ენათმეცნიერება

ენათმეცნიერება — მეცნიერება ადამიანის ბუნებრივი ენების, მათი აგებულებისა და ფუნქციონირების ზოგადი კანონების შესახებ.

ეტიმოლოგია

ენათმეცნიერებების გავრცელებული სახელწოდება უცხო ენებზე არის ლინგვისტიკა. იგი მომდინარეობს ლათინური lingua-საგან, რაც ნიშნავს „ენას“.

ენათმეცნიერების დისციპლინები

ენის შესასწავლი ასპექტების თვალსაზრისით პირობითად გამოიყოფა ენათმეცნიერების დისციპლინების ორი კლასი: შიგა და გარე.

• შიდა ენათმეცნიერების კლასი:

გრამატიკა – ეტიმოლოგია – ზოგადი ენათმეცნიერება – ლექსიკოგრაფია – მორფოლოგია – ონომასტიკა – ორთოგრაფია – სემანტიკა – სინტაქსი – ტიპოლოგია – ფონეტიკა – ფონოლოგია – ფრაზეოლოგია – შედარებით-ისტორიული ენათმეცნიერება

• გარე ენათმეცნიერების კლასი:

დიალექტოლოგია – ეთნოლინგვისტიკა – ინტერლინგვისტიკა – ლინგვისტური გეოგრაფია – მეტალინგვისტიკა – პარალინგვისტიკა – სოციოლინგვისტიკა – ფსიქოლინგვისტიკა

ენათმეცნიერების ისტორია

ენათმეცნიერება უძველესი დროიდან ვითარდებოდა ძველ აღმოსავლეთსა და მესოპოტამიაში, სირიასა და ეგვიპტეში, აგრეთვე ინდოეთსა (ძვ. წ. V-IV სს. პანინი) და საბერძნეთში (არისტოტელე). მეცნიერულ კვლევებს ამ დარგში საფუძველი ჩაეყარა XIX საუკუნის დასაწყისიდან ზოგადი და შედარებით-ისტორიული ენათმეცნიერების ფორმით. პირველი ფორმის წარმომადგენელი იყო ვილჰელმ ჰუმბოლდტი, ხოლო მეორისა – ფრანც ბოპი, ვილჰელმ გრიმი და სხვები.

ენათმეცნიერების ისტორიის ძირითადი მიმართულებებია:

• ლოგიკური ენათმეცნიერება (XIX საუკუნის შუაწლები);
• ფსიქოლოგიური ენათმეცნიერება (XIX საუკუნის მე-2 ნახევარი);
• სოციოლოგიური ენათმეცნიერება (XIX საუკუნის დასასრული – XX საუკუნე).

იხ. სრული ტექსტი.

ენათმეცნიერების საერთო ცნებები და ტერმინები

• ზოგადი ცნებები:

ანბანი – ასო – ასპექტი – ბგერა – ბრუნება – ბრუნვა – განსაზღვრება – გარემოება – გრამატიკული დრო – გრამატიკული რიცხვი – დამატება – დამწერლობა – თანხმოვანი – თარგმანი – კომპოზიტი – მახვილი – უღლება – ქვემდებარე – ქვემდებარე – ქცევა – წინადადება – ხმოვანი

• ენის ფორმები და სახეები:

დაპროგრამების ენა – დიალექტი – კილო – კილოკავი – ოფიციალური ენა – ჟესტების ენა – სალიტერატურო ენა – საერთაშორისო ენა – სახელმწიფო ენა – ხელოვნური ენა

• მეტყველების ნაწილები:

არსებითი სახელი – ზედსართავი სახელი – რიცხვითი სახელი – ნაცვალსახელი – ზმნა – ზმნიზედა – თანდებული – კავშირი – ნაწილაკი – შორისდებული

• სასვენი ნიშნები:

დეფისი – კითხვის ნიშანი – მრავალწერტილი – მძიმე – ორწერტილი – ძახილის ნიშანი – წერტილი – წერტილ–მძიმე

• მიმდინარეობები და თეზები:

სეპირ–უორფის ჰიპოთეზა – უნივერსალური გრამატიკა

გამოჩენილი ენათმეცნიერები

• ბოდუენ დე კურტენე, ივანე – ბოპი, ფრანც - გრიმი, ვილჰელმ - ვუსტერი, ჯოზეფ – იუშმანოვი, ნიკოლაი – მარი, ნიკო – სეპირი, ედვარდ – სოსიური, ფერდინანდ – უორფი, ბენჯამინ ლი – შუხარდტი, ჰუგო – ჩიქობავა, არნოლდ - ჰუმბოლდტი, ვილჰელმ – ალფრედო ტრომბეტი

იხ. სრული ნუსხა.

იხილეთ აგრეთვე

• ენათა კლასიფიკაცია
• მსოფლიოს ენები

რესურსები ინტერნეტში

• არნოლდ ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიერების ინსტიტუტი