარიშვალდებულების გაუქმებამ. საკონსტიტუციო სამართლის ექსპერტებმა, როგორიცაა ქემალ გიოზლერი და იბრაჰიმ ქაბაოღლუ, განაცხადა, რომ ცვლილებები გამოიწვევს პარლამენტის უძლურობას, ხოლო პრეზიდენტს ექნება კონტროლი აღმასრულებელ, საკანონმდებლო და სასამართლო სისტემაზე.[22][23] 4 დეკემბერს, „ათათურქის მეაზროვნე ასოციაცია“ (ADD), „თანამედროვე ცხოვრების მხარდაჭერთა ასოციაცია“ (ÇYDD) და „მევაჭრეთა პროფკავშირების გაერთიანებამ“, ანკარაში აქცია გამართა, სადაც მოუწოდეს აღმასრულებელი საპრეზიდენტო სისტემაზე გადასვლაზე უარისკენ, იმ მიზეზით, რომ ეს სისტემა ემუქრება მართლმსაჯულების დამოუკიდებლობასა და სეკულარულ დემოკრატიულ ღირებულებებს.[24]

თავდაპირველად სრპ-მ არაერთგვარი პოზიცია დაიკავა ცვლილებების მიმართ, რომელიც უკვე დიდი ხანია აკრიტიკებდა სგპ-ს საკონსტიტუციო გეგმებს. მას შემდეგ, რაც წინადადებები საჯარო გახდა და 10 დეკემბერს წარადგინეს პარლამენტში, პრემიერ-მინისტრმა ბინალი ილდირიმმა განაცხადა, რომ სრპ დათანხმდა ხუთ შემოთავაზებულ ცვლილებას.[25] თუმცა, სრპ-მ რეაქცია ნეგატიური იყო, ხოლო პარტიის ლიდერის მოადგილმ, სელინ საიეკ ბიოქემ განაცხადა, რომ ცვლილებები არსებითად „სულთანათი“ შექმნა.[26] სრპ-ს საპარლამენტო ჯგუფის ლიდერმა, ლევენთ გიოქმა, ერთ-ერთმა პირველმა განაცხადა, რომ შემოთავაზებული ცვლილებები, თურქულ საპარლამენტო დემოკრატიას დააბრუნებს 140 წლის წინ და მოუწოდა ყველა მხარეს, უარი უთხრან ცვლილებებს.[27] სრპ-ს საპარლამენტო ჯგუფის კიდევ ერთმა ლიდერმა, იოზგიურ იოზელმა, ცვლილებები შეაფასა „რეჟიმის შეცვლის“ მცდელობათ, სადაც პარლამენტი დარჩება არსებითად უძლური, მინისტრების კონტროლის მხრივ.[28] იოზელმა ასევე განაცხადა, რომ სგპ რეფერენდუმისთვის საჭირო 330 ხმას ვერც მოიპოვებს და გაუკვერდებოდა, თუ მომხრე დეპუტატთა რაოდენობა მიახწევს 275.[29] სრპ-ს დეპუტატმა, სელინა დოღანმა განაცხადა, რომ ცვლილებების ავტორიტარული ბუნება, დაასრულებს თურქეთის ევროკავშირში გაწევრიანების პროცესს, ცვლილებების ევროპულ ღირებულებებთან შეუსატყვისობის გამო.[30] სრპ-ს დეპუტატმა, ჯემალ ოქტან იუქსელმა განაცხადა, რომ ცვლილებები ასადის სირიის კონსტიტუციას ჰგავს, რომელიც არ იქნება ეროვნული კონსტიტუცია, არამედ „სირიის კონსტიტუციიდან ნათარგმნია“.[31]

მიუხედავად იმისა, რომ ნმპ ოფიციალურად მხარს უჭერდა ცვლილებებს, გავრცელდა ინფორმაცია, რომ თურქი ნაციონალისტები ასევე უაღრესად კრიტიკულად აფასებდნენ ცვლილებებს და მათი პარტიის ჩართულობას მის შემუშავებაში.[32] ბაჰჩელი, რომელიც ისტორიულად მხარს უჭერდა სგპ-ს საკამათო სიტუაციებში, ყველა ძირითადმა პარტიამ გააკრიტიკა, მისი საკონსტიტუციო ცვლილებების მხარდაჭერის გამო, ხოლო კრიტიკოსებმა ბაჰჩელი მოიხსენიეს, როგორც სგპ-ს „უკანა ბაღი“, „ცხოვრების ხაზი“ ან „სათადარიგო საბურავი“.[33][34][35] 2016 წლის 24 ოქტომბერს, ნმპ-ს 40 საპარლამენტო წევრებიდან ხუთმა უარი განაცხადა საკონსტიტუციო ცვლილებების მხარდაჭერაზე, მათი პარტიის წინააღმდეგ.[36] იუმით იოზდაღი, რომელიც ბაჰჩელის წინააღმდეგ მოძრაობას ხელმძღვანელობდა და ერთ-ერთია იმ 5 დეპუტატიდან, რომლებიც აკრიტიკებენ ცვლილებების, პარტიამ მისი წევრობა ნოემბერში გააუქმა.[37] გამოკითხვა, რომელიც „Gezici“-ის მიერ დეკემბერში გამოქვეყნდა, აჩვენა, რომ ნმპ-ს მხარდამჭერთა 2/3 შემოთავაზებული ცვლილებების წინააღმდეგ იყვნენ.[38] 2016 წლის 27 დეკემბერს, ნმპ-ს საპარლამენტო დეპუტატი ქადირ ქოჩდემირი, პარტიის მეხუთე დეპუტატი გახდა, რომელიც ცვლილებების წინააღმდეგ გამოვიდა.[39]

ცვლილებების გამოქვეყნებიდან ცოტა ხნის შემდეგ, ხდპ-დ პრესსპიკერმა, აიჰან ბილგენმა გააკრიტიკა შემოთავაზებული ცვლილებები, მისი ანტი-დემოკრატიული და მოსამართლის დამოუკიდებლობის პრინციპის დარღვევის გამო. საკონსტიტუციო ცვლილებებზე ხმის მიცემის დროს, ხდპ-მ ბოიკოტი გამოუცხადა მას.[40]

პოზიციები

რედაქტირება

მმართველი პარტია სგპ და ოპოზიციური პარტია ნმპ, ცვლილებებზე ხელმომწერნი არიან. ნმპ-მ უზრუნველყო მათი პირობითი მხარდაჭერა, სანამ მათი პირობები არ დაკმაყოფილდა.[41] მთავარი ოპოზიციური პარტიის, სრპ-ს თავდაპირველი პოზიცია, ცვლილებების დასრულების ლოდინი იყო. სრპ-ს ლიდერმა, ქილიჩდაროღლუმ ერთხელ აღნიშნა, რომ ელოდებიან ცვლილებების შემოტანას პარლამენტში.[42] მოგვიანებით, სრპ-მ ცვლილებების წინააღმდეგი გახდა და დაიწყო კამპანის სახელად „Türkiye'yi Böldürmeyeceğiz“ (თურქეთის დაშლის უფლებას არ მივცემთ). პარლამენტის მეოთხე პარტია ხდპ ცვლილებების წინააღმდეგია.

პოლიტიკური პარტიები

რედაქტირება
ძირითადი პარტიები, წარმოდგენილები ბოლო საპარლამენტო არჩევნებზე
არჩევანი პარტია ლიდერი პოლიტიკური ორიენტაცია სქ.
 Y დიახ სგპ სამართლიანობისა და განვითარების პარტია ბინალი ილდირიმი მემარჯვენე [43]
ნმპ ნაციონალისტური მოძრაობის პარტია დევლეთ ბაჰჩელი ნაციონალიზმი [43]
HAK-PAR უფლებათა და თავისუფლებათა პარტია რეფიკ ქარაქოჩი პრო-ქურთული [44]
 N არა სრპ სახალხო რესპუბლიკური პარტია ქემალ ქილიჩდაროღლუ ქემალიზმი [45]
ხდპ ხალხების დემოკრატიული პარტია სელაჰათინ დემირთაში & ფიგენ იუქსექდაღი მემარცხენე [43]
Saadet კეთილდღეობის პარტია თემელ ქარამოლაოღლუ მემარჯვენე [43]
Vatan პატრიოტული პარტია დოღუ ფერინჩეკი ქემალიზმი [43]
HKP სახალხო განმათავისუფლებელი პარტია ნურულაჰ ანკუთი კომუნიზმი [46]
DP დემოკრატიული პარტია გიულთექინ უისალი მემარჯვენე-ცენტრისტები [47]
DSP დემოკრატიული მემარცხენე პარტია იონდერ აქსაქალი მემარცხენე-ცენტრისტები [48]
TKP კომუნისტური პარტია კოლექტიური ხელმძღვანელობა კომუნიზმი [49]
LDP ლიბერალ-დემოკრატიული პარტია ჯემ თოქერი ლიბერალიზმი [50]
DYP ჭეშმარიტი გზის პარტია ჩეთინ იოზაჩიქგიოზი მემარჯვენე-ცენტრისტები [51]
MP ერის პარტია აიქუთ ედიბალი ნაციონალიზმი [52]
ნეიტრალური BTP დამოუკიდებელი თურქეთის პარტია ჰაიდარ ბაში ცენტრისტები [53]
არ გადაუწყვეტია BBP დიდი ერთობის პარტია მუსტაფა დესტიჯი მემარჯვენე [54]

არასამთავრობო ორგანიზაციები და სხვა ჯგუფები

რედაქტირება
არჩევანი ორგანიზაცია ტიპი პოლიტ. ორიენტაცია სქ.
 Y დიახ ოსმანოღლუს ოჯახი ყოფილი ოსმალეთის დინასტია - [94]
დამოუკიდებელ მრეწველთა და ბიზნესმენთა ასოციაცია (MÜSİAD) ბიზნეს ორგანიზაცია მემარჯვენე [95]
ოსმალეთის კერები ორგანიზაცია მემარჯვენე [96]
საჯარო მოსამსახურეთა პროფკავშირების კონფედერაცია (Memur-Sen) პროფკავშირი მემარჯვენე-ცენტრისტები [97]
 N არა თურქეთის ინჟინერთა და არქიტექტორთა სამრეწველო კავშირის პალატა (TMMOB) პროფკავშირი მემარცხენე-ცენტრისტები [98]
თურქეთის სამედიცინო ასოციაცია (TTB) მედიკოსთა კავშირი მემარცხენე-ცენტრისტები [99]
ნმპ-ს დისიდენტები შიდაპარტიული ოპოზიცია ნაციონალიზმი [100]
თურქეთის საჯარო მუშაკთა კონფედერაცია (Türkiye Kamu-Sen) პროფკავშირი მემარჯვენე-ცენტრისტები [101]
საჯარო მუშაკთა კონფედერაცია (KESK) პროფკავშირი მემარცხენე-ცენტრისტები [102]
თურქეთის პროგრესული პროფკავშირების კონფედერაცია (DİSK) პროფკავშირი მემარცხენე-ცენტრისტები [103]
გაერთიანებული საჯარო მოსამსახურეთა კავშირის კონფედერაცია (Birleşik Kamu-İş) პროფკავშირი ქემალიზმი [104]
ათათურქის მოაზრონევთა ასოციაცია (ADD) ქემალიზმი [105]
თურქეთის ახალგაზრდული კავშირი (TGB) ახალგაზრდული ორგანიზაცია ქემალიზმი [106]
რესპუბლიკელ ქალთა ასოციაცია (CKD) ქალთა ორგანიზაცია ქემალიზმი [107]
თურქეთის გადამდგარი სამხედროების ასოციაცია (TESUD) სამხედრო ვეტერანთა ორგანიზაცია ქემალიზმი [108]
თურქეთის მხატვართა კავშირი (TSB) მხატვართა ორგანიზაცია ქემალიზმი [109]
მხატვართა ინიციატივა მხატვართა ორგანიზაცია მემარცხენე [110]
თურქული სამართლის დაწესებულება დაწესებულება ქემალიზმი [111]
ეროვნული საკონსტიტუციო მოძრაობა კვლევითი ორგანიზაცია ქემალიზმი [112]
ინტელექტუალთა კერა ნაციონალიზმი [113]
თურქული ტომების კონფედერაცია (TÜRKBOY) ნაციონალიზმი [114]
სოციოლოგიური აზროვნების ასოციაცია (TDD) ნაციონალიზმი [115]
ნეიტრალური თურქული უძრავი პროფკავშირების კონფედერაცია (HAK-İŞ) პროფკავშირი მემარჯვენე [116]

საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვა

რედაქტირება
 
საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვა თურქეთის საკონსტიტუციო რეფერენდუმის შესახებ, 2017 წელს:      დიახ,      არა,      არ გადაუწყვეტია
ჩატარების
თარიღი 		კვლევის ორგანიზაცია/კლიენტი შერჩევის ზომა გადაუწყვეტელთა გათვალისწინებით დიახ/არა ხმის გათვალისწინებით
დიახ არა არ გადაუწყვეტია დიახ არა
11–13 აპრ. 2017 ORC დაარქივებული 2017-04-16 საიტზე Wayback Machine. 3.980 49.4 49.6 – 59.4 40.6
11–13 აპრ. 2017 Qriously დაარქივებული 2017-04-15 საიტზე Wayback Machine. ? 44.1 30.6 25.3 37.0 53..0
8–13 აპრ. 2017 A&G 6,048 52.9 34.1 13.0 60.8 39.2
8–12 აპრ. 2017 THEMİS – 46.1 53.9 – 46.1 53.9
7–10 აპრ. 2017 KONDA დაარქივებული 2020-01-31 საიტზე Wayback Machine. 3,462 46.9 44.1 9.0 51.5 48.5
5–10 აპრ. 2017 AKAM 8,160 39.3 45.7 15.0 46.2 53.8
5–10 აპრ. 2017 MAK 5,500 54.6 41.4 4.0 56.5 43.5
5–10 აპრ. 2017 ANAR 4,189 52.0 48.0 – 52.0 48.0
8–9 აპრ. 2017 Gezici 1,399 46.6 43.5 9.9 51.3 48.7
9 აპრ. 2017 საზღვარგარეთ თურქეთის მოქალაქეებისთვის ხმის მიცემა დასრულდა
2–8 აპრ. 2017 Konsensus 2,000 49.0 46.7 4.3 51.2 48.8
1–8 აპრ. 2017 THEMİS 600 41.7 47.3 11.0 46.9 53.1
4–6 აპრ. 2017 Qriously დაარქივებული 2017-04-19 საიტზე Wayback Machine. 2,593 43.5 31.1 25.4 58.3 41.7
1–4 აპრ. 2017 NET 2,700 45.9 47.3 6.8 49.2 50.8
1–2 აპრ. 2017 Gezici – 53.3 46.7 – 53.3 46.7
15 მარ.–2 აპრ. 2017 CHP 4,681 33.2 43.0 22.7 43.6 56.4
28–30 მარ. 2017 Qriously დაარქივებული 2017-04-08 საიტზე Wayback Machine. 3,418 43.6 27.4 29.0 61.4 38.6
24–27 მარ. 2017 ORC დაარქივებული 2017-08-08 საიტზე Wayback Machine. 2,740 55.4 44.6 – 55.4 44.6
27 მარ. 2017 Konsensus 1,555 43.1 45.2 11.8 48.8 51.2
27 მარ. 2017 ხმის მიცემა თურქებისთვის საზღვარგარეთ იწყება 112 სხვადასხვა წარმომადგენლობაში, მსოფლოს 54 ქვეყანაში, ისევე როგორც საბაჟო კარიბჭესთან.
10–24 მარ. 2017 Sonar 5,000 43.34 43.30 13.36 48.8 51.2
18–22 მარ. 2017 AKAM 2,032 37.0 46.2 16.8 44.5 55.5
17 მარ. 2017 Gezici – 43.5 45.5 11.0 48.9 51.1
17 მარ. 2017 CHP – 42.0 46.0 12.0 47.7 52.3
8–15 მარ. 2017 Times 2,000 42.3 51.7 6.0 44.3 55.7
10–15 მარ. 2017 CHP 5,000 40.2 54.8 5.0 42.3 57.7
6–13 მარ. 2017 Politic's 2,753 46.2 36.9 16.9 55.7 44.3
12 მარ. 2017 თურქეთსა და ნიდერლანდებს შორის დიპლომატიური კრიზისი მოხდა, მას შემდეგ, რაც ნიდერლანდებმა აუკრძალა თურქ მინისტრებს სააგიტაციო კამპანია როტერდამში.
3–9 მარ. 2017 AKAM 8,120 35.6 48.2 16.2 42.4 57.6
1–7 მარ. 2017 ORC დაარქივებული 2017-03-12 საიტზე Wayback Machine. 3,140 51.6 38.7 9.7 57.2 42.8
25 თებ. – 2 მარ. 2017 MAK 5,400 53.0 37.0 10.0 58.9 41.1
1 მარ. 2017 გავრცელებული ცნობით, პრეზიდენტი რეჯეფ თაიფ ერდოღანი სთხოვს პრო-სამთავრობო სოციოლოგებს, შეაჩერონ გამოკითხვები მარტის ბოლომდე.[117]
16–21 თებ. 2017 AKAM 4,060 34.9 45.2 19.9 43.6 56.4
10–18 თებ. 2017 THEMİS 1,985 36.2 45.3 14.5 42.4 57.6
7–12 თებ. 2017 SAMER დაარქივებული 2017-03-13 საიტზე Wayback Machine. (მხოლოდ სამხრეთ-აღმოსავლეთი) 1,112 25.1 57.4 17.5 30.4 69.6
10 თებ. 2017 პრეზიდენტი, რეჯეფ თაიფ ერდოღანი ასახელებს რეფერენდუმის თარიღს, 2017 წლის 16 აპრილი, კვირა დღე
8 თებ. 2017 CHP – 41.0 48.0 11.0 46.1 53.9
4–5 თებ. 2017 Gezici 2,860 43.7 45.7 10.6 48.9 51.1
26 იან.–1 თებ. 2017 MAK დაარქივებული 2017-02-18 საიტზე Wayback Machine. 5,400 52.0 35.0 13.0 58.5 41.5
24–29 იან. 2017 Konsensus 1,499 44.2 41.1 14.7 51.8 48.2
26 იან. 2017 Gezici – 41.8 58.2 – 41.8 58.2
21 იან. 2017 პარლამენტი მხარს უჭერს ყველა 18 საკონსტიტუციო ცვლილებებას რეფერენდუმისთვის
6–19 იან. 2017 MetroPoll დაარქივებული 2017-05-04 საიტზე Wayback Machine. 2,000 42.4 44.0 13.6 49.1 50.9
11–17 იან. 2017 AKAM დაარქივებული 2017-02-06 საიტზე Wayback Machine. 2,240 42.4 57.6 – 42.4 57.6
1–11 იან. 2017 ORC 2,340 62.0 38.0 – 62.0 38.0
3–10 იან. 2017 Optimar დაარქივებული 2017-01-27 საიტზე Wayback Machine. 2,043 46.3 40.0 13.7 53.6 46.4
1–25 დეკ. 2016 Sonar 5,000 42.3 44.6 13.1 48.7 51.3
7–16 დეკ. 2016 KHAS დაარქივებული 2017-11-01 საიტზე Wayback Machine. 1,000 36.9 42.2 20.9 46.6 53.4
15 დეკ. 2016 ORC დაარქივებული 2017-01-03 საიტზე Wayback Machine. 2,450 61.0 39.0 – 61.0 39.0
25 ნოემ. –3 დეკ. 2016 Gezici – 42.0 58.0 – 42.0 58.0
1–8 დეკ. 2016 სგპ-მ და ნმპ-მ შეთანხმდა საკონსტიტუციო ცვლილებებზე[118][119]
30 ნოემ. 2016 MetroPoll – 49.0 51.0 - 43.3 56.7
26–27 ნოემ. 2016 A&G 3,010 45.7 41.6 12.7 52.4 47.6
15–17 ნოემ. 2016 Andy-AR 1,516 47.1 41.3 8.5 53.3 46.7
31 ოქტ. 2016 სგპ-მ წარმოადგინა თავისი საკონსტიტუციო ცვლილებები ნმპ-ს, დაიწყო მოლაპარაკებები მხარეებს შორის[120]
10–16 ოქტ. 2016 ORC 21,980 55.9 36.2 7.9 60.7 39.3
11–12 ოქტ. 2016 პრემიერ-მინისტრი ბინალი ილდირიმი იღებს ნმპ-ს მოწოდებს, რომ სგპ-მ წარადგინოს ცვლილებები პარლამენტს[121]
15–16 ივლ. 2016 სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობა
5–12 ივნ. 2016 ORC 2,240 58.9 41.1 – 58.9 41.1
1 ივნ. 2016 MetroPoll 1,200 41.9 47.5 10.5 46.9 53.1
30 მაისი 2016 Optimar 1,508 49.3 41.6 9.1 54.2 45.8
5–6 მაისი 2016 ORC 1,265 58.4 41.6 – 58.4 41.6
25–29 აპრ. 2016 MAK დაარქივებული 2016-12-02 საიტზე Wayback Machine. 5,500 57.0 33.0 10.0 63.3 36.7
25 აპრ. 2016 AKAM დაარქივებული 2016-12-02 საიტზე Wayback Machine. 1,214 35.0 45.7 19.3 43.4 56.6
19 აპრ. 2016 Gezici – 55.2 35.5 9.3 60.9 39.1
2–6 მარ. 2016 ORC 4,176 57.0 43.0 – 57.0 43.0
27 იან. – 3 თებ. 2016 ORC 8,329 56.1 43.9 – 56.1 43.9
1 იან. 2016 GENAR 4,900 55.0 40.8 4.2 57.4 42.6
18 მაისი 2015 Gezici დაარქივებული 2017-01-08 საიტზე Wayback Machine. 4,860 23.8 76.2 – 23.8 76.2
23 თებ. 2015 Gezici 3,840 23.2 76.8 – 23.2 76.8
3 თებ. 2015 MetroPoll დაარქივებული 2016-12-24 საიტზე Wayback Machine. – 34.3 42.2 23.5 44.8 55.2

შედეგები

რედაქტირება

საერთო შედეგები

რედაქტირება
არჩევანი თურქეთში % საზღვარგერეთ % საბაჟო % სულ ხმები %
  დიახ 24,325,633 51.18 778,833 59.46 52,997 54.17 25,157,463 51.41
 N არა 23,203,316 48.82 530,988 40.54 44,837 45.83 23,779,141 48.59
ჩათვლილი
 47,528,949 98.25 1,309,821 98.80 97,834 99.23 4,936,604 98.27
ბათილი
 845,627 1.75 15,861 1.20 763 0.77 862,251 1.73
აქტივობა
48,374,576
87.45
1,325,682
44.60
98,597
3.32
49,798,855
85.43
რეგისტრირებული ამომრჩეველი
55,319,222
2,972,676
58,291,898
წყარო: თურქეთის უმაღლესი საარჩევნო კომისია (ოფიციალური)

პროვინციის შედეგები

რედაქტირება
პროვინცია რეგისტ. ამომრჩეველი ხმა მისცა ჩათვლილი ბათილი დიახ დიახ (%) არა არა (%) აქტივობა (%)
ადანა 1,510,122 1,302,288 1,281,151 21,137 535,932 41,83% 745,219 58,17%
ადიამანი 230,176 69.76% 99,781 30.24%
აფიონ-ყარაჰისარი 281,392 64.56% 154,462 35.44%
აღრი 87,257 43.08% 115,271 56.92%
აქსარაი 162,862 75.49% 52,884 24.51%
ამასია 121,360 56.26% 94,367 43.74%
ანკარა 1,668,565 48.85% 1,747,132 51.15%
ანთალია 574,421 40.92% 829,415 59.08%
არტაანი 23,455 44.27% 29,529 55.73%
ართვინი 49,974 46.93% 56,504 53.07%
აიდინი 245,191 35.70% 441,696 64.30%
ბალიქესირი 368,741 45.50% 441,598 54.50%
ბართინი 67,744 56.03% 53,160 43.97%
ბათმანი 96,139 36.35% 168,376 63.65%
ბაიბურთი 37,629 81.70% 8,431 18.30%
ბილეჯიქი 65,867 48.86% 68,954 51.14%
ბინგოლი 95,987 72.57% 36,273 27.43%
ბითლისი 87,852 59.35% 60,170 40.65%
ბოლუ 120,685 62.26% 73,162 37.74%
ბურდური 87,451 51.75% 81,550 48.25%
ბურსა 987,904 53.21% 868,788 46.79%
ჩანაქკალე 139,974 39.54% 213,991 60.46%
ჩანქირი 79,760 73.35% 28,980 26.65%
ჩორუმი 219,394 64.49% 120,814 35.51%
დენიზლი 289,984 44.53% 361,198 55.47%
დიარბაქირი 251,733 32.41% 525,089 67.59%
დუზჯე 164,122 70.56% 68,476 29.44%
ედირნე 78,907 29.51% 188,513 70.49%
ელაზიღი 240,774 71.79% 94,620 28.81%
ერზინჯანი 80,903 60.50% 52,816 39.50%
ერზურუმი 300,589 74.48% 103,007 25.52%
ესქიშეჰირი 236,994 42.43% 321,623 57.57%
გაზიანთეფი 603,954 62.45% 363,136 37.55%
გირესუნი 164,567 61.66% 102,329 38.34%
გუმუშჰანე 54,601 75.16% 18,050 24.84%
ჰაქიარი 41,104 32.42% 85,689 67.58%
ჰათაი 401,405 45.65% 477,978 54.35%
იღდირი 30,817 34.80% 57,736 65.20%
ისპარტა 148,917 56.04% 116,809 43.96%
სტამბოლი 4,479,272 48.65% 4,728,318 51.35%
იზმირი 870,658 31.20% 1,919,745 68.80%
ქაჰრამანმარაში 458,349 73.96% 161,395 26.04%
ყარაბიუქი 88,969 60.68% 57,646 39.32%
ქარამანი 94,289 63.85% 53,386% 36.15
ყარსი 70,920 50.98% 68,189 49.02%
კასთამონუ 147,530 64.82% 80,078 35.18%
კაისერი 557,397 67.76% 265,239 32.24%
ქილისი 44,461 64.09% 24,912 35.91%
ქირიქკალე 103,784 62.42% 62,478 37.58%
ქირქლარელი 68,552 26.87% 170,574 71.33%
ქირშეჰირი 72,363 53.25% 63,520 46.75%
ქოჯაელი 650,336 56.69% 496,925 43.31%
კონია 928,602 72.88% 345,610 27.12%
ქუთაჰია 261,275 70.31% 110,314 29.69%
მალათია 323,638 69.57% 141,539 30.43%
მანისა 417,386 45.67% 496,622 54.33%
მარდინი 149,733 40.98% 215,653 59.02%
მერსინი 387,611 35.98% 689,748 64.02%
მუღლა 184,507 30.70% 416,584 69.30%
მუში 87,314 50.56% 85,370 49.44%
ნევშეჰირი 117,548 65.59% 61,663 34.41%
ნიღდე 118,141 59.80% 79,427 40.20%
ორდუ 275,328 61.89% 169,544 38.11%
ოსმანიე 169,918 57.84% 123,860 42.16%
რიზე 155,028 75.55% 50,158 24.45%
საქარია 413,078 68.06% 193,897 31.94%
სამსუნი 507,303 63.55% 290,932 36.45%
შანლიურფა 599,073 70.82% 246,835 29.18%
სიირთი 69,121 47.81% 74,365 52.19%
სინოპი 73,324 57.75% 53,651 42.25%
შირნაქი 58,607 28.30% 148,482 71.70%
სივასი 262,404 71.28% 105,730 28.72%
თექირდაღი 242,247 38.91% 380,348 61.09%
თოქათი 226,835 63.18% 132,188 36.82%
ტრაპიზონი 316,308 66.45% 159,681 33.55%
თუნჯელი 9,859 19.59% 40,478 80.41%
უშაქი 109,263 47.03% 123,053 52.97%
ვანი 193,584 42.72% 259,575 57.28%
იალოვა 71,929 49.73% 72,708 50.27%
იოზგათი 179,911 74.27% 62,338 25.73%
ზონგულდაქი 186,197 49.35% 191,117 50.65%
საერთო შედეგი 58,366,647 49,799,163 48,934,116 865,047 25,157,025 51.41% 23,777,091 48.59% 85.32%

საზღვარგარეთის შედეგები

რედაქტირება
ქცეყანა დიახ დიახ (%) არა არა (%)
ალბანეთი 153 41.80% 213 58.20%
ალჟირი 356 43.00% 472 57.00%
ავსტრალია 5,960 41.82% 8,290 58.18%
ავსტრია 38,215 73.23% 13,972 26.77%
აზერბაიჯანი 1,024 38.31% 1,649 61.69%
ბაჰრეინი 69 13.56% 440 86.44%
ბელგია 54,083 74.98% 18,044 25.02%
ბოსნია 750 61.83% 463 38.17%
ბულგარეთი 365 28.65% 909 71.35%
კანადა 3,247 27.92% 8,384 72.08%
ჩინეთი 213 23.77% 683 76.23%
ჩეხეთი 73 12.54% 509 87.46%
დანია 6,604 60.63% 4,288 39.37%
ეგვიპტე 259 59.00% 180 41.00%
ფინეთი 558 28.45% 1,403 71.55%
საფრანგეთი 91,266 64.85% 49,475 35.15%
საქართველო 285 40.66% 416 59.34%
გერმანია 412,149 63.07% 241,353 36.93%
საბერძნეთი 176 22.62% 602 77.38%
უნგრეთი 232 25.75% 669 74.25%
ირანი 121 45.32% 146 54.68%
ერაყი 119 34.59% 225 65.41%
ირლანდია 173 19.93% 695 80.07%
ისრაელი 284 43.43% 370 56.57%
იტალია 2,135 37.94% 3,492 62.06%
იაპონია 416 36.11% 736 63.89%
იორდანია 349 75.87% 111 24.13%
ყაზახეთი 636 41.41% 900 58.59%
კოსოვო 404 57.14% 303 42.86%
ქუვეითი 191 23.38% 626 76.62%
ყირგიზეთი 499 57.36% 371 42.64%
ლიბანი 1,058 93.88% 69 6.12%
ლუქსემბურგი 5,987 62.86% 3,538 37.14%
მაკედონია 618 57.97% 448 42.03%
ნიდერლანდები 82,672 70.94% 33,871 29.06%
ახალი ზელანდია 32 17.68% 149 82.32%
ჩრდილოეთი კვიპროსი 19,225 45.18% 23,324 54.82%
ნორვეგია 2,193 57.20% 1,641 42.80%
ომანი 138 24.04% 436 75.96%
პოლონეთი 302 25.61% 877 74.39%
კატარი 241 18.89% 1,035 81.11%
რუმინეთი 824 44.64% 1,022 55.36%
რუსეთი 833 26.02% 2,368 73.98%
საუდის არაბეთი 4,475 55.06% 3,653 44.94%
სინგაპური 284 44.31% 357 55.69%
სამხრეთი აფრიკა 126 36.84% 216 63.16%
ესპანეთი 172 13.32% 1,119 86.68%
სუდანი 240 65.93% 124 34.07%
შვედეთი 4,367 47.09% 4,902 52.91%
შვეიცარია 19,181 38.08% 31,193 61.92%
ტაილანდი 27 12.92% 182 87.02%
თურქმენეთი 510 43.74% 656 56.26%
უკრაინა 341 35.74 613 64.26%
არაბთა გაერთიანებული საამიროები 395 13.31% 2,572 86.69%
გაერთიანებული სამეფო 7,177 20.26% 28,247 79.79%
აშშ 5,296 16.20% 27,397 83.80%
უზბეკეთი 169 53.65% 146 46.35%
საბაჟოს შედეგები 52,961 54.17% 44,816 45.83%
შედეგები 831,208 59.09% 575,365 40.91%

იხილეთ აგრეთვე

რედაქტირება
 

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/02/20170211M1-1.pdf
  2. ↑ Gündem başkanlık tartışması tr. NTV Turkey (3 January 2005). ციტირების თარიღი: 29 October 2016.
  3. ↑ AKP'den başkanlık açıklaması: Nisan ayında referanduma gidilebilir tr. BirGün. ციტირების თარიღი: 29 October 2016.
  4. ↑ Gazetesi, Aydınlık. Yeni anayasa teklifi Meclis Başkanlığı'nda - Aydınlık.
  5. ↑ Yazıcıoğlu, Yıldız. TBMM Anayasa Komisyonu’nda Gerilimli Görüşme.
  6. ↑ Anayasa Komisyonu’nda tansiyon yükseldi.
  7. ↑ Sputnik. Cumhurbaşkanının kararname yetkisi anayasa teklifinden çıkarıldı.
  8. ↑ Yedek milletvekilliği iptal (27 December 2016).
  9. ↑ Anayasa değişikliği teklifi 18 maddeye düşürüldü.
  10. ↑ Anayasa teklifi değişti: 21 maddeden ikisi iptal.
  11. ↑ Plans to expand the powers of Turkey's Erdogan have passed the first hurdle. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-04-14. ციტირების თარიღი: 2017-02-17.
  12. ↑ Anayasa değişikliği süreci nasıl işleyecek? - Konhaber - Türkiye'nin İnternet Gazetesi.
  13. ↑ Tutuklu HDP vekillerinden itiraz: Anayasa görüşmeleri iç tüzüğe aykırı, durdurun - Diken (7 January 2017).
  14. ↑ Baykal'dan çok sert anayasa çıkışı.
  15. ↑ CHP'li Özkan'ın oylamaya müdahale isyanı - nediyor.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-04-15. ციტირების თარიღი: 2017-02-18.
  16. ↑ Sputnik. AK Partili Deligöz: 'Ulan alın açık oy kullanıyorum, ne yapacaksınız?' dedim.
  17. ↑ AKP'liler açık oy kullandı ortalık karıştı... Sağlık Bakanı Akdağ: Sana mı soracağım lan!.
  18. ↑ Sağlık Bakanı açık oy kullandı uyarılara sert tepki gösterdi.
  19. ↑ Fatma Kaplan Hürriyet bu görüntüleri çektiği için darbedildi (12 January 2017).
  20. ↑ Meclis kürsüsündeki 15 bin Euro’luk mikrofon kayıp.
  21. ↑ Secret ballot debate grows as charter talks proceed - POLITICS. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-04-15. ციტირების თარიღი: 2017-02-18.
  22. ↑ Kemal Gözler, Kuvvetler Ayrılığı, Elveda Anayasa: 10 Aralık 2016 Tarihli Anayasa Değişikliği Teklifi Hakkında Bİr Eleştiri.
  23. ↑ Sputnik. 'AKP'nin anayasa teklifi en büyük kırılma, padişahlık ötesi bir durum söz konusu'.
  24. ↑ HALK BAŞKANLIK SİSTEMİNE "HAYIR" DİYEREK ANITKABİR’E YÜRÜDÜ (4 December 2016). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 აპრილი 2017. ციტირების თარიღი: 19 თებერვალი 2017.
  25. ↑ Başbakan Yıldırım'dan Yeni Anayasa Teklifiyle İlgili İlk Açıklama: CHP'nin de Mutabık Olduğu Maddeler Var.
  26. ↑ Sputnik. CHP'li Böke: Meclis'e sunulan padişahlık teklifidir.
  27. ↑ CHP'den anayasa teklifine ilişkin ilk açıklama.
  28. ↑ CHP'li Özgür Özel'den başkanlık karşıtı "kefenli hodri meydan" konuşması.
  29. ↑ CHP'li Özgür Özel: 275'in üzerine çıkamazlar.
  30. ↑ CHP'li Doğan: Anayasa teklifi yasalaşırsa AB süreci biter.
  31. ↑ CHP'li vekil "Bu teklif, diktatör Esad'ın Suriye anayasasının kopyası" dedi, karşılaştırmalı metin sundu.
  32. ↑ Yeni Anayasa teklifi Ülkücüleri ayağa kaldırdı.
  33. ↑ CHP'nin ‘Saray’ın yedek lastiği’ sözlerine MHP'den yanıt: PKK’nın don lastiği - Diken (14 October 2016).
  34. ↑ sitesi, milliyet.com.tr Türkiye'nin lider haber. CHP'li Gök: MHP, AKP'ye can simidi olmuş.
  35. ↑ Gazete2023. Ülkücüler MHP'yi AKP'nin arka bahçesi yaptırmayacak. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-04-16. ციტირების თარიღი: 2017-02-19.
  36. ↑ MHP'li 5 milletvekili başkanlık teklifine hayır diyecek (24 October 2016).
  37. ↑ MHP'den ihraç edilen Ümit Özdağ konuştu - Gündem Haberleri.
  38. ↑ Yeni Anayasa anketinden çok konuşulacak sonuçlar.
  39. ↑ 61hayat.com. MHP'li vekil tweet attı, Anayasa hesabı karıştı! - 61 Hayat İnternet Gazetesi. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-02-02. ციტირების თარიღი: 2017-02-19.
  40. ↑ Sputnik. CHP ve HDP'nin 'değişiklik teklifi Anayasa'ya aykırı' önergeleri kabul edilmedi.
  41. ↑ İşte MHP'nin başkanlık şartları tr. Ulusal Kanal. ციტირების თარიღი: 29 October 2016.
  42. ↑ Kılıçdaroğlu, 'başkanlık' için Meclis'i bekleyecek: Hele bir gelsin görelim - Diken tr (12 October 2016). ციტირების თარიღი: 11 December 2016.
  43. ↑ 43.0 43.1 43.2 43.3 43.4 Hangi parti referandumda ne oy kullanacak.
  44. ↑ Sistem değil içerik önemli (11 February 2017). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 თებერვალი 2017. ციტირების თარიღი: 19 თებერვალი 2017.
  45. ↑ Hangi parti referandumda ne oy kullanacak.
  46. ↑ Bu iş Anayasa Oylaması filan değil be yahu! (6 February 2017). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 8 თებერვალი 2017. ციტირების თარიღი: 19 თებერვალი 2017.
  47. ↑ Kanal, Ulusal. Demokrat Parti de referandum oyunu açıkladı.
  48. ↑ DSP referandumda oyunu açıkladı.
  49. ↑ YETER ! - TÜRKİYE KOMÜNİST PARTİSİ.
  50. ↑ LiberalDemokratParti on Twitter.
  51. ↑ 51.0 51.1 51.2 „Merkez sağ hayır diyecek“. Aydınlık. 5 February 2017.
  52. ↑ Tarihi 'hayır' toplantısı an be an Yeniçağ'daKaynak: Tarihi 'hayır' toplantısı an be an Yeniçağ'da.
  53. ↑ MESAJ, YENİ. BTP'den kritik referandum açıklaması. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-02-07. ციტირების თარიღი: 2017-02-19.
  54. ↑ GAZETE, MİLLİ. BBP'den referandum açıklaması.
  55. ↑ Yeni anayasaya destek verdi. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-02-12. ციტირების თარიღი: 2017-02-20.
  56. ↑ Hüda-Par referandumda 'evet' diyeceğini açıkladıKaynak: Hüda-Par referandumda 'evet' diyeceğini açıkladı.
  57. ↑ BİZ HAYIR'A HAZIRIZ YA SİZ?. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-02-12. ციტირების თარიღი: 2017-02-20.
  58. ↑ ÖDP: ‘Hayır’da umut var (19 January 2017).
  59. ↑ EMEP başkanlık dayatmasını protesto etti (14 January 2017).
  60. ↑ DSIP_. (31 January 2017) #HAYIR! Başkanlık değil demokrasi.
  61. ↑ TÜRKİYE CUMHURİYET'İNİN BÖLÜNMEZ... - Ayyildiz Partisi Genel Merkezi - Facebook.
  62. ↑ EHP Gençliği: Demokrasi, Laiklik ve Geleceğimiz İçin: Tek adamlığa, Başkanlığa Hayır - EHP. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-02-12. ციტირების თარიღი: 2017-02-20.
  63. ↑ Referandumda “HAYIR”! Ya sonra? - İşçi Kardeşliği Gazetesi. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-03-05. ციტირების თარიღი: 2017-02-20.
  64. ↑ DİP Merkez Komitesi'nin referandum çağrısı: Kardeş kavgası değil sınıf kavgası: sermayeye, emperyalizme ve istibdada HAYIR!. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-02-12. ციტირების თარიღი: 2017-02-20.
  65. ↑ HDP ve DBP 'hayır' kampanyası.
  66. ↑ Tantan: Süreç, parti kavgasına dönüştüKaynak: Tantan: Süreç, parti kavgasına dönüştü (7 February 2017).
  67. ↑ ESP: Tek adam diktatörlüğüne birlikte hayır diyoruz (25 January 2017).
  68. ↑ Bir sol parti daha karar verdi.
  69. ↑ Milliyetçi Türkiye Partisi shared Ahmet... - Milliyetçi Türkiye Partisi - Facebook.
  70. ↑ ÖSP (Partiya Azadî û Sosyalîzmê) shared... - ÖSP (Partiya Azadî û Sosyalîzmê) - Facebook.
  71. ↑ Meclis başkanlık dayatmasını kabul etti. tkp.org (23 January 2017).
  72. ↑ Yeşil Sol Parti’den ‘Bir Hayır Yeter’ kampanyası (4 February 2017).
  73. ↑ TEK ADAM ANAYASASINA HAYIR !... - Türkiye Işsizler Ve Emekçiler Partisi - Facebook.
  74. ↑ Partisi, Sosyalist Yeniden Kurulus. (28 January 2017) SYKP: Faşizme ve tek adam diktatörlüğüne hayır!. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 თებერვალი 2017. ციტირების თარიღი: 20 თებერვალი 2017.
  75. ↑ Kadin Partisi on Twitter.
  76. ↑ [https://www.facebook.com/TuranPartisi/posts/1653760598253583 YÜCE TÜRK SOYU... Elbette #HAYIR.!!!... - TURAN Hareketi Partisi - Facebook].
  77. ↑ Gürsel YILDIZ” Anayasa değişikliğine kesinlikle kendim ve partim adına –HAYIR” - Hak ve Huzur Partisi - Haklı ve Huzurlu bir gelecek. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-02-11. ციტირების თარიღი: 2017-02-20.
  78. ↑ Türkiye Komünist Partisi siyasete, sokaklara, mücadeleye geri döndü!. htkp.org.tr (25 December 2016). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 სექტემბერი 2017. ციტირების თარიღი: 20 თებერვალი 2017.
  79. ↑ Cihan Partisi - Cihan Partisi shared Kürşad Emre... - Facebook.
  80. ↑ https://www.facebook.com/groups/1668835663391047/permalink/1807076266233652/
  81. ↑ Türkiye Halk Partisi on Twitter.
  82. ↑ Kaya, Ahmet. (19 January 2017) KADINLARIMIZI CANLA, BAŞLA GÖREVE DAVET EDİYORUZ....
  83. ↑ http://ckayikci.blogspot.com/2017/01/as-parti-yeni-yil-mesaji.html
  84. ↑ İşçi düşmanı ve baskıcı tek adam düzenine HAYIR! – İşçi Cephesi. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-02-11. ციტირების თარიღი: 2017-02-20.
  85. ↑ Başkanlığa Hayır Komiteleri için göreve!. tkh.org.tr (10 January 2017). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 7 თებერვალი 2017. ციტირების თარიღი: 20 თებერვალი 2017.
  86. ↑ HAYIR cephesinde birleşelim - Devrimci Parti (21 January 2017). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 იანვარი 2017. ციტირების თარიღი: 20 თებერვალი 2017.
  87. ↑ „Adalet Partisi referandum oyunu açıkladı“. Ulusal Kanal. 3 February 2017.
  88. ↑ TC ANAYASASINA GÖRE YENİ YASANIN ANAYASA MAHKEMESİNDEN GEÇMEMESİ GEREKİYOR. Türkiye Birlik Partisi (1 February 2017).
  89. ↑ SEP: TEK ADAM ISRARI ÜLKEYİ BATIRIYOR! Başkanlığa #HAYIR! - Sosyalist Emekçiler Partisi Girişimi -Sosyalizm Kazanacak!. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-02-07. ციტირების თარიღი: 2017-02-20.
  90. ↑ EVRENSEL YOL PARTİSİ GENEL MERKEZİMİZDE HEP BİRLİKTE #HAYIR DEDİK. Evrensel Yol Partisi (5 February 2017).
  91. ↑ Aziz seçmenler. Büyük Türkiye Partisi (10 February 2017).
  92. ↑ https://www.facebook.com/demokratikgencparti/photos/a.192527341215079.1073741828.192522261215587/205032099964603/
  93. ↑ Referandum Açıklaması. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2021-02-25. ციტირების თარიღი: 2021-08-16.
  94. ↑ Hanedan Reisi Dündar Osmanoğlu: Türkiye Rejimini Değil Sistemini Değiştiriyor. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-02-11. ციტირების თარიღი: 2017-02-20.
  95. ↑ sitesi, milliyet.com.tr Türkiye'nin lider haber. Müsiad Genel Başkanı Nail Olpak: - Bursa Haberleri.
  96. ↑ www.yesilafsin.com. Osmanlı Ocakları Derneği Genel Başkanı Canpolat: "Sandığa giderek 'evet' oyu kullanarak yetinmeyeceğiz".
  97. ↑ Haber7. Memur-Sen'den referanduma destek!.
  98. ↑ TMMOB: Mücadele edeceğiz, ‘Hayır’ diyeceğiz, başaracağız (4 February 2017).
  99. ↑ TTB Başkanı Raşit Tükel: Baskı ve zulme karşı "Hayır".
  100. ↑ Dissidents from opposition MHP form group to say ‘no’ in Turkey’s referendum - POLITICS.
  101. ↑ Referandumda 'Hayır' diyeceğini açıklayan Kamu-Sen'e saldırı.
  102. ↑ KESK, Başkanlık Referandumuna "HAYIR" diyor.
  103. ↑ DİSK (Referandum kararı) : Memleketin ve işçilerin geleceği için 'hayır'.
  104. ↑ BAŞKANLIK REJİMİNE HAYIR! YAŞASIN CUMHURİYET YAŞASIN DEMOKRASİ. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-02-11. ციტირების თარიღი: 2017-02-20.
  105. ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-02-12. ციტირების თარიღი: 2017-02-20.
  106. ↑ Teröre Karşı Birliğe Evet, Başkanlığa Hayır!.
  107. ↑ admin. (25 October 2016) Gerici Anayasaya Hayır. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 11 თებერვალი 2017. ციტირების თარიღი: 20 თებერვალი 2017.
  108. ↑ Kanal, Ulusal. Emekli subaylar referandum oyunu açıkladı.
  109. ↑ Faraç, Mehmet. Bu rest ‘televole’den değil!.. - Aydınlık.
  110. ↑ Sanatçılar Girişimi: Cumhuriyetin idam fermanına hayır! (2 February 2017).
  111. ↑ Yönetici. Türk Hukuk Kurumu Başkanlarının Yüce Türk Ulusu'na Seslenişi. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-02-11. ციტირების თარიღი: 2017-02-20.
  112. ↑ Kanal, Ulusal. Milli Anayasa Hareketi Başkanı Hasan Korkmazcan: Millet, egemenliğinden vazgeçmeyecektir.
  113. ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-02-19. ციტირების თარიღი: 2017-02-20.
  114. ↑ http://aa.com.tr/tr/politika/kilicdaroglu-hayir-platformu-uyelerini-kabul-etti/752813
  115. ↑ http://toplumsaldd.blogspot.com.tr/2017/02/tek-adam-yonetimine-ve-sultanliga-hayir.html
  116. ↑ "Referandumda çıkacak her iki sonuç için de bu doğrudur diyemiyoruz". დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-02-08. ციტირების თარიღი: 2017-02-20.
  117. ↑ http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/siyaset/688490/Erdogan_dan_sirketlere__anket__talimati___Durdurun_.html
  118. ↑ http://www.dw.com/tr/başkanlık-sistemi-haftaya-meclise-geliyor/a-36604491
  119. ↑ AKP ve MHP Anayasa metninde uzlaştı... Uzmanlar uyarıyor: 15 Temmuz anayasası.
  120. ↑ AKP'nin MHP'ye götüreceği başkanlık teklifi belli oldu.
  121. ↑ Başbakan: Bahçeli'nin referandum teklifini kabul ediyoruz; başkanlık için derhal adım atacağız, kararı millet verecek!.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=თურქეთის_საკონსტიტუციო_რეფერენდუმი_(2017)&oldid=4705747“-დან