ველისციხე (გურჯაანის მუნიციპალიტეტი)

ველისციხე
სოფელი
	ველისციხე;
ქვეყანა	საქართველო
მხარე	კახეთის მხარე
მუნიციპალიტეტი	გურჯაანის მუნიციპალიტეტი
თემი	ველისციხე
კოორდინატები	41°48′33″ ჩ. გ. 45°45′15″ ა. გ. / 41.80917° ჩ. გ. 45.75417° ა. გ.
ცენტრის სიმაღლე	380 მ
ოფიციალური ენა	ქართული ენა
მოსახლეობა	4508 კაცი (2014)
ეროვნული შემადგენლობა	ქართველები 97,2 %; სომხები 1,9 %
სასაათო სარტყელი	UTC+4
სატელეფონო კოდი	+995
	ველისციხე ვიკისაწყობში

სხვა მნიშვნელობებისთვის იხილეთ ველისციხე.

ველისციხე — სოფელი საქართველოში (კახეთის მხარე), გურჯაანის მუნიციპალიტეტში (ველისციხის ადმინისტრაციული ერთეული).

მდებარეობს ალაზნის ვაკეზე, მდინარე ჭერმისხევის ნაპირას, თელავი-ბაკურციხის საავტომობილო გზაზე, ზღვის დონიდან 380 მ-ზე, გურჯაანიდან 11 9 კმ-ში. 2014 წლის აღწერის მონაცემებით სოფელში ცხოვრობს 4 508 ადამიანი.

ისტორია

ველისციხე კახეთის ერთ-ერთ უძველესი და დიდი დასახლებაა. ის არქეოლოგიურად შეუსწავლელია. ველისციხიდან ცნობილია შემთხვევით აღმოჩენილი ბრინჯაოს 2 სატევრისპირი, მასრაგახსნილი შუბისპირი, ბუნიკი, ეჟვანი, სატევრის ტარის ე. წ. დაფანჯრული ქუდი, 17 ოთხკუთხა და მრგვალგანივკვეთიანი, თავგახსნილი და თავებგადასული სამაჯური (დაცულია ს. ჯანაშიას სახელობის საქართველოს მუზეუმში).

სოფელი მდებარეობდა აღმოსავლეთისკენ მიმავალ მნიშვნელოვან მაგისტრალზე (ხორნაბუჯი-ველისციხე-ჭერემი-უჯარმა), ამასთან ველისციხე შიდა და გარე კახეთის დამაკავშირებელი უმოკლესი გზის (ველისციხე-ჭერემი-ჩაილურის) ჩამკეტი იყო ალაზნის ველზე.

ველისციხე, ისევე როგორც უძველესი დიდი მაგისტრალის სხვა პუნქტები (ჭერემი, უჯარმა, ხორნაბუჯი) ალბანეთის დასავლური ტერიტორიების ქართულთან ინტეგრაციის პროცესისათვის მნიშვნელოვან სტრატეგიულ ობიექტს წარმოადგენდა. ველისციხე საისტორიო წყაროებში პირველად მოიხსენიება V საუკუნეში. ჯუანშერის მიხედვით, სპარსთა მეფე ხოსრომ, როგორც მნიშვნელოვანი გზის ორი მთავარი პუნქტი, ჭერმის ციხესთან ერთად ველისციხეც შემუსრა. ჟამთააღმწერლის მიხედვით, ლაშა გიორგიმ „სოფელსა — ველისციხესა იხილა ქალი ლამაზი“, რომელიც წაჰგვარა ქმარს და სასახლეში მიიყვანა. მისგან ლაშას შეეძინა ვაჟი — დავითი, შემდგომში დავით ულუდ წოდებული.

ეპარქიულად ველისციხე თავდაპირველად შედიოდა ჭერემის საეპისკოპოში, ხოლო მისი მოშლის შემდეგ, 1757 წლიდან — ალავერდის ეპარქიაში. კახეთის სამეფოს წარმოქმნის შემდეგ, ველისციხის ყმა-მამულის მნიშვნელოვან ნაწილს საკუთარი მოურავების მეშვეობით, უშუალოდ კახეთის დედოფალი განაგებდა. 1797 წელს გადაწვა ხუნძახის ბატონმა ომარ-ხანმა. XVll-XVlll საუკუნეში, ველისციხეში დასავლეთ საქართველოდან ჩამოსახლების ინტენსიური პროცესი მიდიოდა. 1812 წლის კახეთის აჯანყების დროს, კახელები თავდაპირველად შილდასთან, ხოლო შემდეგ ველისციხესთან, ე. წ. ფაფრის მინდორზე შეებნენ რუს დამპყრობლებს. ველისციხესთან ბრძოლაში ქართველებმა ალექსანდრე ბატონიშვილის მეთაურობით, დიდად აზარალეს რუსები და გამარჯვება მოიპოვეს. ამ გამარჯვებამ განაპირობა სოფელ ნუკრიანთან გამართულ ბრძოლაში ისევ ქართველთა წარმატება, რასაც მოჰყვა ქიზიყიდან რუსების დროებითი გაძევება. XlX-XX საუკუნეების მიჯნაზე ველისციხეში უმოგზაურია გერმანელ მოგზაურს და მეცნიერს ედუარდ აიხველდს, რომელიც ველისციხეს იხსენიებს, როგორც დიდ სოფელს, რომელიც ადრე გამაგრებული იყო. აქ განსაკუთრებით მევენახეობა და მემინდვრეობა იყო განვითარებული. ფუნქციონირებდა წყლის წისქვილების მთელი სისტემა.

1929 წელს ველისციხეში აშენდა თეატრი. თეატრის რეჟისორი იყო ქეთევან ანდრონიკაშვილი. ის 550 მაყურებელს იტევდა.^[2]

სოფელში გავრცელებული გვარებია: მამისაშვილი, შალაშვილი, სესიაშვილი, კარდენახლიშვილი, მესხი, ბახლიშვილი და სხვ.^[3]

კულტურული მემკვიდრეობა

ველისციხის ცენტრში შემორჩენილია ადრეული შუა საუკუნეების ციხე-დარბაზისა და VI საუკუნის ღვთისმშობლის სამეკლესიიანი ბაზილიკა (გადაკეთებულია XVII და XIX საუკუნეებში). ციხე-დარბაზის სამხრეთ-დასავლეთ კუთხესთან დგას წმინდა მარიამის ეკლესია.

სოფლის მიდამოებში შემორჩენილია კვირაცხოვლის, ჩაჩაანთუბნის წმინდა ბარბარეს და მამისაანთ ეკლესიების ნანგრევები.

დემოგრაფია

აღწერის წელი	ქართველები	%	სომხები	%	ჯამში
1917^[4]	1770	39%	2664	59%	4536
1922^[5]	1821	36%	3113	62%	5050
1926^[6]	2199	37%	3559	61%	5934
1959^[7]					7273
1979^[8]	6685	93%	382	5%	7195
2002^[9]	6194	97%	191	3%	6385
2014^[10]	4382	97%	84	2%	4508