ვიკიპედია

სამართებელზე მორბენალი

„სამართებელზე მორბენალი“ (ინგლ. Blade Runner) — 1982 წლის ამერიკული ნეო-ნუარული სამეცნიერო ფანტასტიკური ჟანრის ფილმი, რომლის რეჟისორია რიდლი სკოტი. მთავარ როლებს ასრულებენ ჰარისონ ფორდი, რუტგერ ჰაუერი, შონ იანგი და ედვარდ ჯეიმზ ოლმოსი. სცენარის ავტორები არიან ჰემპტონ ფენჩერი და დევიდ პიპლზი. ფილმი წარმოადგენს მწერალ ფილიპ დიკის 1968 წლის რომანის „ოცნებობენ ანდროიდები ელექტრონულ ცხვრებზე?“ ნაწილობრივ ადაპტაციას.[6][7] მისი მოქმედება მიმდინარეობს უტოპიურ ლოს-ანჯელესში, 2019 წელს, მომავალში, რომელშიც სინტეზირებულ ადამიანებს, ცნობილებს, როგორც რეპლიკანტებს, ქმნის Tyrell Corporation და სხვა პლანეტებზე ასახლებს. მას შემდეგ, რაც ამბოხებული რეპლიკანტები როი ბეტის (ჰაუერი) მეთაურობით ბრუნდებიან დედამიწაზე, ძველი პოლიციელი რიკ დეკარდი (ფორდი) თანხმდება უკანასკნელი დავალების შესრულებაზე და ამ ჯგუფის წევრებს პოულობს და ანადგურებს. იგი აგრეთვე ხვდება უფრო დახვეწილ რეპლიკანტს, რეიჩელს (იანგი), რომელიც დააფიქრებს მიცემულ დავალებაზე.

„სამართებელზე მორბენალი“
რეჟისორი რიდლი სკოტი
პროდიუსერი მაიკლ დილი
სცენარის ავტორი
ეფუძნება ოცნებობენ ანდროიდები ელექტრონულ ცხვრებზე?
— ფილიპ კინდრედ დიკი
როლებში
მუსიკა ვანგელისი
ოპერატორი ჯორდან კრონენუეთი
მონტაჟი
მწარმოებელი კომპანია
დისტრიბუტორი Warner Bros.
გამოსვლის თარიღი
  • 25 ივნისი, 1982 (1982-06-25)
ხანგრძლივობა 117 წთ.[1]
ქვეყანა აშშ[2][3]
ენა ინგლისური
ბიუჯეტი 28 მილიონი აშშ დოლარი[4]
შემოსავალი 33.8 მილიონი აშშ დოლარი[5]

„სამართებელზე მორბენალი“ ჩრდილოეთ ამერიკის კინოგაქირავებაში თავდაპირველად წარუმატებელი იყო და ორ ბანაკად გახლიჩა კრიტიკოსები, რომელთა ნაწილს მოსწონდა მისი თემატური დატვირთვა და ვიზუალური მხარე, ხოლო მეორეს — არატიპური განვითარება და სიუჟეტი. მიუხედავად ამისა, დროთა განმავლობაში მან საკულტო ფილმის სტატუსი შეიძინა,[8] და ამჟამად მრავალი კრიტიკოსის მიერ ყველა დროის ერთ-ერთ საუკეთესო სამეცნიერო ფანტასტიკურ კინონამუშევრად ითვლება. თავისი, რეტროსთან გაერთიანებული დიზაინის მეშვეობით მომავლის ასახვით,[9] „სამართებელზე მორბენალი“ კვლავ არის ნეო-ნუარული კინოს ნათელი მაგალითი,[10] რომელმაც დიდი გავლენა მოახდინა შემდგომში შექმნილ მრავალ ფილმზე, ვიდეო თამაშზე, ანიმეს ჟანრზე თუ ტელესერიალებზე. მისი საუნდტრეკი, დაწერილი ვანგელისის მიერ, ასევე არის ფართოდ აღიარებული კრიტიკოსების მიერ და 1983 წელს ნომინირებული იქნა BAFTA-ს და ოქროს გლობუსის ჯილდოებზე საუკეთესო კინომუსიკის კატეგორიებში.

„სამართებელზე მორბენალის“ შემდეგ ჰოლივუდი დაინტერესდა ფილიპ დიკის შემოქმედებით და შემდგომში მისი ნაწარმოების რამდენიმე ეკრანიზაცია გამოვიდა.[11] რიდლი სკოტი მას თვლის თავის, „შესაძლოა“, ყველაზე სრულყოფილ და პირადულ ნაშრომად.[12][13] საპრემიერო წელს ფილმმა მიიღო ჰიუგოს პრემია საუკეთესო დრამატული დადგმისთვის, ხოლო 1993 წელს ფილმების ეროვნულმა რეესტრმა იგი აირჩია კონგრესის ბიბლიოთეკაში შესატანად, როგორც „კულტურულად, ისტორიულად ან ესთეტიკურად მნიშვნელოვანი ნამუშევარი“.

არსებობს ფილმის შვიდი სხვადასხვა ვერსია, რაც ძირითადად გამოწვეულია სტუდიის მმართველობის მხრიდან არსებული შენიშვნებით. 1992 წელს გამოვიდა რეჟისორის ვერსია, რომელიც, მიუხედავად ვიდეოს და აუდიოს ხარისხის, იქცა ერთ-ერთ პირველ ფილმად, რომელიც DVD-ზე გამოიცა.[14] 2007 წელს მომზადდა „საბოლოო მონტაჟი“ — ციფრულად აღდგენილი ვერსია, ერთადერთი, რომელზეც სკოტი თავად მუშაობდა.[15] იგივე ვერსია. გარდა რამდენიმე კინოთეატრში ჩვენებისა, გამოვიდა DVD, HD DVD და Blu-ray ფორმატებში.[16] გაგრძელება, „სამართებელზე მორბენალი 2049“, გამოვიდა 2017 წლის ოქტომბერში.[17]

სიუჟეტი

რედაქტირება
ყურადღება!  ქვემოთ მოყვანილია სიუჟეტის და/ან დასასრულის დეტალები.
შენიშვნა: ვინაიდან არსებობს ფილმის რამდენიმე ვერსია, მოცემულში არ არის შეტანილი დამატებითი დეტალები ამა თუ იმ ვერსიიდან.

მოქმედება მიმდინარეობს ლოს-ანჯელესში, 2019 წელს. პოლიციის ყოფილ ოფიცერ რიკ დეკარდს იძახებს ოფიცერი ბრაიანტი. დეკარდმა, რომელიც ცნობილია, როგორც „სამართებელზე მორბენალი“, უნდა იპოვოს Tyrell Corporation-ის მიერ ბიოინჟინერიის ტექნოლოგიით შექმნილი რეპლიკანტები და გათიშოს ისინი. ასეთი ოთხია და, როგორც ცნობილია, ოთხივე დედამიწაზეა მიმობნეული.

დეკარდი უყურებს ვიდეოს, რომელშიც სხვა სამართებელზე მორბენალი, ჰოლდენი, უტარებს ტესტს ვინმე ლეონს. თუმცა, როდესაც მას ეკითხებიან დედის შესახებ, ლეონი ჰოლდენს კლავს. შესაბამისად, დეკარდი მიიღებს დავალებას — გაანეიტრალოს ლეონი და კიდევ სამი რეპლიკანტი — როი ბეტი, ზორა და პრისი. თავდაპირველად რიკი უარზეა, მაგრამ მუქარის შემდეგ თანხმდება. მისი ზედამხედველი ხდება კიდევ ერთი პოლიციელი, გაფი.

დეკარდი იწყებს საქმის გამოძიებას. იგი თავდაპირველად Tyrell Corporation-ში მიდის, რათა დარწმუნდეს, რომ ტესტი მოქმედებს Nexus-6-ის მოდელებზე. დეკარდი გაიცნობს რეიჩელს, ორგანიზაციის დირექტორ ელდონ ტაირელის ასისტენტს და ექსპერიმენტულ რეპლიკანტს, რომელიც დარწმუნებულია, რომ ადამიანია, ვინაიდან ყალბი მოგონებები ჩაუნერგეს. შედეგად, მისი რეპლიკანტური ბუნების დასადგენად აუცილებელია უფრო ვრცელი და რთული ტესტი.

დეკარდი ეძებს რეპლიკანტებს, ხოლო ისინი — ტაირელს, რათა სთხოვონ, გაუხანგრძლივოს სიცოცხლე — ყოველი მათგანი სტანდარტულად მხოლოდ ოთხი წელი ცოცხლობს. როი და ლეონი შედიან რეპლიკანტების თვალების მწარმოებელ ლაბორატორიაში და შეიტყობენ ფ. ჯ. სებასტიანის შესახებ, რომელიც არის ტაირელთან დაკავშირებული გენეტიკური დიზაინერი. დეკარდს ბინაში რეიჩელი ეწვევა და უდასტურებს, რომ ადამიანია, უჩვენებს რა საოჯახო ფოტოს, მაგრამ რიკი ეუბნება, რომ მისი მოგონებები გადანერგილია ტაირელის დიშვილისგან და რეიჩელი აცრემლებული შენობას ტოვებს. რეპლიკანტი პრისი ამასობაში სებასტიანს პოულობს და მასთან სახლდება.

სასტუმროში ლეონის ნომრის ჩხრეკისას დეკარდი პოულობს რეპლიკანტ ზორას და ხელოვნური გველის გამოსახულებას. კვლების შემდეგ იგი მოხვდება სტრიპტიზ-კლუბში, სადაც აღნიშნული რეპლიკანტი მუშაობს. რიკი მას დაედევნება და კლავს. ბრაიანტი რიკს აგრეთვე უბრძანებს რეიჩელის მოკვლას, რომელიც ტაირელისგან გაიქცა. როდესაც რიკი რეიჩელს ქუჩაში ამჩნევს, მას ესხმის ლეონი, მაგრამ რეიჩელი უკანასკნელს კლავს დეკარდის იარაღით. ორივე ბრუნდება რიკის ბინაში და დეკარდი რეპლიკანტს ჰპირდება, რომ აღარ დაედევნება. როდესაც რეიჩელი ცდილობს წასვლას, რიკი აიძულებს, აკოცოს მას.

სებასტიანის ბინაში ჩნდება როი, რომელიც პრისს ამცნობს, რომ სხვები მოკლულები არიან. სებასტიანი მათ უამბობს მაფუსაილის სინდრომის შესახებ, რაც წარმოადგენს დაბერების მოშლილობას, რომელიც მას აწუხებს და ამის გამო სიცოცხლისთვის მცირე დრო დარჩა. სებასტიანი და როი ერთად შედიან ტაირელის კოშკში, სადაც როი შემქმნელს სიცოცხლის გახანგრძლივებას სთხოვს. ტაირელი ეუბნება, რომ ეს შეუძლებელია. როი აღიარებს, რომ ბევრი საეჭვო რამ გაუკეთებია, მაგრამ ტაირელი ყურადღებას არ აქცევს. როი მას ჰკოცნის და კლავს. სებასტიანი ლიფტისკენ გარბის და მოგვიანებით ბრაიანტი პოლიციელებს ამცნობს, რომ იგი მოკლულია[nb 1].

დეკარდი სებასტიანის ბინაში შედის და მას თავს პრისი ესხმის. როის დაბრუნებამდე იგი მაინც ახერხებს რეპლიკანტის მოკვლას. როი ასევე სიკვდილის პირას არის და დეკარდს მთელ შენობაში დასდევს, მიაგნებს რა საბოლოოდ სახურავზე. შენობიდან დაცემის წინ დარჩენილი რეპლიკანტი რიკს გადაარჩენს. იგი ესაუბრება თავისი მოგონებების სამუდამოდ გაფანტვაზე, იმაზე, რომ ყოველივე „დროში დაიკარგება, ვითარცა წვიმაში ცრემლები“. საბოლოოდ, როი დეკარდის თვალწინ აღესრულება. გაფი დეკარდს უამბობს რეიჩელის შესახებ — „ცუდია, რომ ვერ გადარჩება, მაგრამ, ბოლოსდაბოლოს, ვინ ცოცხლობს?“. დეკარდი ბრუნდება ბინაში და აღმოაჩენს, რომ კარი ღიაა. მის საწოლში ჩაძინებული რეიჩელია. რიკი აღმოაჩენს ძირს დადებულ ორიგამის სტილის ფიგურას, რომელიც გაფს მოაგონებს. წყვილი საბოლოოდ ტოვებს შენობას.

როლები

რედაქტირება

წყარო: სამართებელზე მორბენალი: საბოლოო მონტაჟი[19]

თემები

რედაქტირება

ფილმში გამახვილებულია ყურადღება რამდენიმე დრამატულ და თხრობით ფაქტორზე. იგი ნუარის ჟანრის კინოს ტრადიციებს მიჰყვება, ისეთს, როგორიც არის „საბედისწერო ქალი“; თხრობა მთავარი გმირის მიერ (სულ მცირე — თავდაპირველ ვერსიაში); ფერის და შუქის თამაში და მთავარი გმირისთვის საეჭვო მორალური თვისებების მინიჭება — მათ შორის, ისეთის, რომელიც მის ადამიანურ ბუნებას ეჭვქვეშ აყენებს.[20][21] ეს არის პირდაპირი სამეცნიერო ფანტასტიკური ჟანრის ფილმი, რომელიც თემატურად ეხება რელიგიის თემებს და კლასიკური ბერძნული დრამის და მედიდურობის კონტექსტში ადამიანების მიერ გენეტიკური ინჟინერიის ათვისებას.[22] იგი იყენებს ბიბლიურ თემებსაც, როგორიც არის ნოე და დიდი წარღვნა,[23] და სხვა ლიტერატურულ წყაროებს, მაგალითად „ფრანკენშტეინს“.[24] ლინგვისტურად, მოკვდავობის თემა ნაწილობრივ არის ნახსენები სებასტიანსა და ტაირელს შორის თამაშისას და შთაგონებულია „უკვდავი პარტიით“, რომელიც 1851 წელს ადოლფ ანდერსენის და ლიონელ კიზერიცკის მიერ გათამაშდა[25], თუმცა სკოტი აღნიშნავდა, რომ პარალელი შემთხვევითი იყო.[26]

„სამართებელზე მორბენალი“ იყენებს წარსულს, ლიტერატურას, რელიგიურ სიმბოლიზმს, კლასიკურ დრამატულ თემებს და ნუარულ კინოს, რათა აღწეროს ტექნოლოგიის გარემოსა და საზოგადოებაზე გავლენა. წარსულის, აწმყოს და მომავლის ასეთი დაპირისპირება ასახულია „სამართებელზე მორბენალის“ მოდიფიცირებულ მომავალში, რომელიც მაღალტექნოლოგიურია და ბრწყინავს, მაგრამ ამავე დროს ატარებს ძველის და განადგურებულის სახეს. რიდლი სკოტი 2002 წელს, ბრიტანულ გაზეთ „The Observer“-თან საუბრისას მას ასე აღწერდა: „უკიდურესად ბნელი, პირდაპირი და მეტაფორული მნიშვნელობით, უცნაურად მაზოხისტური განწყობით“. სკოტს, მისი ძმის კანის კიბოთი გარდაცვალების შემდეგ იზიდავდა „ტკივილის განცდის იდეა“. „როდესაც ავად იყო, ლონდონში ვაკითხავდი და ჩემთვის ძალიან მტკივნეული იყო.“[13]

პარანოიის შეგრძნება ფილმს მიჰყვება: კომპანიის ძალაუფლება იზრდება; ყველგან პოლიციაა; ტრანსპორტის და სხვადასხვა გამაფრთხილებელი ნათება პირდაპირ შენობებში იჭრება და განხილულია დიდი ბიოსამედიცინო ძალაუფლების გამოყენების შედეგები — განსაკუთრებით რეპლიკანტების შემთხვევაში, რომლებსაც ჩანერგილი მოგონებები აქვთ. გარემოს კონტროლი ასევე ფართოდ არის განხილული და ამავე დროს, აღწერილია ნამდვილი სიცოცხლის არარსებობა, ხელოვნურად გამოყვანილი ცხოველებით ბუნებრივების ჩანაცვლება. ასეთი დამამძიმებელი ელემენტებით ხაზგასმულია ადამიანების სხვა პლანეტებზე ან სამყაროებში, სხვა კოლონიებში გადასახლება.[27] ფილმის ანტიუტოპიური თემები წარმოადგენენ კინემატოგრაფიაში კიბერპანკის ერთ-ერთ ადრეულ მაგალითს. მეორდება თვალების და მანიპულირებული გამოსახულებების თემაც, რაც რეალობას, ისევე, როგორც ადამიანების მიერ მისი აღქმის და დამახსოვრების უნარს, ეჭვქვეშ აყენებს.[28][29][30]

ასეთი თემატური ელემენტები აყალიბებენ გაურკვევლობას „სამართებელზე მორბენალში“ არსებული ადამიანობის შესწავლის მხრივ. რეპლიკანტური ბუნების დადგენა შესაძლებელია თანაგრძნობის ტესტით, რომლის რამდენიმე კითხვა ეხება ცხოველებთან მოპყრობას, რაც ვინმეს ჰუმანურობის დადგენის მარტივი საშუალებაა. რეპლიკანტები ერთმანეთის ბედს განიცდიან და ამით განსხვავდებიან ადამიანებისგან, რომლებსაც თანაგრძნობა არ აქვთ, ხოლო ქუჩაში ბრბო ცივი და უსახურია. ფილმი აგრეთვე აყენებს ეჭვქვეშ იმას, არის თუ არა დეკარდი ადამიანი და მაყურებელს აფიქრებს, რას ნიშნავს საერთოდ, იყო ადამიანი.[31]

ფილმის გამოსვლიდან მოყოლებული დეკარდის ადამიანური წარმოშობის საკითხი აქტიურად განიხილება.[32] მაიკლ დილისაც და ჰარისონ ფორდსაც სურდათ, რომ დეკარდი ყოფილიყო ადამიანი, ხოლო ჰემპტონ ფენჩერი უპირატესობას ანიჭებდა ორაზროვნებას.[33] რიდლი სკოტმა დაადასტურა, რომ მისი წარმოდგენით დეკარდი რეპლიკანტია.[34][35]

დეკარდის სიზმარი, რომელშიც იგი რქიან ცხენს ხედავს, დამატებული „რეჟისორის ვერსიაში“, ეხმაურება გაფის მიერ დატოვებულ ორიგამის სტილის ცხენს. სწორედ ამიტომ ბევრი თვლის, რომ დეკარდი რეპლიკანტია — გაფს ჰქონდა დეკარდის ჩადგმულ მოგონებებზე წვდომა.[24][36] თუმცა, დეკარდის რეპლიკანტური წარმოშობის მოწინააღმდეგეები თვლიან, რომ ცხენი მხოლოდ მაგალითია იმის, რომ პერსონაჟები, ადამიანები თუ რეპლიკანტები, ერთსა და იმავე სიზმრებს ხედავენ და აღიარებენ მათ ერთმანეთთან კავშირს,[37] ან იმას, რომ ფილმისთვის მნიშვნელოვანია მარტივი პასუხის არარსებობა.[38] ფილმის შეძენილი ორაზროვნება და გაურკვევლობა, ისევე, როგორც ტექსტუალური სიმდიდრე, მაყურებელს მის შესახებ საკუთარ წარმოდგენებს უჩენს.[39]

წარმოება

რედაქტირება

როლებზე შერჩევა

რედაქტირება
იხილეთ აგრეთვე: სამართებელზე მორბენალის პერსონაჟების სია

ფილმის პერსონაჟების როლებზე მსახიობების შერჩევა რთული გამოდგა, განსაკუთრებით დეკარდის როლის შემთხვევაში. სცენარისტი ჰემპტონ ფენჩერი ამ პერსონაჟად წარმოიდგენდა რობერტ მიტჩამს და დიალოგებიც მასზე ჰქონდა მორგებული.[40] თვეების განმავლობაში როლზე განიხილებოდა დასტინ ჰოფმანი, რომელსაც ხვდებოდნენ და ესაუბრებოდნენ რეჟისორი რიდლი სკოტი და პროდიუსერები. საბოლოოდ, ისინი ვერ შეთანხმდნენ.[40] ჰარისონ ფორდი რამდენიმე მიზეზით აირჩიეს — მოსწონდათ მის მიერ „ვარსკვლავურ ომებში“ განსახიერებული ჰან სოლო, ფორდი თავად იყო დაინტერესებული „სამართებელზე მორბენალით“, ხოლო სტივენ სპილბერგი, რომელმაც დაასრულა მისი მონაწილეობით გადაღებულ „დაკარგული კიდობნის მაძიებლებზე“ მუშაობა, მსახიობს მაღალ რეკომენდაციას უწევდა.[40] „ვარსკვლავურ ომებში“ და „დაკარგული კიდობნის მაძიებლებში“ მონაწილეობის შემდეგ ჰარისონი თავად იყო დაინტერესებული უფრო დრამატული სირღმის მქონე როლით.[41] ფილმის წარმოებასთან დაკავშირებული დოკუმენტაციის თანახმად, როლზე აგრეთვე განიხილებოდნენ ჯინ ჰეკმენი, შონ კონერი, ჯეკ ნიკოლსონი, პოლ ნიუმენი, ტომი ლი ჯოუნსი, არნოლდ შვარცენეგერი, ალ პაჩინო და ბარტ რეინოლდსი.[40]

როი ბეტის, რეპლიკანტების უხეში, მაგრამ საინტერესო ლიდერის როლზე რუტგერ ჰაუერის შერჩევა რთული არ ყოფილა.[42] სკოტმა იგი აირჩია შეხვედრის გარეშე, შთაგონებული იყო რა მის მიერ პოლ ვერჰოვენის ფილმებში შექმნილი პერსონაჟებით.[40] ჰაუერის მიერ ბეტის განსახიერება თავად ფილიპ კ. დიკმაც მოიწონა, აღნიშნა რა „ბეტის იდეალური სიცივე, არიულობა, ნაკლის გარეშე“.[43] თავად ჰაუერისთვისაც „სამართებელზე მორბენალი“ საკუთარი მონაწილეობით არსებულ ფილმებს შორის საყვარელ ნამუშევრად იქცა. 2001 წელს მან ჩატში საუბრისას აღნიშნა, რომ ფილმს „არ ესაჭიროება განმარტება. იგი უბრალოდ არსებობს. ასეთი სხვა არაფერია. იყო ნაწილი ნამდვილი შედევრის, რომელმაც შეცვალა სამყაროს აზროვნება. შესანიშნავია.“[44] გადაღებამდე ჰაუერმა თავად შეცვალა თავისი პერსონაჟის ტექსტი, წარმოთქმული წვიმაში და სკოტს ეს ინტერპრეტაცია შესთავაზა.

ფილმში აგრეთვე მონაწილეობს იმ დროისთვის ნაკლებად ცნობილი მთელი რიგი მსახიობების. შონ იანგი განასახიერებს რეიჩელს, ექსპერიმენტულ რეპლიკანტს, რომელსაც ტაირელის დიშვილის მოგონებები ჩაუნერგეს, რის გამოც მას თავი ადამიანი ჰგონია[45]. ამ როლზე შერჩევაში მონაწილეობდა ნინა აქსელროდი.[40] დერილ ჰანა განასახიერებს პრისს, „სიამოვნების მომტან ტიპურ მოდელ-რეპლიკანტს“. სტეისი ნელკინი გადიოდა ამ როლზე შერჩევას და მიიღო სულ სხვა, თუმცა კადრები მისი მონაწილეობით საბოლოოდ ამოჭრეს.[40] ამ ორი როლის შერჩევაც სირთულეებთან იყო დაკავშირებული. აუცილებელი იყო რამდენიმე საეკრანო ტესტი, რომელშიც დეკარდს თამაშობდა მორგან პოლი — მან საბოლოოდ მიიღო დეკარდის თანამშრომლის, ჰოლდენის როლი.[40] ბრაიონ ჯეიმზი განასახიერებს ლეონ კოვალსკის, საბრძოლო რეპლიკანტს, ხოლო ჯოანა კესიდი — ზორას, მკვლელს.

ედვარდ ჯეიმზ ოლმოსი გაფის როლშია. გადაღებებისთვის მომზადებისას მან თავისი ეთნიკური წარმოშობა და საკუთარი ძალებით ჩატარებული კვლევა გამოიყენა, რათა შეექმნა იდუმალი „ქალაქის სასაუბრო“ ენა, რომელსაც მისი პერსონაჟი ფილმში იყენებს.[46] როდესაც იგი დეკარდს ბარში პირველად ხვდება, მიმართავს უნგრულად და ეუბნება „სისულელეა! გამორიცხულია! შენ ხარ სამართებელზე...სამართებელზე მორბენალი.“[46] მ. ემეტ უოლში განასახიერებს კაპიტან ბრაიანტს, სასმელის მოყვარულ ვეტერან პოლიციელს, რომელიც ნუარის ჟანრისთვის ტიპურია. ჯო ტარკელის პერსონაჟია ელდონ ტაირელი, მაგნატი, რომლის კორპორაცია რეპლიკანტებს აწარმოებს. უილიამ სანდერსონი განასახიერებს ჯ. ფ. სებასტიანს, მშვიდ და მარტოსულ გენიოსს, რომელიც ქმნის ადამიანურობის ამაღელვებელ, მაგრამ ამავე დროს, დამთმობ სახეს. მას მოსწონს რეპლიკანტები, რომლებსაც თვლის მოკავშირეებად[47] და, ამასთან, როგორც რეპლიკანტების შემთხვევაში, მისი სიცოცხლეც შეზღუდულია სწრაფად დაბერების სინდრომის გამო.[48] როლი თავდაპირველად ჯო პანტოლიანოს უნდა შეესრულებინა.[49] ჯეიმზ ჰონგი განასახიერებს ჰანიბალ ჩუს, ასაკოვან გენეტიკოსს, რომელიც სინთეზირებული თვალების ოსტატია, ხოლო ჰაი პაიკი ბარის მეპატრონე ტეფი ლუისის როლშია. აღსანიშნავია, რომ მან ეს პერსონაჟი ერთი დუბლით განასახიერა, რაც წარმოუდგენელი იყო სკოტისთვის, რომლის სრულყოფისადმი წინსწრაფვას ხოლმე მოჰყვებოდა მრავალი დუბლის გადაღება[50].

შემუშავება

რედაქტირება
 
ბრედბერის შენობა ლოს-ანჯელესში, გადაღებების ერთ-ერთი ადგილი.

ფილიპ კ. დიკის რომანის „ოცნებობენ ანდროიდები ელექტრონულ ცხვრებზე?“ ადაპტირების იდეა წარმოიშვა მისი 1968 წელს გამოქვეყნების შემდეგ. პროექტით დაინტერესებული იყო მარტინ სკორსეზე, მაგრამ მასზე მუშაობა არ დაუწყია.[51] 1970-იანების დასაწყისში ინტერესს ეკრანიზაციისადმი გამოხატავდა პროდიუსერი ჰერბ ჯეფიც, მაგრამ სცენარი, რომელიც მისმა შვილმა, რობერტმა დაწერა, დიკს არ მოსწონდა: „ჯეფის სცენარი საშინელი იყო...რობერტი სანტა-ანაში ჩამოვიდა, მასზე სასაუბროდ. პირველივე, რაც ვუთხარი, იყო: „აქვე, აეროპორტში გცემო, თუ ჩემთან ბინაში ავიდეთ?“[52]

ჰემპტონ ფენჩერის სცენარი განიხილებოდა 1977 წელს.[53] პროდიუსერი მაიკლ დილი დაინტერესდა ამ ადრეული ვარიანტით და რიდლი სკოტი დაარწმუნა, რომ მასზე რეჟისორის სახით უნდა ემუშავა. მანამდე სკოტმა პროექტზე უარი უკვე თქვა, მაგრამ მას შემდეგ, რაც „დიუნი“ დატოვა, ეძებდა სხვას, რათა ძმის დაღუპვის შემდეგ ყურადღება სხვა საკითხებზე გადაეტანა.[54] პროექტს იგი 1980 წლის 21 თებერვალს შეუერთდა და Filmways-ის დაპირებული დაფინანსება 13 მილიონი აშშ დოლარიდან 15 მილიონამდე გაზარდა. ფენჩერის ვერსიაში უფრო მეტად განიხილებოდა გარემოს საკითხები, ვიდრე ადამიანობის და რელიგიის თემები, რომლებიც რომანში წამყვან როლს ასრულებენ. ამიტომ სკოტს სურდა სცენარის შეცვლა. ჰემპტონმა იპოვა უილიამ სიუარდ ბეროუზის მიერ დაწერილი ალან ედვარდ ნაურსის „სამართებელზე მორბენალის“ (ინგლ. The Bladerunner) რეზიუმე, რომელსაც ერქვა „სამართებელზე მორბენალი (ფილმი)“.[nb 2] სკოტს მოეწონა სახელწოდება, ამიტომ დილიმ მოიპოვა მის გამოყენების უფლება. საბოლოოდ დევიდ პიპლზი დაჯდა და შეცვალა სცენარი, ხოლო ფენჩერმა 1980 წლის 21 დეკემბერს პროექტი დატოვა — თუმცა, მოგვიანებით დაბრუნდა, რათა სცენარში დამატებითი ცვლილებები შეეტანა.[55]

წარმოების წინა ეტაპზე 2.5 მილიონი აშშ დოლარის ინვესტირების შემდეგ[56], უკვე გადაღებების დაწყებისას Filmways-მა პროექტს დაფინანსება შეუწყვიტა. ათი დღის განმავლობაში დილიმ The Ladd Company-სგან (Warner Bros.-ის მეშვეობით), ჰონგ-კონგელ პროდიუსერ შაო იფუსგან და Tandem Productions-ისგან საჭირო, 21 მილიონიანი ბიუჯეტი მოიპოვა.[57]

დიკი განიცდიდა, რომ ფილმის წარმოების შესახებ მას არავინ შეატყობინა, რის გამოც ჰოლივუდისადმი ნდობა კიდევ უფრო დაკარგა.[58] მას შემდეგ, რაც იგი უკმაყოფილო დარჩა ჰემპტონ ფენჩერის სცენარით და ამის შესახებ ისაუბრა ლოს-ანჯელესურ „Select TV Guide“-თან, სტუდიამ მას დევიდ პიპლზის ვერსია გაუგზავნა.[59] გარდაცვალებამდე იგი სტუდიაში მიიწვიეს და დასრულებული სცენარი და 20 წუთიანი სამუშაო ვერსია უჩვენეს. მიუხედავად ჰოლივუდისადმი ძირითადი უნდობლობისა, დიკმა სკოტს განუცხადა, რომ ფილმისთვის შექმნილი სამყარო სწორედ ისე გამოიყურებოდა, როგორც მას წარმოედგინა.[43] იგი ამბობდა: „დაგლას ტრამბულის მიერ შექმნილი სპეციალური ეფექტები KNBC-TV-ს ახალ ამბებში ვიხილე და უმალვე მეცნო. ეს ჩემი შიდა სამყარო იყო, რომელიც შესანიშნავად გადმოსცეს.“ მან აგრეთვე მოიწონა სცენარი, განაცხადა რა: „სცენარის კითხვის დასრულების შემდეგ რომანი ამოვიღე და გადავხედე. ორივე ერთმანეთს ავსებს, ასე რომ, ნებისმიერი, ვინც დაიწყებს რომანს, მოიწონებს ფილმს, ან თუ ფილმს დაიწყებს — მოეწონება რომანი.“[60] ფილმი საბოლოოდ დიკს მიეძღვნა.[61] გადაღებები 1981 წლის 9 მარტს დაიწყო და დასრულდა ოთხი თვის შემდეგ.[62]

1992 წელს ფორდი ამბობდა, რომ „სამართებელზე მორბენალი“ მისი საყვარელი ფილმი იყო, რომელმაც რიდლისთან შეკრა.[63] თუმცა, რეჟისორთან მას კონფლიქტი ჰქონდა და აგრეთვე არ მოსწონდა მთხრობელის ხმა. „როდესაც გადაღება დავიწყეთ, გადაწყდა, რომ გამოვიდოდა ფილმი თანმხლები თხრობის გარეშე. კოშმარი იყო. ვფიქრობ, ფილმი თხრობის გარეშეც მშვენიერი იყო...“[41] „სტუდიაში შესვლისას ვყვიროდი და ფეხებს ვიქნევდი“[64]. ეს მონოლოგები დაწერა რონალდ კიბიმ, რომელიც ტიტრებში მითითებული არ ყოფილა.[65]

2006 წელს სკოტს ჰკითხეს, თუ ვისთან გაუჭირდა ყველაზე მეტად მუშაობა და მან ჰარისონი ახსენა. „...მაპატიებს ამას, ვინაიდან ახლა ყველაფერი კარგად გვაქვს. ახლა კარგი გახდა. მაგრამ ბევრი რამ ახსოვს, აი რა არის პრობლემა. როდესაც ვმუშაობთ, ჩემი პირველი ფილმი იყო და მეც ამ საქმეში ახალი ვიყავი. მაგრამ კარგი ფილმი გადავიღეთ.“[66] 2000 წელს ფორდმა სკოტის შესახებ თქვა: „მიყვარს მისი ნამუშევრები. ცუდი მომენტი გვქონდა და ჩემთვის დასრულდა.“[67] 2006 წელს მან განაცხადა: „როდესაც „სამართებელზე მორბენალს“ ვუყურებ, მახსენდება არა 50 დღე, როდესაც წვიმაში ვიღებდით, არამედ თხრობა...მათ წინაშე მოვალეობები მქონდა და უნდა ჩამეწერა რამდენიმე თხრობა.“[68] რიდლი სკოტი „Total Film“-ის 2007 წლის გამოცემაში ადასტურებდა, რომ ფორდმა სპეციალური გამოცემისთვის თხრობა ჩაწერა — „ის სრული დატვირთვით ჩვენთან არის.“[69]

ლოს-ანჯელესში მდებარე ბრედბერის შენობა იყო ფილმის ერთ-ერთი გადასაღები ადგმილმდებარეობა, ხოლო Warner Bros.-ის ტერიტორიაზე მოეწყო ქალაქის ქუჩები. აგრეთვე გამოიყენებოდა ენის-ბრაუნის სახლი და მეორე ქუჩის გვირაბი. სატესტო ჩვენებების შემდეგ გადაწყდა მთხრობელის და ბედნიერი დასასრულის დამატება, ისევე, როგორც ჰოლდენის ჰოსპიტალის სცენის ამოღება. ფილმის გუნდს და ინვესტორებს შორის ურთიერთობა დაძაბული იყო და საბოლოოდ დილიც და სკოტიც პროექტს ჩამოაშორეს, თუმცა ისინი ფილმზე კვლავ მუშაობდნენ.[70] გუნდის წევრებს ეცვათ მაისურები, რომლებითაც დასცინოდნენ სკოტის მიერ აშშ-ში და ბრიტანეთში მუშაობის შეფასებას, სკოტის მაისურზე კი ეწერა „ქსენოფობია ცუდია“.[71][72]

დიზაინი

რედაქტირება

სტილისტური შთაგონებების მაგალითებად რიდლი სკოტს მოჰყავდა ედვარდ ჰოპერის „Nighthawks“ და ფრანგული სამეცნიერო ფანტასტიკური კომიქსი „მყვირალა მეტალი“, რომლის ავტორია ჟან ჟირო.[73] წყაროებად აგრეთვე გამოიყენებოდა ჰონგ-კონგის გამოსახულება ცუდ ამინდში[74] და ინდუსტრიული ლანდშაფტი ქალაქიდან, რომელშიც სკოტი ინგლისში ცხოვრობდა.[75] ფილმის ვიზუალური სტილი აგრეთვე განაპირობეს ფუტურისტ იტალიელ არქიტექტორ ანტონიო სანტ-ელიას ნამუშევრებმა.[76] კონცეპტუალური მხატვრის სახით ფილმზე მუშაობდა სიდ მიდი, რომელიც, ისევე, როგორც სკოტი, შთაგონებული იყო „მყვირალი მეტალით“. [77] წარმოების წინა ეტაპზე მუშაობის საშუალება შესთავაზეს ჟიროსაც, თუმცა იგი ამ დროს რენე ლალუს „დროის მბრძანებლებზე“ მუშაობდა და უარი თქვა, რაზეც მოგვიანებით ინანა.[78] სკოტის და მიდის ჩანახატები ფიზიკურ ფორმებში გადაიტანეს დეკორაციების დიზაინერმა ლოურენს პოლმა და მთავარმა მხატვარმა დევიდ სნაიდერმა. დაგლას ტრამბული და რიჩარდ იურიკიჩი იყვნენ სპეციალური ეფექტების ავტორები.

„სამართებელზე მორბენალს“ აქვს მრავალი მსგავსება ფრიც ლანგის „მეტროპოლისთან“. ასეთია მაღალი შენობები, რომლებშიც მდიდარი ხალხი უფრო კარგად ცხოვრობს, მაგალითად — ტაირელის შენობა. დევიდ დრაიერი, ასევე პასუხისმგებელი სპეციალურ ეფექტებზე, „სამართებელზე მორბენალის“ მინიატურულ შენობებზე მუშაობისას იყენებდა „მეტროპოლისის“ კადრებს.[79]

ვრცელი ფინალური სცენა ორიგინალურ თეატრალურ ვერსიაში მაყურებელს უჩვენებს რეიჩელს და დეკარდს, რომლებიც დღის შუქზე მოძრაობენ. ეს, ვერტმფრენიდან გადაღებული კადრები სტენლი კუბრიკსს ეკუთვნის — სკოტი მას დაუკავშირდა და სთხოვა უფლება, „ნათების“ კადრები გამოეყენებინა[80][81][82].

„სამართებელზე მორბენალის“ სამყაროს მფრინავი ავტომობილები ცნობილია, როგორც „სპინერები“. შეიძლება მათი ავტომობილების სავალ ნაწილზეც გამოყენება. ტრანსპორტის ეს საშუალება ჰაერში ვერტიკალურად ადის და მოძრაობს, როგორც ნებისმიერი საფრენი აპარატი. ასეთ ავტომობილებს პატრულირებისთვის იყენებს პოლიცია. აპარატების მართვის ლიცენზიის მოპოვება მდიდარ პიროვნებებსაც შეუძლიათ.[83] ავტომობილი შეიმუშავა სიდ მიდმა, რომელმაც უწოდა „აეროდინ“-ა-ს ტიპის ტრანსპორტი, რომელიც ასაფრენად ქვედა ნაწილიდან უშვებს ჰაერის ნაკადს, თუმცა ფილმის პრეს-რელიზში მითითებული იყო, რომ მანქანები სამი სხვადასხვა ძრავით მუშაობენ. ესენია „ტრადიციული შიდა წვა, რეაქტიული ძრავა და ანტიგრავიტაცია“.[84] მიდის კონცეპტუალური ნახატები პერსონალიზებული მოდელების შემქმნელ ჯინ უინფილდის მიერ გარდაიქმნა 25 მოქმედ ავტომობილად.[85] ერთ-ერთი სპინერი სიეტლში, ვაშინგტონში, სამეცნიერო ფანტასტიკის მუზეუმსა და დარბაზში მუდმივ ექპოზიციაზე იმყოფება.[86]

ვოიტის-კამპფის მოწყობილობა

რედაქტირება
სიცრუის დეტექტორის მეტად გაუმჯობესებული მოდელი, რომელიც ზომავს თვალის გარსის შეკუმშვას და სხეულიდან გამოშვებულ უხილავ მფრინავ ნაწილაკებს. ამ უკანასკნელს აძლიერებს ზმუილის ეფექტი, რის გამოც მოწყობილობა საშიში მწერის ხმას გამოსცემს. დეტალურად ჩამოყალიბებული კითხვებით და წინადადებებით ემოციური გამოხმაურების საფუძველზე ვკ ძირითადად გამოიყენება სამართებელზე მორბენალების მიერ, იმის დასადგენად, არის თუ არა ეჭვმიტანილი ადამიანი.
— Error in Template:Align: the alignment setting "მარჯვნივ" is invalid.

ვოიტის-კამპფის მოწყობილობა დაკითხვის გამოგონილი საშუალებაა და აღებულია რომანიდან, რომელშიც მითითებულია როგორც „Voigt-Kampff“. ეს არის პოლიგრაფის მსგავსი მექანიზმი, რომელსაც სამართებელზე მორბენალები იყენებენ იმის დასადგენად, არის თუ არა ეჭვმიტანილი ადამიანი. მოწყობილობა აანალიზებს ადამიანის სხეულის ფუნქციებს, როგორიც არის სუნთქვა, გაწითლება, გულისცემა და თვალის მოძრაობა — რეაქციები კითხვებზე, რომლებიც მიზნად ისახავენ ეჭვმიტანილის მხრიდან თანაგრძნობის გამოხატვის გამოწვევას.[87] ფილმში ასეთ ტესტს გადის ორი რეპლიკანტი, ლეონი და რეიჩელი. დეკარდი ტაირელს ეუბნება, რომ რეპლიკანტის დასადგენად, როგორც წესი, საკმარისია 20-30 კითხვის დასმა; განსხვავებით წიგნისგან, სადაც ნახსენებია „ექვსი ან შვიდი“. ფილმში რეიჩელს დეკარდი უსვამს ასზე მეტ კითხვას.

მუსიკა

რედაქტირება

ფილმის საუნდტრეკი, შექმნილი ვანგელისის მიერ, არის კლასიკური კომპოზიციების და ფუტურისტული სინთეზატორული ჟღერადობის ბნელი მელოდიური კომბინაცია, რომელიც გადმოსცემს რიდლი სკოტის მიერ წარმოდგენილ ნუარულ რეტრო-მომავალს. ვანგელისმა, რომელმაც მანამდე მიიღო ოსკარი „ცეცხლოვანი ეტლებისთვის“ შექმნილი მუსიკისთვის[88], „სამართებელზე მორბენალის“ თემები სინთეზატორებზე დაწერა.[89] აქა-იქ მან ზარების ხმა და დემის რუსოსის ვოკალიც გამოიყენა.[90] ერთ-ერთი მოსაგონარი ხმა არის ტენორული საქსოფონი „Love Theme“-ში, შესრულებული ბრიტანელი დიკ მორისის მიერ, რომელსაც, თავის მხრივ, ვანგელისის ბევრ ალბომზე უმუშავია. სკოტის ინიციატივით, ფილმში აგრეთვე მოხვდა ვანგელისის ალბომის See You Later კომპოზიცია „Memories of Green“, რომლის ორკესტრული ვერსია მოგვიანებით შევიდა კვლავ რიდლის ფილმში „ვიღაც მითვალთვალებს“.[91]

ვანგელისის კომპოზიციების და ემბიენტური სტრუქტურების გარდა, ფილმში შეტანილია იაპონური ანსამბლ Nipponia-ს კომპოზიცია „Ogi no Mato“, Nonesuch Records-ის მიერ გამოცემული ალბომიდან Traditional Vocal and Instrumental Music, ისევე, როგორც გეილ ლოუტონის ნომერი „Harps of the Ancient Temples“ (ლეიბლი Laurel Records).[92]

მოყვარულებმა მუსიკას დადებითი შეფასება მისცეს და იგი 1983 წელს ნომინირებული იყო ოქროს გლობუსზე (საუკეთესო ორიგინალური საუნდტრეკის კატეგორიაში). ფილმის ტიტრებში მითითებული იყო, რომ საუნდტრეკი Polydor Records-ზე გამოიცემოდა, მაგრამ ოფიციალური ალბომი მხოლოდ ათი წლის შემდეგ გამოვიდა. იმ პერიოდში, როდესაც ოფიციალური დისკი არ არსებობდა, ამერიკის ახალი ორკესტრის მიერ 1982 წელს ჩაიწერა ორკესტრული ადაპტირება, რომელიც ორიგინალურ მუსიკალურ თემებს ნაკლებად ეფუძნებოდა. შემდგომში, რამდენიმე კომპოზიცია გამოვიდა 1989 წლის კომპილაციურ ალბომზე Vangelis: Themes, მაგრამ სრული საუნდტრეკი არ გამოსულა რეჟისორის ვერსიამდე (1992).[90]

ასეთი შეყოვნებების და უხარისხო გამოცემების გამო წლების განმავლობაში ბუტლეგური ვერსიები ვრცელდებოდა. სამეცნიერო ფანტასტიკური კონფერენციების ფარგლებში 1982 წელს ერთ-ერთი ასეთი გამოჩნდა და პოპულარობით სარგებლობდა. 1993 წელს Off World Music, Ltd-ს მიერ შეიქმნა ბუტლეგური CD, რომელიც 1994 წლის გამოცემაზე უფრო სრულყოფილი იყო.[90] ბოქს-სეტი სამი CD-ით, რომელშიც ფილმის სრული ანთოლოგია მოხვდა, 2007 წელს გამოვიდა. ამ ვერსიაში, რომელსაც Blade Runner Trilogy ეწოდება, პირველ დისკზე წარმოდგენილია იგივე კომპოზიციები, რაც 1994 წლის გამოცემაში. მეორე დისკი შეიცავს გამოუცემელ და გამოუყენებელ მუსიკას, ხოლო მესამე მთლიანად ახალი ჩანაწერებისგან შედგება, რომლებიც, ვანგელისის თქმით, ფილმით შთაგონებულია და მის განწყობას შეიცავენ.[93]

სპეციალური ეფექტები

რედაქტირება

ფილმის სპეციალური ეფექტები ითვლება ყველა დროის საუკეთესოთა შორის[94][95][96]. სცენებში სრულად არის გამოყენებული ხელმისაწვდომი არაციფრული, პრაქტიკული ტექნოლოგია. გარდა ნახატი ფონების და მოდელების, ფილმი ეფუძნება მრავალი გზის ექსპოზიციებს. რამდენიმე სცენაში გადასაღები ადგილი გაანათეს, გადაიღეს, გადაახვიეს ფირი და ზევიდან განსხვავებული განათებით გადაიღეს. ამას ხოლმე 16-ჯერ აკეთებდნენ. თავად კამერებს აკონტროლებდნენ კომპიუტერებით.[95] ეფექტების შემთხვევაში აგრეთვე უხმეს ტექნოლოგიებს, რომლებიც სტივენ სპილბერგის „მესამე ხარისხის ახლო კონტაქტების“ წარმოებისას გამოიყენებოდა.[97]

გამოშვება

რედაქტირება

„სამართებელზე მორბენალი“ გამოვიდა 1982 წლის 25 ივნისს, 1290 კინოთეატრში. ეს თარიღი აირჩია პროდიუსერმა ალან ლედ უმცროსმა, ვინაიდან იმავე დღეს, 1977 და 1979 წელს, გამოვიდა ფილმები „ვარსკვლავური ომები“ და „უცხო“ და, ვინაიდან ორივე კომერციულად წარმატებული იყო, იგი ამ თარიღს თავის „ბედნიერ დღედ“ თვლიდა.[98] ფილმი გაქირავებაში, იმ დროის პრესის თანახმად, საკმაოდ წარმატებული აღმოჩნდა — გამოსვლიდან პირველ დღეებში აშშ-ის კინოთეატრებში 6.1 მილიონი აშშ დოლარი შეაგროვა.[99] ამავე პერიოდში გამოვიდა სხვა სამეცნიერო ფანტასტიკური ან ფენტეზის ჟანრის ფილმებიც — „ვარსკვლავური გზა II: ხანის რისხვა“, „ბარბაროსი კონანი“ და „უცხოპლანეტელი“.[100]

კრიტიკოსების გამოხმაურება

რედაქტირება

ფილმის შესახებ კრიტიკოსთა თავდაპირველი გამოხმაურებები არაერთგვაროვანი იყო. ზოგიერთი თვლიდა, რომ სცენარი სპეციალურ ეფექტებთან მიმართებაში მეორეხარისხოვანი იყო და სარეკლამო კამპანიის დროს ნამუშევრის სათავგადასავლო/მოქმედებითი ფილმად რეკლამა უადგილო ჩანდა. სხვა კრიტიკოსებმა აღნიშნეს ფილმის დატვირთული ხასიათი და გამოხატეს ვარაუდი, რომ იგი დროს გაუძლებდა.[101] აშშ-ში უარყოფითი შეფასებები ძირითადად ეხებოდა მოვლენების ნელ მიმდინარეობას.[102] შეილა ბენსონი („Los Angeles Times“) მას უწოდებდა „სამართებელზე მცოცავს“, ხოლო „The State“-ის და „Columbia Record“-ის ჟურნალისტი პეტ ბერმანი — „სამეცნიერო ფანტასტიკურ პორნოგრაფიას“.[103] პოლინ კეილი „სამართებელზე მორბენალს“ აღნიშნავდა, როგორც კინოს ისტორიაში გამორჩეული სამეცნიერო ფანტასტიკური ხედვისთვის ადგილის ღირს ნაშრომს, თუმცა კრიტიკულად განიხილავდა ფილმში „ადამიანური საკითხების“ განვითარების ნაკლებობას.[104]

„სამართებელზე მორბენალის“ ანალიზების გამოქვეყნება დაიწყო ფილმის გამოსვლისთანავე[105]. განსაკუთრებული ყურადღება ექცეოდა ანტიუტოპიურ ასპექტებს, „ჭეშმარიტი“ ადამიანურობის საკითხებს, ეკოფემინისტურ მხარეს[106] ჟანრის კვლევისას[107] და, უკანასკნელ წლებში, პოპულარულ კულტურას. კინოს მკვლევარებისთვის სკოტის ფილმი ინტერესს ათწლეულების განმავლობაში წარმოადგენს.[108]

დებიუტის შემდეგ ფილმი სამეცნიერო ფანტასტიკის კლასიკად იქცა.[109] როჯერ ებერტი აღნიშნავდა როგორც ორიგინალურ, ასევე რეჟისორის ვერსიის ვიზუალურ ეფექტებს და ფილმს მაყურებლებს ამ ფაქტორის გამო ურჩევდა. მიუხედავად ამისა, იგი ადამიანურ ფაქტორებთან დაკავშირებული ისტორიის განვითარებას ხედავდა, როგორც კლიშეს და არასრულყოფილს[42]. მოგვიანებით მან თავისი „უდიდესი ფილმების სიაში“ შეიტანა რეჟისორის ვერსია[110]. კრიტიკოსი კრის როდლი და ჯენეტ მესლინი გამოხატავდნენ ვარაუდს, რომ „სამართებელზე მორბენალმა“ თავისი ვიზუალური მხარით შეცვალა კინემატოგრაფიული და კულტურული დისკურსი და იქონია გავლენა შემდგომ ფილმებზეც[111]. 2012 წელს „Time“-ის კრიტიკოსი რიჩარდ კორლისი სამი ათწლეულის მაგალითზე დეტალურად განიხილავდა ფილმის მუდმივობას, კომპლექსურობას, სცენარს, დეკორაციებს და წარმოების დინამიკას[112]. მიმოხილვების აგრეგატორ Rotten Tomatoes-ზე ფილმი 106 მიმოხილვის საფუძველზე ფლობს დადებითი ხმების 90%-ს, ხოლო საშუალო რეიტინგი არის 8.5/10. კრიტიკული დასკვნა აღნიშნავს: „არასწორად აღქმული თავდაპირველად გამოსვლის შემდეგ, რიდლი სკოტის იდუმალი, ნეო-ნუარული „სამართებელზე მორბენალი“ დროთა განმავლობაში უფრო ღრმა გახდა. ვიზუალურად მნიშვნელოვანი, ტკივილამდე ადამიანური სამეცნიერო ფანტასტიკის შედევრი.“[113] Metacritic-ზე, მიმოხილვების კიდევ ერთ აგრეგატორზე, ფილმს ენიჭება 100-დან 89 ქულა, 11 კრიტიკული მიმოხილვის საფუძველზე, რაც „უნივერსალურ აღიარებას“ ნიშნავს[114]. დენი ვილნევი, გაგრძელების „სამართებელზე მორბენალი 2049“ რეჟისორი, აღნიშნავს, რომ ფილმმა მასზე და სხვებზე დიდი გავლენა მოახდინა[109].

ჯილდოები

რედაქტირება

ფილმს მიღებული აქვს ნომინაცია ან გამარჯვებულია რამდენიმე შემდეგ დაჯილდოებაზე:[115]

წელი ჯილდო კატეგორია ნომინანტი შედეგი
1982 ბრიტანეთის ოპერატორთა საზოგადოება საუკეთესო ოპერატურა ჯორდან კრონენუეთი ნომინირებული
ლოს-ანჯელესის კინოკრიტიკოსთა ასოციაცია საუკეთესო ოპერატურა მოგებული
1983 ბრიტანული აკადემიის ფილმების დაჯილდოება საუკეთესო ოპერატურა მოგებული
საუკეთესო კოსტიუმების დიზაინი ჩარლზ ნოდი და მაიკლ კაპლანი მოგებული
საუკეთესო მონტაჟი ტერი როულინგზი ნომინირებული
საუკეთესო მუსიკა ვანგელისი ნომინირებული
საუკეთესო გრიმი და ვარცხნილობა მარვინ უესტმორი ნომინირებული
საუკეთესო დიზაინი ლოურენს გ. პოლი მოგებული
საუკეთესო ხმა პიტერ პენელი, ბად ოლპერი, გრემ ვ. ჰარტსტოუნი და ჯერი ჰამფრიზი ნომინირებული
საუკეთესო ვიზუალური ეფექტები დაგლას ტრამბული, რიჩარდ იურიკიჩი და დევიდ დრაიერი ნომინირებული
ჰიუგოს ჯილდო საუკეთესო დრამატული შესრულება სამართებელზე მორბენალი მოგებული
ლონდონის კინოკრიტიკოსთა წრე სპეციალური მიღწევებისთვის ლოურენს გ. პოლი, დაგლას ტრამბული და სიდ ჰედი მოგებული
ოქროს გლობუსი საუკეთესო ორიგინალური საუნდტრეკი ვანგელისი ნომინირებული
ოსკარი საუკეთესო მხატვრული გაფორმებისთვის ლოურენს გ. პოლი, დევიდ სნაიდერი და ლინდა დესინა ნომინირებული
საუკეთესო ეფექტები / საუკეთესო ვიზუალური ეფექტები დაგლას ტრამბული, რიჩარდ იურიკიჩი და დევიდ დრაიერი ნომინირებული
სატურნის ჯილდო საუკეთესო რეჟისორი რიდლი სკოტი ნომინირებული
საუკეთესო სამეცნიერო ფანტასტიკური ფილმი სამართებელზე მორბენალი ნომინირებული
საუკეთესო ვიზუალური ეფექტები დაგლას ტრამბული და რიჩარდ იურიკიჩი ნომინირებული
საუკეთესო მსახიობი კაცისთვის მეორეხარისხოვან როლში რუტგერ ჰაუერი ნომინირებული
Fantasporto ფენტეზის საერთაშორისო კინოჯილდო რიდლი სკოტი ნომინირებული

ვერსიები

რედაქტირება

დღეისთვის არსებობს ფილმის რამდენიმე ვერსია. პირველი (1982, 113 წთ.) ნაჩვენები იქნა საცდელად, დენვერში და დალასში, 1982 წლის მარტში. მის შესახებ უარყოფითი გამოხმაურებების გამო ფილმში შეიტანეს ცვლილებები, რომლებიც კინოთეატრებისთვის განკუთვნილ ორიგინალურ ვერსიაშია წარმოდგენილი.[116][117] ორიგინალური ვარიანტი სკოტის ნებართვის გარეშე აჩვენეს 1990 წლის მაისში, ლოს-ანჯელესის Fairfax-ში, 1991 წლის აპრილში კინემატოგრაფიული ხელოვნებისა და მეცნიერების აკადემიის ჩვენებაზე და 1991 წლის სექტემბერში და ოქტომბერში, ლოს-ანჯელესის NuArt-ში და სან-ფრანცისკოს კასტროს თეატრში[118]. დადებითი გამოხმაურებების შემდეგ სტუდიაში რეჟისორის ოფიციალური ვერსიის გამოშვებაზე დაფიქრდნენ[119].

სან-დიეგოს სამუშაო ვერსია მხოლოდ 1982 წლის მაისში აჩვენეს. იგი იყო აშშ-ის კინოთეატრის ვერსიის მსგავსი, მაგრამ დაემატა სამი სცენა, რომელიც არ შესულა სხვა ვერსიებში, ისევე, როგორც 2007 წლის „საბოლოო ვერსიაში“[120].

1982 წელს კინოთეატრებში გავიდა ორი ვერსია: აშშ-ის ვარიანტი (117 წთ.)[1], იგივე „ადგილობრივი ვერსია“ (გამოცემული Betamax-ის, CED Videodisc-ის, და VHS-ის ფორმატებში 1983 წელს და LaserDisc ფორმატში 1987 წელს) და „საერთაშორისო ვერსია“ (117 წთ.), იგივე „კრიტერიუმის გამოცემა“ ან „სრული ვერსია“, რომელშიც აშშ-ის ვერსიასთან შედარებით უფრო მეტი ძალადობის ამსახველი სცენები მოხვდა. მიუხედავად იმისა, რომ თავდაპირველად აშშ-ში არ ვრცელდებოდა და ევროპასა და აზიაში კინოთეატრებში იყო ნაჩვენები და გამოვიდა Warner Home Video-ს Laserdisc-ების სახით, „საერთაშორისო ვერსია“ ჩრდილოეთ ამერიკაში მოგვიანებით გამოიცა VHS-ზე, Criterion Collection-ის მიერ და 1992 წელს — როგორც „მეათე საიუბილეო გამოცემა“.[121]

რიდლი სკოტის „რეჟისორის ვერსია“ (1991, 116 წთ.)[122] გამოვიდა VHS და Laserdisc ფორმატებში 1993 წელს, ხოლო DVD-ზე — 1997 წელს. თეატრალური ვერსიისგან განსხვავებით, მას არ ახლდა დეკარდის ხმა კადრს მიღმა; დაბრუნდა ცხენის სცენა და ბედნიერი დასასრული. ამას დაერთო სკოტის შენიშვნები და Warner Bros.-თან კონსულტაცია, რაც განხორციელდა მაიკლ არიკის, „რეჟისორის ვერსიაზე“ პასუხისმგებლის მეშვეობით.[15] „საბოლოო ვერსია“ (2007, 117 წთ.)[123] კინოთეატრებში Warner Bros.-ის დისტრიბუციით 2007 წლის 5 ოქტომბერს გამოვიდა, მოგვიანებით კი, იმავე წლის დეკემბერში — DVD, HD DVD და Blu-ray ფორმატებში.[16] ეს არის ერთადერთი ვერსია, რომელზეც სკოტს ჰქონდა სრული შემოქმედებითი მართვის და მონტაჟის საშუალება.[15]

წელი ჯილდო კატეგორია ნომინანტი შედეგი
1993 Fantasporto ფენტეზის საერთაშორისო კინოჯილდო საუკეთესო ფილმი — რიდლი სკოტი (რეჟისორის ვერსია) ნომინირებული
1994 სატურნის ჯილდო საუკეთესო ჟანრული ვიდეო-გამოშვება სამართებელზე მორბენალი (რეჟისორის ვერსია) ნომინირებული
2008 სატურნის ჯილდო საუკეთესო სპეციალური DVD გამოცემა სამართებელზე მორბენალი (ხუთდისკიანი საბოლოო საკოლექციო გამოცემა) მოგებული

მემკვიდრეობა

რედაქტირება
 
სპინერი (პოლიციის ვარიანტი), გამოფენილი Disney-MGM Studios-ში, 2006.

გავლენა კულტურაზე

რედაქტირება

მიუხედავად იმისა, რომ თავდაპირველად ჩრდილოეთ ამერიკაში წარმატება არ ჰქონია, ფილმმა შემდგომში მსოფლიო მასშტაბით საკულტო სტატუსი შეიძინა.[124] მისმა ბნელმა სტილმა შთააგონა მრავალი სამეცნიერო ფანტასტიკური ჟანრის ფილმის, ვიდეო თამაშის, ანიმეს და სატევიზიო გადაცემის შემქმნელები.[20] მაგალითად, ცნობილია, რომ 2004 წლის ტელესერიალ „Battlestar Galactica“-ს დიზაინები „სამართებელზე მორბენალის“ გავლენით იქმნებოდა.[125]

1993 წელს ფილმების ეროვნულმა რეესტრმა იგი აირჩია კონგრესის ბიბლიოთეკაში შესატანად, როგორც „კულტურულად, ისტორიულად ან ესთეტიკურად მნიშვნელოვანი ნამუშევარი“. იგი ხშირად მიმოიხილება ამა თუ იმ უნივერსიტეტში სწავლებისას.[126] 2007 წელს ვიზუალური ეფექტების საზოგადოებამ მას ყველა დროის გავლენიან ფილმებში რიგით მეორე ადგილი მიანიჭა.[127] „სამართებელზე მორბენალის“ მიხედვით აგრეთვე შეიქმნა რამდენიმე პაროდიული ნამუშევარიც — კომიქსი „Blade Bummer“ (შემუშავებული „Crazy-ს“ მიერ)[128], „Bad Rubber“ (სტივ გალაჩი)[129] და „წითელი ჯუჯის“ 2009 წლის სამნაწილიანი მინისერიალი „დაბრუნება დედამიწაზე“.[130][131]

„სამართებელზე მორბენალს“ კვლავ აქვს გავლენა თანამედროვე მოდასა და სხვა საკითხებზე. კრიტიკოსების მზარდი რაოდენობა მას უწოდებს ყველა დროის ერთ-ერთ უდიდეს სამეცნიერო ფანტასტიკურ ფილმს.[132] 2004 წელს 60 მეცნიერმა იგი დაასახელა საუკეთესო სამეცნიერო ფანტასტიკურ ფილმად.[133] „სამართებელზე მორბენალმა“ გავლენა იქონია სერიის „აჩრდილი აბჯარში“ სტილსა და თხრობაზე — თავის მხრივ, ეს უკანასკნელიც ნეო-ნუარულ სტილზე გავლენით გამოირჩევა.[134][135] „სამართებელზე მორბენალმა“ აგრეთვე დიდი გავლენა იქონია კიბერპანკის მოძრაობაზე.[136][137][138][139] ამ ფილმით შთაგონებული იქნა ბიოპანკიც, რომლის მთავარი თემებია ბიოტექნოლოგია და გენური ინჟინერია.[140][141]

ფილმის დიალოგები და მუსიკა სემპლების სახით გამოყენებულია მრავალ მუსიკალურ ნამუშევარში — უფრო მეტად, ვიდრე რომელიმე სხვა ფილმის ნაწყვეტები.[142][nb 3]

ჯგუფ Deus Ex Machina-ის 2009 წლის ალბომში I, Human არის გენური ინჟინერიის და ფილმისთვის ტიპური კლონური თემების ციტირება, ერთ-ერთ სიმღერას კი „Replicant“ ეწოდება.[143]

მნიშვნელოვანი გავლენა ფილმმა მოახდინა უორენ სპექტორზე,[144] ვიდეო თამაშ Deus Ex-ის დიზაინერზე, რაც აშკარად გამოხატულია ფილმის ვიზუალურ მხარესა და სიუჟეტში. უფრო მეტიც, ფილმის საერთო ვიზუალური მხარე და მისი ბნელი გარემო, ნეონური განათების უპირატესობა და გაუმჭვირვალი ელემენტები უფრო მარტივად გადის რენდერინგს, ვიდრე დატვირთული ფონები, რითაც ვიდეო თამაშების დიზაინერებისთვის Deus Ex პოპულარულ წყაროდ იქცა.[145][146] „სამართებელზე მორბენალით“ შთაგონებულია სათავგადასავლო თამაშები — 2012 წლის გრაფიკული ტექსტური Cypher;[147] Rise of the Dragon;[148][149] Snatcher;[149][150] ტექს მერფის სერია;[151] Beneath a Steel Sky;[152] Flashback: The Quest for Identity;[149] Bubblegum Crisis (და მისი პირველწყარო, ანიმე ფილმები);[153][154] როლური Shadowrun;[149] პირველი პირის Perfect Dark[155] და სერია Syndicate[156][157].

წლების განმავლობაში აგრეთვე წარმოიშვა ლეგენდა, თითქოს ფილმში მოხვედრილი ლოგოების მფლობელი კომპანიები დაწყევლილი იქნა.[158] Atari, Bell, Cuisinart და Pan Am იმ პერიოდში ბაზრის ლიდერები იყვნენ, მაგრამ ფილმის გამოსვლის შემდეგ მათმა წარმატებამ იკლო. 1985 წელს The Coca-Cola Company-მ წარადგინა New Coke და ასევე დაკარგა ბაზარზე ლიდერობა, რომელიც მოგვიანებით დაიბრუნა.[25]

ფილმი აღიარებულია შემდეგი მედია-გამოცემების მიერ:

წელი წარმდგენი სათაური წოდება შენიშვნა
2001 The Village Voice XX საუკუნის 100 საუკეთესო ფილმი 94 [159]
2002 კინოკრიტიკოსების ონლაინ საზოგადოება (OFCS) უკანასკნელი 100 წლის 100 საუკეთესო სამეცნიერო ფანტასტიკური ფილმი 2 [160]
Sight & Sound Sight & Sound-ის 2002 წლის საუკეთესო ათეული 45 [161]
50 Klassiker, Film არ არის [162]
2003 1001 ფილმი, რომელიც უნდა ნახო, სანამ ცოცხლობ [163]
Entertainment Weekly 50 საკულტო ფილმი 9 [164]
2004 The Guardian, Scientists ყველა დროის 10 საუკეთესო სამეცნიერო ფანტასტიკური ფილმი 1 [165][166][167]
2005 Total Film-ის რედაქტორები ყველა დროის 100 უდიდესი ფილმი 47 [168]
Time-ის კრიტიკოსები ყველა დროის 100 საუკეთესო ფილმი არ არის [169][170][171]
2008 New Scientist ყველა დროის საყვარელი სამეცნიერო ფანტასტიკური ფილმი (მკითხველები და რედაქტორები) 1 [172][173]
Empire ყველა დროის 500 უდიდესი ფილმი 20 [174]
2010 IGN ყველა დროის 25 საუკეთესო სამეცნიერო ფანტასტიკური ფილმი 1 [175]
Total Film ყველა დროის 100 უდიდესი ფილმი არ არის [176]
2012 Sight & Sound Sight & Sound-ის კრიტიკოსების 2012 წლის გამოკითხვა — 250 საუკეთესო ფილმი 69 [177]
Sight & Sound Sight & Sound-ის რეჟისორების 2012 წლის გამოკითხვა — 100 საუკეთესო ფილმი 67 [178]
2014 Empire ყველა დროის 301 უდიდესი ფილმი 11 [179]

ამერიკის კინოინსტიტუტის აღიარება

რედაქტირება

სხვა მედიაში

რედაქტირება

გადაღებების დაწყებამდე ჟურნალ „Cinefantastique“-ის თხოვნით პოლ მ. სემონმა ფილმის წარმოების შესახებ დაწერა სტატია, რომელიც შემდგომში გამოიცა, როგორც წიგნი „მომავლის ნუარი: „სამართებელზე მორბენალის შექმნა“.[180] ნამუშევარში აღწერილია პროექტის განვითარება, პოლიტიკა გადასაღება მოედანზე — განსაკუთრებით ბრიტანელი რეჟისორის ურთიერთობა ამერიკულ გუნდთან, რაზეც პროდიუსერი ალან ლედ უმცროსი ამბობდა: „ჰარისონი არ ელაპარაკებოდა რიდლის და არც რიდლი ელაპარაკებოდა ჰარისონს. გადაღებების დასასრულს ფორდი, როგორც ერთ-ერთი კოლეგა ამბობდა, მზად იყო, მოეკლა რიდლი. ალბათ, ასეც მოიქცეოდა, მასზე ზეწოლა რომ არ მოეხდინათ.“[181] „მომავლის ნუარი“ შეიცავს მსახიობთა გუნდის მოკლე ბიოგრაფიებს, მოგონებებს გადასაღები პროცესის შესახებ, ფილმის წარმოების ამსახველ ფოტოსურათებს და ჩანახატებს. წიგნის მეორე გამოცემა დაიბეჭდა 2007 წელს.[182]

ფილიპ დიკმა უარი განაცხადა 400 000 აშშ დოლარიან კონტრაქტზე, რომელიც ითვალისწინებდა „სამართებელზე მორბენალის“ რომანის სახით გადაწერას: „როგორც მითხრეს, ეს იაფფასიანი რომანი გათვლილი იყო 12 წლის მკითხველზე...ჩემთვის ეს შემოქმედებითად კატასტროფული იქნებოდა“. იგი აგრეთვე ამატებდა: „მე მოვითხოვდი ორიგინალური რომანის გამოცემას და არა ნოველიზაციის, რის გამოც გაბრაზდნენ. საბოლოოდ, მიხვდნენ, რომ რომანის გამოცემა ღირდა, მიუხედავად იმისა, რომ ამაში ფული დაეხარჯებოდათ. ეს იყო არა მხოლოდ საკონტრაქტო მოვალეობების, არამედ თეორიული პრინციპების გამარჯვებაც.“[60] „ოცნებობენ ანდროიდები ელექტრონულ ცხვრებზე?“ საბოლოოდ გამოვიდა, როგორც დანართი, გარეკანზე ფილმის პოსტერით, ხოლო წიგნის სახელწოდება „სამართებელზე მორბენალის“ ქვემოთ იყო მოყვანილი.[183] 1982 წელს აგრეთვე გამოვიდა ნოველიზაცია, „სამართებელზე მორბენალი: მომავლის ამბავი“, რომელიც ლერ მარტინის მიერ დაიწერა.[184] არჩი გუდვინმა შექმნა კომიქსი A Marvel Super Special: Blade Runner, რომელიც 1982 წლის სექტემბერში დაიბეჭდა.[185]

არსებობს ორი ვიდეო თამაში: 1985 წლის, Commodore 64, Sinclair ZX Spectrum და Amstrad CPC პლატფორმებისთვის, შექმნილი CRL Group PLC-ის მიერ (ვანგელისის მუსიკის ლიცენზირების პრობლემების გამო) და 1997 წლის, პერსონალური კომპიუტერებისთვის, შემუშავებული Westwood Studios-ის მიერ. 1997 წლის თამაშში ჩნდებიან ახალი პერსონაჟები და გამოყენებულია ახალი სიუჟეტური ხაზი, მიმდინარე იმავე სამყაროში. აგრეთვე ჩნდებიან ელდონ ტაირელი, გრაფი, ლეონი, რეიჩელი, ჩუ და ჯ. ფ. სებასტიანი, ხოლო მათ გახმოვანებაზე იმუშავეს როლების ორიგინალურმა შემსრულებლებმა.[186] მოთამაშე მართავს მაკ-კოის, რეპლიკანტებზე კიდევ ერთ მონადირეს, რომელიც მუშაობდა იგივე პერიოდში, რაც დეკარდი.[145][146][186]

1997 წლის თამაშში თხრობა არახაზოვანია, პერსონაჟები არამოთამაშეები არიან. ყოველი მათგანი ფლობს ხელოვნურ ინტელექტს, ხოლო თამაშის 3D ძრავა არატიპურია და არა მოითხოვს სპეციალური მძლავრი ვიდეო ბარათის გამოყენებას.[187]

სატელევიზიო ფილმი „ყველაფრის გახსენება 2070“ დაგეგმილი იყო, როგორც ფილმის „ყველაფრის გახსენება“ განშტოება, თუმცა საბოლოოდ გარდაიქმნა „სამართებელზე მორბენალის“ და თავად ორიგინალური ფილმის ერთგვარ შერწყმად.[188] თავად ორიგინალური „ყველაფრის გახსენებაც“ ეფუძნება დიკის მოთხრობას „მეხსიერების სიღრმიდან“. აღსანიშნავია ბევრი საერთო რამე სატელევიზიო ფილმს და „სამართებელზე მორბენალს“ შორის, ისევე, როგორც შთაგონება აიზეკ აზიმოვის „ფოლადის გამოქვაბულებით“ და ტელესერიალით „ჰოლმზი და იოიო“.[189]

დოკუმენტური ფილმები

რედაქტირება

„სამართებელზე მორბენალის“ შესახებ გადაღებულია რამდენიმე დოკუმენტური ფილმი:

  • „სამართებელზე მორბენალის ზღვარზე“ („On the Edge of Blade Runner“, 2000, 55 წთ)
გადაღებულია ენდრიუ ებოტის მიერ. ტექსტს კითხულობს და სცენარის ავტორია მარკ კერმოდი. ფილმში საუბარია შემქმნელთა გუნდთან (სკოტის ჩათვლით). განიხილება წარმოების დეტალები და წარმოების წინა ეტაპის სირთულეები. პოლ მ. სემონი და ჰემპტონ ფენჩერი საუბრობენ რომანის „ოცნებობენ ანდროიდები ელექტრონულ ცხვრებზე?“ დეტალებზე.[70]
  • „მომავალი შოკისმომგვრელია“ („Future Shocks“, 2003, 27 წთ.)
TVOntario-ს დოკუმენტური ფილმი.[190] შეტანილია ინტერვიუები პროდიუსერ ბად იორკინთან, სიდ მიდთან და მსახიობებთან, ისევე, როგორც სამეცნიერო ფანტასტიკის მწერალ რობერტ ჯ. სოიერის და კინოკრიტიკოსების კომენტარები.
  • „საშიში დღეები: „სამართებელზე მორბენალის“ შექმნა“ („Dangerous Days: Making Blade Runner“, 2007, 213 წთ.)
ფილმის რეჟისორი და პროდიუსერია შარლ დე ლოზირიკა. ეს ფილმი შეტანილია „სამართებელზე მორბენალის“ „საბოლოო მონტაჟის“ გამოცემაში. შედგება 80-ზე მეტი ინტერვიუსგან, მათ შორის — ფორდთან, იანგთან და სკოტთან.[191] დაყოფილია რვა თავად, რომელთა შორის ყოველი პირველი შვიდიდან აღწერს ფილმის შექმნას. უკანასკნელი თავი მიმოიხილავს ფილმის საკამათო გავლენას.[192]
  • „ჩვენი ყველა შესაძლო მომავალი: სამუშაო ვერსიიდან საბოლოო მონტაჟამდე“ („All Our Variant Futures: From Workprint to Final Cut“, 2007, 29 წთ)
შექმნილია პოლ პრიშმანის მიერ. შეტანილია „სამართებელზე მორბენალის“ საკოლექციო გამოცემაში და მიმოიხილავს ფილმის ვერსიებს და მათ წარმოშობას, ისევე, როგორც ფილმის შვიდწლიანი აღდგენის და რესტავრაციის პროცესს.[16]

გაგრძელებები

რედაქტირება

წიგნები

რედაქტირება

დიკის მეგობარმა კ. უ. ჯეტერმა დაწერა ფილმთან დაკავშირებული სამი ოფიციალური რომანი. ყოველი მათგანი წარმოადგენს დეკარდის ისტორიის გაგრძელებას მცდელობას, გასცეს პასუხები ბუნდოვან კითხვებს, რომლებიც წარმოიშობა ფილმის ნახვის და ორიგინალური რომანის წაკითხვის შემდეგ.[193] ეს წიგნებია „სამართებელზე მორბენალი 2: ადამიანის ზღვარი“ (1995), „სამართებელზე მორბენალი 3: რეპლიკანტების ღამე“ (1996) და „სამართებელზე მორბენალი 4: თვალი და ბრჭყალი“ (2000).

ფილმი

რედაქტირება
 
ფილმის „პრომეთე“ დამატებით მასალებს შორის შეიმჩნევა პიტერ უეილანდის წერილი, რომელშიც საუბარია ელდონ ტაირელზე, Tyrell Corporation-ის აღმასრულებელ დირექტორზე.

„სამართებელზე მორბენალის“ თანასცენარისტმა დევიდ პიპლზმა დაწერა 1998 წლის მოქმედებითი „ჯარისკაცის“ სცენარი, რომელსაც უწოდებდა ორიგინალური ფილმის „სულიერ გაგრძელებას“ — ორივეს მოვლენები ერთსა და იმავე სამყაროში ვითარდება.[194] 1999 წლისთვის სტიუარტ ჰეზელდაინმა დაწერა „სამართებელზე მორბენალის“ გაგრძელება, დაფუძნებული „ადამიანის ზღვარზე“ (მას ეწოდა „Blade Runner Down“), მაგრამ პროექტი საავტორო უფლებებთან დაკავშირებული პრობლემების გამო გაიყინა.[195]

2009 წელს სკოტი და მისი ძმა ტონი მუშაობდნენ 5-10 ინტერნეტ-ეპიზოდებზე, რომლებიც წარმოადგენდნენ ერთგვარ წინარეისტორიას. სერიალის წარმოება 2010 წლის თებერვალში ფინანსური პრობლემების გამო შეწყდა.[196]

Deadline Hollywood-ის თანახმად, ფილმის „პრომეთე“ DVD გამოცემის დამატებებიდან ნათელი ხდება, რომ „გაი პირსის მიერ განსახიერებულ სკოტ უეილანდს (რომელმაც დააფინანსა „პრომეთეს“ მისია) ჰყავს მრჩეველი — ელდონ ტაირელი (ჯო ტარკელი), პერსონაჟი, რომელიც „სამართებელზე მორბენალში“ არის Tyrell Corporation-ის აღმასრულებელი დირექტორი“.[197]

2011 წლის მარტში იორკინმა დაიწყო მუშაობა ახალ „სამართებელზე მორბენალზე“[198] და აცხადებდა, რომ ისურვებდა, ფილმი კრისტოფერ ნოლანს გადაეღო.[199] 2011 წლის აგვისტოში სკოტი დაინიშნა რეჟისორად, ხოლო პროდიუსერი ენდრიუ კოსოვი აცხადებდა, რომ ფორდის დაბრუნება ნაკლებად სავარაუდო იყო.[200][201] რიდლი განმარტავდა, რომ ფილმი დაგეგმილი იყო, როგორც გაგრძელება, მაგრამ ორიგინალური შემადგენლობის მსახიობები მასში არ დაბრუნდებოდნენ[202]. 2015 წლის თებერვლისთვის სკოტი გადაერთო აღმასრულებელი პროდიუსერის როლზე[203], ხოლო რეჟისორი დენი ვილნევი გახდა.[17] ამასთან, ცნობილი გახდა, რომ დაბრუნდებოდნენ ფორდი და ორიგინალური სცენარისტი ჰემპტონ ფენჩერი[204], პროექტს დაემატებოდა ოსკაროსანი ოპერატორი როჯერ დიკინსი[205], ხოლო რაიან გოსლინგი მთავარ როლს შეასრულებდა.[206][207]

ფილმის წარმოება 2016 წლის შუა პერიოდში დაიწყო. მისი მოვლენები მიმდინარეობს ორიგინალურ ფილმში ასახულიდან ათწლეულების შემდეგ.[208] მიუხედავად იმისა, რომ თავდაპირველად იგეგმებოდა მისი 2018 წლის იანვარში პრემიერა, „სამართებელზე მორბენალი 2049“ 2017 წლის 6 ოქტომბერს გამოუშვეს.[17][209]

რესურსები ინტერნეტში

რედაქტირება

სქოლიო

რედაქტირება
შენიშვნები
  1. ↑ სებასტიანის სიკვდილის სცენა არ გადაიღეს, ვინაიდან თვლიდნენ, რომ ფილმში მის გარეშეც დიდი რაოდენობით ძალადობა იქნა ნაჩვენები.[18] „საბოლოო მონტაჟში“ ბრაიანტი დეკარდს ეუბნება, რომ სებასტიანი მოკლული იპოვეს.
  2. ↑ ნაურსის რომანის სხვადასხვა გამოცემას აგრეთვე ეწოდება „Blade Runner“, ისევე, როგორც ბეროუზის წიგნს.
  3. ↑ იხილეთ აგრეთვე მონოლოგი წვიმაში ცრემლების შესახებ § მუსიკა.
წყაროები
  1. ↑ 1.0 1.1 BLADE RUNNER. British Board of Film Classification (მაისი 27, 1982). დაარქივებულია ორიგინალიდან — მარტი 22, 2016. ციტირების თარიღი: იანვარი 8, 2016
  2. ↑ Blade Runner. American Film Institute. დაარქივებულია ორიგინალიდან — November 6, 2015. ციტირების თარიღი: December 3, 2015.
  3. ↑ Blade Runner. British Film Institute. დაარქივებულია ორიგინალიდან — December 6, 2015. ციტირების თარიღი: December 3, 2015.
  4. ↑ Blade Runner – Box Office Data, DVD and Blu-ray Sales, Movie News, Cast and Crew Information, The Numbers, http://www.the-numbers.com/movie/Blade-Runner#tab=summary. წაკითხვის თარიღი: December 11, 2014 დაარქივებული December 16, 2014[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები
  5. ↑ Blade Runner: The Final Cut (2007), Box Office Mojo, http://boxofficemojo.com/movies/?id=bladerunner07.htm. წაკითხვის თარიღი: April 12, 2014
  6. ↑ ჯონსონი, დევიდ (2005). "Chapter 3". The Popular & the Canonical: Debating Twentieth-century Literature. Psychology Press. გვ. 142.
  7. ↑ კოლდუელი, თომას (2011). "Intertextuality". Film Analysis Handbook: Essential Guide to Understanding, Analysing and Writing on Film. Insight Publications. გვ. 152.
  8. ↑ სემონი, გვ. xvi–xviii
  9. ↑ ბუკატმენი, გვ. 21; სემონი, გვ. 79
  10. ↑ Conard, მარკ T. (2006), The Philosophy of Neo-Noir, University Press of Kentucky, ISBN 978-0-8131-2422-3, http://www.kentuckypress.com/live/title_detail.php?titleid=1113. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  11. ↑ ბუკატმენი, გვ. 41
  12. ↑ Greenwald, Ted (სექტემბერი 26, 2007), "Read the Full Transcript of Wired's Interview with Ridley Scott", Wired Issue 15.10, https://www.wired.com/entertainment/hollywood/magazine/15-10/ff_bladerunner_full?currentPage=all. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  13. ↑ 13.0 13.1 ბარბერი, Lynn (იანვარი 6, 2002), "Scott's Corner", The Observer (ლონდონი: Guardian News and Media), http://film.guardian.co.uk/interview/interviewpages/0,,628186,00.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  14. ↑ Hunt, Bill (დეკემბერი 12, 2007), Blade Runner: The Final Cut – All Versions, The Digital Bits, Inc., http://www.thedigitalbits.com/site_archive/reviewshd/bladerunnerfinalallver01.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  15. ↑ 15.0 15.1 15.2 სემონი, გვ. 353, 365
  16. ↑ 16.0 16.1 16.2 Blade Runner: The Final Cut, The Digital Bits, Inc., ივლისი 26, 2007, http://www.thedigitalbits.com/site_archive/articles/br2007/announce.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  17. ↑ 17.0 17.1 17.2 Egner, Jeremy (სექტემბერი 8, 2017). „'Blade Runner 2049': Harrison Ford, Ryan Gosling and the Creators Discuss the Sci-Fi Sequel and Rehash Old Arguments“. The New York Times. ციტირების თარიღი: September 9, 2017.
  18. ↑ სემონი, გვ. 175
  19. ↑ Blade Runner: The Final Cut (Ending Credits), Warner Bros., 2007
  20. ↑ 20.0 20.1 ბარლოუ, აარონ "Reel Toads and Imaginary Cities: Philip K. Dick, Blade Runner and the Contemporary Science Fiction Movie" in Brooker, გვ. 43–58
  21. ↑ ჯერმინი, დებორა "The Rachael Papers: In Search of Blade Runners Femme Fatale" in Brooker, გვ. 159–172
  22. ↑ ჯენკინსი, მერი (1997), "The Dystopian World of Blade Runner: An Ecofeminist Perspective", Trumpeter 14 (4), http://trumpeter.athabascau.ca/index.php/trumpet/article/view/172/210. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  23. ↑ კერმანი, ჯუდით ბ. "Post-Millennium Blade Runner" in Brooker, გვ. 31–39
  24. ↑ 24.0 24.1 Alessio, Dominic "Redemption, 'Race', Religion, Reality and the Far-Right: Science Fiction Film Adaptations of Philip K. Dick" in Brooker, გვ. 59–76
  25. ↑ 25.0 25.1 Chapman, Murray (1992–1995), Blade Runner: Frequently Asked Questions (FAQ), Murray Chapman, University of Queensland, http://www.faqs.org/faqs/movies/bladerunner-faq/. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  26. ↑ სემონი, გვ. 384
  27. ↑ Leaver, Tama (1997), Post-Humanism and Ecocide in William Gibson's Neuromancer and Ridley Scott's Blade Runner, Tama Leaver, University of Western Australia, http://project.cyberpunk.ru/idb/post-humanism_and_ecocide.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011 დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივლისი 3, 2013. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 6, 2017.
  28. ↑ Saini, Tinku (1996), Eye disbelieve, ტინკუ საინი, University of Washington, http://kszu.standord.edu/uwi/br/tinku/. წაკითხვის თარიღი: January 31, 2008[მკვდარი ბმული]
  29. ↑ McCoy, John (1995), The Eyes Tell All, University of Texas at Austin, http://www.cwrl.utexas.edu/~syverson/309-fall95/classpage/bladerunner/mccoy/. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011 დაარქივებული September 16, 2013[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — სექტემბერი 16, 2013. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 6, 2017.
  30. ↑ ბუკეტმენი, გვ. 9–11
  31. ↑ Kerman, Judith (1991), Retrofitting Blade Runner: Issues in Ridley Scott's Blade Runner and Philip K. Dick's Do Android's Dream of Electric Sheep?, Bowling Green University Popular Press, ISBN 978-0-87972-510-5
  32. ↑ ბუკეტმენი, გვ. 80–83
  33. ↑ სემონი, გვ. 362
  34. ↑ Peary, Danny (1984), „Directing Alien and Blade Runner: An Interview with Ridley Scott“, Omni's Screen Flights/Screen Fantasies: The Future According to Science Fiction, Garden City: Dolphin, pp. 293–302, ISBN 978-0-385-19202-6
  35. ↑ Kaplan, Fred (სექტემბერი 30, 2007), "A Cult Classic Restored, Again", The New York Times, https://www.nytimes.com/2007/09/30/movies/30kapl.html?_r=1&pagewanted=print&oref=slogin. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  36. ↑ Blade Runner riddle solved, BBC, ივლისი 9, 2000, http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/825641.stm. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  37. ↑ Brooker, Peter "Imagining the Real: Blade Runner and Discourses on the Postmetropolis" in Brooker, გვ. 9, 222
  38. ↑ ბუკეტმენი, გვ. 83
  39. ↑ ჰილზი, მეტ "Academic Textual Poachers: Blade Runner as Cult Canonical Film" in Brooker, გვ. 124–141
  40. ↑ 40.0 40.1 40.2 40.3 40.4 40.5 40.6 40.7 Dangerous Days: Making Blade Runner, Warner Bros., 2007
  41. ↑ 41.0 41.1 Ford: "'Blade Runner' Was a Nightmare", Moono.com, ივლისი 5, 2007, http://www.moono.com/news/news05091.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  42. ↑ 42.0 42.1 Ebert, Roger (სექტემბერი 11, 1992), Blade Runner: Director's Cut, rogerebert.com, http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/19920911/REVIEWS/209110301/1023. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011 დაარქივებული March 4, 2013[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მარტი 4, 2013. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 6, 2017.
  43. ↑ 43.0 43.1 სემონი, გვ. 284
  44. ↑ Hauer, Rutger, Live Chat – თებერვალი 7, 2001, Rutger Hauer, http://www.rutgerhauer.org/chatroom/transcript05.php. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011 დაარქივებული სექტემბერი 9, 2012, საიტზე Archive.isCategory:Webarchive template archiveis links
  45. ↑ სემონი, გვ. 92–93
  46. ↑ 46.0 46.1 სემონი, გვ. 115–116
  47. ↑ ბუკეტმენი, გვ. 72
  48. ↑ სემონი, გვ. 170
  49. ↑ Brinkley, Aaron (ოქტომბერი 5, 2000), "A Chat with William Sanderson", BladeZone – The Online Blade Runner Fan Club, http://media.bladezone.com/contents/film/interviews/bill-sanderson. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  50. ↑ სემონი, გვ. 150
  51. ↑ ბუკეტმენი, გვ. 13; სემონი, გვ. 23
  52. ↑ სემონი, გვ. 23
  53. ↑ სემონი, გვ. 23–30
  54. ↑ სემონი, გვ. 43–49
  55. ↑ სემონი, გვ. 49–63
  56. ↑ სემონი, გვ. 49
  57. ↑ ბუკეტმენი, გვ. 18–19; სემონი, გვ. 64–67
  58. ↑ სემონი, გვ. 63–64
  59. ↑ სემონი, გვ. 67–69
  60. ↑ 60.0 60.1 Boonstra, ჯონ (ივნისი 1982), "A final interview with science fiction's boldest visionary, who talks candidly about Blade Runner, inner voices and the temptations of Hollywood", Rod Serling's the Twilight Zone Magazine 2 (3): 47–52, http://www.philipkdick.com/media_twilightzone.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011 დაარქივებული May 28, 2013[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მაისი 28, 2013. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 7, 2017.
  61. ↑ Blade Runner film, dedication after credits, 1:51:30
  62. ↑ სემონი, გვ. 98
  63. ↑ სემონი, გვ. 211
  64. ↑ სემონი, გვ. 296
  65. ↑ Pahle, Rebecca (აგვისტო 28, 2015), 10 Fascinating Facts About 'Blade Runner', Mental Floss, http://mentalfloss.com/article/67956/10-fascinating-facts-about-blade-runner. წაკითხვის თარიღი: March 24, 2015
  66. ↑ Carnevale, რობ (სექტემბერი 2006), Getting Direct With Directors ... Ridley Scott, BBC, http://www.bbc.co.uk/films/callingtheshots/ridley_scott.shtml. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  67. ↑ Kennedy, კოლინ (ნოემბერი 2000), "And beneath lies, the truth", Empire (137): 76
  68. ↑ "In Conversation with Harrison Ford", Empire (202): 140, აპრილი 2006
  69. ↑ Smith, ნილ (Summer 2007), "The Total Film Interview", Total Film (130)
  70. ↑ 70.0 70.1 Ingels, ნიკlas, On The Edge Of Blade Runner (Documentury), Los Angeles, 2019, http://tyrell-corporation.გვ.se/on-the-edge-of-blade-runner-documentury/. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011 დაარქივებული April 7, 2014[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — აპრილი 7, 2014. ციტირების თარიღი: დეკემბერი 23, 2021.
  71. ↑ სემონი, გვ. 218
  72. ↑ Davis, Cindy (ნოემბერი 8, 2011), Mindhole Blowers: 20 facts about Blade Runner that might leave you questioning Ridley Scotts humanity, pajiba.com, http://www.pajiba.com/seriously_random_lists/mindhole-blowers-20-facts-about-blade-runner-that-might-leave-you-questioning-ridley-scotts-humanity.php. წაკითხვის თარიღი: September 21, 2014
  73. ↑ სემონი, გვ. 74
  74. ↑ Wheale, Nigel (1995), The Postmodern Arts: An Introductory Reader, Routledge, p. 107, ISBN 978-0-415-07776-7, https://books.google.com/?id=8dGfKmubQIgC&pg=PA107. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  75. ↑ Monahan, მარკ (სექტემბერი 20, 2003), "Director Maximus", The Telegraph (ლონდონი), http://www.telegraph.co.uk/arts/main.jhtml?xml=/arts/2003/09/20/bfscott20.xml&sSheet=/arts/2003/09/20/ixartright.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011 დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივნისი 21, 2008. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 10, 2017.
  76. ↑ Irish Arts Review, www.irishartsreview.com, http://www.irishartsreview.com/green-energy/?showall=1. წაკითხვის თარიღი: September 27, 2014
  77. ↑ სემონი, გვ. 53
  78. ↑ Giraud, Jean (1988), The Long Tomorrow & Other SF Stories, Marvel, ISBN 978-0-87135-281-1
  79. ↑ ბუკეტმენი, გვ. 61–63; სემონი, გვ. 111
  80. ↑ THR's Full, Uncensored Director Roundtable with Quentin Tarantino, Ridley Scott and More. დაარქივებულია ორიგინალიდან — January 6, 2016.
  81. ↑ Eggersten, Chris. HITFIX. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-11-18.
  82. ↑ Howard, Annie. Ridley Scott Reveals Stanley Kubrick Gave Him Footage from 'The Shining' for 'Blade Runner' Ending. The Hollywood Reporter. დაარქივებულია ორიგინალიდან — January 14, 2016.
  83. ↑ სემონი, გვ. 79–80
  84. ↑ The top 40 cars from feature films: 30. POLICE SPINNER, ScreenJunkies.com, მარტი 30, 2010, http://www.screenjunkies.com/movies/movie-news/the-top-40-cars-from-feature-films-30-26/. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  85. ↑ Willoughby, Gary, BladeZone's Gary Willoughby has a One on One chat with Gene Winfield, the builder of the full size cars and spinners from the classic film Blade Runner., Bladezone, http://media.bladezone.com/contents/film/interviews/gene-winfield/. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  86. ↑ EMPSFM Brochure, Science Fiction Museum and Hall of Fame, http://www.empsfm.org/documents/press/EMPSFMBrochure.pdf დაარქივებული January 24, 2011[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — იანვარი 24, 2011. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 10, 2017.
  87. ↑ სემონი, გვ. 106–107
  88. ↑ Blade Runner – Scoring the music, Nemo Studios, http://www.nemostudios.co.uk/bladerunner/index.htm. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  89. ↑ სემონი, გვ. 271–274
  90. ↑ 90.0 90.1 90.2 სემონი, გვ. 419–423
  91. ↑ Larsen, Peter (2007), Film music, ლონდონი: Reaktion Books, p. 179, ISBN 978-1-86189-341-3
  92. ↑ სემონი, გვ. 424
  93. ↑ Orme, Mike (თებერვალი 7, 2008), Album Review: Vangelis: Blade Runner Trilogy: 25th Anniversary, Pitchfork, http://pitchfork.com/reviews/albums/11110-blade-runner-trilogy-25th-anniversary/. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  94. ↑ "10 Pre-2000 Movies with Special Effects That Still Hold Up Today", WhatCulture.com, http://whatculture.com/film/10-pre-2000-movies-special-effects-still-hold-today.php/11 დაარქივებული May 18, 2015[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-05-18. ციტირების თარიღი: 2017-10-10.
  95. ↑ 95.0 95.1 Adam Savage, "Blade Runner at 25: Why the Sci-Fi F/X Are Still Unsurpassed", Popular Mechanics, http://www.popularmechanics.com/science/a1775/4218376/
  96. ↑ "Los Angeles 2019 (Blade Runner) – Cinema's Greatest Effects Shots Picked by Hollywood's Top VFX Specialists – Features – Empire", empireonline.com, http://www.empireonline.com/features/cinemas-greatest-vfx-shots/p6 დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-05-18. ციტირების თარიღი: 2017-10-10.
  97. ↑ Blade Runner: Spinner Vehicles, Trumbull Ventures, 2010, http://douglastrumbull.com/key-fx-sequences-blade-runner-spinner-vehicles. წაკითხვის თარიღი: September 21, 2015 დაარქივებული July 4, 2015[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივლისი 4, 2015. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 10, 2017.
  98. ↑ სემონი, გვ. 309
  99. ↑ Harmetz, Aljean (ივნისი 29, 1982), 'E.T.' მაისი Set Sales Record, The New York Times, Section C, Cultural Desk, page 9
  100. ↑ სემონი, გვ. 316
  101. ↑ სემონი, გვ. 313–315
  102. ↑ Hicks, Chris (სექტემბერი 11, 1992), Movie review: Blade Runner, Deseret News Publishing Company, http://www.deseretnews.com/article/700000200/Blade-Runner.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011 დაარქივებული April 7, 2014[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — აპრილი 7, 2014. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 14, 2017.
  103. ↑ სემონი, გვ. 313 და გვ. 314
  104. ↑ Kael, პოლine (1984), Taking It All In, Holt, Rinehart and Winston, pp. 360–365, ISBN 978-0-03-069361-8
  105. ↑ Williams, Douglas E. (ოქტომბერი 1988), "Ideology as Dystopia: An Interpretation of "Blade Runner"", International Political Science Review 9 (4): 381–394, https://philosophy.as.uky.edu/sites/default/files/Ideology%20as%20Dystopia%20-%20An%20Interpretation%20of%20Blade%20Runner%20-%20Douglas%20E.%20Williams.pdf. წაკითხვის თარიღი: October 13, 2015
  106. ↑ Jenkins, Mary (1997), "The Dystopian World of Blade Runner: An Ecofeminist Perspective", Trumpeter 14 (4), http://trumpeter.athabascau.ca/index.php/trumpet/article/view/172/210. წაკითხვის თარიღი: October 13, 2015
  107. ↑ Doll, Susan; Faller, Greg (1986), "Blade Runner and Genre: Film Noir and Science Fiction", Literature Film Quarterly 14 (2), https://www.questia.com/library/journal/1P3-1314619891/blade-runner-and-genre-film-noir-and-science-fiction. წაკითხვის თარიღი: October 13, 2015
  108. ↑ შოუნი, ტომ (June 6, 2012), "Woman: The Other Alien in Alien", Slate, http://www.slate.com/articles/arts/culturebox/2012/06/prometheus_why_are_academics_so_obsessed_with_ridley_scott_s_alien_and_its_sequels_.html
  109. ↑ 109.0 109.1 Jagernauth, კევინ (აპრილი 28, 2015), 'Blade Runner' Is almost a Religion for me: Denis Villeneuve talks directing the sci-fi sequel, indieWIRE, http://blogs.indiewire.com/theplaylist/blade-runner-is-almost-a-religion-for-me-denis-villeneuve-talks-directing-the-sci-fi-sequel-20150428. წაკითხვის თარიღი: October 12, 2015 დაარქივებული October 1, 2015[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ოქტომბერი 1, 2015. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 14, 2017.
  110. ↑ Ebert, Roger. Blade Runner: The Final Cut Movie Review (1982) | Roger Ebert. დაარქივებულია ორიგინალიდან — June 27, 2016. ციტირების თარიღი: ივნისი 18, 2016
  111. ↑ Rodley, Chris (1993), Blade Runner: the director's cut, Frieze, http://www.frieze.com/issue/article/blade_runner_the_directors_cut/. წაკითხვის თარიღი: October 14, 2015 დაარქივებული September 5, 2008[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — სექტემბერი 5, 2008. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 14, 2017.
  112. ↑ Blade Runner at 30: Celebrating Ridley Scott's Dystopian Vision დაარქივებული December 19, 2016, საიტზე Wayback Machine. , Time, Richard Corliss, Jun 25, 2012. წაკითხვის თარიღი: 11 აპრილი 2017.
  113. ↑ "Blade Runner (1982)", Rotten Tomatoes, http://www.rottentomatoes.com/m/blade_runner/. წაკითხვის თარიღი: September 28, 2017
  114. ↑ Blade Runner. Metacritic. ციტირების თარიღი: September 10, 2017.
  115. ↑ "NY Times: Blade Runner", The New York Times, https://movies.nytimes.com/movie/5994/Blade-Runner/awards. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  116. ↑ კაპლანი, ფრედ (სექტემბერი 30, 2007), "A Cult Classic Restored, Again", New York Times, https://www.nytimes.com/2007/09/30/movies/30kapl.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  117. ↑ სემონი, გვ. 289
  118. ↑ ბუკეტმენი, გვ. 36–37; სემონი, გვ. 334–340
  119. ↑ ბუკეტმენი, გვ. 37
  120. ↑ სემონი, გვ. 306 and 309–311
  121. ↑ სემონი, გვ. 326–329
  122. ↑ BLADE RUNNER [DIRECTOR'S CUT]. British Board of Film Classification (სექტემბერი 29, 1992). დაარქივებულია ორიგინალიდან — April 6, 2016. ციტირების თარიღი: იანვარი 8, 2016
  123. ↑ BLADE RUNNER [The Final Cut]. British Board of Film Classification (ოქტომბერი 12, 2007). დაარქივებულია ორიგინალიდან — მარტი 5, 2016. ციტირების თარიღი: იანვარი 8, 2016
  124. ↑ სემონი, გვ. 318–329
  125. ↑ მური, Ronald D.; Eick, David (თებერვალი 21, 2008). Interview with Daniel Solove, Deven Desai and David Hoffman. "Battlestar Galactica Interview". Concurring Opinions. დაარქივებულია ორიგინალიდან ოქტომბერი 3, 2011-ში. https://www.webcitation.org/62AHFphB9?url=http://www.concurringopinions.com/archives/2008/03/battlestar_gala_5.html. წაკითხვის თარიღი: October 3, 2011.
  126. ↑ Rapold, Nicolas (ოქტომბერი 2, 2007), "Aren't We All Just Replicants on the Inside?", The New York Sun, http://www.nysun.com/article/63805. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011 დაარქივებული September 5, 2008[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები
  127. ↑ The Visual Effects Society Unveils "50 Most Influential Visual Effects Films of All Time", Visual Effects Society, http://www.visualeffectssociety.com/system/files/15/files/ves50revelfin.pdf. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011 დაარქივებული June 4, 2012[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივნისი 4, 2012. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 26, 2017.
  128. ↑ Kissell, Gerry, Crazy: Blade Runner Parody, Blade Zone: The Online Blade Runner Fan Club, http://media.bladezone.com/contents/publications/magazines/crazy. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  129. ↑ Gallacci, Steven A, "The Grand Comics Database Project", Bad Rubber (Grand Comics Database), http://www.comics.org/issue/37533/#218913. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  130. ↑ Howard, Rob, "'Red Dwarf: Back To Earth' – This Weekend's Essential Viewing – NME Video Blog", NME, http://www.nme.com/blog/index.php?blog=121&title=red_dwarf_back_to_earth_this_weekend_s_e_1&more=1&c=1&tb=1&pb=1. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  131. ↑ Red Dwarf – Back To Earth – Director's Cut DVD 2009: Amazon.co.uk: Craig Charles, Danny John-Jules, Chris Barrie, Robert Llewellyn, Doug Naylor: DVD, amazon.co.uk, https://www.amazon.co.uk/Red-Dwarf-Back-Earth-DVD/dp/B001UHO102. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  132. ↑ Jha, Alok; Rogers, Simon; Rutherford, Adam (აგვისტო 26, 2004), "'I've seen things...': Our expert panel votes for the top 10 sci-fi films", The Guardian (UK), https://www.theguardian.com/life/feature/story/0,13026,1290561,00.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  133. ↑ "Blade Runner tops scientist poll", BBC News, აგვისტო 26, 2004, http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/3600802.stm. წაკითხვის თარიღი: September 22, 2012
  134. ↑ Omura, ჯიმ (სექტემბერი 16, 2004), "Ghost in the Shell 2: Innocence", FPS Magazine, http://www.fpsmagazine.com/review/040916innocence.php. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  135. ↑ Rose, Steve (ოქტომბერი 19, 2009), "Hollywood is haunted by Ghost in the Shell", The Guardian (ლონდონი), https://www.theguardian.com/film/2009/oct/19/hollywood-ghost-in-the-shell. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  136. ↑ Coplan, Amy; Davies, David (2015) Blade Runner. Routledge. ISBN 9781136231445. ციტირების თარიღი: July 13, 2017. 
  137. ↑ Booker, M. Keith (2006) Alternate Americas: Science Fiction Film and American Culture. Greenwood Publishing Group. ISBN 9780275983956. ციტირების თარიღი: July 13, 2017. 
  138. ↑ Milner, Andrew (2005) Literature, Culture and Society. Psychology Press. ISBN 9780415307857. ციტირების თარიღი: July 13, 2017. 
  139. ↑ Brown, Steven T. (2016) Tokyo Cyberpunk: Posthumanism in Japanese Visual Culture. Springer. ISBN 9780230110069. ციტირების თარიღი: July 13, 2017. 
  140. ↑ Evans, Josh. What Is Biopunk? (სექტემბერი 18, 2011). ციტირების თარიღი: June 20, 2015.
  141. ↑ Wohlsen, მარკუს (2011). Biopunk: Solving Biotech's Biggest Problems in Kitchens and Garages. Current Hardcover. ISBN 1617230022. 
  142. ↑ Cigéhn, Peter (სექტემბერი 1, 2004), The Top 1319 Sample Sources (version 60), sloth.org, http://semimajor.net/samples/sourcelist_20041019.txt. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  143. ↑ Deus Ex Machina – I, Human Review, The Metal Crypt, თებერვალი 22, 2010, http://www.metalcrypt.com/pages/review.php?revid=5620. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  144. ↑ "Gaming Gurus, Issue 14.04", Wired Magazine, აპრილი 1, 2006, https://www.wired.com/wired/archive/14.04/gurus.html. წაკითხვის თარიღი: August 28, 2009
  145. ↑ 145.0 145.1 Atkins, Barry "Replicating the Blade Runner" in Brooker, გვ. 79–91
  146. ↑ 146.0 146.1 Tosca, Susana გვ. "Implanted Memories, or the Illusion of Free Action" in Brooker გვ. 92–107
  147. ↑ Webster, Andrew (ოქტომბერი 17, 2012), Cyberpunk meets interactive fiction: the art of 'Cypher', The Verge, https://www.theverge.com/2012/10/17/3513666/cypher-cyberpunk-text-adventure-art. წაკითხვის თარიღი: თებერვალი 27, 2013
  148. ↑ Rise of the Dragon, http://www.oldgames.sk/en/game/rise-of-the-dragon/. წაკითხვის თარიღი: November 10, 2010
  149. ↑ 149.0 149.1 149.2 149.3 Tracing Replicants: We examine Blade Runner's influence on games, 1Up.com, http://www.1up.com/do/feature?pager.offset=1&cId=3165122. წაკითხვის თარიღი: November 11, 2010 დაარქივებული July 26, 2011[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივლისი 26, 2011. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 26, 2017.
  150. ↑ Blade Runner and Snatcher, http://snatcher.awardspace.co.uk/. წაკითხვის თარიღი: November 10, 2010
  151. ↑ The Top 10 Best Game Detectives. NowGamer. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მარტი 16, 2012.
  152. ↑ Beneath a Steel Sky, http://beneath-a-steel-sky.en.softonic.com/. წაკითხვის თარიღი: November 10, 2010
  153. ↑ Lambie, Ryan, Bubblegum Crisis 3D live-action movie on the way, Den of Geek, http://www.denofgeek.com/movies/673488/bubblegum_crisis_3d_liveaction_movie_on_the_way.html. წაკითხვის თარიღი: November 10, 2010
  154. ↑ 3D Live Action Bubblegum Crisis Movie Gets A Director And A Start Date, http://www.bleedingcool.com/2010/11/04/3d-live-action-bubblegum-crisis-movie-gets-a-direcor-and-a-start-date/. წაკითხვის თარიღი: November 10, 2010 დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — აპრილი 7, 2014. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 26, 2017.
  155. ↑ Retrospective: Perfect Dark, http://www.next-gen.biz/features/retrospective-perfect-dark. წაკითხვის თარიღი: November 10, 2010 დაარქივებული February 21, 2011[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — თებერვალი 21, 2011. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 26, 2017.
  156. ↑ Syndicate Wars: Review by Chuck Schrank for Gamezilla PC Games, http://syndicate.lubie.org/swars/html/swars_review_schrank.php. წაკითხვის თარიღი: November 10, 2010 დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — სექტემბერი 8, 2013. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 26, 2017.
  157. ↑ Syndicate, http://www.hardcoregaming101.net/syndicate/syndicate.htm. წაკითხვის თარიღი: November 10, 2010 დაარქივებული January 1, 2014[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — იანვარი 1, 2014. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 26, 2017.
  158. ↑ სემონი, გვ. 104
  159. ↑ Hoberman, J. (2001), XX საუკუნის 100 საუკეთესო ფილმი, Village Voice Critics' Poll, http://www.filmsite.org/villvoice.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  160. ↑ Online Film Critics Society: OFCS Top 100: Top 100 Sci-Fi Films, Awesome Inc, ივნისი 12, 2002, http://www.ofcs.org/2010/09/ofcs-top-100-top-100-sci-fi-films.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011 დაარქივებული March 13, 2012[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მარტი 13, 2012. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 26, 2017.
  161. ↑ Sight & Sound Top Ten Poll 2002, Sight & Sound, 2002, http://www.bfi.org.uk/sightandsound/topten/poll/critics-long.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  162. ↑ შროდერი, ნიკოლაუს (2002), 50 Klassiker, Film, Gerstenberg, ISBN 978-3-8067-2509-4
  163. ↑ 1001 Series, 1001beforeyoudie.com, ივლისი 22, 2002, http://1001beforeyoudie.com. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  164. ↑ "Top 50 Cult Movies", Entertainment Weekly, მაისი 23, 2003, http://www.filmsite.org/cultfilmsew.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  165. ↑ "Top 10 sci-fi films, Science", The Guardian (UK), https://www.theguardian.com/life/news/page/0,12983,1290764,00.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011 დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივნისი 20, 2012. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 2, 2021.
  166. ↑ Jha, Alok (აგვისტო 26, 2004), "Scientists vote Blade Runner best sci-fi film of all time, Film", The Guardian (UK), https://www.theguardian.com/science/2004/aug/26/sciencenews.sciencefictionspecial. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  167. ↑ "How we did it, Science", The Guardian (UK), აგვისტო 26, 2004, https://www.theguardian.com/science/2004/aug/26/sciencefictionspecial2. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  168. ↑ Total Film (ოქტომბერი 24, 2005), "Film news Who is the greatest?", Total Film (Future Publishing), http://www.totalfilm.com/news/who-is-the-greatest. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  169. ↑ "The Complete List – ALL-TIME 100 Movies", TIME, მაისი 23, 2005, http://www.time.com/time/specials/packages/completelist/0,29569,1953094,00.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011 დაარქივებული June 28, 2011[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივნისი 28, 2011. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 26, 2017.
  170. ↑ "ALL-TIME 100 Movies", TIME, თებერვალი 12, 2005, http://www.time.com/time/specials/packages/0,28757,1953094,00.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011 დაარქივებული August 31, 2011[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — აგვისტო 31, 2011. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 26, 2017.
  171. ↑ Corliss, Richard (თებერვალი 12, 2005), "All-Time 100 movies: Blade Runner (1982)", TIME, http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,1953094_1953142_1953314,00.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011 დაარქივებული July 25, 2011[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მარტი 5, 2011. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 26, 2017.
  172. ↑ George, Alison (ნოემბერი 12, 2008), "Sci-fi special: Your all-time favourite science fiction", New Scientist (Reed Business Information Ltd), https://www.newscientist.com/article/mg20026826.300-scifi-special-your-alltime-favourite-science-fiction.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  173. ↑ George, Alison (ოქტომბერი 1, 2008), "New Scientist's favourite sci-fi film", New Scientist (Reed Business Information Ltd), https://www.newscientist.com/article/dn14805-new-scientists-favourite-scifi-film-.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  174. ↑ "Empire Features", Empire, http://www.empireonline.com/500/92.asp. წაკითხვის თარიღი: July 26, 2011
  175. ↑ Pirrello, Phil; Collura, Scott; Schedeen, Jesse, Top 25 Sci-Fi Movies of All Time, IGN Entertainment Inc, http://uk.ign.com/articles/2010/09/14/top-25-sci-fi-movies-of-all-time?page=5. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  176. ↑ Total Film, "Film features: 100 Greatest Movies Of All Time", Total Film (Future Publishing), http://www.totalfilm.com/features/100-greatest-movies-of-all-time. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  177. ↑ Sight & Sound 2012 critics top 250 films, Sight & Sound, 2012, http://explore.bfi.org.uk/sightandsoundpolls/2012/critics/. წაკითხვის თარიღი: September 20, 2012 დაარქივებული November 25, 2012[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ოქტომბერი 26, 2013. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 26, 2017.
  178. ↑ Sight & Sound 2012 directors top 100 films, Sight & Sound, 2012, http://explore.bfi.org.uk/sightandsoundpolls/2012/directors/. წაკითხვის თარიღი: September 20, 2012 დაარქივებული January 29, 2016[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — აპრილი 18, 2014. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 26, 2017.
  179. ↑ "The 301 Greatest Movies Of All Time", Empire, http://www.empireonline.com/301/list.asp?page=28. წაკითხვის თარიღი: May 29, 2014 დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივლისი 12, 2014. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 26, 2017.
  180. ↑ Encyclopedia Blade Runner, BRmovie.com, http://www.brmovie.com/Encyclopedia/PQRST.HTML. წაკითხვის თარიღი: January 22, 2008
  181. ↑ შონი, ტომ (2004), Blockbuster, Simon & Schuster, ISBN 978-0-7432-3990-5
  182. ↑ Future Noir: Lost Chapters, 2019:Lost Worlds, http://scribble.com/uwi/br/fn/. წაკითხვის თარიღი: February 5, 2008
  183. ↑ Dick, Philip K. (2007), Blade runner: (Do androids dream of electric sheep), Del Rey Books, p. 216, ISBN 978-0-345-35047-3, https://books.google.com/?id=n0pzCsR6yDQC. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  184. ↑ მარშალი, კოლინ. (სექტემბერი 14, 2015) Hear Blade Runner, Terminator, Videodrome & Other 70s, 80s & 90s Movies as Novelized AudioBooks. Open Culture. დაარქივებულია ორიგინალიდან — December 24, 2016.
  185. ↑ Marvel Super Special #22 at the Grand Comics Database დაარქივებული April 6, 2014, საიტზე Wayback Machine.
  186. ↑ 186.0 186.1 Blade Runner, BRMovie, http://www.brmovie.com/BR_Game_MW01.htm. წაკითხვის თარიღი: August 10, 2010
  187. ↑ Bates, Jason (სექტემბერი 9, 1997), "Westwood's Blade Runner", PC Gamer (Blade Zone) 4 (9), http://media.bladezone.com/contents/game/BR-PCGame1.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  188. ↑ Robb, Brian J. (2006), Counterfeit Worlds: Philip K. Dick on Film, Titan Books, pp. 200–225, ISBN 978-1-84023-968-3
  189. ↑ Platt, John (მარტი 1, 1999), "A Total Recall spin-off that's an awful lot like Blade Runner", Science Fiction Weekly: Issue 98 Vol.5 No.9, http://www.scifi.com/sfw/issue98/screen.html. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011 დაარქივებული January 15, 2008[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — იანვარი 15, 2008. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 26, 2017.
  190. ↑ Future Shocks, TVO.ORG, http://tvo.org/program/131509/future-shocks. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011 დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — დეკემბერი 24, 2014. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 26, 2017.
  191. ↑ Fischer, Russ (თებერვალი 8, 2007), "Interview: Charles de Lauzirika (Blade Runner)", CHUD.com, http://www.chud.com/11285/interview-charles-de-lauzirika-blade-runner/. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  192. ↑ Weitz, Scott (დეკემბერი 16, 2007), Blade Runner – The Final Cut: 2-Disc Special Edition DVD Review, FilmEdge.net, http://www.filmedge.net/BladeRunner/BRdvd.htm. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011 დაარქივებული May 17, 2013[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მაისი 17, 2013. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 26, 2017.
  193. ↑ Gray, Christy "Originals and Copies: The Fans of Philip K. Dick, Blade Runner and K. W. Jeter" in Brooker, გვ. 142–156
  194. ↑ Cinescape, სექტემბერი/ოქტომბერი 1998
  195. ↑ The Blade Runner FAQ: Are there any sequels? I heard rumours .., My Blade Runner, http://www.mybladerunner.com/faq/1-8-are-there-any-sequels-i-heard-rumours/. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011 დაარქივებული October 28, 2012[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ოქტომბერი 28, 2012. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 26, 2017.
  196. ↑ Ag8, http://www.ag8.com/. წაკითხვის თარიღი: December 23, 2011 დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — თებერვალი 9, 2014. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 26, 2017.
  197. ↑ D'Alessandro, Anthony (აგვისტო 31, 2017). „‘Blade Runner 2049’ Prequel Short Connects Events To Original 1982 Film – Watch“. Deadline. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 3, 2017.
  198. ↑ Anders, Charlie Jane (მარტი 4, 2011), "Blade Runner Sequel (or Prequel) in Development Now", io9 (Gawker Media), http://io9.com/#!5774950/a-warner-bros+financed-production-company-buying-the-rights-to-do-a-blade-runner-sequel-or-prequel. წაკითხვის თარიღი: July 27, 2011
  199. ↑ Orange, B. Alan (მარტი 4, 2011), Christopher Nolan Wanted for Blade Runner Sequel or Prequel, MovieWeb.com, http://www.movieweb.com/news/christopher-nolan-wanted-for-blade-runner-sequel-or-prequel. წაკითხვის თარიღი: May 15, 2011 დაარქივებული November 4, 2013[Date mismatch], საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ნოემბერი 4, 2013. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 26, 2017.
  200. ↑ Fleming, Mike (აგვისტო 18, 2011), Ridley Scott To Direct New 'Blade Runner' Installment For Alcon Entertainment, deadline.com, http://www.deadline.com/2011/08/ridley-scott-ready-to-direct-new-version-of-seminal-sci-fi-film-blade-runner/. წაკითხვის თარიღი: August 19, 2011
  201. ↑ Ridley Scott to direct new Blade Runner film, BBC, აგვისტო 19, 2011, http://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-14586762. წაკითხვის თარიღი: August 19, 2011
  202. ↑ Chai, Barbara (ნოემბერი 4, 2011), Ridley Scott Says He'll Direct 'Blade Runner' Sequel, Speakeasy, https://blogs.wsj.com/speakeasy/2011/11/04/ridley-scott-says-he%E2%80%99ll-direct-%E2%80%98blade-runner%E2%80%99-sequel/. წაკითხვის თარიღი: November 6, 2011
  203. ↑ Jacob Kastrenakes (ნოემბერი 25, 2014), Ridley Scott won't direct 'Blade Runner' sequel, Vox Media, Inc, https://www.theverge.com/2014/11/25/7286991/blade-runner-2-wont-be-directed-by-ridley-scott. წაკითხვის თარიღი: November 26, 2014
  204. ↑ Joseph, Matt (თებერვალი 26, 2015), Blade Runner Sequel Confirmed, Harrison Ford To Return, http://wegotthiscovered.com/movies/blade-runner-sequel-confirmed-harrison-ford-return/. წაკითხვის თარიღი: February 27, 2015
  205. ↑ Blade Runner 2 News: Harrison Ford, Ryan Gosling all set for filming in summer 2016; Director to work with Roger Deakins. დაარქივებულია ორიგინალიდან — აგვისტო 11, 2015.
  206. ↑ [[#CITEREF|]]
  207. ↑ Nudd, Tim. Ryan Gosling Set to Join Harrison Ford in Blade Runner Sequel. დაარქივებულია ორიგინალიდან — აგვისტო 23, 2015.
  208. ↑ Foutch, Haleigh. (იანვარი 25, 2016) 'Blade Runner 2' Officially Starts Filming This ივლისი. ციტირების თარიღი: October 6, 2016.
  209. ↑ Lincoln, Ross A.. (აპრილი 19, 2016) Blade Runner Sequel Moved Ahead To ოქტომბერი 2017. Deadline. დაარქივებულია ორიგინალიდან — აპრილი 21, 2016. ციტირების თარიღი: სექტემბერი 13, 2020.
ბიბლიოგრაფია
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=სამართებელზე_მორბენალი&oldid=4721899“-დან