ერმილე ნაკაშიძე

ერმილე ნაკაშიძე (დ. 8 ივლისი, 1859, მაკვანეთი — გ. 7 მაისი, 1937, თბილისი) — ქართველი აგრონომი, მეღვინე, მეჩაიე, მეჩაიეობის დარგის ერთ-ერთი ფუძემდებელი საქართველოში.

ერმილე ნაკაშიძე
დაბადების თარიღი	8 ივლისი, 1859 მაკვანეთი,  რუსეთის იმპერია
გარდაცვალების თარიღი	7 მაისი, 1937, თბილისი,  საქართველოს სსრ
დაკრძალულია	ვაკის სასაფლაო, თბილისი
ეროვნება	ქართველი
ალმა-მატერი	ნოვოალექსანდრიის სასოფლო–სამეურნეო და სატყეო ინსტიტუტი
პროფესია	აგრონომი
მეუღლე(ები)	ივლიტა ასათიანი
შვილ(ებ)ი	ლევან ნაკაშიძე
მშობლები	მამა: კაცია ნაკაშიძე დედა: მაკა ერისთავი
ნათესავები	ელენე ნაკაშიძე (შვილი) ექვთიმე თაყაიშვილი (მამიდაშვილი)

ბიოგრაფია

განათლება

ისტორიული ცნობების თანახმად, ნაკაშიძეების წარჩინებული თავადური გვარიდან მაკვანეთში მხოლოდ ერმილე და ბეჟან ნაკაშიძეები ცხოვრობდნენ. მისი დედა, მაკა, რაჭის ერისთავის, გრიგოლის, ასული იყო. მამა, კაცია ნაკაშიძე, გარდაიცვალა 30 წლის ასაკში, როცა ერმილე 2 წლის იყო. ერმილე ნაკაშიძემ პირველადი განათლება სოფელ ლიხაურის დაწყებით სკოლაში მიიღო, შემდეგ ოზურგეთის საქალაქო სასწავლებელში გადავიდა. აგრონომიის მიმართ ინტერესი ნაკაშიძემ ჯერ კიდევ ოზურგეთში, სკოლაში სწავლისას გამოიჩინა. მან სახლში მოაწყო პატარა სანერგე, სადაც თხილის, ვაშლი,ს თუთისა და კაკლის ნერგებს ამყნიდა და ახალი ჯიშები გამოჰყავდა. მან გამოიყვანა კაკლის გაუმჯობესებული ჯიში, რომელიც ძვირფას სამერქნე მასალას იძლეოდა. 1879 წლიდან ნაკაშიძემ სწავლა ქუთაისის კლასიკურ გიმნაზიაში IV კლასის მოსწავლედ გააგრძელა. გიმნაზიაში მასთან ერთად, მისი მკვიდრი მამიდაშვილი, ექვთიმე თაყაიშვილი და ნიკო მარი სწავლობდნენ. 1883 წელს ნაკაშიძემ დაასრულა გიმნაზია, მაგრამ უსახსრობის გამო ვერ ახერხებდა უმაღლესი განათლების მიღებას მანამ, სანამ ქუთაისის სათავადაზნაურო ბანკმა 5 სტიპენდია არ დანიშნ იმ პირთათვის, ვინც უმაღლეს სასოფლო-სამეურნეო სასწავლებელში წავიდოდა სასწავლებლად. ერთი სტიპენდია ნაკაშიძემ მიიღო და სწავლა პოლონეთში, ნოვოალექსანდრიის (ამჟამინდელი სახელი Puławy) სასოფლო–სამეურნეო და სატყეო ინსტიტუტში გააგრძელა. ის სასწავლებელში ერთადერთი სტუდენტი იყო ამიერკავკასიიდან.

საფილოქსერო დასი

სწავლის დასრულების შემდეგ, 1886 წელს, ნაკაშიძე დაბრუნდა სამშობლოში და აქტიურად ჩაება საზოგადოებრივ და სამეურნეო ცხოვრებაში. დაბრუნებისთანავე, 1887 წლიდან, ნაკაშიძე ჩაერთო ილია წინამძღვრიშვილის მიერ დაფუძნებული ქართული სამეურნეო სკოლის მუშაობაში. იგი დაინიშნა სასწავლებლის მმართველად. 1892 წელს, წარმატებული შრომის შემდეგ ნაკაშიძემ სასწავლებელი დატოვა და დაიკავა აგრონომ-ინსპექტორის თანამდებობა „ფილოქსერასთან მებრძოლ კავკასიის კომიტეტში“, რომელიც სახელმწიფოს მიერ დაარსებული დაწესებულება იყო და მიზნად ადგილობრივი მევენახეობის გადარჩენას ისახავდა.

ნაკაშიძემ მოიარა საქართველოს მევენახეობის თითქმის ყველა რეგიონი, რათა ადგილზე შეემოწმებინა ფილოქსერითა და სხვა დაავადებებით დაზიანებული ვენახების მდგომარეობა და დახმარება გაეწია მოსახლეობისათვის მათ წინააღმდეგ საბრძოლველად. 1892 წლის ივნისში ერმილე ნაკაშიძემ მოიარა იმერეთის მრავალი სოფელი, სადაც ის აკვირდებოდა გავრცელებულ სოკოვან დაავადებებს. პრაქტიკული დახმარება გაუწია მოსახლეობას ვენახების წამლობასთან დაკავშირებით. ის მუშაობდა შემდეგ სოფლებში: ჯოკოეთი, კაცხი, ნავარზეთი, რგანი, ბუნიკაური, სარქველთუბანი, ზადარგანი, ტაბაკრება, დარკვეთი, კრონისი, მღვიმე, ხოლიპირი და წირქვალი. ნაკაშიძემ შეამოწმა აგრეთვე კახეთის რაიონებისა და ზაქათალის ოლქის მევენახეობის მდგომარეობა. იგი დამხმარე პერსონალთან ეწეოდა პროპაგანდას ამ რაიონებში ვაზის წამლობის ახალი წესების დასანერგად. პრაქტიკულად ეხმარებოდა მის მფლობელებს ვენახის მოვლასა და შეწამვლაში, აგრეთვე, ღვინის ტექნოლოგიის გაუმჯობესებაში. ნაკაშიძის იმდროინდელი მოხსენების მიხედვით, სოკოვანი დაავადებებით მეტად დაზიანებული ვენახები იყო ალაზნის გაღმა მხარეში, რასაც ხსნიდა ვაზის შესაწამლი მასალებისა და საწყობების უქონლობით. მხარეში ერთადერთი საწყობი ყვარელში მდებარეობდა და ვერ აკმაყოფილებდა ვენახის მფლობელთა დიდ მოთხოვნილებებს.

ნაკაშიძის ძალისხმევამ, გაეუმჯობესებინა დაღუპვის პირას მდგარი კახეთის მევენახეობა, შედეგი გამოიღო – არსებული ვითარება თანდათან უმჯობესდებოდა. მევენახეობისა და მეღვინეობის საკითხებზე მუშაობის შედეგად ნაკაშიძემ 1896 წელს კრებულში „Сборник сведений по виноградарству и виноделии на Кавказе“ გამოსცა ორი ნაშრომი: „Виноградарство в Имеретии“ (Вып. Ш) და „Очерк виноградарства и виноделия Гурии и Мингрелии“ (Вып. IV). ნაკაშიძე „საფილოქსერო დასის“ საქმიანობას ძირითადი დანიშნულების გარდა, იყენებდა პოლიტიკური მიზნითაც, კერძოდ რეგიონებში გლეხთა შორის პოლიტიკური განათლებისა და პროპაგანდის მიზნით. „საფილოქსერო დასში“ ის 1896 წლამდე მუშაობდა, თუმცა შემდგომაც არაოფიციალურად განაგრძობდა მევენახეობის ხელშეწყობას.

მოღვაწეობა გურიაში

ერმილე ნაკაშიძის მეუღლე ივლიტა (იტა) ასათიანი იყო პედაგოგი, პუბლიცისტი, წერა–კითხვის გამვრცელებელი საზოგადოების წევრი. მან მეუღლესთან ერთად საკუთარ მამულში ოთხკლასიანი სკოლა დააარსა, სადაც ცოლ–ქმარი ერთად ასწავლიდნენ. მათი ოჯახი განათლებისა და კულტურის ერთ-ერთი კერა იყო გურიაში. ერმილე ნაკაშიძეს და მის მეუღლეს 5 შვილი – ერთი ვაჟი და ოთხი ქალიშვილი – ჰყავდათ. მათ შორის ელენე ნაკაშიძე — მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი. შემდგომში 1890-იან წლებში ნაკაშიძემ პრესის მეშვეობით გამოაქვეყნა იდეა სამეურნეო კოლონიების მოწყობისა. მისი ხედვით სამეურნეო განათლების მქონე პირებს სოფლად უნდა მოეწყოთ სანიმუშო მეურნეობები, კოოპერატივები. იდეას დიდი მხარდაჭერა არ ჰქონია. ამიტომ ნაკაშიძემ თავად დააარსა ასეთი კოლონია მშობლიურ სოფელ მაკვანეთში და ბაზად საკუთარი მამული აქცია. 900 კვადრატული საჟენი მიწა მან აჩუქა სოფლის სკოლას საცდელი ნაკვეთების მოსაწყობად, გადასცა მას ლიტერატურა და გამოიწერა პრესა. მისი მეუღლის ხელმძღვანელობით კი ტარდებოდა კურსები სოფლად მცხოვრები ბავშვებისთვის. მეურნეობაში ნაკაშიძემ სხვადასხვა ჯიშის ხეხილი და ვაზი გააშენა, გამოჰყო ნაკვეთი ექსპერიმენტებისთვის, პარალელურად თანამშრომლობდა სხვადასხვა სამეურნეო გამოცემებთან. მან პირველმა აღძრა საკითხი, გახსნილიყო ოზურგეთში სასოფლო-სამეურნეო სასწავლებელი. ამისთვის პროექტი და სასწავლო პროგრამაც შეიმუშავა. მისი პროექტის მიხედვით სასწავლებელში მეაბრეშუმეობა, მეფუტკრეობა, მებაღეობა, მევენახეობა-მეღვინეობა, მესაქონლეობა და მემინდვრეობა უნდა ესწავლებინათ.

1896-1905 წლებში ნაკაშიძე მუშაობდა მიწათმოქმედების დეპარტამენტში აგრონომ-ინსპექტორად. ამ პერიოდში ნაკაშიძე ხელმძღვანელობდა გურია–სამეგრელოსა და აფხაზეთში ჩაისა და თხილის კულტურის ფართოდ გავრცელებას. 1905 წლის აგვისტოში აირჩიეს ოზურგეთის სამაზრო ერობის წევრად.

ნაკაშიძე 1905-1911 წლებში ხელმძღვანელობდა ოზურგეთის ჩაის საცდელ პლანტაციას. მან მოსახლეობას შეასწავლა შინამრეწველური წესით ჩაის ფოთლის გადამუშავება. ნაკაშიძემ სოფელ მაკვანეთში მდებარე თავის მამულში, ჩაის პლანტაცია გააშენა, სადაც კუსტარული მეთოდით ამუშავებდა ჩაის ფოთოლს და უშვებდა პროდუქციას. ნაკაშიძემ საკუთარ პროდუქტს საკუთარი და მისივე მეუღლის, იტას სახელების მიხედვით „ერმილიტა“ დაარქვა. ნაკაშიძე დაინტერესებულ მეურნეებს პრესის საშუალებით აწვდიდა რჩევებს ჩაის ბუჩქის მოვლასთან დაკავშირებით, ურჩევდა მათ, რაციონალურად გამოეყენებინათ ფართობი. ნაკაშიძის თაოსნობით მოსახლეობამ სხვა კულტურებთან ერთად, ხელი მოჰკიდა ლიმონის, ფორთოხლის, მანდარინისა და სხვა სუბტროპიკული მცენარეების გაშენებას.

1906 წლის იანვარში იფარებდა პოლკოვნიკ კონსტანტინე კრილოვის სადამსჯელო ექსპედიციის გამო გახიზნული ხალხი და საკვებით და თავშესაფრით უზრუნველყოფდა მათ.

1909 წელს იყო მივლენილი ოსმალეთის იმპერიაში, კერძოდ ლაზეთში იქაური თხილის, ჩაისა და თამბაქოს, ასევე სხვა სუბტროპიკული კულტურების მეურნეობების შესასწავლად, რის შემდეგაც მან თხილის საუკეთესო ჯიშები საქართველოში ჩამოიტანა. ამ მოგზაურობის ამსახველ ამბებს მან ვრცელი სტატიები მიუძღვნა. 1911 წლისმოხსენებაში მისი ყურადღება დაფნამაც მიიპყრო. მისი თქმით დაფნის ფოთოლს ერთ საუკუნეზე მეტი იყო, რაც სამეგრელოში აგროვებდნენ და ზღვით რუსეთში გაჰქონდათ. როგორც ოზურგეთის თამბაქოს საცდელი პლანტაციის გამგე, მონაწილეობდა თამბაქოს გაშენებისა და მოვლა-მოყვანის საქმეში.

1911 წელს მისი ხელმშღვანელობით დაარსდა „გურიის მებაღეთა საკრედიტო ამხანაგობა“, რომელსაც ორი წლის თავზე უკვე 393 წევრი ჰყავდა. ამხანაგობის მიზანი იყო სამეურნეო დარგების წახალისება, ტექნოლოგიური განათლების გავრცელება. 1914 წელს ერმილე ნაკაშიძის ხელმძღვანელობით, ზვანში, თამბაქოს საცდელ პლანტაციაში, გურიაში პირველი, სრულყოფილი ჩაის გადამამუშავებელი ფაბრიკა აშენდა. ნაკაშიძის სანიმუშო მეურნეობა მძიმედ დაზარალდა 1918 წლის გაზაფხულზე ოსმალეთის იმპერიის ჯარების მიერ ბათუმის ოლქისა და ოზურგეთის მაზრის დაკავების შემდეგ. ოსმალეთის ჯარები ქართულმა ძალებმა შეაჩერეს, თუმცა ოსმალებმა მოახერხეს ქალაქ ოზურგეთისა და მიმდებარე სოფლების დაკავება რამდენიმე თვით და მათი განადგურება. ამას შეეწირა ნაკაშიძის სახლი და მეურნეობა. მან მეურნეობის აღდგენა ვეღარ შეძლო და საცხოვრებლად თბილისში გადავიდა.

მოღვაწეობა თბილისში

პირველი რესპუბლიკის პერიოდში, 1921 წლამდე, ნაკაშიძე მიწათმოქმედების სამინიტროს სპეციალისტად მიიწვიეს. იგი იყო ჯერ სახალხო მამულების სპეციალისტი, შემდგომ მებაღე-მევენახეობის, სუბტროპიკული და სამკურნალო მცენარეთა განყოფილებების ინსპექტორი და განაგებდა დასავლეთ საქართველოში სუბტროპიკულ და სამკურნალო მცენარეთა კულტურების მიმართულებას. ამავე დროს ხელმძღვანელობდა აღნიშნული დარგების სანერგეებს,

1921 წლიდან, საქართველოს საბჭოთა ოკუპაციის შემდეგ ნაკაშიძე მუშაობდა მიწათმოქმედების სახალხო კომისარიატში და კვლავ ცდილობდა ჩაისა და ციტრუსების გაშენების კამპანიის გაგრძელებას. მისი ძალისხმევით გაიხსნა სასოფლო-სამეურნეო სასწავლებლები აკეთსა და გორაბერეჟოულში. მონაწილეობდა ნოსირსა და მშობლიურ მაკვანეთში ჩაის მეურნეობების გაშენებაში, ზედამხედველობას უწევდა ჩაქვის, სალიბაურისა და ზედუბნის სახალხო სუბტროპიკულ მეურნეობებს. 1925 წელს ის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის აგრონომიულმა ფაკულტეტმა ლექტორად მიიწვია, მაგრამ ასაკში შესულმა ნაკაშიძემ საუნივერსიტეტო საქმიანობა ვერ შეძლო. 1919 წელს რეპრესიებისას მას პენსია ჩამოართვეს, მაგრამ ძველი ნაცნობი ბოლშევიკების წყალობით, ისევ დაუბრუნეს.

პენსიაში გასვლის შემდეგ ნაკაშიძე აქტიურად აგრძელებდა მუშაობას საგამომცემლო მიმართულებით. აქვეყნებდა წერილებს სოფლის მეურნეობის აქტუალურ საკითხებზე, გამოსცა წიგნები და ბროშურები: „პამიდორის შენახვა საზამთროდ“, „ნიადაგი შემოდგომაზე უნდა დაიბაროს” და სხვა. 1928 წელს გამოვიდა ნაკაშიძის წიგნი „ჩაის ბუჩქი, მისი გაშენება და ჩაის დამუშავება“. მევენახეობა – მეღვინეობას ის ისევ დაუბრუნდა 1929 წელს და გამოაქვეყნა წიგნი „მევენახეობა–მეღვინეობა გურია-სამეგრელოში, აჭარაში და აფხაზეთში.“ 1930 წელს ნაკაშიძემ გამოსცა წიგნი „ზეთისხილის ხე, მისი გაშენება და მოვლა“, რომელშიც დაახასიათა ეს მცენარე, აღწერა მისი ბიო-ეკოლოგიური თვისებები, ჯიშები, მოთხოვნილებები ნიადაგისა და ჰავისადმი, გამრავლების ხერხები და სხვა. ი. ქურდიანთან ერთად ნაკაშიძემ 1932 წელს გამოსცა ორტომიანი სახელმძღვანელო – „ტექნიკური კულტურები”, რომელიც აქტიურად გამოიყენებოდა სოფლის მეურნეობის მუშაკებისა და სტუდენტების მიერ. ნაკაშიძის ავტორობით 1934 წელს გამოიცა წიგნი „ნარინჯოვნები“, რომელშიც ყოველმხრივაა დახასიათებული მანდარინი, ფორთოხალი, ლიმონი, ნარინჯი, ლაიმი, სამყურა ლიმონი და სხვა.

1937 წლის რეპრესიებისას დააპატიმრეს მისი ვაჟი ლევანი, რომელსაც ფიზიკოსის განათლება საზღვარგარეთ, გერმანიაში, ჰქონდა მიღებული. შვილის ტრაგედია ნაკაშიძემ ვერ გადაიტანა და იმავე წელსვე გარდაიცვალა. დაკრძალულია თბილისში, ვაკის სასაფლაოზე.

ბიბლიოგრაფია

• 1895. აბუსალათინი (ზეთის მცენარე) და მისი მოშენება, ქუთაისი. „მეურნის“ რედ. გამოცემა. 24 გვ.
• 1927. თხილი, მისი გაშენება და მოვლა. ტფილისი. გამომცემლობა „სახელგამი“, 39 გვ.
• 1927. სიმინდის ჩრჩილი. ტფილისი. გამომცემლობა „სახელგამი“. 16 გვ.
• 1928. ჩაის ბუჩქი, მისი გაშენება და ჩაის დამუშავება. ტფილისი. გამომცემლობა „სახელგამი“. 72გვ. ილ.
• 1929. მევენახეობა-მეღვინეობა გურია-სამეგრელოში, აჭარაში და აფხაზეთში. გამომცემლობა „სახელგამი“. ტფილისი. 60 გვ.
• 1930. აბუსალათინი და მისი მოყვანა. გამომცემლობა „სახელგამი“. ტფილისი. 27გვ.
• 1930. ზეთის ხილის ხე, მისი გაშენება და მოვლა. გამოცემლობა „სახელგამი“. ტფილისი. 19 გვ.
• 1930. მანდარინის გაშენება და მოვლა. ტფილისი. გამომცემლობა „სახელგამი“. 42გვ.
• 1931. ლუფა ანუ მცენარის ღრუბელი. ტფილისი. გამომცემლობა „სახელგამი“. 30გვ.
• 1931. ნაგავიც სიმდიდრეა. ტფილისი. გამომცემლობა „სახელგამი“. 16 გვ.
• 1931. რამი ანუ ჩინური ჭინჭარი. ტფილისი. გამომცემლობა „სახელგამი“. 39გვ.
• 1931. საქონლის საკვების დამჟავება ანუ დასილოსება. ტფილისი. გამომცემლობა „სახელგამი“. 41გვ.
• 1932. ბეღლის მავნებლები და მათთან ბრძოლა. ტფილისი. გამომცემლობა „სახელგამი“. 3გვ. ილ.
• 1932. ტეხნიკური კულტურები. ნაწილი 1. ზეთოვანი მცენარეები (სოია, არახისი, მზესუმზირა, აბუსალათინი). 112 გვ. ტეხნიკური კულტურები. ნაწილი 2. ბოჭკოვანი მცენარეები. 91 გვ. ტფილისი. გამომცემლობა „სახელგამი“.
• 1934. ნარინჯოვანნი. ტფილისი. გამომცემლობა „სახელგამი“. 93 გვ. ილ

ლიტერატურა

• თოდუა, გ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 7, თბ., 1984. — გვ. 302.
• ხვადაგიანი, ი., „ერმილე ნაკაშიძე — გურიის მებაღეთა საკრედიტო და სასოფლო სამეურნეო ამხანაგობა“ // „ინიციატივა ცვლილებებისთვის“, ტ. II, თბილისი, 2016. — გვ. 106-116, ISBN 978-9941-0-8802-5.
• კალანდაძე, ბ. „ქართული ღვინისა და ალკოჰოლური სასმელების მატიანე“ გვ. 220 — „პეტიტი“, თბილისი, 2008
• სარიშვილი, ი. „სოფლის მეურნეობის ქართველი მოღვაწეები“ გვ. 79 — თბილისი, 1965

რესურსები ინტერნეტში

• ერმილე ნაკაშიძე — ბიოგრაფიული ლექსიკონი
• ერმილე ნაკაშიძე, მევენახეობა-მეღვინეობა გურია-სამეგრელოში, აჭარაში და აფხაზეთში