მევენახეობა

მევენახეობა — აღნიშნავს როგორც სოფლის მეურნეობის დარგს ასევე მეცნიერებას.

ყურძნის მტევნები

როგორც სოფლის მეურნეობის დარგი

მევენახეობას, როგორც სოფლის მეურნეობის დარგს, ვაზის მოვლა-მოყვანის დანიშნულება აქვს. მევენახეობის პროდუქცია გამოყენების მიხედვით იყოფა 4 საწარმოო მიმართულებით:

• სუფრის ყურძნის წარმოება;
• საქიშმიშე ყურძნის წარმოება;
• მევენახეობა სხვადასხვა ტიპის ღვინის, კონიაკისა და შამპანურის წარმოებისათვის;
• საკონსერვო ნედლეულის ბაზა ყურძნის წვენის, ბადაგის, კომპოტის, მურაბის, მარინადისა და სხვა უალკოჰოლო პროდუქტების წამოებისთვის.

მევენახეობა უძველესი დარგია. კულტურული მევენახეობის საწყისი ენეოლითურ და ბრინჯაოს ხანას მიეკუთვნება. ამიერკავკასიის, შუა და წინა აზიის მოსაზღვრე რაიონებში მევენახეობა ცნობილი იყო ძვ. წ. რამდენიმე ათასეული წლის წინათ. საქართველო მევენახეობის ერთ-ერთი უძველესი კერაა. აქ ვაზის გაშენება-მოვლის წესები ცნობილი იყო 3200-3300 წლის წინათ. ადგილობრივი მევენახეობის სიძველეზე მიუთითებს არქეოლოგიური და ეთნოგრაფიული მასალები, წერილობითი წყაროები, მდიდარი ხალხური ტერმინოლოგია და სხვა. განათხარი მასალა მოწმობს, რომ II ათასწლეული ბოლოს მევენახეობა საქართველოში უკვე საკმაოდ დაწინაურებული იყო. ამას ადასტურებს კახეთში აღმოჩენილი ვაზის ნამგლისებრი სასხლავი, რომელიც ბრინჯაოსაგან იყო დამზადებული. სოფ. ნინოწმინდის სამაროვანზე ნაპოვნი წიპწეპი, რაც რქაწითელისა და მწვანე ვაზის ჯიშის არსებობაზე მიუთითებს და სხვა.

1980-თვის მსოფლიოში ვენახების ფართობი 10,0 მლნ. ჰა აღწევდა, აქედან (ათ. ჰა-ობით): ევროპაში - 7200, აზიაში - 1300, აფრიკაში -500, ამერიკაში - 900, ავსტრალიაში - 100. მევენახეობის ძირითადი ქვეყნებია: ესპანეთი (1600 ათ, ჰა), იტალია (1400 ათ. ჰა), საფრანგეთი (1320 ათ. ჰა) და ყოფილისსრკ (1360 ათ. ჰა).

ამჟამად მსოფლიოში 4 ათასამდე ვაზის ჯიშია, მათ შორის 500-მდე - ქართული. საქართველოს ვაზის სტანდარტულ სორტიმენტში შეტანილია 41 ჯიში, აქედან 27 ტექნიკური (საღვინე) ჯიშია, 14 - სუფრისა. გადასამუშავებლად იყენებენ მთელი ფართობიდან მიღებული მოსავლის 96-97%-ს: ხოლო სასუფრედ - 3-4%-ს. საქართველოში ვაზის ჯიშებიდან უფრო გავრცელებულია რქაწითელი - 55%, ცოლიკოური - 10,2%, ჩინური - 7%, საფერავი - 4%, კახური მწვანე - 3,3%, გორული მწვანე - 2,1%. დანარჩენი ჯიშები შედარებით მცირე ფართობზეა. საქართველოში ვენახები 2 სახისაა: დაბლარი და მაღლარი.

საქართველოში ვენახის ფართობითა და ყურძნის წარმოებით პირველ ადგილზეა კახეთი, აქ გაშენებულია რესპუბლიკის ვენახების მთელი ფართობის 44% და შეისყიდება დამზადებული ყურძნის 55%. მეორე ადგილზეა იმერეთი (შესაბამისად 19-26%), მესამეზე - ქართლი (12-15%). დანარჩენი ზონების ხვედრითი წონა შედარებით მცირეა. მევენახეობის შემდგომი განვითარებისათვის საჭიროა თითოეული ზონისა და მიკროზონისათვის სტანდარტული და განსაკუთრებით უნიკალური ვაზის ჯიშების გეგმიანი გაშენება.

მევენახეობა მეტად შემოსავლიანი დარგია.

როგორც მეცნიერება

მევენახეობა, როგორც მეცნიერება (მემცენარეობის დარგი), სწავლობს ვაზის ბიოლოგიურ თვისებებს, ამ თვისებების გაუმჯობესებას და ვენახის გაშენება-მოვლის ხერხებსა და სისტემებს. იგი შედგება ზოგადი და კერძო ნაწილისაგან.

ზოგადი მევენახეობა სწავლობს ვაზის ბიოლოგიას, ეკოლოგიასა და აგროტექნიკას; კერძო მევენახეობა - აგროტექნიკის ღონისძიებათა თავისებურებას სხვადასხვა კლიმატურ-ნიადაგურ და რელიეფურ პირობებში, აგრეთვე ვაზის აღზრდას სათბურებში, ამპელოგრაფიას, სელექციას.

საქართველოში მევენახეობისა და ვაზის ჯიშთმცოდნეობის საკითხების საფუძვლიანი შესწავლა დაიწყო 1930-იანი წლებიდან. ივანე ჯავახიშვილმა ნაშრომში „საქართველოს ეკონომიური ისტორია“ (წგნ. 2, 1934), განიხილა საქართველოში გავრცელებული ვაზის აბორიგენული ჯიშები, წარმოშობა, გავრცელება და ძირითადი მაჩვენებლები, რამაც დიდი სამსახური გაუწია საქართველოში ვაზის ჯიშების აღდგენასა და შემდგომ შესწავლას. 1931 წელს აკადემიკოს სოლომონ ჩოლოყაშვილის ხელმძღვანელობით თელავში დაარსდა საკავშირო მევენახეობა-მეღვინეობის სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტი (ახლანდელი საქართველოს მებაღობის, მევენახეობის და მეღვინეობის სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტი), შემდგომში საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტის მევენახეობის კათედრის ინიციატივით დიღმის სასწავლო მეურნეობაში გაშენდა დიდი საკოლექციო ნარგაობა, სადაც თავმოყრილია 1200-მდე დასახელების ქართული და უცხოური ვაზის ჯიშები. საქართველოში მევენახეობის განვითარების საქმეში დიდი ღვაწლი მიუძღვით ლ. ჯორჯაძეს, ილია წინამძღვრიშვილს, პ. იოსელიანს, ი. გუნცაძეს, ერმილე ნაკაშიძეს და სხვებს. ვაზის ახალი ჯიშები გამოიყვანეს ნ. ჩახნაშვილმა, ვ. ქანთარიამ (თბილისური, მუსკატური რქაწითელი) და ტაბიძემ (ქართული ადრეულა, სახალხო თეთრი), მაქსიმე რამიშვილმა, რ. რამიშვილმა (ივერია, კოლხური, ვარძია, ნაცრისფერი მუსკატი და სხვა) და სხვებმა. მევენახეობაში ახალგაზრდა სპეციალისტებს ამზადებს საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტი,სადაც ამავე დროს გაშლილია სამეცნიერო-კვლევითი მუშაობა. სამეცნიერო-კვლევით დაწესებულებები და მევენახეობის კათედრები აქვეყნებენ შრომებს, სახელმძღვანელოებს, ბროშურებს, აგროწესებს, სამეცნიერო სტატიებს, რეკომენდაციებს.

გამოდიოდა ჟურნალი „Виноделие и виноградство СССР“ (1939-დან). საქართველოში მევენახეობის საკითხები შუქდებოდა ჟურნალში „საქართველოს სოფლის მეურნეობა“ (1921-დან). არსებობდა ვაზისა და ღვინის საერთაშორისო ბიურო (1924-დან), რომელიც აერთიანებდა 28 ქვეყანას, ეწყობოდა საერთაშორისო კონგრესები (1962 წლის სექტემბერში ჩატარდა თბილისში).

ლიტერატურა

• რამიშვილი მ., ამპელოგრაფია, თბ., 1970;
• ქანთარია ვ., რამიშვილი მ., მევენახეობა, გამოც, მე-4, თბ., 1965;
• Негруль А. М., Виноградство, с основами ампелографии и селекции, 3 исд., М., 1959;

• მენაღარაშვილი ა., დარჩიაშვილი რ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 6, თბ., 1983. — გვ. 545.