თიანეთი

თიანეთი
დაბა
	თიანეთი;
	; თიანეთის საერთო ხედი
	გერბი
ქვეყანა	საქართველო
მხარე	მცხეთა-მთიანეთის მხარე
მუნიციპალიტეტი	თიანეთის მუნიციპალიტეტი
კოორდინატები	42°06′30″ ჩ. გ. 44°57′55″ ა. გ. / 42.10833° ჩ. გ. 44.96528° ა. გ.
ამჟამინდელი სტატუსი	1960
ცენტრის სიმაღლე	1100 მ
ოფიციალური ენა	ქართული ენა
მოსახლეობა	2479 კაცი (2014)
ეროვნული შემადგენლობა	ქართველები 99,6 %
სასაათო სარტყელი	UTC+4
სატელეფონო კოდი	+995 348
საფოსტო ინდექსი	2500
ოფიციალური საიტი	https://tianeti.gov.ge/
	თიანეთი ვიკისაწყობში

თიანეთი — დაბა საქართველოში, თიანეთის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრი, თემის (თიანეთი, თეთრახევა, მამადაანები, საჭურე, ჭურჭელაურები) ცენტრი.

დაბაში არის ადმინისტრაციული, განათლების და ჯანდაცვის დაწესებულებები, მცირე საწარმოები, მირზა გელოვანის მუზეუმი. თიანეთი ადგილობრივი მნიშვნელობის კურორტია, რომელსაც აქვს პროფილაქტიკური პულმონოლოგიური პროფილი. თიანეთის ჩრდილო-დასავლეთით შემორჩენილია XI ს-ის ხუროთმოძღვრული ძეგლის — ცხრაკარის სასახლის ნანგრევები.

გეოგრაფია

მდებარეობს თიანეთის ქვაბულში, მდინარე ივრის მარჯვენა სანაპიროზე, ზღვის დონიდან 1100 მეტრზე, თბილისიდან დაშორებულია 75 კილომეტრით.

თიანეთში ზომიერად ნოტიო ჰავაა. იცის ცივი ზამთარი და ხანგრძლივი გრილი ზაფხული. საშუალო წლიური ტემპერატურაა 7,5 °C, იანვრის 4,7 °C, აგვისტოს 18,5 °C, აბს. მინიმუმი -34 °C, აბს. მაქსიმუმი 36 °C. ნალექები 880 მმ წელიწადში, მაქსიმალური გაზაფხულზე, მინიმალური ზამთარში.

ისტორია

1874-1930 წლებში იყო თიანეთის მაზრის ცენტრი. დაბის სტატუსი მიენიჭა 1960 წელს. საბჭოთა პერიოდში თიანეთის სადაბო საბჭოში ასევე შედიოდა სოფლები ალოტი, ბოკონი, ევჟენტი, თეგერაანები, ლელოვანი, ჟებოტა, ჩეკურაანთგორი, ძებნიაურები, ძირხვნიანი. დაბაში მოქმედებდა ყველ-კარაქის, ასფალტის, ლიმონათის, ხე-ტყის ქარხნები, მეცხოველეობის მეურნეობა. თიანეთის დასახლება ძველი დროიდანვე წარმოადგენდა თიანეთის მხარის - „თიანეთის“ ცენტრს, რომელიც მნიშვნელოვან კონტროლს უწევდა ქართლიდან სომხეთ-ალბანეთისკენ და ჩრდილო კავკასიაში მიმავალ გზებს. მოგვიანებით თიანეთის მხარე მეზობელ ერწოს მხარესთან უფრო დიდ ტერიტორიულ ერწო-თიანეთის ერთობას ქმნიდა, რომლის ცენტრი კვლავ თიანეთი იყო. X-XI საუკუნეებში, კახეთის სამთავროს მომძლავრების ჟამს, თიანეთი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს. ამ დროს იგი კახეთის მთავართა (ქორეპირკოპოსთა) მიერ წარმოებული ექსპანსიური პოლიტიკისათვის ძალზე მოსახერხებელი სტრატეგიული პუნქტია, რის გამოც კახეთის სამთავროს პოლიტიკურ-ადმინისტრაციული ცენტრი ბოჭორმის შემდეგ დროებით თიანეთი ხდება. სტრატეგიული მნიშვნელობის გამო თიანეთი ხშირად გამხდარა მეფეთა და მთავართა დაპირისპირების მიზეზი. ასე იყო, მაგალითად, ბაგრატ III-ისა და ბაგრატ IV-ის მეფობის დროს, როდესაც ამ უკანასკნელმა აიღო თიანეთი და გადაწვა კახეთის მეფე კვირიკე III-ის (1010-1032 წლები) დიდებული სასახლე - „დარბაზი ბოდოჯისა“, რის შემდეგ კახეთის სამთავროს ცენტრი თიანეთიდან თელავში გადადის. XII-XV საუკუნეებში თიანეთი მთელ ერწო-თიანეთთან ერთად ცენტრალური სამეფო კარის ხელდებულ ტერიტორიად განიხილებოდა. საქართველოს მეფემ, ლაშა გიორგიმ თიანეთი დატოვა თავისი სატრფო სუსნა - გლეხი „დედოფალი“ ველისციხიდან. მასზე ქორწინების უფლება დიდებულებმა მეფეს არ მისცეს. იოანე ბატონიშვილის ცნობით, სუსნას ფშავში სოფელი ჰქონდა ბოძებული და როდესაც იგი გარდაიცვალა (1207 წლის 20 აგვისტო), ლაშა გიორგიმ თიანეთს მიაშურა და „ბრძანა დამარხვა მისი ნოკორნის ეკლესიასა შინა“. თამარის მეფობის დროს თიანეთი სამეფო ხელისუფლების მტკიცე საყრდენია აჯანყებულ ფხოველთა წინააღმდეგ ბრძოლებში. XV-XVI საუკუნიდან, კახეთის სამეფოს წარმოქმნის შემდეგ, თიანეთს, ერწო-თიანეთთან ერთად, კახთა მეფეები კვლავ ისაკუთრებდნენ. ამავე პერიოდში ჩამოყალიბდა თიანეთის სამოურავო, რომელიც ჩოლოყაშვილთა რეზიდენცია გახდა. გვიანდელ შუა საუკუნეებში კახეთის სამეფოს სამხრეთ ტერიტორიის დაყოფით, თიანეთი და თიანეთის სამოურავო რუსთველი ეპისკოპოსის სადროშოში შედიოდა, რომლის განწესებაში ნათქვამია: „თიანელნი, ფშავნი და ხევსურნი, ერწონი, ჟალელნი, ესე რუსთველის დროშის ქვეშ დგებოდნენო“. ასეთ დაქვემდებარებას მეფეები ერწო-თიანეთში საკმაოდ მომძლავრებულ ჩოლოყაშვილთა ინტერესების შესასღუდავადაც იყენებდნენ, რასაც სამეფო კარისათვის სასიცოცხლო მნიშვნელობა ჰქონდა. XVII საუკუნიდან თიანეთში, ისე როგორც მთლიანად ერწო-თიანეთის მხარეში, მკვიდრი მოსახლეობის შეთხელების გამო, იწყება ქართველ მთიელთა მიგრაციის პროცესი. ქართლ-კახეთის მეფის ერეკლე II-ის დროს თიანეთი ლეკ მოთარაშეთა წინააღმდეგ ბრძოლის მნიშვნელოვანი პუნქტი იყო. მეფე სწორედ თიანეთში კრებდა ხოლმე კახეთის ჯარს სხვადასხვა მიმართულებით გასალაშქრებლად. XIX საუკუნის დასაწყისში თიანეთი რუსი დამყრობლებისგან ქართველი ხალხის განმათავისუფლებელი ბრძოლის ერთ-ერთი ცენტრი გახდა. 1806 წელს და განსაკუთრებით 1812 წელს, თიანეთი აჯანყებული კახელების მტკიცე საყრდენი და ნამდვილი სამხედრო ბანაკი იყო. აქ ხდებოდა აჯანყებულთა შეკრება, მომზადება და შემდგომ გარკვეული მიმართულებით გადასროლა. 1874 წლიდან თიანეთი ამავე სახელწოდების მაზრის ადმინისტრაციული ცენტრია. მაზრა იყოფოდა 3 უბნად: თუშეთ-კახეთის, ფშავ-ხევსურეთის და ერწოსი. გაუქმდა 1930 წელს. 1980-იან წლებში თიანეთში იყო რამდენიმე ქარხანა და საწარმოო კომბინატი, 2 საშუალო სკოლა, პროფტექნიკური სასწავლებელი, მუსიკალური და სპორტული სკოლები, 4 ბიბლიოთეკა, მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი, კულტურული და დასვენების პარკი, საავადმყოფო და სხვა.

მოსახლეობა

აღწერის წელი	მოსახლეობა	კაცი	ქალი
1978	3800	--	--
1989^[4]	4179	--	--
2002^[4]	3598	--	--
2014^[1]	2479	1238	1241

ცხრაკარა

თიანეთის ჩრდილო-დასავლეთით 1 კილომეტრზე შემორჩენილია XI საუკუნის ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლის — ცხრაკარის სასახლის ნანგრევები. ორსართულიანი სასახლე აშენებული იყო ქვის თხელი ფილების სწორი რიგებით. სათავსოები ერთმანეთს უკავშირდებოდა აგურით ამოყვანილი თაღოვანი გასასვლელებით. ქვედა სართული 4-4,5 მ. სიმაღლისაა, ზედა კი უფრო მაღალი უნდა ყოფილიყო. შენობას ჰქონდა ღია აივანი, რომელიც ეზოში გადიოდა. შენობა გამორჩეულია ფეოდალური ხანის სხვა ცნობილი საერო თუ სასულიერო დანიშნულების შენობებიდან სათავსოთა რაოდენობითა და ფუნქციონალურ მოთხოვნათა სისრულით. ცხრაკარას ნანგრევები უნდა იყოს ნაშთი კახეთის მეფე კვირიკე III-ის (1010-1032) „დარბაზი ბოდოჯისა“, რომელიც ბაგრატ IV-მ გადაწვა XI საუკუნეში. 1969 წელს ჩატარებულმა არქეოლოგიურიმა ექსპედიციამ დაადასტურა, რომ ცხრაკარას სასახლე ერთფენიანი ძეგლია და აღნიშნულმა სასახლემ მცირე ხანს იარსება.