ჩინეთის რესპუბლიკა (1912–1949)

ჩინეთის რესპუბლიკის ისტორია (1912 - 1949 წლები; ჩინ.: 中華民國) იწყება 1912 წლიდან, ცინის დინასტიიის შემდგომ პერიოდში. ჩინეთში რესპუბლიკის ჩამოყალიბებამ ბოლო მოუღო მმართველობის ორ საუკუნოვან იმპერიულ წესს.

ჩინეთის ისტორია ჩინეთის ისტორია
ძველი
3 მონარქი და 5 იმპერატორი
სიას დინასტია ძვ. წ. 2100–1600
შანგის დინასტია ძვ. წ.1600–1046
ჭოუს დინასტია ძვ. წ.1045–256
დასავლეთი ჭოუ
აღმოსავლეთი ჭოუ
გაზაფხულისა და შემოდგომის პერიოდი
მებრძოლი სამეფოების პერიოდი (ცი, ცინი, ჩუ, ვეი, ხანი, ჯაო, იანი, იუე, სუნი, შუ, ბა)
იმპერიები
ცინი ძვ. წ. 221 –206
ხანის დინასტია ძვ. წ. 206 – ახ. წ. 220
დასავლეთი ხანი
სინის დინასტია
აღმოსავლეთი ხანი
სამმეფობა 220–280
ვეი, შუ და უ
ძინის დინასტია 265–420
დასავლეთი ძინი	16 სამეფო 304–439
აღმოსავლეთი ძინი
სამხრეთისა და ჩრდილოეთის დინასტიები 420–589
სუის დინასტია 581–618
ტანის დინასტია 618–907
(მეორე ჭოუ 690–705)
5 დინასტია და 10 სამეფო 907–960	ლიაო 907–1125
სუნის დინასტია 960–1279
ჩრდილოეთი სუნი		დ. სია
სამხრეთი სუნი	ძინი
იუანის დინასტია 1271–1368
მინის დინასტია 1368–1644
ცინგის დინასტია 1644–1911
თანამედროვე ერა
ჩინეთის რესპუბლიკა 1912–1949
ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა 1949–დღემდე	ჩინეთის რესპ. (ტაივანი) 1949–დღემდე
იხილეთ აგრეთვე  ჩინეთის ისტორიოგრაფია ჩინეთის ისტორიის ქრონლოგია ჩინეთის დინასტიები ჩინური ენა ჩინური ხელოვნება ეკონომიკური ისტორია

სინხაის რევოლუცია და იუან შიკაის მმართველობის პირველი ეტაპი

პრიმიტიული რკინის სამჭედლო ხენანის პროვინციაში, 1920-30 წლები

1911 წელს, სინხაის რევოლუციით მანჯურიელთა ცინის იმპერია დაემხო და ჩინეთის რესპუბლიკა დაარსდა. 1912 წლის 12 თებერვალს მანჯურიელი იმპერატორი პუი გადადგა ტახტიდან, ხოლო ნანკინის კრებამ სუნ იატსენი დროებით პრეზიდენტად აირჩია. სამიოდე თვეში იატსენი იძულებული იყო გადამდგარიყო თანამდებობიდან არმიის მთავარსარდლის იუან შიკაის სასარგებლოდ. ჩინეთის რესპუბლიკა - ჩინელთა ნაციონალური სახალხო სახელმწიფო ცინის იმპერიის ნაწილად მიიჩნეოდა. რესპუბლიკამ იმპერიის ყველა მიწაზე, მათ შორის მონღოლეთზე, ტიბეტსა და აღმოსავლეთ თურქისტანზე, პრეტენზია გამოთქვა და სამხედრო ექსპანსია მოაწყო.

„მთავარსარდალთა ეპოქა“

1916 წელს იუან შიკაის სიკვდილისთანავე ქვეყანაში ქაოსი დაიწყო. ყოველი სამხედრო საველე მეთაური, რომელიც მეთაურობდა რომელიმე სამხედრო ნაწილს, გახდა თავისი ტერიტორიის სრული მმართველი. ჩინეთის ტერიტორიები მთავარსარდლებმა გადაინაწილეს. ჩინეთის ისტორიაში ეს პერიოდი შევიდა „მთავარსარდალთა ეპოქის“ სახელით. 1921 წელს ჩინეთის კომუნისტური პარტია (ჩკპ) შეიქმნა, თუმცა ამ ფაქტს იმ პერიოდში განსაკუთრებული მნიშვნელობა არ ჰქონია. სსრკ-ის მხარდაჭერით გომინდანის ძალებმა მოახერხეს ჩრდილოეთის ლაშქრობის დაწყება და კვლავ გააერთიანეს ჩინეთი. 1928 წლიდან ქვეყნის დედაქალაქი ნანკინი გახდა.

«ნანკინის ათწლეული»

ქვეყნის გაერთიანების შემდეგ ნანკინში ეროვნული მთავრობის თავმჯდომარე ჩან კაიში გახდა. 1931 იაპონია შეიჭრა მანჯურიაში და ამ ტერიტორიაზე მანჯოუ-გოს სახელმწიფო შექმნა.

ჩინეთის ადმინისტრაციული რუკა 1935 წელს

ჩინეთის საბჭოთა რესპუბლიკის შექმნის შემდეგ 1931 წელს, ჩან კაიშმა ჩინეთის კომუნისტური პარტიის წინააღმდეგ ბრძოლა დაიწყო, თუმცა „სიანსკის ინციდენტის“ შემდეგ იძულებული გახდა კომუნისტურ პარტიასთან „ერთიან ფრონტის“ შექმნის შესახებ ხელშეკრულება გაეფორმებინა.

იაპონია-ჩინეთის ომი

ჩან კაიში 1945 წლის მარტში

1937 წელს იაპონიამ ჩინეთის დასაპყრობად წამოიწყო ომი, რომელიც ხშირად განიხილება, როგორც მეორე მსოფლიო ომი ნაწილი. საომარ პერიოდში (1937—1945) ჩკპ-სა და გომინდანს შორის დაპირისპირება კიდევ უფრო გამწვავდა. იაპონიის კაპიტულაციის შემდეგ ქვეყანაში კვლავ დაიწყო სამოქალაქო ომი. სსრკ ძალების მხარდაჭერით ჩინეთის კომუნისტურმა პარტიამ დაიკავა კონტინენტური ჩინეთი და ჩან კაიშიც იძულებული გახდა ტაივანში გაქცეულიყო.

ჩინეთის რესპუბლიკა ტაივანში

ჩინეთის რესპუბლიკის დროშა

1949 წლიდან ჩან კაიში და მისი მემკვიდრეები მართავენ მხოლოდ ტაივანს და მიმდებარე კუნძულებს. დიდი ხნის განმავლობაში ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის ადმინისტრაცია ჩინეთის რესპუბლიკას არაკანონიერად თვლიდა, ჩინეთის რესპუბლიკის სუვერენიტეტი გომინდანის თვალსაზრისით ვრცელდება მთელ ჩინეთზე. 1971 წლიდან ჩინეთის რესპუბლიკა გაეროს უშიშროების საბჭოში შევიდა. ჩანის მმართველობა გარკვეულწილად დიდწილად ავტორიტარული და დიქტატორული იყო, თუმცა მისი გარდაცვალების შემდეგ, 1970 წლიდან ქვეყანაში დემოკრატიულ რეფორმების გატარება დაიწყო. დღეს ჩინეთის რესპუბლიკა ინარჩუნებს აღებულ კურს დე-იურე დამოუკიდებლობის მოპოვებისკენ და ცდილობს გაეროში შესვლას.

ლიტერატურა

• Bergere, Marie-Claire. Sun Yat-Sen (1998), 480pp, the standard biography, based on rigorous modern scholarship.
• Bianco, Lucien. Origins of the Chinese Revolution, 1915-1949 (Stanford, CA: Stanford University Press, 1971). Translated from the French by Muriel Bell. Translation of Les origines de la révolution chinoise, 1915-1949 (Paris: 1967) revised by the author. Classic lucid synthesis.
• Boorman, Howard L., ed. Biographical Dictionary of Republican China. (Vol. I-IV and Index. 1967-1979). 600 valuable short scholarly biographies excerpt and text search
• Ch'i Hsi-sheng. Nationalist China at War: Military Defeats and Political Collapse, 1937–1945 (1982)
• Dreyer, Edward L. China at War, 1901-1949. (1995). 422 pp.
• Eastman Lloyd. Seeds of Destruction: Nationalist China in War and Revolution, 1937- 1945. (1984)
• Eastman Lloyd et al. The Nationalist Era in China, 1927-1949 (1991) excerpt and text search
• Joseph Esherick, "Ten Theses on the Chinese Revolution," Modern China 21.1 (January 1995): 45-76. Reprinted in Jeffrey N. Wasserstrom, ed., Twentieth-Century China: New Approaches (London; New York: Routledge, 2003). Reviews rethinking on the 1949 Revolution which emphasizes organization and historical contingency.
• Fairbank, John K., ed. The Cambridge History of China, Vol. 12, Republican China 1912-1949. Part 1. (1983). 1001 pp. Survey articles by leading scholars.
• Fairbank, John K. and Feuerwerker, Albert, eds. The Cambridge History of China. Vol. 13: Republican China, 1912–1949, Part 2. (1986). 1092 pp. Survey articles by leading scholars.
• Feis, Herbert, The China Tangle: The American Effort in China from Pearl Harbor to the Marshall Mission, Princeton University Press, 1953. American diplomacy, based on State Department records.
• Fenby, Jonathan. Chiang Kai Shek: China's Generalissimo and the Nation He Lost (2005) extract and text search
• Gordon, David M. "The China-Japan War, 1931–1945," The Journal of Military History v70#1 (2006) 137-182; major historiographical overview of important books and interpretations; in Project Muse
• Henrietta Harrison. China. London: Arnold; New York: Oxford University Press, Inventing the Nation, 2001. xiii, 290p. ISBN 0340741333. From late Qing to 1949.
• Hsiung, James C. and Steven I. Levine, eds. China's Bitter Victory: The War with Japan, 1937-1945 (1992), essays by scholars; online from Questia; also excerpt and text search
• Hung, Chang-tai. War and Popular Culture: Resistance in Modern China, 1937-1945 (1994) complete text online free
• Manthorpe, Jonathan, Forbidden Nation: A History of Taiwan, Palgrave Macmillan
• Pakula, Hannah. The Last Empress: Madame Chiang Kai-shek and the Birth of Modern China (2009) excerpt and text search
• Pantsov, Alexander, With Steven I Levine. Mao: The Real Story. New York: Simon & Schuster, 2012. ISBN 9781451654479
• Rubinstein, Murray A., ed. Taiwan: A New History (2006), 560pp
• Shiroyama, Tomoko. China during the Great Depression: Market, State, and the World Economy, 1929-1937 (2008)
• Schurmann, F. and Schell, Orville, (eds) Republican China (Random House, 1967).
• Taylor, Jay. The Generalissimo: Chiang Kai-shek and the Struggle for Modern China (2009)
• Westad, Odd Arne. Decisive Encounters: The Chinese Civil War, 1946-1950. (2003). 413 pp. Standard history.
• Young, Arthur Nichols. China's nation-building effort, 1927-1937: the financial and economic record (1971) 553 pages full text online