ვიკიპედია

პეტრე II (იუგოსლავია)

ამ გვერდს არა აქვს შემოწმებული ვერსია, სავარაუდოდ მისი ხარისხი არ შეესაბამებოდა პროექტის სტანდარტებს.

პეტრე II (დ. 6 სექტემბერი, 1923, ბელგრადი, იუგოსლავია — გ. 3 ნოემბერი, 1970) — იუგოსლავიის უკანასკნელი მეფე, რომელიც მეფობდა 1934 წლიდან 1945 წლამდე. იყო კარაგეორგიევიჩის დინასტიის უკანასკნელი მმართველი წევრი.

პეტრე II (Petar II Karađorđević)
პეტრე II (Petar II Karađorđević)
ამჟამინდელი თანამდებობა
დაიკავა1934 წლის 9 ოქტომბერი — 1945 წლის 29 ნოემბერი
მემკვიდრეალექსანდრე
დაბადებული6 სექტემბერი, 1923
ბულგრადი, იუგოსლავია
გარდაცვლილი3 ნოემბერი, 1970 3 ნოემბერი, 1970 (47 წლის)
მამაალექსანდრე I
დედამარია
მეუღლესაბერძნეთისა და დანიის პრინცესა ალექსანდრა
რელიგიამართლმადიდებელი


პეტრე II

ადრეული წლები

რედაქტირება

პეტრე II იყო იუგოსლავიის მეფის, ალექსანდრე I-სა და მარიას ვაჟიშვილი. თავდაპირველად პეტრე პედაგოგს მიაბარეს და ასწავლიდნენ ბელგრადის სამეფო სასახლეში. როდესაც ის 11 წლისა იყო, წარმატებას მიაღწია. 1934 წელს იუგოსლავიის ტახტზე ავიდა, მაშინ როცა მამამისი, ალექსანდრე I, საფრანგეთში სახელმწიფო ვიზიტის დროს მოკლეს.

მამამისის ბიძაშვილმა, პრინცმა რეგენტმა პავლემ დააფიქსირა მოსაზრება, რომ არ უნდა შეცვლილიყო არაფერი მმართველობაში და პეტრე II-ს ყველაფრის გაკეთება ისე უნდა გაეგრძელებინა, როგორც ალექსანდრე აკეთებდა. 1939 წლის 20 აგვისტოს, პავლემ ნება დართო პრემიერ მინისტრ სვეტკოვიჩს, ხელი მოეწერა სპორაზმზე ("შეთანხმება") ხორვატიის გლეხთა პარტიის ლიდერთან, ვლადკო მაჩეკთან, რომელმაც შექმნა ხორვატიის ახალი ბანოვინა არსებითი ავტონომიით და ბევრად უფრო დიდი ზომით, რაც მოიცავს ბოსნიასა და ჰერცეგოვინას დიდ ნაწილს და ნაწილობრივ მაინც აკმაყოფილებს ხორვატების დიდი ხნის მოთხოვნებს. შეთანხმება მარტივად მისაღები არ აღმოჩნდა სერბებისთვის, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც გავრცელდა ინფორმაცია, რომ სერბები ახდენდნენ დისკრიმინაციას ავტონომიური ბანოვინის ხელისუფლების მხრიდან. ეს ხელშეკრულება გახდა 1941 წლის 27 მარტის გადატრიალების ერთ-ერთი მიზეზი. 1939 წლის აგვისტოს დაძაბულმა საერთაშორისო ვითარებამ - დანზიგის კრიზისმა, ევროპა ომის ზღვარზე მიიყვანა. იუგოსლავია რომ უფრო ძლიერად დახვედროდა მტერს, პირველ რიგში აუცილებელი იყო შიდა კონფლიქტების მოგვარება.

 
პეტრე II-იუგოსლავიის მეფე


ქორწინება

რედაქტირება

1942 წლის აპრილში პეტრემ შესთავაზა ქორწინება ბერძენ პრინცესა ალექსანდრას, რამდენიმე კვირის გაცნობის შემდეგ, რაზეც თანხმობა მიიღო. ახალგაზრდა იუგოსლავიის მეფის გადაწყვეტილებას გართულებები მოჰყვა თავის სამშობლოში. სერბული ტრადიციის თანახმად, ლიდერი არ უნდა დაქორწინებულიყო ეროვნული საგანგებო სიტუაციის დროს და ახალმა ამბებმა იმის შესახებ, რომ პეტრე დაქორწინებას აპირებდა მაშინ, როდესაც სამშობლოში ომი მიმდინარეობდა, დიდი უკმაყოფილება გამოიწვია. ეს ყველაფერი, მით უმეტეს ,იყო იმის გამო მოხდა, რომ იუგოსლავიაში 1941 წლის აპრილში მომხდარი ომი კრახით დასრულდა. ამასთან, პეტრეს ძალიან უყვარდა ალექსანდრა და ამ სიტუაციაში ძალიან იტანჯებოდა.

პეტრეს გეგმებს ქორწილის თაობაზე ყველა ეწინააღმდეგებოდა. როდესაც ეს საკითხი პირველად განიხილეს 1942 წლის აპრილში, კვლავ არ წამოჭრილა 1943 წლის აპრილამდე. შემდეგ ეს საკითხი ისევ რომ განიხილეს 1943 წლის დასაწყისში, სერბეთის მინისტრებმა გააპროტესტეს. სერბეთიდან გენერალი მიხაილოვიჩი იტყობინებოდა, რომ საზოგადოებრივი აზრი მკაცრად არ უარყოფდა ამ ქორწინებას. პრემიერ-მინისტრი სლობოდან ჯოვანოვიჩი წინააღმდეგ მიდიოდა, სანამ იუგოსლავია ჯერ კიდევ ოკუპირებული იყო, რადგან მისი აზრით, ახალი ამბების პროგნოზირება არამარტო ვალდებულების გადადებას უარყოფდა, არამედ დამატებით მძიმე შედეგებსაც მოიტანდა. პეტრემ იგი თანამდებობიდან გაათავისუფლა 1943 წლის 26 ივნისს.

1944 წლის დასაწყისში, ბრიტანეთის პრემიერ მინისტრმა უინსტონ ჩერჩილმა გამოიყენა ძლიერი ზეწოლა პეტრეზე, რომ პრემიერ-მინისტრად დაენიშნა ბუიდარ პურიჩი. მას თითქმის ყველა ამ თანამდებობისთვის არაშესაფერისად თვლიდა, მაგრამ ჰქონდა კავშირები გენერალ მიხაილოვიჩთან, რომელსაც უინსტონ ჩერჩილი ამ საკითხებში მის თანამშრომლად მოიაზრებდა. ამავდროულად, ბრიტანელები იმუქრებოდნენ, რომ შეაჩერებდნენ იარაღის გადაზიდვას, თუ იგი არ ცნობდა მეფე პეტრეს იუგოსლავიის მართებულ მეფედ. ჩერჩილს სურდა იუგოსლავიაში მონარქიის შენარჩუნება, რომ ომის შემდეგ, ქვეყანა დასავლეთის გავლენის სფეროში შეენარჩუნებინა, ხოლო პარტიზანები როიალისტურ მთავრობაში გადასახლებაში დაეტოვებინა.

პეტრე დაქორწინდა საბერძნეთისა და დანიის პრინცესა ალექსანდრაზე, ლონდონში, 1944 წლის 20 მარტს. ქორწილი ჩატარდა იუგოსლავიის ლეგიტიმზე, რომელსაც დაესწრო მეფე ჯორჯ VI, რომელიც პეტრეს შუამდგომლობდა ნორვეგიის მეფე ჰააკონ VII-თან. [1] პეტრესა და ალექსანდრას ერთი ვაჟი ეყოლათ, ალექსანდრე, რომელიც დაიბადა 1945 წლის 17 ივლისს.

ახალი ამბების შემდეგ, იმის შემდეგ, რომ მეფე პეტრე ომის დროს დაქორწინდა, შეიცვალა მოსახლეობის დამოკიდებულება. ისინი მიიჩნევდნენ, რომ მან ტახტი სიყვარულის გამო დათმო. ჩერჩილმა 1944 წლის მაისში გამოაცხადა, რომ პეტრემ პრემიერ-მინისტრის თანამდებობიდან გაათავისუფლა პურიჩი. ახალი პრემიერ-მინისტრი კი იყო ივან კუბაჩიჩი, მაშინ როცა ეს ყველაფერი სინამდვილეს არ შეესაბამებოდა. ბრიტანეთის ძლიერი ზეწოლის შემდეგ, პეტრემ კაპიტულაცია მოახდინა და 1944 წლის 1 ივნისს დანიშნა პრემიერ-მინისტრის თანამდებობაზე ახალი პიროვნება.

 
პეტრე II და დედოფალი ალექსანდრა

მეორე მსოფლიო ომი

რედაქტირება

პრინცმა რეგენტ პავლემ განაცხადა, რომ იუგოსლავიის სამეფო შეუერთდებოდა სამმხრივ პაქტს 1941 წლის 25 მარტს. ორი დღის შემდეგ მეფე პეტრე, 17 წლის ასაკში, ბრიტანეთის გადატრიალების შემდეგ გამოცხადდა. უსისხლო გადატრიალებას ხელმძღვანელობდა გენერალი დუანან სიმოვიჩი 1941 წლის 27 მარტს. გენერალმა სიმოვიჩმა თავისი ხალხი სამეფო სასახლისკენ მიიყვანა, რომელიც გარშემორტყმული იყო რეგენტის ერთგული დარაჯებით. სიმოვიჩმა პეტრეს უთხრა, რომ იუგოსლავიის ღირსეულ მეფედ აღიარებდა და მხოლოდ ის ფლობდა სუვერენულ ძალაუფლებას. [2] გადატრიალების შემდეგ, ბელგრადში პეტრე კარგად მიიღო ხალხმა, უხაროდათ მისი დანახვა, მაგრამ ასევე პროტესტის ნიშნად, ბევრი აფრიალებდა ბრიტანეთისა და საფრანგეთის დროშებს. ახალ მთავრობას, რომელიც პეტრე II-მ წარადგინა 1941 წლის 27 მარტს, ხელმძღვანელობდა გენერალი სიმოვიჩი. მასში შედიოდა სახალხო რადიკალური პარტიის, ხორვატიის გლეხთა პარტიის, დემოკრატიული პარტიის, ხორვატიის დამოუკიდებელი დემოკრატების, სლოვენიის სახალხო პარტიის, იუგოსლავიის მაჰმადიანური ორგანიზაციის, აგრარული პარტიისა და იუგოსლავიის ეროვნული პარტის წევრები. იუგოსლავიის რადიკალური ალიანსის, იუგოსლავიის კომუნისტური პარტიისა და უსტაშის გარდა, ახალ მთავრობაში წარმოდგენილი იყო ყველა ძირითადი პოლიტიკური პარტია.

ნაცისტურმა გერმანიამ ერთდროულად შეუტია იუგოსლავიასა და საბერძნეთს 1941 წლის 6 აპრილს, მართლმადიდებლური აღდგომის კვირა დღეს. ლუფტვაფემ დაბომბა ბელგრადი, დაიღუპა 3000-დან 4000-მდე ადამიანი. [3]ერთი კვირის განმავლობაში გერმანია, ბულგარეთი, უნგრეთი და იტალია შეჭრილი იყვნენ იუგოსლავიაში, ხოლო მთავრობა იძულებული გახდა, დანებებულიყო 17 აპრილს. იუგოსლავიის ნაწილებს დაპყრობილი ჰქონდათ იტალია, ბულგარეთი, უნგრეთი და გერმანია. დანარჩენ ნაწილებს მართავდა გერმანიის მიერ კონტროლირებადი ორი მარიონეტული მთავრობა, ხორვატიის დამოუკიდებელი სახელმწიფო და სერბეთის მთავრობა. პეტრემ დატოვა ქვეყანა სამეფო იუგოსლავიის მთავრობის მინისტრების შემოჭრის შემდეგ. [4] თავდაპირველად იუგოსლავიის მეფე და მისი მთავრობის მინისტრები გაემგზავრნენ საბერძნეთში, სადაც ისინი საბერძნეთის ბრიტანულ აეროდრომზე ატარებდნენ დროს. ადგილობრივებს ჯერ არ სწამდათ, რომ ის იუგოსლავიის მეფე იყო. [5] შემდეგ ისინი გაემგზავრნენ იერუსალიმში, პალესტინაში, და კაიროში - ეგვიპტეში. 1941 წლის 16 აპრილს ათენში პეტრემ გამოაქვეყნა პრეს-განცხადება, რომელშიც ნათქვამია, რომ იგი იბრძოლებდა გამარჯვებამდე, ბერძნების გაქცევამდე. 1941 წლის 4 მაისს იერუსალიმში პეტრემ დაადასტურა პრეს – განცხადება 1939 წლის 23 აგვისტოს სპორაზუმი, რომელიც იუგოსლავიამ ნახევრად ფედერაციად აქცია, როგორც ომისშემდგომი პოლიტიკური სისტემის საფუძველი. იუგოსლავიის მთავრობაში დევნილობაში ბატონობდნენ სერბი მინისტრები. ხელისუფლების გადასახლების კონსტიტუციური საფუძველი ყოველთვის საეჭვო იყო. მინისტრები მხოლოდ მეფის წინაშე არიან პასუხისმგებელნი. [6]პოლიტიკოსები თვლიდნენ, რომ 1941 წლის გადატრიალებამ გამოიწვია რევოლუცია, რომელმაც აღადგინა დემოკრატია, მაგრამ სანამ 1931 წლის კონსტიტუცია ტექნიკურად მოქმედებდა, მეფე პეტრეს ძალიან ფართო აღმასრულებელი უფლებამოსილება გააჩნდა.<gallery>

 

1941 წლის ივნისში, მეფე პეტრე ლონდონში ჩავიდა, სადაც იგი შეუერთდა ნაცისტების მიერ ოკუპირებული ევროპიდან გადასახლებულ სხვა მთავრობას. როდესაც პეტრე II და მისი მთავრობა ლონდონში ჩავიდნენ, ბრიტანული მედია ისე შეხვდა მათ, როგორც გმირებს. 1941 წლის 27 მარტს ბელგრადში მოხდა სახელმწიფო გადატრიალება, რომლის დროსაც დაარღვიეს იუგოსლავიის მეფის მიერ სამმხრივი პაქტის ხელმოწერა და რეგენტი დაამარცხეს. ეგვიპტეში იუგოსლავიის ოფიცრის ,,კორპუსი" მიდრეკილი იყო ჩხუბისკენ უმცროს ოფიცრებთან, რომლებიც მაღალჩინოსნებს ადანაშაულებდნენ 1941 წლის აპრილში იუგოსლავიის სწრაფ დამარცხებაში. 1941 წლის ოქტომბრამდე მთავრობამ საბოლოოდ შეძლო კონტაქტის დამყარება გადასახლებულ გენერალ მიხაილოვიჩთან. 1941 წლის სექტემბერში, სპეციალური ოპერაციების აღმასრულებელი (SOE) სამშვიდობო მისიით მიხაილოვიჩთან შესახვედრად იუგოსლავიაში ჩავიდა და შემდეგ გახდა ძირითადი საშუალება, რომლითაც მიხაილოვიჩი დაუკავშირდა მოკავშირეთა მხარეს.

1941 წელს საბჭოთა კავშირის გარდა, იუგოსლავია იყო ერთადერთი ადგილი ევროპაში, რომლის საშუალებითაც სრულმასშტაბიანი პარტიზანული ომი მიმდინარეობდა. ბრიტანეთში მიხაილოვიჩის პოპულარობამ ხელი შეუწყო სიმოვიჩის პოლიტიკური კარიერის დასრულებას. 1941 წლის შუა პერიოდში იუგოსლავიის მთავრობამ მოლაპარაკებები აწარმოა საბერძნეთის მთავრობასთან ომისშემდგომი კონფედერაციისთვის - ”ბალკანეთის კავშირი”, რომელიც გააერთიანებდა იუგოსლავიას, საბერძნეთსა და ბულგარეთს. 1941 წლის 31 დეკემბერს დასრულდა საბერძნეთ-იუგოსლავიის მოლაპარაკებები და 1942 წლის 15 იანვარს ლონდონში ხელი მოეწერა ხელშეკრულებას. შეთანხმება მდგომარეობდა იმაში, რომ ომის შემდეგ იუგოსლავიასა და საბერძნეთს საერთო ვალუტა უნდა ჰქონოდა; საბაჟო კავშირი და ა.შ. 1942 წელს პეტრემ II-მ დიპლომატიური ვიზიტი განახორციელა ამერიკასა და კანადაში.

შემდგომი წლები

რედაქტირება

1964 წლიდან, გარდაცვალებამდე იგი შეერთებულ შტატებში მფარველობდა იერუსალიმის ტაძარს. [7] 1963 წელს ალექსანდრამ, რომელიც მძიმე დეპრესიაში იყო, თვითმკვლელობა სცადა. [8] პეტრე შეპყრობილი იყო ალკოჰოლით, რამაც ღვიძლის ციროზი გამოიწვია. იმის გამო, რომ ჩიკაგოს რეგიონში იუგოსლავიის ემიგრანტი მოსახლეობის დიდი ნაწილი იყო, პეტრემ მოსახლეობის უმეტესობა გააძევა ჩიკაგოში, სადაც მან შეინარჩუნა კავშირები ანტიკომუნისტური სერბეთის ემიგრანტებთან, განსაკუთრებით სერბეთის ეროვნული თავდაცვის საბჭოსთან. მესამე მსოფლიო ერების მოძრაობის, ერთ-ერთი ლიდერი, იუგოსლავიის მარშალი ტიტო იყო. მოძრაობა სასარგებლო იყო ცივი ომის დროს ამერიკის საგარეო პოლიტიკისთვის.[9] 1963 წელს პეტრემ განუცხადა ჩიკაგოს ტრიბუნალს: "სახელმწიფო დეპარტამენტმა მითხრა, რომ მე ვარ სტუმარი თქვენს ქვეყანაში და ამიტომ არ უნდა განვიხილო იუგოსლავიის მიმართ ამერიკის საგარეო პოლიტიკა." თუმცა, პეტრე ხშირად ესწრებოდა სხვადასხვა სამოქალაქო ღონისძიებებს ჩიკაგოს მხარეში.[10]

მრავალი წლის განმავლობაში იგი დაავადებული იყო ღვიძლის ციროზით. სწორედ ეს დაავადება გახდა მისი გარდაცვალების მთავარი მიზეზი. გარდაიცვალა დენვერში, კოლორადოში, 1970 წლის 3 ნოემბერს, ღვიძლის უშედეგო გადანერგვის შემდეგ. დაკრძალული იქნა ლიბერტვილში მდებარე წმინდა სავას მონასტერში. იგი იყო ერთადერთი ევროპელი მონარქი, რომელიც აქამდე დაიკრძალა შეერთებულ შტატებში. [11][12]


ლიტერატურა

რედაქტირება
  • Tomasevich, Jozo (1975). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0857-9
  • Petar: A King's Heritage; The Memoirs of King Peter II of Yugoslavia; London: Cassell, 1955.
  • Crampton, Richard Eastern Europe in the Twentieth Century-and After, London: Routledge, 1997, ISBN 0-415-16423-0
  • Hockenos, Peter Homeland Calling: Exile Patriotism and the Balkan Wars, Ithaca: Cornell University Press, 2018, ISBN 1501725653
  • Pavlowitch, Stevan "Out of Context - The Yugoslav Government in London 1941-1945" pages 89-118 from The Journal of Contemporary History, Volume 16, No. 1, January 1981.
  • Pavlowitch, Stevan "Momčilo Ninčić and the European Policy of the Yugoslav Government in Exile, 1941-1943: I" pages 400-421 from The Slavonic and East European Review, Volume 62, No. 3 July 1984.

რესურსები ინტერნეტში

რედაქტირება

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ https://www.nytimes.com/1993/02/01/world/alexandra-of-yugoslavia-is-dead-queen-without-a-throne-was-71.html
  2. ↑ https://warfarehistorynetwork.com/2019/01/14/belgrade-blitz/
  3. ↑ Tomasevich, Jozo (1975). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0857-9
  4. ↑ https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/serbia/10022862/Yugoslavias-exiled-Queen-returns-home-at-long-last.html
  5. ↑ https://warfarehistorynetwork.com/2019/01/14/belgrade-blitz/
  6. ↑ https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/serbia/10022862/Yugoslavias-exiled-Queen-returns-home-at-long-last.html
  7. ↑ http://osmthu.org/chronology/
  8. ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-09-28. ციტირების თარიღი: 2020-05-18.
  9. ↑ Crampton, Richard Eastern Europe in the Twentieth Century-and After, London: Routledge, 1997, ISBN 0-415-16423-0
  10. ↑ Hockenos, Peter Homeland Calling: Exile Patriotism and the Balkan Wars, Ithaca: Cornell University Press, 2018, ISBN 1501725653
  11. ↑ http://photoblog.nbcnews.com/_news/2013/01/23/16664297-only-european-king-buried-on-us-soil-goes-back-home?lite
  12. ↑ https://web.archive.org/web/20150518100455/http://serbamericanhistoryfilm.com/king-petar-of-yugoslavia/
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/პეტრე_II_(იუგოსლავია)“-დან