შანის დინასტია

ჩინეთის ისტორია
ძველი
3 მონარქი და 5 იმპერატორი
სიას დინასტია ძვ. წ. 2100–1600
შანის დინასტია ძვ. წ.1600–1046
ჯოუს დინასტია ძვ. წ.1045–256
დასავლეთი ჯოუ
აღმოსავლეთი ჯოუ
გაზაფხულისა და შემოდგომის პერიოდი
მებრძოლი სამთავროების პერიოდი (ცი, ცინი, ჩუ, ვეი, ხანი, ჯაო, იანი, იუე, სუნი, შუ, ბა)
იმპერიები
ცინი ძვ. წ. 221 –206
ხანის დინასტია ძვ. წ. 206 – ახ. წ. 220
დასავლეთის ხანი
სინის დინასტია
აღმოსავლეთის ხანი
სამმეფობა 220–280
ვეი, შუ და უ
ძინის დინასტია 265–420
დასავლეთი ძინი	16 სამეფო 304–439
აღმოსავლეთი ძინი
სამხრეთისა და ჩრდილოეთის დინასტიები 420–589
სუის დინასტია 581–618
ტანის დინასტია 618–907
(მეორე ჯოუ 690–705)
5 მონარქია და 10 სამეფო 907–960	ლიაო 907–1125
სუნის დინასტია 960–1279
ჩრდილოეთი სუნი		დ. სია
სამხრეთი სუნი	ძინი
იუანის დინასტია 1271–1368
მინის დინასტია 1368–1644
ცინის დინასტია 1644–1911
თანამედროვე ერა
ჩინეთის რესპუბლიკა 1912–1949
ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა 1949–დღემდე	ჩინეთის რესპ. (ტაივანი) 1949–დღემდე
იხილეთ აგრეთვე  ჩინეთის ისტორიოგრაფია ჩინეთის ისტორიის ქრონლოგია ჩინეთის დინასტიები ჩინური ენა ჩინური ხელოვნება ეკონომიკური ისტორია

შანის იმპერია (ჩინ.:商朝), ან ინის იმპერია (ჩინ.: 殷代), ან შან-ინის იმპერია — სახელმწიფო ფორმირება ძვ. წ. 1600-დან ძვ. წ. 1027-მდე წლებში, მდინარე ხუანხეს ჩრდილოეთის ველებზე. შანის დინასტია წინ უძღოდა ჯოუს დინასტიას.

შანის დინასტია

შანის იმპერია არის პირველი ჩინური სახელმწიფო წარმონაქმნი, რომლის არსებობაც დასტურდება არა მხოლოდ არქეოლოგიური მასალებით, არამედ ზეპირი და წერილობით წყაროებითაც. შანის იმპერიის ისტორიის ყველაზე სრულყოფილ აღწერას სიმა ციანის „ისტორიული ჩანაწერები” შეიცავს. გათხრების შედეგად იპოვნეს ძიაგუვენი — იეროგლიფური წარწერები კუს ბაკანსა და ცხოველის ძვლებზე, აგრეთვე ბრინჯაოს, ნეფრიტს, კერამიკასა და ქვის ნაწარმზე. დიდი აღმოჩენები გაკეთდა შანის დინასტიის დედაქალაქის — ინსიუს (ჩინ.:商殷墟))ტერიტორიაზე, რომელიც თანამედროვე ქალაქის ანიანის, ხენანის პროვინციაში მდებარეობს. უძველესი ქალაქი შედის იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ნუსხაში​​.

პოლიტიკური სტრუქტურა

მოსახლეობის სხვადასხვა ფენებში პოლიტიკური სტატუსი იყო განსხვავებული. ვანი წარმოადგენდა საკრალურ ფიგურას და ჰქონდა დიდი ძალაუფლება. ის გარდაცვლილი წინაპრების პატივსაცემად ასრულებდა საზეიმო რიტუალ დის. მიიჩნეოდა, რომ მხოლოდ მას შეეძლო ყოფილიყო შუამავალი გარდაცვლილებსა და ცოცხლებს შორის. ტიტული ან ძმიდან ძმას ან ბიძადან უფროს ძმისშვილს გადაეცემოდა, ხოლო ვან ი-დან მოყოლებული ძალაუფლება მამიდან უფროს შვილზე გადადიოდა. ვანის ახალგაზრდა ნათესავები, რომლებიც ვერ აცხადებდნენ ძალაუფლებაზე პრეტენზიას, შეადგენდნენ არისტოკრატულ კლანს.

გლეხებთან შედარებით, ვანის გარემოცვას (ადმინისტრაციული აპარატი, მებრძოლები) პრივილეგირებული სტატუსი ჰქონდა. თანამდებობის პირები იყოფოდა ადმინსტრატორებად, მცირე რანგის მენეჯერებად და სამხედრო წვრთნებსა და ნადირობაზე პასუხისმგებელ პირებად.

ადმინისტრაციული დაყოფა

შანის სახელმწიფო დაიყო სტრუქტურულად უთანასწორო ნაწილებად:

1. ზონა (რამდენიმე ათეული კილომეტრის რადიუსში), დედაქალაქით, რომელსაც უშუალოდ განაგებდა ვანი.
2. რეგიონალური მმართველობის ტერიტორიები, რომელთაც ვანი, მისი ოჯახის წევრებისა და ახლობლები მართავდნენ. ასეთი ტერიტორია იყო — ჯოუ.
3. მეორე ზონა - დასახლებული უცხოური ტომებით.

შანის დინასტიის მმართველები

ვან მეფეთა სამეფო სახელების გარდა, ჩინეთის ისტორიამ მათი ადრინდელი სახელებიც შემოინახა (მაგ, სიან ტუ zh:相土, აგრეთვე, მოიხსენიება როგორც „ში ძინე”).

შანის დინასტია (ძვ. წ. 1600 — ძვ. წ. 1046) მშობლიური სახელი ქრონოლოგია² სატაძრო სახელი³ მმართველობის წლები1 სახელი, რომლითაც მეტადაა ცნობილი   ჩენ ტანი 成湯 Chéng Tāng   ძვ. წ. 1600 — ძვ. წ. 1300 ტანი   ვაი ბინი 外丙 Wài Bǐng   ვაი ბინი   ჯუნ ჟენი 仲壬 Zhòng Rén   ჯუნ ჟენი   ტაი ძია 太甲 Tài Jiǎ   ტაი ძია   ვო დინი 沃丁 Wò Dīng   ვო დინი   ტაი გენი 太庚 Tài Gēng   ტაი გენი   სიაო ძია 小甲 Xiǎo Jiǎ   სიაო ძია   იუნ ძი 雍己 Yōng Jǐ   იუნ ძი   ტაი უ 太戊 Tài Wù   ტაი უ   ჯუნ დინი 仲丁 Zhòng Dīng   ჯუნ დინი   ვაი ჟენი 外壬 Wài Rén   ვაი ჟენი   ჰე დან ძია 河亶甲 Hé Dǎn Jiǎ   ჰე დან ძია   ძუ ი 祖乙 Zǔ Yǐ   ძუ ი   ძუ სინი 祖辛 Zǔ Xīn   ძუ სინი   ვო ძია 沃甲 Wò Jiǎ   ვო ძია   ძუ დინი 祖丁 Zǔ Dīng   ძუ დინი   ნანი გენი 南庚 Nán Gēng   ნან გენი   იან ძია 陽甲 Yáng Jiǎ   იან ძია   პან გენი 盤庚 Pán Gēng   ძვ. წ. 1300 — ძვ. წ. 1251 პან გენი4   სიაო სინი 小辛 Xiǎo Xīn   სიაო სინი   სიაო ი 小乙 Xiǎo Yǐ   სიაო ი   უ დინი 武丁 Wǔ Dīng   ძვ. წ. 1250 — ძვ. წ. 1192 უ დინი   ძუ გენი 祖庚 Zǔ Gēng   ძვ. წ. 1191 — ძვ. წ. 1148 ძუ გენი   ძუ ძია 祖甲 Zǔ Jiǎ   ძუ ძია   ლინ სინი 廩辛 Lǐn Xīn   ლინ სინი   გენ დინი 庚丁 Gēng Dīng კან დინი 康丁 Kāng Dīng კან დინი   უ ი 武乙 Wǔ Yǐ   ძვ. წ. 1147 — ძვ. წ. 1113 უ ი   ვენ დინი5 文丁 Wén Dīng   ძვ. წ. 1112 — ძვ. წ. 1102 ვენ დინი   დი ი 帝乙 Dì Yǐ   ძვ. წ. 1101 — ძვ. წ. 1076 დი ი ძი ძოუ 子紂 Zǐ Zhòu დი სინი 帝辛 Dì Xīn   ძვ. წ. 1075 — ძვ. წ. 1046 დი სინი 1 ჩინური ისტორიის პირველი აღიარებული თარიღად ითვლება ძვ. წ. 841 წელი. ყველა დანარჩენი თარიღები დისკუსიის თემა წარმოადგენს. აქ ჩამოთვლილი თარიღები მოცემულია ქრონოლოგიურ პროექტ სია-შან-ჟოუ-ს მიხედვით, ჩინეთის მთავრობის დაკვეთით, რომელიც გამოქვეყნდა 2000 წელს. . 2 სამეფო სახელის წინ ასახელებენ დინასტიის სახელს, შანი (商), მაგალითად შან ტანი (商湯). 3 სახელი, რომელიც გვხდება სამსხვერპლო ორაკულის ძვალზე 4 შანის დინასტიის პერიოდს პანე გენიდან მოყოლებული, დედაქალაქის სახელწოდებიდან გამომდინარე, ასევე უწოდებენ ინის (殷) დინასტიას. 5 ცნობილია აგრეთვე, როგორც ტაი დინი (太丁 Tài Dīng). გვიანი შანის კულტურის ნიმუშები ჯადის დრაკონის ფორმის ბეჭედი ჯადის გამოკვეთილი ირემი ჯადის გამოკვეთილი თევზი ჯადის გამოკვეთილი ვეფხვი ბრინჯაოს ჭურჭელი ბრინჯაოს ჭურჭელი ბრინჯაოს ჭურჭელი — pou ბრინჯაოს სარიტუალო ჭურჭელი — ზუნი ბრინჯაოს ფართოყელიანი სარიტუალო ჭურჭელი წყლისთვის — გუანგი ბრინჯაოს ქვაბი, სახელურითა და სახურავით გვიანი შანი, ბრინჯაოს სარიტუალო ღვინის ჭურჭელი (ზუნი) უჩვეულო ფორმის ბუ, ხუფი გუმბათოვანი თავით ბრინჯაოს ცული — yuè შანი/ჟოუ ქანდაკება, ძვ. წ.14-ე–10-ე საუკუნეები თეთრი თიხა, ნაკვეთი გეომეტრიული ნიმუშით