ვიკიპედია

ქალები არაბულ სამყაროში

ამ გვერდს არა აქვს შემოწმებული ვერსია, სავარაუდოდ მისი ხარისხი არ შეესაბამებოდა პროექტის სტანდარტებს.

ქალები არაბულ სამყაროში — თანამედროვე შეფასებით, ქალები ყველაზე დისკრიმინირებულ ფენას წარმოადგენენ არაბულ საზოგადოებაში კულტურული და რელიგიური შეხედულებების გამო, რაც ხშირად აისახება  არაბული სამყაროს კანონებში და გავლენას ახდენს სისხლის სამართლზე, ეკონომიკაზე, განათლებასა და ჯანმრთელობაზე. არაბი ქალები, როგორც დემოგრაფიული კლასი, ყველაზე ცუდად არიან წარმოდგენილი პოლიტიკოსებსა და გავლენიან ფიგურებს შორის მსოფლიოს სხვა ხალხებთან შედარებით.[1]

სირიელი ბედუინი ქალი, 1893

იმ შემთხვევაშიც, თუ ქალმა მოახერხა პოლიტიკოსის თანამდებობის დაკავება, მსავსი მოვლენა ჩვეულებრივ არ იქნება დიდი მნიშვნელობის მქონე. სხვა საკითხებთან ერთად, ამან შეიძლება ძლიერი გავლენა მოახდინოს არაბულ რეგიონებში ქალთა უფრო შეზღუდული უფლებების დაცვაზე.[2][3][4][5]

ჯაჰილიის პერიოდი

რედაქტირება

ისტორიკოსებსა და მწერლებს შორის ჯერ კიდევ არ არსებობს საბოლოო დასკვნა, ჰქონდათ თუ არა არაბ ქალებს მეტი უფლებები ისლამის გავრცელებამდე — ჯაჰილიის პერიოდში. ქალების უმეტესობა ექვემდებარებოდა ტომობრივ წეს-ჩვეულებებს და ფაქტობრივად ჩამორთმეული ჰქონდათ იურიდიული სტატუსი. ქალის ქორწინება შეთანხმებით ხორციელდებოდა, მისი მეურვე  ფულად ჯილდოს ღებულობდა.

ქმარი თავისუფლად შეეძლო კავშირი სურვილისამებრ შეეწყვიტა, ხოლო ქალს ჩამორთმეული ჰქონდა ასეთი შესაძლებლობა და მემკვიდრეობის უფლება ზოგიერთი ისტორიკოსი ამტკიცებს, რომ ქალთა უფლებები ისლამამდელ ეპოქაში უფრო ლიბერალური იყო,  თუ ვიმსჯელებთ წინასწარმეტყველ მუჰამედის პირველი ცოლების, მისი მშობლების საქციელით და იმით, რომ მექელები თაყვანს სცემდნენ ქალღმერთებს. პირიქით, სხვა ისტორიკოსები დარწმუნებულნი არიან, რომ არაბი ქალების სტატუსი ახლანდელთან შედარებით დაბალი იყო, რაც გულისხმობს ახალშობილი გოგონების მკვლელობის პრაქტიკას, შეუზღუდავი მრავალცოლიანობას, ნათესაობრივ ქორწინებას და სხვა. საუდელი ქალი ისტორიკოსი ხათუნი ალ-ფასი ირწმუნება, რომ ძველ დროში არაბ ქალებს ჰქონდათ მაღალი უფლებები, მაგალითად, ნაბატეველთა სახელმწიფოში, მაგრამ მათ დაკარგეს უფლებები, როდესაც რომის იმპერიის მიერ დაწესებული ახალი კანონები ძალაში შევიდა, მოგვიანებით ეს შეზღუდვები შენარჩუნდა. ისლამის მმართველობა.[6]

 
ისლამამდელი ეპოქის არაბი ქლები. VI ს.

ვალენტინ მოგადამმა გააანალიზა ქალის მდგომარეობა მარქსისტულ იდეაზე დაყრდნობით. მისი აზრით, ქალის პოზიცია პირდაპირ დამოკიდებულია ქვეყნისა და საზოგადოების ურბანიზაციის, ინდუსტრიალიზაციისა და პროლეტარიზაციის ხარისხზე და არა ისლამის კულტურასა თუ შინაგან მახასიათებლებზე. მოგადამი ამტკიცებს, რომ ისლამი სხვა არაფერია, თუ არა მამაკაცების მიერ დომინირებული რელიგია, ისევე როგორც ქრისტიანობა და იუდაიზმი.

ჯაჰილიის პერიოდში არაბეთში ქალების სტატუსი მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდა ტომობრივი კანონების მიხედვით, რომელშიც ისინი ცხოვრობდნენ. არაბეთის სამხრეთ ნაწილში ქალები ცხოვრობდნენ იუდაიზმისა და ქრისტიანობის რელიგიური წესების მიხედვით, ხოლო მექელები წარმართულ და ტომობრივ წეს-ჩვეულებებს მისდევენ. ბედუინთა ტომებს ასევე შეეძლოთ ქალებისთვის სხვადასხვა უფლებების დაწესება. ზოგიერთ ტომში ქალებს უფრო მეტი ძალაუფლება ჰქონდათ, ვიდრე თანამედროვე არაბ ქალებს.

ცნობილია სხვა ტომებიც, სადაც ქალთა უფლებები იმდენად მცირე იყო, რომ ქალი ზოგჯერ განიხილებოდა როგორც საქონელი, რომელიც შეიძლება  ერთ მფლობელს მეორესთვის გადაეცა ან თუნდაც საკუთრებაში გადასულიყო. ასეთი ქალები ირიბად ემორჩილებოდნენ მამებს, ძმებს ან ქმრებს. ზოგიერთ შემთხვევაში, ქალი განკარგავდა თავის ქონებას, მაგრამ ჩამოერთვა მემკვიდრეობის უფლება, რადგან იგი მიიჩნეოდა გონება შეზღუდულად და, შესაბამისად, ვერ ახერხებდა სამკვიდროს გონივრულად განკარგვას. ტომებს შორის ფართოდ იყო გავრცელებული ახალშობილი გოგონების მკვლელობა, ეს ჩვეულება მოხსენიებულია ყურანშიც.[7]

ყურანის ცნობილმა კომენტატორმა მუჰამედ ასადმა ეს ფენომენი ახსნა იმით, რომ ოჯახში ქალებთა მრავალრიცხოვნობა შეიძლება გადაქცეულიყო ეკონომიკურ ტვირთად მამაკაცებისთვის, ასევე იმ შიშით, რომ მტრული ტომის მიერ დატყვევებული ქალები გამტაცებლებს ამჯობინებდნენ მათ მამებსა და ძმებს. ზოგადად მიღებულია, რომ ისლამი ბევრჯერ იმეორებს არაბული ტომობრივი წეს-ჩვეულებებით დაწესებულ შეზღუდვებს ქალებზე, მაგრამ ის მნიშვნელოვნად ათავისუფლებს მათ, კერძოდ, აძლევს ქალებს საკუთრების, მემკვიდრეობის, განათლებისა და განქორწინების უფლებას.

მოსახლეობის დაბალი ფენის არაბებს ჰქონდათ ორიგინალური გზა თავიანთი ოჯახის სტატუსის ასამაღლებლად, რისთვისაც გოგონებს აქირავებდნენ კეთილშობილური კლანების მამაკაცებზე, რის შემდეგაც ორსული ქალი ბრუნდებოდა ოჯახში, ხოლო მისი შვილი ითვლებოდა ქალის კანონიერი ქმრის შვილად მეორეს მხრივ, ხდებოდა  მისი შვილის და შვილიშვილების „გაკეთილშობილება“.[8][9][10]

ისლამური ეპოქა

რედაქტირება
 
მარცხნიდან მარჯვნივ: დამასკოელი ქალი, მექელი ქალი, დამასკოელი ფელაჰი ქალი, ტრადიციულ სამოსში, მე-19 საუკუნე

ისლამი არაბეთის ნახევარკუნძულზე გავრცელდა მე-7 საუკუნეში. ამ დროს ქალებმა მოახერხეს მეტი უფლებების მოპოვება. ყურანი მიხედვით ქალსაც და მამაკაცსაც ღმერთის თაყვანისცემის ერთნაირი ვალდებულება ეკისრებოდათ. ასევე აკრძალული იყო ახალშობილი გოგონების მკვლელობის პრაქტიკა. წინასწარმეტყველი მუჰამედი ამტკიცებდა, რომ მამა, რომელიც კლავდა ან უპატივცემულოდ სცემდა თავის ქალიშვილს, რადგან ის ბიჭი არ იყო, ვერასოდეს მოხვდებოდა სამოთხეში. პროფესორი და ისლამოლოგი უილიამ მონტგომერი უოტი აღიარებს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ისლამი მამაკაცს უფრო მეტ პრივილეგიას ანიჭებს, მან ასევე გააუმჯობესა ქალების უფლებები იმ პერიოდისთვის. არაბთა ვაჭრობამ და მომთაბარე ცხოვრების წესმა ქალთა ჩაგვრა გააძლიერა. ისლამის ჩანასახის პერიოდში  ქალების მდგომარეობა საშინელი იყო — მათ არ ჰქონდათ საკუთრების საკუთრების უფლება, ისინი  მამაკაცის საკუთრებანენს წარმოადგენდნენ. თუ ქალის პატრონი გარდაიცვლებოდა, გარდაცვლილის ნათესავები ხდებოდნენ მისი მფლობელები. მუჰამედმა მნიშვნელოვნად გააუმჯობესა ვითარება ისლამის მეშვეობით ქალებისთვის შემოიღო  საკუთრების, განათლების მიღებისა და განქორწინების უფლებები. ისტორიულ კონტექსტში შეიძლება დადგინდეს, რომ მუჰამედი მოწმედ გამოდიოდა ქალთა უფლებების სახელით.[11]

VII საუკუნიდან ქალებს მიეცათ საკუთარი ნებით დაქორწინების, განქორწინების და ქონებაზე საკუთრების უფლება.  სხვა ქვეყნებში ქალები, მათ შორის დასავლეთში, მრავალი საუკუნის განმავლობაში მოკლებულნი იყვნენ ასეთი პრივილეგიებს. ახალი კანონები კრძალავდა ჩვილი გოგონების მოკვლას და ქალს ინდივიდად აღიარებდა.

თუ ტრადიციულად ქალიშვილის გათხოვება საქორწინო საჩუქრად ითვლებოდა, რისთვისაც მამა იღებდა ფულად ჯილდოს, მაშინ ახალი ისლამური კანონების მიხედვით  ქალისა და მამაკაცის ქორწინება განიხილებოდა, როგორც კონტრაქტი ორივე მხრიდან , რაც ძალაში მხოლოდ კაცისა და ქალის თანხმობის საფუძველზე შედიოდა. ისლამურმა კანონმა შემოიღო ქალთა საკუთრების საკუთრების უფლება, აგრეთვე იმ სიმდიდრის სრული განკარგვის უფლება რომელიც მან მოიტანა ოჯახში ან შეიძინა. ისლამური კანონი ქალებს აძლევდა მემკვიდრეობის უფლებას, თუმცა ის მამაკაცების მემკვიდრეობის შეადგენდა.[12][13][14]

თანამედროვე მდგომარეობა

რედაქტირება

თანამედროვე შეფასებით, არაბი ქალები  ყველაზე დისკრიმინირებული კლასია არაბულ საზოგადოებაში კულტურული და რელიგიური მრწამსის გამო, რაც ხშირად შეიძლება აისახოს არაბული სამყაროს კანონებში, რაც გავლენას ახდენს სისხლის სამართლზე, ეკონომიკაზე, განათლებასა და ჯანმრთელობაზე. ქალებს ყველაზე დიდი უფლებები აქვთ ჯუჯა კომორის სახელმწიფოში. ეს საკითხი დახურულია ეგვიპტეში, ერაყში და საუდის არაბეთში.

არაბი ქალისთვის მთავარი პრიორიტეტია სახლი და ბავშვები, ის უფრო ლოიალური უნდა იყოს ოჯახური ღირებულებებისადმი, ვიდრე ერისა და საკუთარი თავის მიმართაც კი. არაბული კლანისთვის, მათ შორის ქალებისთვის, ძალიან მნიშვნელოვანია ღირსება თუ ქალს შეურაცხყოფენ, მაშინ მთელი კლანი შერცხვენილია, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს ძალიან სერიოზული შედეგები, მამის ან ქმრის მხრიდან მკვლელობამდე. ხანდახან ქალის დასასჯელად საკმარისია ეჭვის შეტანა მის მიერ წესების დარღვევაში. არაბულ საზოგადოებაში ქალის საუკეთესო თვისებები მოკრძალება და თავმდაბლობაა. თავიანთი „სიბრძნისა და სიწმინდის“ საჩვენებლად, ქალებმა სხეულები უნდა დაიფარონ თავისუფალი სამოსით, რათა არ „ცდუნეს“ მამაკაცი.[15]

ზოგიერთ არაბულ ქვეყანაში, მაგალითად, არაბთა გაერთიანებულ საამიროებში, მიუღებელია  ქალის მიერ უცნობებისთვის სახის ჩვენება, ამიტომ ისინი მალავენ მას აბაიას ქვეშ (ტრადიციულად ნიღაბი, რომელიც ფარავს სახის ქვედა ნაწილს და წარბებს).  უცნობი კაცის მიერ ქალის სახის დანახვა,  სამარცხვინოდ ითვლება, მაგრამ თუ კაცმა ქალს თავშალი ჩამოგლიჯა, ეს მთელი ოჯახის შეურაცხყოფაა. მკაცრი წესები შეიძლება გავრცელდეს საქმროზეც, რომელსაც არ აქვს უფლება შეხედოს თავის საცოლეს.[16][17]

ტრადიციის მიხედვით, სიარულის დროს ქალი ოდნავ ჩამორჩება მამაკაცს. არ არის წესი, რომ მამაკაცებმა ქალი წინ აუშვან ან კარი გაუღონ. ტრადიციულად არაბი ქალი ზრუნავს ოჯახზე, სპარსეთის ყურის მდიდარ ქვეყნებში ამ მოვალეობას დაქირავებული მომსახურე პერსონალი ასრულებს. არაბი ქალის მთავარი ამოცანა კი შვილების გაჩენაა.

არაბულ საზოგადოებაში არსებობს ქალებზე სექსუალური ძალადობის კულტურა, განსაკუთრებით ღარიბ და არასტაბილურ ქვეყნებში, სადაც ქალების გაუპატიურება და სექსუალური ძალადობა ხშირია და სოციალური ნორმები  ნებას რთავს ან ამართლებს ქალებზე სექსუალურ ძალადობას. ქალები ძალადობის მსხვერპლნი არიან, მიუხედავად ასაკისა და ისლამური ჩაცმულობის წესების მკაცრი დაცვისა, განსაკუთრებით ეგვიპტესა და ერაყში. ამავდროულად, თავად მსხვერპლს ხშირად ადანაშაულებენ ძალადობაში, რომელმაც მამაკაცს თავისი საქციელით „უბიძგა“ ვნებისკენ, ნაცვლად იმისა, რომ სახლში იჯდეს ოჯახთან ერთად, როგორც ამას აკეთებენ „წესიერი მუსლიმი ქალები“. შარიათის სასამართლო, როგორც წესი, ამ ქალების მხარეს კი არ იკავებს, პირიქით, სჯის მრუშობას; ხოლო ქალების უმრავლესობა არ აფიქსირებს გაუპატიურებას დევნის თავიდან აცილების მიზნით.

რამდენიმე არაბული ქვეყნის დეტალური შესწავლის შედეგად დადგინდა, რომ საშუალოდ ყოველი მესამე გათხოვილ ქალს სცემს ქმარი. თუმცა, ყურანის რელიგიური ბრძანების თანახმად, დასჯა დასაშვებია მხოლოდ მკაცრად განსაზღვრულ პირობებში, ხოლო ქმარი ამახინჯებს მათ მნიშვნელობას, რათა გაამართლოს ცოლის მიმართ ძალადობა მისთვის მოსახერხებელ სიტუაციაში, ნაწილობრივ კულტურული სტერეოტიპების გამო და იმისთვის, რომ მორალურად დათრგუნოს ცოლი. ცოლის მკვლელობა ასევე განპირობებულია ქმრის პირადი მოტივით და მისი სტატუსის შენარჩუნებით ოჯახში/კლანში, ვინაიდან ისლამი კრძალავს მკვლელობას პატივის სახელით. არაბულ ქვეყნებში დღემდე არ არსებობს ქალთა მიმართ ძალადობის წინააღმდეგ ბრძოლის მკაფიო პროგრამა.[18][19][20][21]

კომორის კუნძულები

რედაქტირება

კომორის კუნძულები, მედია კომპანია Thomson Reuters-ის (2013) მონაცემებით, 22-დან პირველ ადგილს იკავებს არაბულ ქვეყნებს შორის ქალთა უფლებების მხრივ. მართალია, პოლიტიკოსები ჯერ კიდევ დარწმუნებულნი არიან, რომ პოლიტიკაში ქალების ადგილი არაა, მათი რაოდენობა პარლამენტში 3%-ია, 20%-ს კი სხვადასხვა მინისტრის თანამდებობა უკავია, 35% დასაქმებულია. ქვეყანაში ყოველი მეორე ქალი განიცდის ძალადობას, მათ შორის სექსუალურს.

მამაკაცებს შეუძლიათ რამდენიმე ცოლის მოყვანა, პირველი, „დიდი“ ქორწინება ყველაზე მნიშვნელოვანად ითვლება და ქორწილი ჩვეულებრივ უფრო პომპეზურად იმართება. მამაკაცები ძალიან იშვიათად მისდევენ მრავალცოლიანობას.  ფიქსირდება არა უმეტეს ორი ცოლის მოყვანის შემთხვევები. 

ისტორიულად, კომორის კუნძულებზე არსებობდა მატრიარქალური საზოგადოება, მაგრამ ისლამის გავლენით მამაკაცებმა დაიწყეს დომინირება; მიუხედავად ამისა, ქალებს ბოლომდე არ დაუკარგავთ გავლენა და, შესაბამისად, სხვა არაბული ქვეყნებისგან განსხვავებით, არ არიან დაჩაგრულნი. ასევე, ბევრი მატრიარქალური ტრადიცია დარჩა კომორებზე, როგორიცაა, მაგალითად, „მაგნახოლი“ — მიწის გადაცემა ქალის ხაზით, თუმცა ისლამის გავლენით შექმნილი ქვეყნის კანონების მიხედვით, მემკვიდრეობის უფლება უპირობოდ კაცს ეკუთვნის. პრაქტიკაში, მაგალითად, განქორწინების დროს, მიწის ნაკვეთი და მიწა ეკუთვნის ქალს და მამაკაცს არ შეუძლია მოითხოვოს სახლში ავეჯი, თუნდაც ის მისი ხარჯით იყოს შეძენილი.[22]

ასევე, ქალები ქმნიან ასოციაციებს რომლებიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ სოფლების მართვაში. არაბული ქვეყნების უმეტესობისგან განსხვავებით, ბიჭის დაბადება არ არის ქალისთვის პრიორიტეტული — ისტორიულად და კულტურულად ოჯახი თანაბრად ბედნიერია გოგოს თუ ბიჭის დაბადებით. ასევე, ქვეყანაში აქტიურად იდევნებიან ქალების მიმართ ფიზიკურ და სექსუალურ ძალადობაში მხილებული მამაკაცები. ისინი შეადგენენ მსჯავრდებულთა ნახევარს. ქალები არ იცავენ ისლამური ჩაცმულობის მკაცრ კოდექსს, ამჯობინებენ ფერადი ნაციონალური კაბებისა და ქვედაბოლოების ჩაცმას.[23]

ომანი

რედაქტირება
 
ომანელი ქალი ტრადიციულ სამოსში

მედიაკომპანია Thomson Reuters-ის (2013) მიხედვით, ომანი 22-დან მე-2 ადგილს იკავებს არაბულ ქვეყნებს შორის ქალთა უფლებების მხრივ. ქალები პარლამენტის წევრთა საერთო შემადგენლობის 2,3%-ს შეადგენენ, 29% დასაქმებულია. საერთაშორისო დონეზე, გენდერული თანასწორობის თვალსაზრისით, 148 ქვეყანას შორის 59-ე ადგილზეა. ქალმა ქმართან განქორწინებისთვის 8 კარგი მიზეზი უნდა წარმოადგინოს, მაშინ როცა ასეთი მოთხოვნა მამაკაცისთვის სავალდებულო არაა.

ტრადიციულად, ქალები  პასიურები და დაჩაგრულები იყვნენ საზოგადოების მხრიდან, მათი ცხოვრების წესი შემოიფარგლებოდა მხოლოდ სახლსა და ბავშვებზე ზრუნვით. 1970-იან წლებში ხელისუფლებაში მოვიდა სულთანი ქაბუს ბინ საიდი, რომლის პრიორიტეტები იყო ქვეყნის ინდუსტრიალიზაცია და ლიბერალიზაცია. ქვეყანაში საავადმყოფოების, სკოლების, პოლიკლინიკების მასიური მშენებლობა დაიწყო. ამან გამოიწვია ომანელი ემიგრანტების მასიური დაბრუნება, რომლებიც ენთუზიაზმით დაეხმარნენ ახალი საზოგადოების მშენებლობას. ბევრი მათგანი ცხოვრობდა და სწავლობდა დასავლეთში და თან მოჰქონდა ლიბერალურობისა და გენდერული თანასწორობის იდეები. მათ მნიშვნელოვანი როლი შეასრულეს ქვეყანაში ქალთა უფლებების განვითარებაში. მიუხედავად იმისა, რომ ქალებს ჯერ კიდევ მნიშვნელოვნად შეზღუდული აქვთ საჯარო როლი, ყოველწლიურად ახალი კანონები შედის ძალაში, რაც ქალებს მეტ უფლებებს აძლევს. 2002 წელს ძალაში შევიდა კანონი, რომელიც ხმის მიცემის უფლებას აძლევს ომანის ყველა მაცხოვრებელს 2021 წლიდან. 2008 წელს გამოიცა სახელმწიფო განკარგულება, რომელიც ქალებს მამაკაცებთან თანაბარ პირობებში აძლევდა მიწის საკუთრების უფლებას. 2010 წლიდან ქვეყანაში მოქმედებს ყოვლისმომცველი პროგრამა ქალთა სოციალური მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად.[24]

1970 წლამდე ქაბუსში მხოლოდ 3 დაწყებითი სკოლა იყო ვაჟთათვის, სადაც ისინი სწავლობდნენ ყურანის კითხვას, მარტივ მათემატიკას და არაბული დამწერლობის საფუძვლებს. ქვეყანაში ქალების დასწრება სკოლებში 0%-მდე შემცირდა. ქაბუს ბინ საიდის საყოველთაო განათლების პოლიტიკამ „განათლება ყველასათვის“ გამოიწვია ის, რომ გოგონები შეადგენდნენ დაწყებითი სკოლების 49%-ს 2007 წლისთვის. 2003 წლის მონაცემებით, სტუდენტების 48,4% ქალი იყო, ისინი ასევე შეადგენდნენ მასწავლებლების 56%-ს.

თუმცა, ამან მთლიანად არ გაათავისუფლა მოსახლეობა ცრურწმენებისგან, რომ ქალმა არ უნდა ისწავლოს და 2000 წელს ქალებს აეკრძალათ სწავლა სულთან ქაბუსის საინჟინრო კოლეჯში. კოლეჯის თანამშრომლებმა ეს იმით ახსნეს, რომ საველე სამუშაოები ქალებისთვის შეუსაბამო იყო. ამან გამოიწვია ღია პროტესტი  სტუდენტებს შორის, ბევრი მათგანი სხვა დაწესებულებებში გადაიყვანეს. აკრძალვა ამჟამად მოხსნილია.

1970-იან წლებში, რეფორმების დროს, ქალებს მიეცათ სრული თავისუფლება პროფესიის არჩევაში, საბანკო სფეროდან და მედიცინიდან დაწყებული მექანიკური ინჟინერიით დამთავრებული. თუმცა, 1980-იან წლებში შეიქმნა ქალებისთვის „მსაღები“ პროფესიების სია, რამაც მძიმე დარტყმა მიაყენა ქალთა მუშაობას და გამოიწვია  პროფესიონალი ქალების გადინება.

დღემდე ქალების აბსოლუტური უმრავლესობა დიასახლისად რჩება და ბავშვების აღზრდითაა დაკავებული.

ქალებისთვის აბორტები აკრძალულია, თუ ორსულობა არ ემუქრება მომავალი დედის სიცოცხლეს, ამიტომ უკანონო აბორტებიც ხდება, რამაც შეიძლება საფრთხე შეუქმნას ქალის სიცოცხლეს. ასევე, ქვეყნის კანონმდებლობა არ ადანაშაულებს მამაკაცებს ოჯახში სექსუალური ძალადობისთვის.

ქალების უმეტესობას აცვია გრძელი შავი ხალათი, რომელიც მთელ სხეულს ფარავს, განსაკუთრებით მგზავრობისას. უფრო კონსერვატიული მუსლიმი ქალებიც იფარავენ სახეს. სახლში, როგორც წესი, ქალი უფრო ღიად დადის, მაგალითად, შარვალში ან მუხლამდე კაბაში. ზოგიერთ რეგიონში ქალებს შეუძლიათ ჩაიცვან ძველი ეროვნული კოსტუმი, რომელიც არ ფარავს კისერს.[25]

ქუვეითი

რედაქტირება

ქუვეითი, მედიაკომპანია Thomson Reuters-ის (2013) მიხედვით, 22-დან მე-3 ადგილს იკავებს არაბულ ქვეყნებს შორის ქალთა უფლებების მხრივ. საერთაშორისო დონეზე, გენდერული თანასწორობის თვალსაზრისით, 148 ქვეყანას შორის 47-ე ადგილს იკავებს. ქალებმა ხმის მიცემის უფლება მიიღეს 1985 წელს, ხოლო კენჭისყრის უფლება 2005 წელს.

მომუშავე ქალების რაოდენობაა 130 800. აბორტი დასაშვებია, თუ ნაყოფი 10 კვირაზე ნაკლებია. გოგონას ქორწინების მინიმალური ასაკი 15 წელია. ქვეყანაში არ არსებობს კანონი, რომელიც დაადანაშაულებს მამაკაცს ოჯახში სექსუალური ძალადობისთვის.[26]

ქუვეითელი ქალები ითვლებიან ყველაზე ემანსიპირებულებად ახლო აღმოსავლეთის რეგიონში, ხოლო ქუვეითი ასევე მეორე ადგილზეა რეგიონში (ისრაელის შემდეგ) გენდერული თანასწორობის თვალსაზრისით. 2012 წლის მონაცემებით, დანარჩენი არაბული ქვეყნებისგან განსხვავებით დასაქ,ებულია ქალთა  50%.

ქუვეითში ქალებს უფლება აქვთ იმუშაონ და ჩაერთონ პოლიტიკაში. თუმცა ქვეყანაში ქალთა სამართლებრივი დისკრიმინაცია ხდება: მაგალითად, შარიათის სასამართლოები ფუნქციონირებს ყველა მუსლიმანისთვის, რომლებიც, როგორც წესი, მიკერძოებულნი არიან ქალთა მიმართ და მათ ზედმეტად მკაცრ სასჯელს უსჯიან. ასევე, თუ ბავშვის მამა ქუვეითის მოქალაქე არაა, თავადაც ვერ მიიღებს მოქალაქეობას.

ქუვეითი ერთადერთი ქვეყანაა, სადაც ქალები ქუჩაში მასობრივად ატარებენ ევროპულ ტანსაცმელს, მაგრამ სამოსი უნდა იყოს მოკრძალებული და დახურული.[27]

იორდანია

რედაქტირება
 
იორდანელი ქალები

იორდანია მედიაკომპანია Thomson Reuters-ის (2013) მიხედვით, არაბულ ქვეყნებს შორის 22-დან მე-4 ადგილს იკავებს. საერთაშორისო დონეზე გენდერული თანასწორობის მხრივ 148 ქვეყანას შორის 99-ე ადგილზეა. ქალებმა ხმის მიცემის უფლება პირველად 1974 წელს მიიღეს. ქვეყნის კონსტიტუცია უზრუნველყოფს იორდანიის ყველა მოქალაქის თანაბარ უფლებებს, განურჩევლად სქესისა, ეროვნებისა და რელიგიისა. წარმომადგენელთა პალატის დეპუტატების 12% ქალია (18 კაცი). მიწის ქონების 17% ეკუთვნის ქალებს. მხოლოდ 2003 წლიდან მიიღეს ქალებმა პასპორტის მიღების უფლება ქმრის ნებართვის გარეშე. ბავშვი, რომლის მამაც უცხოელია, ვერ მიიღებს იორდანიის მოქალაქეობას.

2012 წლის მდგომარეობით ქვეყანაში ოფიციალურად რეგისტრირებულია გაუპატიურების 681 შემთხვევა. ქალების მხოლოდ 14,1% არის წერა-კითხვის უცოდინარი, რაც საუკეთესო მაჩვენებელია ახლო აღმოსავლეთში. მიუხედავად იმისა, რომ კანონები ქალებს პროფესიის არჩევაში სრულ თავისუფლებას ანიჭებს და დეკრეტული შვებულების უფლებას, ბევრი ქალი თანამშრომელი აწყდება კულტურულ ბარიერებს და დისკრიმინაციას მამაკაცების მხრიდან, ვინაიდან  ისინი ხელს უწყობენ დიასახლის ქალს და არა მშრომელ ქალს. ქალებს, როგორც წესი, ნაკლები არჩევანი აქვსთ სამსახურის ძიებისას, რადგან ეკონომიკის მრავალი სექტორი მათთვის დახურულია. ისინი ასევე იღებენ უფრო დაბალ ხელფასს, ვიდრე მათი მამრობითი სქესის წარმომადგენელი კოლეგები. კანონის თანახმად, ქალს არ შეუძლია იმუშაოს, თუ ამას მამაკაცი მეურვე არ დაუშვებს. ქალების უმეტესობა მუშაობს დაბალანაზღაურებად სამუშაოებზე, რადგან ისინი ვერ ახერხებენ წინსვლას გენდერული სეგრეგაციის გამო.

 
იორდანიის დედოფალი რანია

ქალს, ისლამური კანონის თანახმად, აქვს განქორწინების უფლება. თუმცა, ისლამური სასამართლოები ხშირად აყენებენ ქალს დაუცველ მდგომარეობაში, რაც მას ქმრის ტყვედ აქცევს. ამის წინააღმდეგ საბრძოლველად ხელისუფლებამ სასამართლო სისტემაში არაერთი ცვლილება შეიტანა, კერძოდ, ახალი კანონი აიძულებს მამაკაცს ყოფილ მეუღლეს სამი წლის განმავლობაში გადაუხადოს ალიმენტი. ასევე შეიქმნა ახალი ფონდები განქორწინებული ქალების მხარდასაჭერად.

აღსანიშნავია, რომ  თუ ქალს მხოლოდ გოგონები შეეძინება, ეს შეიძლება იყოს საკმარისი მიზეზი ქმრის ინიციატივით განქორწინებისთვის.

ქალები ზოგადად ნაკლებ მემკვიდრეობას იღებენ, ვიდრე მამრობითი სქესის ნათესავები. ქალები ხშირად ზეწოლის ქვეშ ექცევიან რომ უარი თქვან მიწის საკუთრებაზე ოჯახში მამაკაცის სასარგებლოდ.

შედეგად, ქვეყანაში მიწის საკუთრების მხოლოდ 4% ეკუთვნის ქალებს.

ქვეყნის ერთ-ერთ მთავარ პრობლემად რჩება "მკვლელობა ღირსების დაცვისთვის", რადგან შარიათის სასამართლოები ასეთ მამაკაცებს, როგორც წესი, ლმობიერად ექცევიან. ამის გამო ბევრ ქალს ეშინია სახლიდან გასვლის. ქალი შეიძლება შერცხვეს, თუ მას ჰქონდა სექსი ქორწინებამდე, მოატყუა ქმარი  ან თუნდაც გააუპატიურეს. ქვეყანაში ყოველწლიურად ათასობით ქალი იღუპება ქმრის ან ნათესავის ხელით. ამავდროულად, იორდანიის სისხლის სამართლის კოდექსი მკვლელებს თავმდაბლად ეპყრობა, რადგან ფორმალურად ეს განიხილება "ადამიანის პირად პრობლემად", თუმცა სინამდვილეში ეს დაკავშირებულია კულტურულ მახასიათებლებთან, უშვებს მამაკაცის მკვლელობას ღირსების აღსადგენად.[28][29]

კატარი

რედაქტირება

კატარი, მედია კომპანია Thomson Reuters-ის (2013) მონაცემებით, არაბულ ქვეყნებს შორის 22-დან მე-5 ადგილს იკავებს. მუნიციპალიტეტის საკრებულოში მხოლოდ ერთი ქალია და ის ასევე გახდა ქვეყნის პირველი მოსამართლე ქალი 2010 წელს. ქვეყანაში ყოველი მეორე ქალი მუშაობს, ქორწინების მინიმალური ასაკი 25,4 წელია. მართვის მოწმობის ასაღებად საჭიროა ქმრის ნებართვა. ყოველწლიურად საშუალოდ 100 ქალს აპატიმრებენ და აპატიმრებენ ქორწინების გარეშე ბავშვების გაჩენის გამო. ასევე, ორსულ გაუთხოვარ ქალს არ აქვს ჯანმრთელობის დაზღვევით სარგებლობის უფლება. 2012 წლის მონაცემებით, ქვეყანაში ქალებისა და ბავშვების გაუპატიურების 550 შემთხვევა დაფიქსირდა.

ქალს, როგორც წესი, აცვია გრძელი შავი სამოსი და შავი ჰიჯაბი, კონსერვატიული სუნიტი მუსლიმი ქალები ასევე იფარებენ სახეს. ქალები ძირითადად არ იღებენ მონაწილეობას სოციალურ ღონისძიებებში ოჯახის წევრების მხარდაჭერის გარეშე. ტრადიციულად, ქალების როლი საზოგადოებაში შემოიფარგლებოდა საყოფაცხოვრებო სამუშაოებითა და ბავშვების მოვლის საშუალებით, მაგრამ მათი პოზიცია მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა 1990-იან წლებში. ქალებმა ხმის მიცემის და კანდიდატურის წამოყენების უფლება 1999 წელს მიიღეს. იმავე წელს ქვეყანაში 8 მარტს, ქალთა საერთაშორისო დღეს,  გაიმართა სადღესასწაულო ღონისძიება.

ქალი თავისუფალია საჯარო თანამდებობის არჩევაში, თუმცა ასეთი ქალები მაღალ თანამდებობებს ჯერ არ იკავებენ. დასაქმებულ ქალთა რაოდენობა შეადგენს 36%-42%-ს.[30][31]

ტუნისი

რედაქტირება
 
ტუნისელი ქალის ქუჩის სამოსი. 1902 წ.

ტუნისი, მედია კომპანია Thomson Reuters-ის (2013) მონაცემებით, არაბულ ქვეყნებს შორის 22-დან მე-6 ადგილზეა ქალთა უფლებების მხრივ. საერთაშორისო დონეზე გენდერული თანასწორობის მხრივ ის 148 ქვეყანას შორის 46-ე ადგილზეა. როდესაც ტუნისი საფრანგეთის კოლონია იყო,  ქვეყანაში ქალების განათლების დონე ძალიან დაბალი იყო, ისინი ძირითადად  საშინაო საქმეების შესრულებით იყვნენ დაკავებულები.

დამოუკიდებლობის მოძრაობის დროს გავრცელდა გენდერული თანასწორობის იდეები მე-20 საუკუნის დასაწყისში უკვე ბევრი გოგონა მშობლების ინიციატივით განათლებას იღებდა. 1956 წელს ქვეყანამ მიიღო პირადი სტატუსის კოდექსი, რომელიც კრძალავდა მრავალცოლიანობას და ქალს აძლევდა უფლებას გადაეწყვიტა სურდა თუ არა დაქორწინება, ასევე იძლეოდა განქორწინების უფლებას. 1957 წელს ქალებმა მიიღეს ხმის მიცემის უფლება, 1959 წელს კი არჩევნებში კენჭისყრის უფლება. ტუნისის ახალმა კონსტიტუციამ ქალებს მისცა ახალი უფლებები ემუშავათ ისეთ არატრადიციულ სექტორებში, როგორიცაა მედიცინა, არმია, ინჟინერია, ასევე გაეხსნათ საბანკო ანგარიშები და ბიზნესის მართვის შესაძლებლობა ჰქონოდათ.[32]

 
ტუნისელი ქარხნის მუშები

1962 წელს ქალებმა მიიღეს უფლება აერჩიათ რამდენი შვილი უნდა ჰყოლოდათ, ხოლო 1965 წელს დაკანონდა აბორტები, რომლებიც შეიძლება შესრულდეს 3 თვემდე ვადაში. 1993 წელს, ფემინისტური ორგანიზაციების ზეწოლის ქვეშ, ცვლილებები შევიდა „პერსონალური სტატუსის კოდექსში“, რომლის მიხედვითაც ქალი აღარ უნდა დაემორჩილოს კაცს, თუ მას ეკისრება ოჯახის ფინანსური ტვირთის წილი, თუმცა კოდექსში იყო შეუსაბამობები, ვინაიდან მასში ნათქვამია, რომ ქალმა ქმართან უნდა იცხოვროს ტრადიციის შესაბამისად, რაც ნიშნავს ქალის დაქვემდებარებას კაცზე. 1980 წელს ტუნისმა ხელი მოაწერა კონვენციას ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ, მაგრამ ზოგიერთი პუნქტი, ხელისუფლების აზრით, ეწინააღმდეგებოდა ისლამურ კოდექსს.

2007 წელს, პირადი სტატუსის კოდექსის ამოქმედების 50 წლისთავთან დაკავშირებით, შეიქმნა 2 ახალი კანონპროექტი: პირველმა გაზარდა ქალთა საბინაო უფლებები, მეორემ დაადგინა ქალისა და მამაკაცის ქორწინების მინიმალური ასაკი  — 18 წელი. მიუხედავად იმისა, რომ ამ დროისთვის ქალის ქორწინების საშუალო ასაკი უკვე 25 წელი იყო, ხოლო მამაკაცის  — 30.

ქვეყანაში არის  ქალთა 2 დღესასწაული: 8 მარტი, ქალთა საერთაშორისო დღე და 12 აგვისტო, პერსონალური სტატუსის კოდექსის ამოქმედების თარიღი, რომელიც ქალთა ეროვნულ დღედ არის მიჩნეული.

ტუნისში ფემინისტური პოლიტიკა ძირითადად ევროპაში კარგი იმიჯის შესანარჩუნებლად მოქმედებს . ადგილობრივ მედიაში ამგვარმა პროპაგანდამ შედეგი გამოიღო. თუმცა, სინამდვილეში, ქალთა მდგომარეობა ტუნისში ნამდვილად არ გამოირჩევა მეზობელი ქვეყნების, მათ შორის მაროკოს ქალთა ყოფისგან. კერძოდ, ქვეყანაში კვლავ შენარჩუნებულია ქალთა მიმართ პატრიარქალური ჩაგვრა, ასევე ქალთა უნივერსიტეტებზე დაწესებული სხვადასხვა შეზღუდვები. 1994 წელს გამოვიდა ფილმი "სასახლის სიჩუმე", სადაც ნაჩვენებია ეგრეთ წოდებული ფემინისტური რეალობა ტუნისში. ფილმი მოგვითხრობს ქალზე, რომელიც გარეგნულად თავისუფალია არჩევანში, მაგრამ აწყდება გაუთავებელ კულტურულ დაბრკოლებებს, რაც ხელს უშლის მას  მიაღწიოს დასახულ მიზანს. ფილმი სამშობლოში კრიტიკის ქარცეცხლში მოექცა, მაგრამ ფრანგმა მაყურებელმა თბილად მიიღო.

გოგონების გაუნათლებლობის მაჩვენებელი 1956 წელს იყო 96%, 1984 წელს 58,1%, 1993 წელს 42,3% და 2004 წელს 31%. 15-დან 24 წლამდე გოგონების 91% წერა-კითხვის მცოდნეა. უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების სტუდენტებს შორის ქალები 59,5%-ს შეადგენენ. თუმცა, ქალების უმეტესობა, სწავლის დასრულების შემდეგ, არ მუშაობს.[33]

2011 წლამდე ქვეყანა ჰიჯაბის საწინააღმდეგო პოლიტიკას ატარებდა პოლიტიკა, დაწყებული 1981 წლიდან, როდესაც რატიფიცირებული იქნა კანონი No108, რომელიც კრძალავდა ქალებს თავსაბურავის ტარებას საჯარო დაწესებულებებში. 1985 წელს ეს აკრძალვა ყველა საგანმანათლებლო დაწესებულებაზე გავრცელდა. ტუნისის პრეზიდენტმა ჰაბიბ ბურგიბამ ჰიჯაბს "ოდიოზური ნაწნავი" უწოდა. ეს კანონი წინააღმდეგობას შეხვდა ქალთა მხრიდან, რომელთა 98% მუსლიმი იყო. შედეგად, სკოლებში, უნივერსიტეტებსა და სამუშაო ადგილებზე პოლიცია დაინიშნა, რომელიც ქალებს ჰიჯაბის მოხსნამდე არ უშვებდა, თუმცა ქალებს ზოგჯერ მის გაკეთებას ქუჩაში აიძულებდნენ. ტუნისის წიგნის საერთაშორისო ბაზრობის დროს მოხდა ინციდენტი, როდესაც ჩადრში გახვეული ქალები ძალით მიიყვანეს პოლიციის განყოფილებებში, აიძულეს ხელი მოეწერათ, რომ ჰიჯაბს არ გაიკეთებდნენ ხოლო ქალებს, რომლებმაც წინააღმდეგობა გაუწიეს, პოლიცია დაესხა თავს.

2002 წელს ქალმა შვილებთან ერთად მიიღო უცხოელი ქმრის მოქალაქეობის მიღების უფლება. 2009 წლამდე არამუსლიმ ქალებს არ ჰქონდათ უფლება მემკვიდრეობით მიეღოთ მუსლიმი ქმრის ქონება.[34]

2004 წელს ქალები შეადგენდნენ ტუნისის სამუშაო ძალის 26,6%-ს, 1966 წელს მხოლოდ 5,5%-ს. ქალებს მნიშვნელოვნად შეზღუდული აქვთ სამუშაო შესაძლებლობები „სოციალურად მისაღები ქცევის“ ფარგლებში: მაგალითად, ქალმა არ უნდა იმუშაოს ოჯახისგან მოშორებით - სამუშაო ნიშნავს სახლიდან დროებით გასვლას, რაც უკვე „სოციალურად მიუღებელია“. ქვეყნის ზოგიერთი კანონი ზღუდავს ქალების სამუშაოს ტიპს, სამუშაო საათების რაოდენობას. მსოფლიო ბანკის კვლევამ აჩვენა, რომ ბევრ ქალს ეშინია მუშაობა მამაკაცი თანამშრომლების მხრიდან სექსუალური შევიწროების გამო. როგორც წესი, ოჯახში ძალადობა და გაუპატიურება განიხილება როგორც ქალის პიროვნული სირცხვილი, მსხვერპლად მყოფი ქალი მაინც რჩება დამნაშავე და სირცხვილს მთელი ცხოვრება თან ატარებს. ასევე, კერძო სექტორში მომუშავე ქალების დეკრეტული შვებულება მხოლოდ 30 დღეს შეადგენს. თანამედროვე მონაცემებით, ტუნისში ყველაზე მეტი ქალი   ფარმაცევტული ინდუსტრიაშია დაკავებული (72%), შემდეგ მოდის მედიცინა (42%), განათლება (40%), იურისპრუდენცია (31%) და მოსამართლეები (27%). დღეს ქალების უმრავლესობა უმუშევარის. პარლამენტის 26,7% ქალია.

2011 წლის რევოლუციის მოვლენების შემდეგ, კანონი გენდერული თანასწორობის შესახებ გაუქმდა, რადგან ხელისუფლებაში ახლა რელიგიური კონსერვატორები დომინირებენ. მათ მნიშვნელოვნად შეზღუდეს ქალთა უფლებები ქვეყანაში და შეზღუდეს ფემინისტების გავლენა. არსებობს შიში, რომ ქვეყანაში შარიათის კანონის დამკვიდრების შემდეგ ქალები დაკარგავენ ხმას და საზოგადოებრივ სფეროში მონაწილეობის შესაძლებლობას.

2021 წლის სექტემბრის ბოლოს პირველი ქალი პრემიერ-მინისტრი არა მხოლოდ ტუნისში, არამედ მთლიანად არაბულ სამყაროში გახდა 63 წლის ნაჯლა ბუდენ რამადანი, რომელსაც ტუნისის პრეზიდენტმა კაის საიდმა ახალი მთავრობის ფორმირება დაავალა.[35]

ალჟირი

რედაქტირება
 
ალჟირელ ქალთა სამოსი

მედია კომპანია Thomson Reuters-ის (2013) მონაცემებით, არაბულ ქვეყნებს შორის ალჟირი 22-დან მე-7 ადგილზეა ქალთა უფლებების მხრივ. საერთაშორისო დონეზე გენდერული თანასწორობის თვალსაზრისით 148 ქვეყანას შორის 74-ე ადგილზეა. ქალები შეადგენენ ქვეყნის პარლამენტის 31,6%-ს. ქორწინების მინიმალური ასაკი ქალისთვის 18 წელია, ხოლო მამაკაცისთვის 21 წელი. გაუთხოვარი ქალის ზღვრული ასაკი 29,5 წელია. ქალების 16% დასაქმებულია.

ალჟირი ქალებისთვის საკმაოდ ლიბერალურ ქვეყნად ითვლება და თავად ქალები საკმაოდ ემანსიპირებულები არიან. ამაში მთავარი როლი ითამაშა 1962 წლის დამოუკიდებლობის ომმა, რომელშიც ქალებიც მონაწილეობდნენ. დაახლოებით 11,000 ქალი მონაწილეობდა ომში, თუმცა ეს მაჩვენებლები შეიძლება განზრახ არ იყოს შეფასებული, ქალები ხშირად მსახურობდნენ ჯაშუშად, მედდად და მზარეულებად, ისინი აქტიურ მონაწილეობას იღებდნენ საომარი მოქმედებების განხორციელებაში, ან ზოგჯერ თავადაც მონაწილეობდნენ საომარ მოქმედებებში.[36]

გენდერული თანასწორობა გათვალისწინებულია ქვეყნის კანონებით, ქალებს შეუძლიათ ხმის მიცემა და პოლიტიკურ ცხოვრებაში მონაწილეობა.[37]

 
ალჟირელი ქალები 1880-იან წლებში;

ქვეყნის დამოუკიდებლობამდე თითქმის ყველა ქალი იყო წერა-კითხვის უცოდინარი ფრანგული პოლიტიკის შედეგად, რომლის მიხედვითაც მთელ ადგილობრივ მოსახლეობას ჩამოერთვა განათლების მიღების უფლება. 40 წელზე უფროსი ასაკის ქალებში წიგნიერების მაჩვენებელი ქვეყანაში დღემდე დაბალია. თანამედროვე ქალები ბევრად უფრო მაღალი უფლებებით სარგებლობენ, ვიდრე მეზობელ ქვეყნებში. მათ აქვთ უფლება მემკვიდრეობით მიიღონ ქონება, განქორწინდნენ, შეინარჩუნონ შვილების მეურვეობა, მიიღონ განათლება და დასაქმდნენ საზოგადოების მრავალ სექტორში. ქალები შეადგენენ ალჟირელ ადვოკატთა 70%-ს და მოსამართლეთა 60%-ს. ისინი ასევე დომინირებენ მედიცინის, ჯანდაცვისა და მეცნიერების სფეროებში. 2007 წლის მონაცემებით, უნივერსიტეტის სტუდენტების 65% ქალია და მათგან 80% იღებს სამუშაოს. ასევე, ალჟირელი ქალები გახდნენ პირველები არაბულ სამყაროში, რომლებმაც მიიღეს ტაქსისა და ავტობუსის მძღოლად მუშაობის უფლება. ისინი მზარდ როლს ასრულებენ პოლიციასა და უსაფრთხოების სექტორში.

თუმცა, ქვეყანაში რჩება მნიშვნელოვანი პრობლემები ქალთა უფლებების სფეროში. კერძოდ, მხოლოდ 2012 წელს, ქვეყნის ისტორიაში პირველად, სასჯელი ძალაში შევიდა მამაკაცისთვის გამოტანილი სასჯელი სექსუალური შევიწროების გამო. ქორწინებაში გაუპატიურება არ ისჯება ალჟირის კანონმდებლობით. ქალთა უფლებების დარღვევაში ძალიან მნიშვნელოვან როლს თამაშობს მაღალი კორუფცია ქვეყანაში.[38]

მაროკო

რედაქტირება

მედია კომპანია Thomson Reuters-ის 2013 წლის მონაცემებით, მაროკო 22-დან მე-8 ადგილზეა ქალთა უფლებების მხრივ არაბულ ქვეყნებს შორის.

დამოუკიდებლობამდე ყველა ქალი იყო მიჯაჭვული იყო ოჯახზე ან ჰარამხანაზე. გარეთ გასასვლელად მეურვისგან უნდა მიეღო ნებართვა. გათხოვილ ქალს უფრო მაღალი სტატუსი ჰქონდა და ასაკთან ერთად ეს კიდევ უფრო მაღალი გახდა. ქალების ძირითადი საქმიანობა იყო საოჯახო საქმეები, ქარგვა და სამკაულების შექმნა. ქალებს საშუალება ჰქონდათ სკოლაში ყურანის კითხვის გაკვეთილებს დასწრებოდნენ, ასევე ჩვეულებრივ სტუმრობდნენ ქალთა ჰამამებს—აბანოებს. ჰარამხანების არსებობა თითქმის ნულამდე დავიდა მას შემდეგ რაც მაროკომ 1956 წელს საფრანგეთისგან დამოუკიდებლობა მოიპოვა. ამის შემდეგ ქალებს მიეცათ განათლების მიღების უფლება, გარდა ისლამური სწავლებისა, მეცნიერების სფეროში. 2004 წელს ქალებმა მიიღეს განქორწინების, ბავშვის მეურვეობისა და მემკვიდრეობის უფლება. ქალები პარლამენტის 17%-ს შეადგენენ.

გოგონების 90% 18 წლამდე ქორწინდება. ქვეყნის კანონმდებლობა ითვალისწინებს სასჯელს ქმრისგან გაქცეული ქალისთვის თავშესაფრის მიცემისთვის. 15-დან 49 წლამდე ქალების 66% გაუნათლებელია. 2008 წელს 3 თვეში 17 000 გაუპატიურების შემთხვევა დაფიქსირდა, აქედან 78,8% ქმარმა ჩაიდინა. სქესობრივი კონტაქტის დროს ქალებს შეუძლიათ გამოიყენონ კონტრაცეფცია მხოლოდ ქმრის ნებართვით.[39]

ლიბია

რედაქტირება
 
გოგონა ლიბიიდან. 2011 წ.

ლიბია, მედია კომპანია Thomson Reuters-ის (2013) მონაცემებით, არაბულ ქვეყნებს შორის 22-დან მე-9 ადგილზეა ქალთა უფლებების მხრივ. ეროვნული გენერალური კონგრესის 200 წარმომადგენლიდან 33 ქალია. ქალების 28% მუშაობს. 2013 წლიდან ქალს დაკარგა უცხოელზე დაქორწინების უფლება. ქალის დაქორწინების მინიმალური ასაკი არის 20 წელი, თუ მან არ მიიღო ნებართვა მამისგან ან მამაკაცი ნათესავისგან. ბევრი ქალი ქმრის მხრიდან ძალადობის მსხვერპლია. გაუპატიურებაში ბრალდებულთა 99%-ს, რომლებსაც სასამართლოში ჩივიან, ლიბიის ოფიციალური პირების მოთხოვნით ბრალდებას უხსნიან.

ისტორიულად, ლიბიელ ქალებს მნიშვნელოვნად შეეზღუდათ უფლებები ტომობრივი და ისლამური კანონებით. მათი როლი შემოიფარგლებოდა საოჯახო მეურნეობითა და ბავშვებზე ზრუნვით და ლიბიის უკანასკნელმა მეფემ, იდრის I-მა, საჯაროდ დაგმო ქალთა განათლება.

სიტუაცია მკვეთრად შეიცვალა 1969 წლის რევოლუციის მოვლენებთან ერთად: ახალმა მთავრობამ გაატარა რეფორმები, რამაც ქალებს მეტი უფლებები მისცა, რადგან დაინტერესებული იყო ქვეყნისთვის საჭირო ახალი სამუშაო ძალის მოზიდვით. ძალაში შევიდა ახალი კანონები, რომლებიც გოგონას 18 წლამდე ქორწინებას უკრძალავს. 1973 წელს ქალმა მიიღო განქორწინების კანონიერი უფლება.

რეფორმებმა გამოიწვია ქალთა ემანსიპაცია, რაც აშკარად აისახა თაობებში: თუ ხანდაზმული ქალები უპირატესობას ანიჭებდნენ მთლიანად დახურულ ჩადრს,  30 წლამდე ქალაქელი ქალებს უფრო ღიად ეცვათ და ეროვნულ სამოსს ამჯობინებდნენ დასავლურ ტანსაცმელს. ქალაქში ჩადრში გახვეული ქალის ნახვა დღევანდელ დღეს ძალზე იშვიათი სანახაობაა. ამის მიუხედავად, ბოლო დრომდე ქალები 80-იანი წლების ბოლომდე არ იყვნენ მაღალ სამთავრობო თანამდებობებზე.[40]

მთავრობის მხარდაჭერის მიუხედავად, ქალებს ძალიან გაუჭირდათ საოფისე სამუშაოს პოვნა კულტურული რწმენის გამო, რომ ქალები და მამაკაცები ერთად არ უნდა მუშაობდნენ. ახალმა მთავრობამ შეიმუშავა კანონები, რომლებიც ხელს უწყობდა ქალების ქორწინებასა და გამრავლებას: კერძოდ, ქალმა მიიღო ფულადი პრემია ყოველ ახალ ბავშვზე და ასევე შეეძლო მისი უფასოდ გაგზავნა საბავშვო ბაღში. 50 წლის ასაკის მიღწევისას ქალს შეეძლო პენსიაზე გასვლა. 2000-იანი წლების დასაწყისის მონაცემებით, ქალებში დასაქმება იყო 20%, ხოლო 2006 წელს — 27%. თუ უმაღლესი განათლების მქონე ადამიანებში 1966 წელს ქალების წილი მხოლოდ 8% იყო, 1996 წლისთვის ის გაიზარდა 43%-მდე.

არაბთა გაერთიანებული საამიროები

რედაქტირება
 
ქალები ბიზნესში - არაბთა გაერთიანებული საამიროები

არაბთა გაერთიანებული საამიროები, მედია კომპანია Thomson Reuters-ის (2013) მონაცემებით, არაბულ ქვეყნებს შორის 22-დან მე-10 ადგილს იკავებს ქალთა უფლებების მხრივ. საერთაშორისო დონეზე გენდერული თანასწორობის მხრივ 148 ქვეყანას შორის 109-ე ადგილზეა. მართალია, ქალებს აქვთ ყველაზე დიდი შესაძლებლობები დასაქმებისა და განათლების საკითხებში, მაგრამ პირადი ცხოვრება და სექსუალური ძალადობა აქტუალურ პრობლემად რჩება.

1960 წლამდე ქალებს არ ჰქონდათ შესაძლებლობა რაიმე გაეკეთებინათ სახლისა და ოჯახის ფარგლებს გარეთ. ვითარება შეიცვალა ქვეყანაში ნავთობის დიდი მარაგების აღმოჩენის შემდეგ. პირველმა პრეზიდენტმა, ზაიდ ბინ სულთან ალ ნაჰიანმა, ქალებს საშუალება მისცა პირველად ემუშავათ და გახსნა დაწყებითი სკოლები გოგონებისთვის. ქალთა უფლებების ხელშეწყობაში მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა პრეზიდენტის მეუღლემ, ფატიმამ, რომელიც ხელმძღვანელობდა ქალთა ფედერაციას და დაეხმარა უფრო მეტ ქალს და გოგონას განათლების მიღებას. 1988 წელს ქალები შეადგენდნენ ქვეყნის სამუშაო ძალის 6,2%-ს, რომელთა უმეტესობა მუშაობდა განათლების სისტემასა და ჯანდაცვაში.[41]

1960-იანი წლებიდან, ოჯახებში ქალთა განათლების ხელშეწყობის შედეგად, მხოლოდ 1990 წლიდან 2004 წლამდე გაორმაგდა უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების კურსდამთავრებულთა რაოდენობა. 2007 წელს ქალთა წიგნიერებამ 90%-ს მიაღწია. საშუალო სკოლის დამთავრების შემდეგ გოგონების 77% უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში შედის და ალ-აინის ეროვნულ უნივერსიტეტის სტუდენტების საერთო რაოდენობის 75%-ს შეადგენს. საშუალო სკოლის კურსდამთავრებულთა 60% პროფესიულ სამუშაოზე მიდის.

ქალები შეადგენენ ხელმძღვანელ თანამდებობებზე მყოფთა 1-2%-ს, ადმინისტრაციულ თანამდებობებზე 20%-ს, ეროვნული სამუშაო ძალის 35%-ს და საყოფაცხოვრებო სექტორში 80%-ს. ქვეყანას ასევე აქვს ქალთა დასაქმების ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი — 59% (მთლიანი მშრომელი მოსახლეობის 14%). აბუ დაბის საფონდო ბირჟაზე ინვესტორთა 43% ქალია, ხოლო ქალაქის საემიროს ბიზნეს ქალთა ასოციაციას ჰყავს 14000 ქალი.

2006 წელს ქალები შეადგენდნენ ფედერალური ეროვნული საბჭოს 22%-ზე მეტს. 2008 წელს მათ უფლება მისცეს გამხდარიყვნენ მოსამართლეები. 2013 წლის მონაცემებით ქვეყანაში 2 მოსამართლე ქალია. ქალებს, არაბული ქვეყნების უმეტესობისგან განსხვავებით, თავისუფლად შეუძლიათ შეუერთდნენ სამთავრობო უწყებებს, მათ შორის პოლიციას ( მართონ პოლიციის მანქანები).

გენდერული თანასწორობის ყველაზე მნიშვნელოვანი მიღწევა არაბთა გაერთიანებულ საამიროებში და რეგიონშიც კი არის ქალების უშუალო ყოფნა შეიარაღებულ ძალებში, რომლებმაც მონაწილეობა მიიღეს ყურის ომში 1991 წელს.

2021 წლის 10 აპრილს არაბეთა გაერთიანებული საამიროების პრემიერ მინისტრმა მოჰამედ ბინ რაშიდ ალ მაქთუმმა გამოაცხადა, რომ ქვეყანა გეგმავს კოსმოსში გაგზავნოს თავისი ორი მოქალაქე, მათ შორის ნურა ალ-მატრუში, რომელიც გახდება პირველი ქალი ასტრონავტი არაბულ სამყაროში. იგი შეირჩა დაახლოებით 2000 კანდიდატიდან; 27 წლის ნურა აპირებს დაასრულოს ეროვნული აერონავტიკისა და კოსმოსური ადმინისტრაციის (NASA) სასწავლო პროგრამა.

ქალთა უფლებების დაცვის სფეროში ქვეყნის ერთ-ერთ მთავარ პრობლემად რჩება სექსუალური ძალადობა, რასაც აღნიშნავს მრავალი უფლებადამცველი ორგანიზაცია. არ არსებობს მკაფიო კანონები, რომლებიც დაიცავს ქალს სექსუალური ძალადობისგან, რადგან ხშირად მსხვერპლი შესაძლოა თავად დაისაჯოს სასამართლოს მიერ მრუშობისთვის. სასჯელის შიშით პოლიციას გაუპატიურების შესახებ მხოლოდ ერთმა ქალმა აცნობა. კერძოდ, 2008 წელს, არაბეთის გაერთიანებულ საამიროებში მომუშავე ავსტრალიელი ქალი, რომელიც გახდა მოძალადის მსხვერპლი, 8 თვის განმავლობაში იჯდა "ქორწინების გარეშე სექსისთვის". ადგილობრივმა ქალმა კი უარი თქვა აღიარებაზე, რომ იგი გააუპატიურა 6 კაცმა.  Human Rights Watch-ის სპიკერი ნადია ხალიდა ამტკიცებს, რომ გაუპატიურების ფაქტების გამოძიების ნაცვლად, პოლიცია ამჯობინებს მსხვერპლის დასჯას და დევნას. საამიროების მოქალაქე ქალის არამუსლიმზე დაქორწინება არალეგალურია. უკანონო შვილის გაჩენის შემდეგ, ქალი შეიძლება დააპატიმრონ, დააპატიმრონ და გადაასახლონ კიდეც. ქალები, რომლებიც მუშაობენ ოჯახებში, რისკის ქვეშ დგანან, გახდნენ სექსუალური მონობის მსხვერპლნი.

მავრიტანია

რედაქტირება
 
მავრიტანელი ქალები

მავრიტანია, მედია კომპანია Thomson Reuters-ის (2013) მიხედვით, 22-დან მე-11 ადგილს იკავებს არაბულ ქვეყნებს შორის ქალთა უფლებების მხრივ. გენდერული უთანასწორობის მხრივ 139-ე ადგილზეა 248 ქვეყანას შორის.

1980 წლამდე მავრიტანიელი ქალები მკაცრი შარიათის კანონებით ცხოვრობდნენ; მაღრიბის ქვეყნებში გატარებული რეფორმების გავლენით ქვეყანაში დაიწყო მოძრაობა ქალთა უფლებებისთვის სოციალურ და ეკონომიკურ სფეროებში. გოგონები ძირითადად საოჯახო საქმიანობითაა დაკავებული. არის სკოლები ქალებისთვის, სადაც ასწავლიან ყურანსა და წერის ძირითად უნარებს.

არჩევნების კანდიდატთა ყველა სიაში ქალების 20%-ს აქვს კვოტები. მშრომელი მოსახლეობის 29% ქალია . ქალების 69% -ს წინადაცვეთა აქვს გაკეთებული. ტრადიციის მიხედვით, გოგონებს ერთი თვის ასაკში უკეთებენ წინადაცვეთას.

მავრიტანიის კულტურული თვისება ის არის, რომ რაც უფრო მსუქანია ქალი, მით უფრო ლამაზია. სისავსე ისტორიულად პრესტიჟისა და სიმდიდრის ნიშანია. მსუქან გოგონას დიდი შანსი აქვს შეძლებული ოჯახის ქმარზე დაქორწინდეს, ამიტომ ხშირად 8 წლიდან გოგონას გასუქებას იწყებს მაღალკალორიული საკვებით, ზოგჯერ იძულებით. ბოლო დროს, ჰორმონალური აბები სულ უფრო პოპულარული გახდა, რაც ხელს უწყობს ცხიმის დამატებით დაგროვებას. თუმცა, მათი შედეგები შეიძლება დარჩეს უკიდურესად მძიმე: გულის უკმარისობიდან გულის შეტევამდე ან სიგიჟემდე. შავკანიანი თემის ქალები არ იცავენ მკაცრ ისლამურ ჩაცმულობის კოდექსს, მათი კოსტიუმები შეიძლება იყოს ნათელი, ოქროს, ვერცხლის და ქარვის დეკორაციებით.

მავრიტანიის კულტურული თავისებურების მიხედვით, რაც მსუქანია ქალი, მით უფრო ლამაზია. სისავსე ისტორიულად პრესტიჟისა და სიმდიდრის ნიშანია. მსუქან გოგონას  აქვს პრივილეგია შეძლებული ოჯახის შვილზე დაქორწინდეს, ამიტომ ოჯახი ხშირად იწყებს  8 წლიდან გოგონას გასუქებას  მაღალკალორიული საკვებით, ზოგჯერ იძულებით. ბოლო დროს, ჰორმონალური აბები სულ უფრო პოპულარული გახდა, რაც ხელს უწყობს ცხიმის დამატებით დაგროვებას. თუმცა, ამან შეიძლება  უკიდურესად მძიმე: შედეგები გამოიწვიოს გულის უკმარისობიდან გულის შეტევამდე ან გონების არევამდე. შავკანიანი თემის ქალები არ იცავენ მკაცრ ისლამურ ჩაცმულობის კოდექსს, მათი კოსტიუმები შეიძლება იყოს ნათელი, ოქროს, ვერცხლის და ქარვის დეკორაციებით. დღესასწაულების დროს შეიძლება რამდენერმე გამოიცვალონ სამოსი.

ქალების 20% ოჯახის „მძევალია. თითქმის ყველა ქორწინება ხდება ოჯახებს შორის შეთანხმებით, გათხოვილი ქალი ქმრის ოჯახის საკუთრებაა. გავრცელებულია მრავალცოლიანობა და ქალთა მონობა. ძალიან ხშირად ქორწინება ხდება კლანებში, თუნდაც ნათესავებს, ბიძაშვილებს/დებს შორის, იმ პირობით, რომ ისინი არ იკვებებოდნენ ძუძუთი ერთი და იგივე ქალის მიერ. კანონის თანახმად, ქალს შეუძლია დაქორწინდეს მხოლოდ მუსლიმ მამაკაცზე. მავრიტანიაში, უფრო ხშირად, ვიდრე სხვა არაბულ ქვეყნებში, მეუღლეს განქორწინდება შეუძლია და ქალი შეიძლება შეურაცხყონ თუ მას ოჯახი დაგმობს. თუ ქალი ხელახლა დაქორწინდება, მაშინ ის კარგავს შვილების მეურვეობის უფლებას პირველი ქმრისგან. კანონის თანახმად, ქალს შეუძლია მაქსიმუმ 3 -ჯერ იქორწინოს.

სასამართლოში ქალის ჩვენებას მამაკაცის ჩვენებაზე ნაკლები ღირებულება აქვს. ქალი ასევე იღებს მამრობითი სქესის ნათესავის მემკვიდრეობის ნახევარს. ხშირად ქალს მთლიანად ერთმევა მემკვიდრეობის უფლება, როდესაც ის იწყებს ქმრის ოჯახში ცხოვრებას და ის თავად შეიძლება „გადაეცეს მემკვიდრეობით“ მამაკაცი მეურვის ნათესავებთან, მაგალითად, კაცს შეუძლია გადაეცეს გარდაცვლილი ძმის ცოლი, ქალის არჩევანის მიუხედავად.

ბაჰრეინი

რედაქტირება
 
ბაჰრეინელი ქალი საქორწილო სამოსში

ბაჰრეინი, მედიაკომპანია Thomson Reuters-ის (2013) მონაცემებით, არაბულ ქვეყნებს შორის 22-დან მე-12 ადგილს იკავებს, ხოლო გენდერული უთანასწორობის მხრივ 148 ქვეყნიდან 45-ე. ბაჰრეინის სახელმწიფო ოფიციალურად უარყოფს კანონების არსებობას, რომლებიც არღვევენ ქალთა უფლებებს პოლიტიკის, მემკვიდრეობის, მოქალაქეობის, თავისუფლებისა და ოჯახური ცხოვრების სფეროებში. თანამედროვე საზოგადოებაში ქალები ფართოდ არიან წარმოდგენილი სხვადასხვა პროფესიასა და სამუშაო ადგილზე.

1960-იან წლებამდე ქვეყანა მკაცრი შარიათის კანონით ცხოვრობდა, ქალების ძირითადი საქმიანობა იყო სახლის მოვლა-პატრონობა და ბავშვზე ზრუნვა, ქალებს ხშირად შეეძლოთ დაეხმარონ ქმრის საქმეში; ასეთი ვალდებულებებისაგან თავისუფლდებოდნენ მდიდარი ოჯახების ქალები, რისთვისაც სამუშაოს ასრულებდნენ მოახლეები, ან მონები. ბაჰრეინელი ქალები განთქმულნი არიან ქსოვილზე ტრადიციული ნაქარგებით. ქალთა პირველი საერო სკოლა გაიხსნა 1928 წელს და გახდა პირველი სპარსეთის ყურის ქვეყნებს შორის. 1950-იან წლებში რამდენიმე ბაჰრეინელი ქალი წავიდა სასწავლებლად ეგვიპტეში, ბეირუთში და ლიბანში, რათა გამხდარიყვნენ მასწავლებლები. 1959 წელს ბაჰრეინში გაიხსნა პირველი ქალთა სამედიცინო კოლეჯი. ბაჰრეინი გახდა პირველი ქვეყანა სპარსეთის ყურეში, რომელსაც ჰქონდა საკუთარი ქალთა ორგანიზაცია. ქალებმა ხმის მიცემის უფლება 2002 წელს მიიღეს.

ბოლო 30 წლის განმავლობაში მნიშვნელოვნად გაფართოვდა ქალთა შესაძლებლობები მედიცინისა და განათლების სფეროში. 2013 წლის მონაცემებით, ქალების 40% მუშაობს, რაც მთლიანი მშრომელი მოსახლეობის 19%-ია.

ბაჰრეინში ქალების უმეტესობა ატარებს შავ, თავისუფალ ჩადრს,  რომელსაც "ჯალაბიას" უწოდებენ. უფრო კონსერვატიული მუსლიმ ქალებს ქმრების მოთხოვნით შეუძლიათ ატარონ ნიქაბი, რომელიც ფარავს მთელ სახეს თვალების გარდა, ან მთლიანად დაფაროს სახე. უფრო სეკულარულ ქალებს თმა ჰიჯაბის ქვეშ უჩანთ. მიუხედავად იმისა, რომ ფრჩხილების მოხატვა და კოსმეტიკური საშუალებების ტარება ეთიკურად მიუღებლად ითვლება, ქალთა კოსმეტიკა ბაჰრეინში პოპულარობას იძენს.

ქალის დაქორწინების მინიმალური ასაკი 15 წელია. ისლამური ინსტრუქციების მიხედვით, სასამართლოში ქალის ხმას მამაკაცის ხმის ნახევარი ღირებულება აქვს. ქალების 30% განიცდის ოჯახში ძალადობას ქმრისგან. ქვეყანას არ აქვს კანონი ქალის პირადი მდგომარეობისა და ოჯახის კანონის შესახებ, რის შედეგადაც ბაჰრეინში ქალი ფაქტობრივად ოფიციალურად მოკლებულია მემკვიდრეობის, მეურვეობისა და განქორწინების უფლებას. ასეთ საქმეებს, როგორც წესი, განიხილავენ შარიათის სასამართლოები, რომლებიც ხელმძღვანელობენ ისლამური წესის მიხედვით, მაგრამ მათ შეუძლიათ მათი განსხვავებულად ინტერპრეტაცია და, როგორც წესი, მამაკაცის მხარეს იკავებენ. "ქალთა საკითხების უმაღლესი საბჭო" აქტიურად ებრძვის ამ პრობლემას ქალთა აქციების ორგანიზებით, მაგრამ მას აქტიურად აფერხებენ ქვეყნის კონსერვატიული ისლამური სასულიერო პირები, რომლებიც არ არიან დაინტერესებულნი ქალებისთვის ახალი უფლებების მინიჭებით და ამტკიცებენ, რომ ქალთა კოდექსის შექმნა ეწინააღმდეგება ქვეყნის ისლამურ და კულტურულ ღირებულებებს.[42]

ჯიბუტი

რედაქტირება

ჯიბუტი, მედია კომპანია Thomson Reuters-ის (2013) მონაცემებით, არაბულ ქვეყნებს შორის 22-დან მე-13 ადგილზეა ქალთა უფლებების მხრივ. პირველი ქალი პარლამენტში 2003 წელს მიიღეს. 2013 წელს ქალები შეადგენდნენ ეროვნული ასამბლეის 11%-ს, ისინი ასევე შეადგენენ სამუშაო ძალის 38%-ს. მიუხედავად იმისა, რომ კანონით გოგონას 18 წლამდე არ შეუძლია დაქორწინება, ადრეული ქორწინება მთელი ქვეყნის მასშტაბითაა გავრცელებული. ჯიბუტში არ არსებობს კანონი, რომელიც სჯის მამაკაცებს სექსუალური ძალადობისთვის. ქალებზე გავრცელებული ძალადობა და ჩაგვრა თანამედროვე საზოგადოების კულტურის ნაწილია. ქალების გავლენა პოლიტიკაში, სამსახურსა და ბიზნესში უკიდურესად დაბალია. დედაქალაქის გარეთ  ქვეყანაში კონტრაცეპტივების მიღება თითქმის შეუძლებელია. ქალების 93% წინადაცვეთილია, გაზრდილია ქალთა სიკვდილიანობა, განსაკუთრებით რეგიონებში, სადაც წამალი არ არის. ბევრი ქალი დიასახლისობითაა დაკავებული ოჯახებში, რადგან ბევრი მამაკაცი მუშაობს საზღვარგარეთ ან მიდის იქ საცხოვრებლად.[43][44]

სომალი

რედაქტირება

სომალი, მედია კომპანია Thomson Reuters-ის (2013) მონაცემებით, არაბულ ქვეყნებს შორის 22-დან მე-14 ადგილს იკავებს. ფედერალური პარლამენტის წარმომადგენლებს შორის ქალები 14%-ს შეადგენენ.

ქალების 45%-ზე მეტი 18 წლამდეეა დაქორწინებული. ტერორისტების მიერ არაკონტროლირებად ტერიტორიებზე ქალების დასაქმება 39%-ია, ხოლო ისლამისტების მიერ კონტროლირეად რეგიონებში (ჰარაკატ ალ-შაბაბი) ქალებს არ აქვთ მუშაობის უფლება. მოკლული ქალის კომპენსაცია მოკლული მამაკაცის კომპენსაციის ნახევარს შეადგენს,  მშობიარობის დროს ქალის გარდაცვალება 100000-დან 1200-ია (ყოველ 83-ეზე), შესაბამისად, სომალი პირველ ადგილზეა ახალშობილთა სიკვდილიანობით. ქვეყანაში ფართოდ გავრცელებულია ქალების გატაცება ლტოლვილთა ბანაკებიდან ქვეყნის შიგნით.[45]

მხოლოდ 2012 წელს დაფიქსირდა დაახლოებით 1700 ასეთი შემთხვევა. ქალის ცხოვრებაში კლანი კვლავ თამაშობს მთავარ როლს და ქორწინება ტარდება ენდოგამური წეს-ჩვეულებების ფარგლებში, ანუ კლანის ფარგლებში. კვლევებმა აჩვენა, რომ ყოველი მეორე ქორწინება ხდება კლანის შიგნით 1975 წელს სომალიში შემოიღეს ახალი კანონები, რომლებიც ქალს აძლევდა  თანაბარი გაყოფის, განქორწინებისა და საკუთარი ქონების ფლობის ექსკლუზიურ უფლებას. სომალელი ქალების ტრადიციული კოსტუმი არის გუნტინო, ნათელი, მრავალფეროვანი და ოქროსფერი ძაფის ქსოვილის გრძელი ზოლი, რომელსაც სხეულზე იხვევენ. ქალები ასევე ტრადიციულად თავს იმშვენებდნენ ვერცხლის და ოქროს სამაჯურებით. დაქორწინებულ ქალები ატარებდნენ ფერად თავსაბურავს —  შაშს, ტანზე იმოსავდნენ შალს, რომელიც ცნობილია როგორც გარბაზარი. ბოლო ათწლეულების განმავლობაში, ისლამური ფუნდამენტალიზმის ზრდასთან ერთად, ქალებმა უპირატესობა მიანიჭეს ტრადიციულ სამოსს — მოკრძალებულ არაბული ჩადრს, რომელიც ფარავდა ქალის მთელ სხეულს, სახის გარდა.[46]

პალესტინის ტერიტორიები

რედაქტირება
 
ქრისტიანი პალესტინელი რამლადან, 1920-იანი წლები
 
სამაჰ საბავი. პალესტინელი ჟურნალისტი, მწერალი, დრამატურგი

პალესტინა მედიაკომპანია Thomson Reuters-ის (2013) მიხედვით, 22-დან მე-15 ადგილს იკავებს არაბულ ქვეყნებს შორის ქალთა უფლებების მხრივ. ქალებმა ხმის მიცემის უფლება 1996 წელს მიიღეს. ქალებს შორის დასაქმება 17%-ია, მათგან მხოლოდ 7.4% არის წერა-კითხვის უცოდინარი. ქორწინების მინიმალური ასაკი 15 წელია, ღაზაში —  17. ქალის მთავარი როლი შემოიფარგლება სახლის მოვლა-პატრონობით და ბავშვზე ზრუნვით, საზოგადოებაში დომინირებს მამაკაცი, ხოლო ქალებს აქვთ დაბალი სოციალური სტატუსი. ოჯახში ბიჭის დაბადება ბევრად უფრო სასიხარულო მოვლენაა და ქალის მთავარი პრიორიტეტი.

1970-იანი წლების შუა პერიოდიდან ზოგიერთმა ქალმა დაიწყო უმაღლესი განათლების მიღება, შრომის ბაზარზე მოთხოვნილების გამო. განათლებული ქალს მეტი უპირატესობა აქვს,  დაქორწინდეს მდიდარ მამაკაცზე და ასევე  ფინანსურად უზრუნველყოს საკუთარი თავი ქმრის/ნათესავის არყოფნის შემთხვევაში. პალესტინელმა ქალებმა სახელი გაითქვეს მრავალი ეროვნული და ფემინისტური ორგანიზაციის შექმნით, რომლებიც თავდაპირველად შეიქმნა ისრაელის ექსპანსიის წინააღმდეგ საბრძოლველად. ორგანიზაციები ასევე განლაგებულია იორდანიაში, სირიასა და ლიბანში.[47]

პალესტინელი ქალები რჩებიან ყველაზე უუფლებო კლასად პალესტინის საზოგადოებაში რეგიონში არასტაბილურობისა და პალესტინელი არაბების კულტურული და რელიგიური მახასიათებლების გამო. კერძოდ, ღირსების სახელით ქალების მკვლელობა ფართოდაა გავრცელებული მამაკაცებში, ხოლო ქალის დისკრიმინაცია თანამედროვე პალესტინის საზოგადოების პირდაპირი შემადგენელი ნაწილია. ქალთა უფლებების თავს მოხვევის ნებისმიერი მცდელობა ეწინააღმდეგება საზოგადოების ღირებულებებს.[48]

ყოველი მეორე დაქორწინებული ქალი, 2011 წლის მონაცემებით, ოჯახური ძალადობის მსხვერპლია. ქალების 76,4% განიცდის მორალურ დამცირებას მამაკაცების მიერ, 78,9% სოციალურ ძალადობას, 34,8% ცემას და 14,9% სექსუალურ ძალადობას. ქალების მიმართ ძალადობა განსაკუთრებით გავრცელებულია ისლამისტების მიერ კონტროლირებად ღაზას სექტორში, სადაც ქმრები სცემენ ცოლებს მცირე დარღვევების გამო ან მოკვლით ემუქრებიან, თუ ისინი იჩივლებენ. ქალების 66%, რომლებსაც ქმრები აბუჩად იგდებენ, დუმს, 37,7% გარბის ნათესავებთან და მხოლოდ 0,7% მიმართავს ქალთა უფლებადამცველ ორგანიზაციებს. ქალთა ორგანიზაციის წარმომადგენელი ამალ სიამი ამას იმით ხსნის, რომ პალესტინის საზოგადოება კატეგორიულად გმობს ქალებს, რომლებიც უჩივიან ქმრებს და ამას უხეშ და უხამს ქმედებად მიიჩნევს. პოლიციას ძალადობის საქმის გამოძიება შეუძლია, თუ ქალი წარადგენს სამედიცინო ცნობას ქმრის მიერ ცემის შესახებ.[49][50]

ლიბანი

რედაქტირება
 
ქალი წარჩინებული ოჯახიდან

ლიბანი 22-დან მე-16 ადგილზეა ქალთა უფლებების მხრივ არაბულ ქვეყნებს შორის Thomson Reuters-ის მიხედვით (2013) და 78-ე 148 ქვეყნიდან გენდერული თანასწორობის თვალსაზრისით.

2013 წლის მონაცემებით ქვეყანაში 3 ქალი მინისტრია, რომელთაგან პირველმა თანამდებობა 2004 წელს დაიკავა. ქალებს შორის დასაქმება 54%-ია. ქალებს ოფიციალურად აქვთ ხმის მიცემის, მუშაობისა და განათლების მიღების უფლება. ლიბანში ქრისტიანთა მნიშვნელოვანი რაოდენობაა და ქალისთვის დადგენილი კანონები შეიძლება დამოკიდებული იყოს მის რელიგიაზე. კერძოდ, თუ ქალი მუსლიმური ოჯახიდანაა, ის იღებს მემკვიდრეობის ნახევარს, მუსლიმ მამაკაცს კი კანონიერად შეიძლება ჰყავდეს რამდენიმე ცოლი, მაგრამ ეს იშვიათად ხდება, რადგან ეს მუსლიმური საზოგადოების სოციალური სტიგმაა.

ქორწინების მინიმალური ასაკი 12,5 წელია. ვინაიდან თითოეულ რელიგიას აქვს საკუთარი სასამართლო, მართლმადიდებელი ქალები უფრო მეტად აქვთ განქორწინების საშუალება, მუსლიმ ქალებს ეს ბევრად უჭირთ, მაგრამ მდგომარეობა კვლავ ყველაზე მძიმეა მარონიტი ქალებისთვის. ქრისტიანულ და მუსლიმურ თემებში მამაკაცი დომინირებს, ის ასევე არის ოჯახის უპირობო უფროსი და შვილებისა და ცოლის კანონიერი მეურვე. ქვეყნის კანონები არ ითვალისწინებს სისხლისსამართლებრივ პასუხისგებას  ოჯახში ძალადობასა და სექსუალური შევიწროებაზე სამუშაო ადგილზე. სახელმწიფო პოლიტიკა არ იღებს სერიოზულ ზომებს ქალთა უფლებების გასაუმჯობესებლად. სირიის ომის შემდეგ ბევრი ლტოლვილი გადავიდა ლიბანში და სირიელი ქალების მასობრივი გაუპატიურება დაიწყო ყველაზე დაუცველი პოზიციის გამო, რადგან მათ არ ჰქონდათ სახლი და ეძებდნენ საარსებო წყაროს. ქალების მდგომარეობა ბევრად უკეთესია ბეირუთში და ქვეყნის სხვა დიდ ქალაქებში.[51]

ქალს არ აქვს უფლება მიიღოს უცხოელი ქმრის მოქალაქეობა. აბორტი აკრძალულია, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც დედის სიცოცხლეს საფრთხე ემუქრება. აბორტისთვის ქალს ემუქრება 7 წლით თავისუფლების აღკვეთა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მოძალადე შეიძლება დაქორწინდეს მსხვერპლზე და ამით თავი აარიდოს პასუხისგებაში მიცემას. პოლიტიკაში შესვლის მსურველი ქალები დიდ დაბრკოლებას აწყდებიან ქვეყანაში გავრცელებული კორუფციის გამო.

ლიბანი ერთ-ერთია იმ მცირერიცხოვან არაბულ ქვეყნებს შორის, სადაც ქალებისთვის დაშვებულია პლასტიკური ქირურგია, რაც ამ ბიზნესს ქვეყანაში ძალიან შემოსავლიანს ხდის. ყოველწლიურად 4,2 მილიონიან ქვეყანაში 1,5 მილიონი პლასტიკური ოპერაცია ტარდება, ქალების უმეტესობა სხვა არაბული ქვეყნებიდან ჩამოდის. ასევე საკამათო საკითხია ლიბანური სილამაზის პროდუქტები და ქირურგიული ინსტრუმენტები, რომლებიც შეძენილია ისრაელში, იმ ფონზე, რომ არაბების უმრავლესობა (მათ შორის ქალები) ბოიკოტს უწევს ისრაელის პროდუქტებს ეთიკური და რელიგიური მიზეზების გამო.[52]

სუდანი

რედაქტირება
 
სუდანელი ქალი ჩადრში

სუდანი, მედია კომპანია Thomson Reuters-ის (2013) მონაცემებით, 22-დან მე-17 ადგილს იკავებს არაბულ ქვეყნებს შორის ქალთა უფლებების მხრივ. ქვეყნის ეროვნული ასამბლეის წარმომადგენლებს შორის 25% ქალია. გენდერული თანასწორობის თვალსაზრისით 148 ქვეყანას შორის 129-ე ადგილს იკავებს. კანონის მიხედვით, ქალები, რომლებიც კარგად არ იფარავენ სხეულს, შეიძლება დააპატიმრონ ან დასაჯონ. ქალების 38% წერა-კითხვის უცოდინარია, 12,1 მილიონი კი წინადაცვეთის მსხვერპლია.

ქალთა უფლებები სამხრეთ სუდანში, სადაც ქრისტიანობა და ადგილობრივი რელიგიები დომინირებს, ასევე არადამაკმაყოფილებელია, მაგრამ მნიშვნელოვნად მაღალია სუდანთან შედარებით. სუდანი ერთ-ერთია იმ რამდენიმე ქვეყნიდან, რომელსაც ხელი არ მოაწერა კონვენციას ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ, იმ მოტივით, რომ ეს ეწინააღმდეგება ისლამურ ღირებულებებსა და პრინციპებს.

ქალების პოზიციის გაუმჯობესების გარკვეული მცდელობები გაკეთდა 70-იან წლებში, როდესაც ხორციელდებოდა ქალების კეთილდღეობის გაუმჯობესების პროგრამები. 1983 წელს ქვეყანაში გაჩნდა დიასახლისთა პირველი კავშირი, რომლის მიზანი იყო ქალებისთვის სამომხმარებლო საქონლის ხელმისაწვდომობა დაბალ ფასად.[53]

სუდანის საზოგადოება აგრძელებს ცხოვრებას კონსერვატიული კულტურული და რელიგიური კანონების შესაბამისად. ამაში მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ქვეყანაში მე-20 საუკუნის შუა ხანებიდან მიმდინარე არაერთმა კონფლიქტმა და შეტაკებამ. ამან გამოიწვია ისლამური მოსახლეობის რადიკალიზაცია, რომელთა შორის დაიწყო ისლამური ფუნდამენტალიზმის იდეების განვითარება — "დაბრუნება ნამდვილ კულტურაში" და ყველა ტრადიციის აღმოფხვრა, რომელიც ეწინააღმდეგება ისლამურ კანონებს და რომლებიც "ასუსტებს ქალთა ზნეობას".

 
სუდანელი ქალბატონი. 2005

გოგონას უფლება აქვს 10 წლის ასაკში გათხოვდეს. გოგონების 32% 18 წლის ასაკში თხოვდება. ქვრივს შეუძლია ხელახლა დაქორწინდეს იმ პირობით, თუ ის დათმობს შვილებს და დაუტოვებს მათ გარდაცვლილი ქმრის ნათესავებს. ქვეყანაში ტარდება მრავალი ისეთი რიტუალი, რომელიც არ არის დაკავშირებული ისლამთან და  ქალებმა უნდა შეასრულონ მშობიარობის, ქორწილის, საყვარელი ადამიანის გარდაცვალების დროს, ყოველდღიურად, თუნდაც მუშაობის დროს. მაგალითად, დღესასწაულის დროს ქორწილში, ქალი დროს მთლიანად უთმობს სხვადასხვა  რიტუალის შესრულებას.[54]

გოგონების განათლების ხარისხი  ძალიან დაბალია და დაყვანილია წერის, კითხვის და ზოგჯერ არითმეტიკის მარტივ უნარებამდე. გოგონების უმეტესობა სკოლას გარდამავალ ასაკში ტოვებს. გოგონების რაოდენობა, რომლებმაც მიიღეს საშუალო განათლება 12,8%-ს შეადგენს, მაგრამ ეს მაჩვენებელი არ შეიძლება ჩაითვალოს საიმედოდ, ვინაიდან ქალების საშუალო განათლების ხარისხი  უკიდურესად დაბალია. ქალი იღებს ნაკლებხარისხიან სამედიცინო მომსახურებას, ვიდრე მამაკაცი, სიკვდილიანობის მაჩვენებელი 100000 ახალშობილიდან 720-ია. ქალები ძირითადად სოფლის მეურნეობის სფეროში მუშაობენ, ქალების 78%-90% მუშაობს ტრადიციულ სექტორში და იღებენ ფულს საარსებო მინიმუმისთვის. ისინი ძალიან მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ ქვეყნის სოფლის ეკონომიკაში.[55]

თუმცა, სოფლის მეურნეობის მოდერნიზაციის დროს არასასურველად ითვლება ქალების ჩართვა. მომუშავე ქალების მხოლოდ 10% იყენებს თანამედროვე ტექნოლოგიებს. 1981 წელს ერთ ქარხანაში, მუშა ქალები იღებდნენ მამაკაცის ხელფასის დაახლოებით 70%-ს.[56]

ჩრდილოეთ რეგიონებში ქალების წინადაცვეთა ფართოდ გამოიყენება, რადგან წინადაუცვეთელი ქალი ითვლება „უწმინდურად“ და მიდრეკილია მრუშობისკენ. ასევე ფართოდ არის გავრცელებული ქალის სასქესო ორგანოების გაკერვა, რომელიც ქორწინების შემდეგ იჭრება. წინადაცვეთა არ გამოიყენება სამხრეთში არამუსლიმებში. მიუხედავად იმისა, რომ ისლამი არ მოითხოვს ქალების წინადაცვეთას, ის ფართოდ გამოიყენება სუდანში, განსაკუთრებით ხანდაზმული ქალების ზეწოლის ქვეშ.

გაეროს ანგარიშების მიხედვით, 2005 წელს დარფურის რეგიონში, სადაც ქალების მიმართ სექსუალური და ფიზიკური ძალადობა იყო გავრცელებული, არასამთავრობო ორგანიზაციები მუშაობდნენ დაზარალებული ქალების დასახმარებლად. თუმცა, ისინი თითქმის ყველა დაიშალა ხელისუფლების ზეწოლის შედეგად, რომელიც ახასიათებდა ორგანიზაციების საქმიანობას, როგორც უკანონოს და მუსლიმური საზოგადოების კულტურულ ფასეულობების დამრღვევს.[57][58]

იემენი

რედაქტირება
 
იემენელი ქალები. სანა. 2011

იემენი, მედიაკომპანია Thomson Reuters-ის (2013) მიხედვით, 22-დან მე-18 ადგილს იკავებს არაბულ ქვეყნებს შორის ქალთა უფლებების მხრივ, ხოლო გენდერული თანასწორობის თვალსაზრისით მსოფლიოში ბოლოა. მიუხედავად იმისა, რომ 60-იან წლებში იემენში, ომანთან, არაბთა გაერთიანებულ საამიროებში, ბაჰრეინთან და კატართან ერთად ქალებისთვის ახალი უფლებამოსილების მინიჭების მცდელობები განხორციელდა, მაგრამ ისინი წარუმატებელი აღმოჩნდა ქვეყნის სუსტი და არასტაბილური ეკონომიკის გამო.  იემენი დარჩა ერთადერთ ღარიბ და განუვითარებელ ქვეყანად. არაბეთის ნახევარკუნძულზე.

თანამედროვე იემენის საზოგადოებაში ქალები აგრძელებენ ცხოვრებას მკაცრი ტომობრივი, კულტურული და რელიგიური წეს-ჩვეულებების მიხედვით. ქალების აბსოლუტური უმრავლესობა წერა-კითხვის უცოდინარია,

 
იემენელი ექიმი.2006

1990 წლიდან იემენის კონსტიტუცია ითვალისწინებს, რომ ყველა მოქალაქე ითვლება კანონის წინაშე თანასწორად და რომ „ყველა მოქალაქეს აქვს უფლება მონაწილეობა მიიღოს ქვეყნის პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ ცხოვრებაში“. თუმცა, 31-ე მუხლის მიხედვით „ქალებს აქვთ უფლებები და მოვალეობები, რომლებიც უნდა შესრულდეს შარიათის კანონის შესაბამისად“. ამ კანონის მიხედვით  ქალთა თანასწორობა ნულამდეა დასული, ვინაიდან შარიათის კანონის განმარტება სხვადასხვანაირად შეიძლება და ხდება საფუძველი ქალთა მიმართ  დისკრიმინაციული შეზღუდვისა. საოჯახო კანონმდებლობაში ქალების უფლებები მნიშვნელოვნად შეზღუდულია, კერძოდ, მათ არ შეუძლიათ დაქორწინდნენ უცხოელზე ოჯახისა და სახელმწიფოს ნებართვის გარეშე. ასევე, თუ ქალს ჰყავს შვილი უცხოელისგან, მაგრამ განქორწინებულია, ბავშვი მოქალაქეობას იღებს 19 წლის ასაკის მიღწევისთანავე. თუ მამაკაცს ნებისმიერ დროს შეუძლია გაყრა დაუსაბუთებლად, ქალმა ამისთვის სასამართლო პროცესი უნდა გაიაროს, ხოლო მის ხმას მამაკაცის ხმაზე 2-ჯერ ნაკლებია ღირებულება აქვს. ასევე აკრძალულია ქალის ჩვენების მიცემა მრუშობის, ცილისწამების, ქურდობის შემთხვევაში. მშობიარობის დროს ქალების მხოლოდ 36% იღებს სამეანო მომსახურებას.[59]

2003 წლის მონაცემებით, ქალთა მოსახლეობის 30% იყო წიგნიერი. Freedom House-ის მონაცემებით, სოფლად ბიჭების 73% და გოგონების მხოლოდ 30% ირიცხებოდა დაწყებით სკოლაში, მათგან მხოლოდ 53% ამთავრებს დაწყებით სკოლას. ვინაიდანგოგონების მამები მომავალ დიასახლისის განათლებას არ თვლიან მნიშვნელოვანად. მიუხედავად იმისა, რომ შრომის კანონმდებლობა კრძალავს დისკრიმინაციას სქესის მიხედვით, ქალები სამუშაო ადგილზე  ყველგან აწყდებიან შეზღუდვებსა და დამცირებას.ქვეყანაში 5 ქალი პოლიტიკოსია. იემენელი ქალები საპარლამენტო არჩევნებში მონაწილეობდნენ როგორც ამომრჩევლები, ასევე კანდიდატები. თუმცა, 1993 წლიდან 2003 წლამდე ქალების რაოდენობა პარლამენტში 11-დან 1-მდე შემცირდა. სოლეიმანი, ერთადერთი ქალი მინისტრი, აცხადებს, რომ დამცირებულია კონსერვატიული პოლიტიკოსების მიერ, რომლებიც გამოხატავენ ღია უკმაყოფილებას ქალის პოლიტიკაში ყოფნით და უხეშად მიანიშნებენ, რომ მისი ადგილი არის სახლში სამზარეულოში. ასევე, კონსერვატიული მუსლიმი პოლიტიკოსები არიან ქვეყანაში არსებული ვითარების მთავარი მიზეზი, რადგან ისინი ხელს უშლიან ქალთა უფლებების დასაცავად რეფორმების ნებისმიერ მცდელობას , ვინაიდან მათი აზრით, ისინი წინააღმდეგობაში მოდის ისლამურ ღირებულებებთან.

 
ეგვიპტელი ქალები რეფერენდუმზე

არ არსებობს კანონები, რომლებიც საშუალებას აძლევს ქალს განკარგოს საკუთარი ბედი და  ჰქონდეს არჩევანის თავისუფლება. ყველა ქალი მიჯაჭვულია ოჯახებზე, კლანებზე და მეუღლეებზე. ქალთა წინადაცვეთა ასევე ფართოდ გამოიყენება, თუმცა ეს აკრძალულია ქვეყნის კანონმდებლობით. ასევე არ არის დაწესებული ასაკობრივი შეზღუდვა გოგონას გათხოვებისთვის, საშუალოდ, გოგონა 15 წლის ასაკში ქორწინდება. ქვეყანაში ფართოდ არის გავრცელებული არასრულწლოვანთა ფიქტიური ქორწინება ფულისთვის. ძალიან ხშირად, 10/11 წლის გოგონას მისი სურვილის საწინააღმდეგოდ ათხოვებენ და ტრადიციის მიხედვით, მეორე დღეს ხდება პირველი საქორწინო ღამე, რის გამოც გოგონას სექსუალური მოუმწიფებლობის გამო შესაძლოა შინაგანი სისხლდენა დაეწყოს; ეს ხშირად იწვევს სიკვდილს. ძალიან ხშირად, გოგონები მშობიარობენ უკვე 14/15 წლის ასაკში და ბევრი მათგანი მშობიარობის დროს იღუპება. დაშვებულია ქორწინება ახლო ნათესავებთან მაგალითად, ბიძაშვილთან, საპატიოდ ითვლება დისშვილის, ძმის ქალიშვილის მიღება. არ არის იშვიათი შემთხვევა, როდესაც გოგონას იძულებითი სქესობრივი კავშირი  სქესობრივი მომწიფების ასაკამდეც კი აქვს. ასეთი კონტაქტების დროს გოგონები სერიოზულად იზიანებენ სასქესო ორგანოებს და შედეგად ხვდებიან საავადმყოფოებში. მსგავსი მოვლენები ადგილობრივ მედიაში არ შუქდება. ქვეყანაში იყო მცდელობა, დაეწესებინათ გოგონას ქორწინებისთვის მინიმალური ასაკი 17 წელი მაგრამ ამ ინიციატივას უკმაყოფილოდ შეხვდა იემენის საზოგადოების დიდი ნაწილი და ზოგიერთი კონსერვატორი მუსლიმი ქალი.

მამაკაცის გარდაცვალების შემდეგ ცოლს შეუძლია მიიღოს მისი ქონების 1/8. ხოლო დედა იღებს მემკვიდრეობის 1/6-ს. ქალი მემკვიდრეობით იღებს ძმის წილის ნახევარს მშობლებისგან, ხოლო ქონების ნახევარი შეიძლება მიიღოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ და-ძმა არ ჰყავს.

2011 წლის არეულობის დროს ათასობით ქალი, კარმან ტავაკულის ხელმძღვანელობით, გამოვიდა ქუჩებში სახელმწიფოს დემოკრატიზაციისა და გენდერული თანასწორობის მოთხოვნით . ერთ-ერთ დემონსტრაციაზე ქალებმა მასობრივად დაწვეს ფარანჯები, რომელშიც ისინი იძულებულნი არიან იარონ არსებული რეჟიმის წყალობით.

ისტორიულად, სხვადასხვა რეგიონში ქალები ატარებდნენ სხვადასხვა ეროვნულ სამოსს და თავსაბურავს. თუმცა, ბოლო ათწლეულების განმავლობაში, ისლამური ფუნდამენტალიზმისა და რადიკალიზმის იდეების ზრდასთან ერთად, ქალები სულ უფრო მეტად ამჯობინებენ შავ  თავსაბურავს, რომელსაც ყველგან ატარებენ დიდ ქალაქებში. თითქმის ყველა ქალი იფარავს სახეს, ძალიან იშვიათად ქალი რჩება ღია სახით. ბევრი ქალი იფარავს სახეს, რადგან ეს ამცირებს ქუჩაში სექსუალური შევიწროების რისკს, ასევე მათი ოჯახის ან ქმრის მოთხოვნით. ამის მიუხედავად, ქალების 98,9%-ს ერთხელ მაინც ყოფილა  ქუჩაში სექსუალრი შევიწროვების მსხვერპლი.

სოფლად ხანდაზმული ქალები  მკაცრად არ იცავენ ისლამურ ჩაცმულობის კოდექსს. ამჯობინებენ ტრადიციული ჩაცმულობას.[60]

ეგვიპტე

რედაქტირება
 
ასმაჰანი, სირიელი მომღერალი და მსახიობი (1918-1944), რომელიც ცხოვრობდა სირიასა და ეგვიპტეში.

ტრადიციულად, ეგვიპტეში ქალები ატარებდნენ თავსაბურავს. გენდერული სეგრეგაცია გავრცელებული იყო სკოლებში, სამუშაო ადგილებსა და დასვენების ადგილებში. დაბალი კლასის მამაკაცები ხშირად ამჯობინებდნენ ქორწინებას ქალზე, რომელიც არც დასაქმებული იყო და არც განათლებული.

ეგვიპტის რეფერენდუმის დროს ეგვიპტელი ქალების მდგომარეობა მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა გამალ აბდელ ნასერის მმართველობის დროს, კერძოდ, ქალებმა მიიღეს ხმის მიცემის უფლება და ეგვიპტის 1956 წლის კონსტიტუციაში იყო ცალკე თავი, რომელიც კრძალავდა სქესობრივი ნიშნით დისკრიმინაციას. ახალი შრომის კანონმდებლობის მიხედვით, ქალებს შეეძლოთ თავისუფლად ემუშავათ და მიეღოთ იურიდიული დაცვა. ლიბერალიზაციის პოლიტიკა გააგრძელა ანვარ სადათმა,  ეგვიპტეში ისლამისტური განწყობის ზრდას მოჰყვა მისი ნგრევა მოჰყვა. ამავდროულად, ქალთა შესაძლებლობები უფრო შეზღუდული გახდა, კანონებმა ქალები წაახალისა, დაეტოვებინათ სამუშაო ადგილი ან ემუშავათ ნახევარ განაკვეთზე. პირველმა ქალმა მინისტრი, ჰიქმატ აბუ ზეიდმა თანამდებობა 1962 წელს დაიკავა.

მუბარაქის წლებში ქალების როლი საზოგადოებაში თანდათან გაუარესდა, 1987 წლის ახალმა კანონმა მნიშვნელოვნად შეზღუდა მათი პოლიტიკური უფლებები, ახალმა კანონებმა ასევე შექმნა დამატებითი სირთულეები განქორწინებისთვის ქალების სურვილის მიხედვით.

ეგვიპტე, მედია კომპანია Thomson Reuters-ის (2013) მონაცემებით, არაბულ ქვეყნებს შორის ქალთა უფლებების მხრივ ბოლო – 22-ე ადგილზეა. არაბულმა გაზაფხულმა გამოიწვია ისლამისტური განწყობების გაძლიერება და გაუპატიურების ახალი ტალღა, ასევე ახალმა სახელმწიფომ მიიღო მრავალი დისკრიმინაციული კანონი.[61]

2013 წლის მონაცემებით, ქვეყანაში ქალებისა და გოგონების 99,3%-ს უკვე განიცადა სექსუალური ძალადობა. გამოკითხვაში, მამაკაცების 75%-მა აღიარა, რომ მათ განახორციელეს ქუჩაში ქალთა მიმართ  სექსუალური შევიწროება. ასევე რევოლუციის შემდეგ, მკვეთრად გაიზარდა იძულებითი ქორწინება და ქალებით ვაჭრობა. კაიროს გარეუბანში, სოფლის ძირითადი ეკონომიკური საქმიანობა კვლავ დაფუძნებული იყო გოგონებით ვაჭრობაზე იძულებითი ქორწინების გზით.

სირია

რედაქტირება

სირია, მედია კომპანია Thomson Reuters-ის (2013) მონაცემებით, არაბულ ქვეყნებს შორის 22-დან მე-19 ადგილს იკავებს. გლობალურ დონეზე — გენდერული თანასწორობის მიხედვით 136 ქვეყნიდან 133. 2012 წლის მონაცემებით, მოსამართლეთა 13% ქალი იყო. სირიის კონფლიქტის დაწყების შემდეგ მათი რიცხვი საგრძნობლად შემცირდა.

გოგონების ქორწინების კანონიერი მინიმალური ასაკი 17 წელია, მაგრამ ბავშვთა 12 წლამდე ქორწინება გავრცელებულია მოსახლეობაში. სირიის კონფლიქტამდე ქალებში დასაქმება 16% იყო, ახლა მონაცემები უცნობია. სირიაში უამრავ ქალს ომში იარაღად იყენებენ და მათ ასევე მასიურად იტაცებენ სხვადასხვა ჯგუფები. ქალის შვილს, რომლის მამაც უცხოელია, შეუძლია სირიის მოქალაქეობის მიღება.[62][63]

საუდის არაბეთი

რედაქტირება

საუდის არაბეთი 22-დან მე-20 ადგილზეა ქალთა უფლებების მხრივ არაბულ ქვეყნებს შორის Thomson Reuters-ის მიხედვით (2013).

კონფლიქტამდე ბევრ ქალს, განსაკუთრებით დამასკოში, შეეძლო ეტარებინა ევროპული დახურული ტანსაცმელი მუსლიმური „სპორტული“ თავსაბურავით.

ქალებს არჩევნებში ხმის მიცემის უფლება არ აქვთ. მათი თავისუფლება შეზღუდულია ქმრის ან ნათესავის მეურვეობით, რომლის ნებართვის გარეშე ქალს არ შეუძლია ოფიციალურად იმოგზაუროს, დაქორწინდეს, მიიღოს სამედიცინო მომსახურება და მიიღოს განათლება. მხოლოდ 2019  წელს მიეცათ ქალებს მანქანის მართვის უფლება. უცნობ მამაკაცთან ურთიერთობა ქალისთვის განიხილება როგორც მრუშობა და ექვემდებარება სასჯელს, ქალს უფლება აქვს ატაროს მხოლოდ სქელი ქსოვილის შავი ტანსაცმელი, რომელიც უნდა ფარავდეს ყველაფერს, გარდა სახისა და ხელებისა და ასევე არ ხაზს უსვამს ფორმას. სხეულის; ზოგიერთ რეგიონში ქალები იძულებულნი არიან დაიფარონ მთელი სახე თვალების გარდა.

2012 წლიდან ქალებს სპეციალურ „ქალთა სამუშაოებზე“ მუშაობის უფლება მიეცათ. თუ ქალი გაუპატიურების მსხვერპლია, მას შეუძლია სასამართლოში იჩივლოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იქნება მინიმუმ ოთხი მამაკაცი მოწმე. ხშირად ქალი, პირიქით, თავად ისჯება მრუშობისთვის.

ქვეყანაში პოზიტიური ტენდენციები შეიმჩნევა ქალთა სტატუსის ლიბერალიზაციისკენ, რაც აწყდება აქტიურ წინააღმდეგობას ისლამური სამღვდელოების მხრიდან. შესაბამისად, ცვლილებები უმნიშვნელოა, 2013 წელს განხორციელდა არაერთი მნიშვნელოვანი რეფორმა ქალთა უფლებების სასარგებლოდ: ქალებს მიეცათ ველოსიპედის ტარება პარკებსა და სხვა რეკრეაციულ ადგილებში, სპორტი სანქცირებული იყო გოგონების კერძო სკოლებში, ქალებს მიეცათ ადვოკატად მუშაობის უფლება, კანონში შევიდა მუხლი, რომლის მიხედვითაც ოჯახში მამაკაცის მხრიდან ძალადობა სისხლის სამართლის დანაშაულად განისაზღვრება.[64]

ერაყი

რედაქტირება

ერაყი, მედია კომპანია Thomson Reuters-ის (2013) მონაცემებით, არაბულ ქვეყნებს შორის 22-დან 21-ე ადგილზეა ქალთა უფლებების მხრივ. 148 ქვეყნიდან გენდერული თანასწორობის თვალსაზრისით მსოფლიოში მე-120 ადგილზეა.

პოლიტიკოსებსა და გუბერნატორებს შორის ქალები არ არიან.  დასაქმებული ქალების რაოდენობა 14,5%-ია.  სამედიცინო დახმარების მიღებამდე. ქალების 72.4%-ზე მეტმა სოფლად და 64.1%-მა ქალაქებში უნდა მიიღოს ნებართვა მეურვე მეუღლისგან .ქვეყნის კანონი ადგენს, რომ ადამიანი, რომელიც ღირსების სახელით კლავს თავისი მეურვეობის ქვეშ მყოფს, სხვა სახის მკვლელობებთან შედარებით ნაკლები პატიმრობა ემუქრება. 2003 წლიდან, სადამ ჰუსეინის დამხობისა და ამერიკული ჯარების შემოსვლის შემდეგ, ქვეყანაში ქალთა უფლებების დაცვის სფეროში რეგრესია. ბოლო 10 წლის განმავლობაში გაიზარდა ოჯახში ძალადობა. ქალთა გაუნათლებლობის დონე 10%-ით გაიზარდა. ერაყელი ქალები ტრეფიკინგის გამო გატაცების ან გაუპატიურების მაღალი რისკის ქვეშ არიან. ქალების მიმართ ფიზიკური ძალადობა და მათზე ფსიქოლოგიური ზეწოლა თანამედროვე ერაყის საზოგადოების შემადგენელი ნაწილი გახდა, მაშინ როცა არ არსებობს კანონები, რომლებიც ასეთ სიტუაციაში ქალს დაიცავს. მხოლოდ 2006 წელს ერაყის ქალაქ ბასრაში 133 ქალი მოკლეს ისლამური წესების დარღვევისთვის, ხოლო 47 ქმრებმა/ნათესავებმა „ღირსების სახელით“ მოკლეს.[65]

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ De Groot, Gerard, Peniston-Bird, Corinna. A Soldier and a Woman: Sexual integration in the Military. New York: Longman, 2000 p. 223
  2. ↑ Zurayk, H. (1979). "The changing role of Arab women". Population Bulletin of the United Nations Economic Commission for Western Asia (17): 18–31. PMID 12338393.
  3. ↑ Unni Wikan, review of Modernizing Women: Gender and Social Change in the Middle East, American Ethnologist, Vol. 22, No. 4 (Nov., 1995), pp. 1078-1079
  4. ↑ KADI, SAMAR. "Women in MENA happier in the workplace despite enduring gender inequality". The Arab Weekly. Retrieved 4 November 2019.
  5. ↑ "Most Influential Women 2018". Forbes Middle East. 2018. Retrieved 25 July 2021.
  6. ↑ Vince, Natalya «Transgressing Boundaries: Gender, Race, Religion and ‘Françaises Musulmanes’ during Algerian War of Independence». French Historical Studies. Vol. 33 No. 3 (Summer 2010) p. 445—474, p. 445
  7. ↑ De Groot, Gerard, Peniston-Bird, Corinna. A Soldier and a Woman: Sexual integrat
  8. ↑ "Aspects of Pre-Islamic Arabian Society". Archieved from the original on 2007-09-28. Retrieved 20 June 2017.
  9. ↑ Unni Wikan, review of Modernizing Women: Gender and Social Change in the Middle East, American Ethnologist, Vol. 22, No. 4 (Nov., 1995), pp. 1078-1079
  10. ↑ "Lama Al-Sulaiman". WISE Muslim Women. 30 June 2010. Retrieved 2020-03-05.
  11. ↑ Turshen, Meredith. «Algerian Women in the Liberation Struggle and the Civil War: From Active Participants to Passive Victims». Social Research Vol. 69 No. 3 (Fall 2002) p. 889—911, p.890
  12. ↑ "Surah Ali 'Imran - 195". quran.com. Retrieved 2021-05-01.
  13. ↑ Valentine M. Moghadam. Modernizing Women: Gender and Social Change in the Middle East. (Lynne Rienner Publishers, US, 1993) p. 5
  14. ↑ ibn ʿĪsā as-Sulamī aḍ-Ḍarīr al-Būghī at-Tirmidhī, Abū ʿĪsā Muḥammad ibn ʿĪsā as-Sulamī aḍ-Ḍarīr al-Būghī at-Tirmidhī. Jami' at-Tirmidhi.
  15. ↑ "Education". www.unicef.org. Retrieved 2020-04-11.
  16. ↑ MASRI, FIRAS. "Why the Arab World should employ more women". MARKAZ. Retrieved 3 November 2019.
  17. ↑ Roald, Anne Sofie. "Women in Islam", Routledge, London, 2001, p.185
  18. ↑ "Women and Islam - Oxford Islamic Studies Online". www.oxfordislamicstudies.com. Retrieved 20 June 2017.
  19. ↑ Esposito (2005) p. 79
  20. ↑ Hale, Sarah Josepha Buell (1853). Woman's Record: Or, Sketches of All Distinguished Women, from "The Beginning Till A.D. 1850, Arranged in Four Eras, with Selections from Female Writers of Every Age. Harper Brothers. p. 120.
  21. ↑ "Independent Lens . SHADYA . Muslim Feminism | PBS". www.pbs.org. Retrieved 2018-12-10.
  22. ↑ Comoros. ციტირების თარიღი: 22 იანვარი 2014. დაარქივებულია 4 დეკემბერი 2019 .
  23. ↑ Ten reasons why Comoros may be best Arab state for women. დაარქივებული 2015-10-25 საიტზე Wayback Machine. ციტირების თარიღი: 22 იანვარი 2014. დაარქივებლია 25 ოქტომბერი 2015 .
  24. ↑ Thomson Reuters Foundation. POLL: Women's rights in the Arab world დაარქივებული 2021-09-29 საიტზე Wayback Machine. . news.trust.org. Дата обращения: 29 სექტემბერი 2021. დაარქივებულია 29 სექტემბერი 2021.
  25. ↑ Aslam, Neelufer, and Srilekha Goveas. «A Role and Contributions of Women in the Sultanate of Oman.» International Journal of Business and Management 6.3 (2011): 232-39
  26. ↑ Kuwaiti women win right to vote, May 2005. BBC News (17 მაისი 2005). ციტირების თარიღი: 10 ოქტომბერი 2012. დაარქივებულია 13 სექტემბერი 2018 .
  27. ↑ Kuwait: Selected Issues and Statistical Appendix. International Monetary Fund 43 (2012). ციტირების თარიღი: 22 იანვარი 2014. დაარქივებულია 6 იანვარი 2017 .
  28. ↑ Sonbol, Amira El-Azhary. Women of Jordan: Islam, Labor, & the Law. Syracuse, NY: Syracuse University Press, 2003. Print. Page 16
  29. ↑ The Economic Advancement of Women in Jordan: A Country Gender Assessment. World Bank, May 2005. PDF file. Page 40
  30. ↑ "Buthaina Al Ansari on Female Leaders in Qatar". Center for International and Regional Studies - Georgetown University in Qatar. 2014-11-20. Retrieved 2020-03-05.
  31. ↑ Lambert, Jennifer. Political Reform in Qatar: Participation, Legitimacy and Security დაარქივებული 2017-01-28 საიტზე Wayback Machine.  : journal. — Middle East Policy Council, 2011. — Vol. 19, no. 1.
  32. ↑ Monique Pontault [sous la dir. de], Femmes en francophonie, coll. Les Cahiers de la Francophonie, n°8, éd. L’Harmattan, Paris, 2000, p. 207 ISBN 2-7384-8789-0
  33. ↑ "Economics may limit Muslim women's education more than religion". Pew Research Center. Retrieved 2019-11-08.
  34. ↑ "Education of Women in the Arab World | Middle East & Islamic Studies Collection". middleeast.library.cornell.edu. Retrieved 2019-11-08.
  35. ↑ Sadek, George (2018-12-04). "Tunisia: Cabinet Approves Bill Requiring Equal Inheritance Shares for Men and Women | Global Legal Monitor". www.loc.gov. Retrieved 2020-02-10.
  36. ↑ Turshen, Meredith. «Algerian Women in the Liberation Struggle and the Civil War: From Active Participants to Passive Victims». Social Research Vol. 69 No. 3 (Fall 2002) p. 889—911, p.890
  37. ↑ Vince, Natalya «Transgressing Boundaries: Gender, Race, Religion and ‘Françaises Musulmanes’ during Algerian War of Independence». French Historical Studies. Vol. 33 No. 3 (Summer 2010) p. 445—474, p. 445
  38. ↑ Slackman, Michael. Algeria's quiet revolution: Gains by women (26 мая 2007). დაარქივებულია 31 ივლისი 2017 ციტირების თარიღი: 29 იანვარი 2012.
  39. ↑ Women in Morocco. THIRDEYEMOM. ციტირების თარიღი: 9 ნოემბერი 2013. დაარქივებულია 22 მარტი 2020 .
  40. ↑ «Libya Revolt Sidelines Women, Who Led It» დაარქივებულია 6 აპრილი 2020 Wayback Machine, Kareem Fahim. New York Times. May 19, 2011. Accessed June 9, 2011
  41. ↑ «Dubai Women Storm World of Work» დაარქივებულია 9 მარტი 2021 Wayback Machine. BBC News (August 2005).
  42. ↑ McCarthy, Julanne Bahrain (Al-Bahrayn). ციტირების თარიღი: 29 მაისი 2011. დაარქივებულია 24 მაისი 2011.
  43. ↑ Djibouti დაარქივებულია 15 იანვარი 2014 Wayback Machine
  44. ↑ Djibouti, everyculture. ციტირების თარიღი: 23 იანვარი 2014. დაარქივებულია 6 აპრილი 2020.
  45. ↑ Culture and Customs of Somalia. ციტირების თარიღი: 29 სექტემბერი 2017. დაარქივებულია 13 ოქტომბერი 2018 .
  46. ↑ Pg.75 — Generating employment and incomes in Somalia: report of an inter-disciplinary employment and project-identification mission to Somalia financed by the United Nations Development Programme and executed by ILO/JASPA
  47. ↑ Pg.75 — Generating employment and incomes in Somalia: report of an inter-disciplinary employment and project-identification mission to Somalia financed by the United
  48. ↑ "The story of Abeer Abu Ghaith: a leading young Palestinian businesswoman". www.ilo.org. 2017-02-02. Retrieved 2020-03-05
  49. ↑ Hale, Sarah Josepha Buell (1853). Woman's Record: Or, Sketches of All Distinguished Women, from "The Beginning Till A.D. 1850, Arranged in Four Eras, with Selections from Female Writers of Every Age. Harper Brothers. p. 120.
  50. ↑ Manasra, Najah. Palestinian Women: Between Tradition and Revolution დაარქივებულია 6 ივლისი 2017 Wayback Machine
  51. ↑ ibn ʿĪsā as-Sulamī aḍ-Ḍarīr al-Būghī at-Tirmidhī, Abū ʿĪsā Muḥammad ibn ʿĪsā as-Sulamī aḍ-Ḍarīr al-Būghī at-Tirmidhī. Jami' at-Tirmidhi.
  52. ↑ "World Lebanese Cultural Union". Retrieved 2020-03-05. (არაბ.)
  53. ↑ Momoh, Comfort. Female Genital Mutilation // Radcliffe Publishing. — 2005.
  54. ↑ Ismail, Ellen T. Women Of The Sudan . — Germany: Verlag Ellen Ismail-schmidt, 1990. — ISBN 3980125912.
  55. ↑ Berggren, Almoroth. Reinfibulation among Women in a Rural Area in Central Sudan (англ.) // World Health Organization : journal. — 2001.
  56. ↑ https://www.jstor.org/discover/10.2307/3012648?uid=3738032&uid=2129&uid=2&uid=70&uid=4&sid=56016570863
  57. ↑ Human Development Report. The Rise of the South: Human Progress in a Diverse World // United Nations Development Programme : journal. — 2012.
  58. ↑ Berggren, Almoroth. Reinfibulation among Women in a Rural Area in Central Sudan // World Health Organization : journal. — 2001.
  59. ↑ Yemen’s women struggle to reap benefits of Arab Spring. ციტირების თარიღიя: 19 თებერვალი 2014. დაარქივებულია 6 აპრილი 2020
  60. ↑ Hundreds of women burn their coverings in street protest against brutal Yemeni regime. ციტირების თარიღი: 28 იანვარი 2014. დაარქივებულია 6 აპრილი 2020
  61. ↑ «Economic and Political Liberalization in Egypt and the Demise of State Feminism». International Journal of Middle Eastern Studies.
  62. ↑ Afshar, Haleh. Women, Work, and Ideology in the Third World — London: Tavistock Publications, 1985. — ISBN 0422797103.
  63. ↑ The Status of Women in Syria — A debate დაარქივებულია 31 დეკემბერი 2017 на Wayback Machine, April 25, 2009
  64. ↑ Christa Case Bryant. Saudi Arabia sanctions sports for girls for the first time. CSMonitor.com (5 მაისი 2013). ციტირების თარიღი: 30 აგვისტო 2013. დაარქივებულია 2 აპრილი 2019.
  65. ↑ IRAQ, Thomson Reuters დაარქივებულია 3 თებერვალი 2014 Wayback Machine
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ქალები_არაბულ_სამყაროში“-დან