თურქული ტოპონიმები სომხეთში
თურქული ტოპონიმების გადარქმევა სომხეთში — პროცესი, რომელიც მიზნად ისახავდა, თურქული ტოპონიმის მქონე დასახლებების სახელწოდების გადარქმევას, წარმოებული სომხეთის სსრ-ს და სომხეთის მთავრობების მიერ, XX-XXI საუკუნეებში. ეს პროცესი დაიწყო 1924 წელს, რომელიც მჭიდროდ დაკავშირებული იყო შიდა პოლიტიკურ პროცესებთან, როგორიცაა სომხების რეპატრიაცია (დაბრუნება) სახზღვარგარეთიდან სსრკ-ში და აზერბაიჯანელების გადასახლება სომხეთიდან მტკვარ-არაქსის დაბლობზე.[1]
ტოპონიმები, დიდი რაოდენობით შეცვალეს 1935 წელს, ომის შემდგომ პერიოდში, 1967-1968 წლებში და 1988 წელს, როდესაც დიდი რაოდენობით აზერბაიჯანელი მოსახლეობა გააძევეს სომხეთიდან.[2][3]
ტოპონიმის შეცვლის რამდენიმე მეთოდი არსებობდა: ტოპონიმის თარგმნა, დასახელების ნახევრის თარგმნა ან ჰიბრიდული გადათარგმნა, ლინგვისტური გადაკეთება, ტოპონიმის სრული შეცვლა.[1]
თურქული ტოპონიმების გაჩენა სომხეთში რედაქტირება
სომხები — თანამედროვე სომხეთის ძირძველი მოსახლეობის შთამომავლებია, ხოლო არაქსის ველი — სომხეთის სახელმწიფოს ისტორიული ცენტრია. ზუსტად იქ იყო დიდი სომხეთის დედაქალაქები, ხოლო შუა საუკუნეებში, ასევე ბაგრატიდების სომხეთის დედაქალაქებიც — ერვანდაშატი, არმავირი, არტაშატი, ვაღარშაპატი (ასევე, სომხების სასულიერო ცენტრი 303-484 წლებში, და ისევ 1441 წლიდან), დვინი (ასევე სომხების სასულიერო ცენტრი 484-931 წლებში) და ანისი. ყველა ეს ქალაქი, უძველესი სომხური კულტურის განვითარების, ძირითადი ცენტრებია.
XI საუკუნიდან დაწყებული, სომხეთის ტერიტორიაზე შემოიჭრნენ თურქი-სელჩუკები — თანამედროვე მცირე აზიელი, კავკასიელი და ბალკანელი თურქების წინაპრები. სომხეთის დაპყრობა, 1064 წელს დაიწყო და 1071 წელს, მანასკერტის ბრძოლაში სელჩუკების გამარჯვებით დასრულდა.[4] სელჩუკთა შეჭრა, სომხური ეთნიკური ჯგუფისთვის დიდი უბედურების ტოლფასი იყო, რაც გამოიწვია სომხების დიდი ნაწილის ემიგრაცია.[4] ამ მომენტიდან, სომხეთის მთიანეთზე, რომელიც მოიცავს კავკასიის ნაწილს,[5] დაიწყო სომხების და ქურთების გაძევების მრავალსაუკუნოვანი პროცესი. სომხეთში თურქების შემოსევის ახალი ტალღა დაკავშირებული იყო მონღოლების შემოსევასთან, ხოლო შემდეგ თემურლენგის შემოსევასთან. ამავე დროს, სომხურ მიწებს ადგილობრივი მოსახლეობისგან ართმევდნენ და ჩამოსულ მომთაბარე მოსახლეობას აძლევდნენ.[6][7] თუმცა, ჯერ მონღოლების შემოჭრის პოქაში, მარკო პოლო აღნიშნავდა, რომ სომხური მოსახლეობა სჭარბობს მთელ სომხეთის ისტორიულ ტერიტორიაზე, სივასიდან მუღანამდე.[8]
1603 წელს, აბას I-ის ორგანიზებით, აღმოსავლეთ სომხეთიდან სპარსეთის სიღრმეში, სომხების მასობრივი გადასახლება დაიწყო. გადასახლების დროს, გაანადგურეს დიდი სომხური ქალაქი ჯუგა (ახლანდელი ჯულფა, ნახიჩევანში), რომელიც აბრეშუმით ვაჭრობის მსოფლიო ცენტრი იყო. შემდგომ, ქალაქის გადასახლებული მკვიდრნი, ისპაანის სომხური გარეუბანი დააარსეს — „ახალი ჯუგა“.[9][10] ზუსტად ამ მოვლენამ გამოიწვია სომხური მოსახლეობის მკვეთრი შემცირება აღმოსავლეთ სომხეთში.[4]
მუდმივი დამანგრეველი ომები სპარსეთსა და ოსმალეთის იმპერიებს შორის, ასევე მათმა „გადამწვარი მიწის“ პოლიტიკამ, გამოიწვია სომხეთის მოსახლეობის მკვეთრი შემცირება. სანამ მოიწევდა ოსმალეთის ჯარი, სპარსელებმა გადაასახლეს ასობით ათასი ადამიანი, შედეგად ამ ტერიტორიაზე ჩასახლდა თურქული ტომები. არსენი საფაროვის თქმით, თუ ტერიტორიის გადაცემა ხდება ადგილობრივი მოსახლეობის მოსპობით, მაშინ სრულიად იცვლება რეგიონის „კულტურული ლანდშაფტი“ და ტოპონიმები. ამ მოსაზრებას ემხრობა რუსი მკვლევარი ივან შოპენიც, რომელიც იმაზე მიუთითებს, რომ ჩამოსული თურქი მომთაბარე ტომები როდესაც ვერ ადგენდნენ დასახლების ძველ სახელწოდებას, მაშინ ისინი ახალ სახელს აძლევდნენ დასახლებას. სომხური მოსახლეობის ფართომასშტაბიანი გადასახლებით და ამ ტერიტორიაზე თურქულენოვანი მომთაბარე ტომების ჩასახლებით, რადიკალურად შეიცვალა რეგიონის ეთნიკური შემადგენლობა და მისი კულტურული ლანდშაფტი. დასახლებების ძველი სომხური ტოპონიმიკა ნაწილობრივ დარჩა, მაგრამ ადაპტირებული ან მთლიანად შეცვლილი თურქულზე.[11]
ტოპონიმების გაჩენის აზერბაიჯანული ვერსია რედაქტირება
მსოფლიო საისტორიო მეცნიერების აზრით, თურქები კავკასიაში ჩვენს წელთაღრიცხვამდე არ გამოჩენილან. 630 წლის აპრილში, დასავლეთ თურქულმა სახაკანომ თავს დაესხა სომხეთს,[12] ხოლო VII-VIII საუკუნეებში, თანამედროვე სომხეთის ტერიტორიასა და აღმოსავლეთ თურქეთის მცირე ნაწილში, რამდენიმეჯერ შეიჭრა ხაზართა სახაკანოს ჯარი, მაგრამ მნიშვნელოვანი რაოდენობით თურქები აქ XI საუკუნემდე არ დასახლდნენ. თურქები, პირველად მასობრივად დასახლდნენ თანამედროვე სომხეთის ტერიტორიაზე XI საუკუნეში, სელჩუკების შეჭრით, როდესაც ჩამოსული თურქი მომთაბარე ტომებმა შეცვალეს რეგიონის ეთნიკური სურათი, რაც შეამცირა სომხური და ქურთული მოსახლეობა.[13] ეს სათავე ჩაუყარა XI-XIII საუკუნეებში, აზერბაიჯანელი მოსახლეობის ფორმირებას, რომელიც XV საუკუნეში დასრულდა.[13]
აზერბაიჯანული თვალსაზრისით, რომელიც მარტო აზერბაიჯანში არსებობს, თურქები რეგიონის ყველაზე ძველი მოსახლეობაა და შესაბამისად, თურქული ტოპონიმები სომხეთის ტერიტორიაზე, ჯერ ურარტუს (ძვ. წ. IX-VI საუკუნეებში) დროიდან გაჩნდა. საბირ ასადოვის თქმით, თვითონ სიტყვა ურარტუს თურქული ფესვი აქვს, სადაც „ურ/ური“ — „გორას“, ხოლო „ართ“ „პლატოს, მთას“ ნიშნავს. იგი ასევე აცხადებს, რომ არარატის ვაკის და სევანის ტბის რეგიონის რიგი ადგილების დასახელება, რომელიც ასახულია ურარტუს წარწერებში, თურქული (აზერბაიჯანული) წარმოშობისაა. მისი აზრით, თურქულიდან „არ“ - „წითელი“ წარმოიშვა სომხეთის სახელი. დიდი სომხეთის დედაქალაქის, არტაშატის სახელიც, ასევე თურქულიდან გაჩნდა, სადაც „არტ“ აქვს „ფერდობი, ქედი, ზურგი, მთა“ მნიშვნელობა და „შატ“ — „კლდოვანი ბორცვი, შესართავი, მთის ამაღლება, მდინარის განშტოების ადგილი“. ასევე სახელწოდება „დვინი“, მისი განცხადებით, გამომდინარეობს თურქული „დაბან“-იდან, რაც „გორას, უღელტეხილს“ ნიშნავს. ასადოვის თქმით: „სომხეთის ყველა ისტორიული ძეგლი და მისი ტოპონიმები, ამტკიცებს, რომ ათასობით წლის განმავლობაში, აზერბაიჯანელები ამ ტერიტორიის ძირითადი მოსახლეობა იყო“.[14] ასადოვის მოსაზრებით, „აზერბაიჯანული ტოპონიმების“ ჩანაცვლება „სომხური ტოპონიმებით“, ცალსახად „ტოპონიმების გენოციდია“, რომლის შემდეგ მოხდა აზერბაიჯანელი ხალხის გენოციდი.
გ. გაებულაევიც ასევე მიიჩნევს, რომ ტოპონიმები აღნიშნული პტოლემეს მიერ, V საუკუნის ქართულ წყაროებში მოცემული ტოპონიმები, ეთნონიმები და ტოპონიმები, მოცემული VII საუკუნის სომხურ გეოგრაფიაში და ასე შემდეგ, მიუთითების იმაზე, რომ ეს ტოპონიმები სამხრეთ კავკასიაში თურქული წარმოშობისაა, რომელიც გაჩნდა სკვითების და საკების ტომის შეღწევასთან ერთად, სადაც იგი ამ ტომებს თურქულენოვანს უწოდებს,[15] მიუხედავად იმისა, რომ მსოფლიოს მეცნიერებაში ისინი ცალსახად ირანულენოვანად ითვლებიან. ასე, გეიდულაევი მიიჩნევს თურქულ ტოპონიმებად: „უძველეს თურქულ ეთნო-ტოპონიმებს: ალბანი (I-II ს.), ბალასაქანი (III ს.), ქემაჰია (II ს.), კანგარი (V ს.), ჩოლი (V ს.), ხუნანი (V ს.), გარგარი (V ს.), შაქე (VII ს.), ტერტერი (VII ს.), განჯა (VIII ს.), სადაც ასახულია თურქულენოვანი ტომების სახელები: ალბანი, საქი, კამაკი, კანგარი, ჩოლი, ჰუნი, გარგარი, პეჩენეგი, ტერტერი, კანდჟეკი“. თუმცა, თანამედროვე მეცნიერება, კავკასიელ ალბანელებს ცალსახად განიხილავენ კავკასიურენოვან ტომებად, ლეკების ნათესავად.
ტოპონიმების გადარქმევა XX საუკუნეში რედაქტირება
XVII საუკუნიდან საუკუნის დასაწყისამდე, აღმოსავლეთ სომხეთის მოსახლეობის უმრავლესობას მუსლიმები წარმოადგენდნენ — აზერბაიჯანელები და ქურთები, ხოლო XIX საუკუნის ბოლოს მათ უმრავლესობას აზერბაიჯანელები წარმოადგენდნენ.[16] ჯაფარ გიასი და იბრაჰიმ ბოზიელი თავის წიგნში „Armenian acts of cultural terrorism“ (კულტურული ტერორიზმის სომხური აქტები), აღნიშნავს, რომ XX საუკუნის დასაწყისში, სომხეთის ტერიტორიაზე არსებული 2310 გეოგრაფიული დასახელებიდან 2000 თურქული წარმოშობისაა, რომელიც კორკოდიანის წიგნშიც, „საბჭოთა სომხეთის მოსახლეობა“ (1932) მოცემულია.[17]
სომხეთის სსრ-ში ტოპონიმების შეცვლის აქტი, მჭიდროდ იყო დაკავშირებული სსრკ-ს შიდა პოლიტიკურ პროცესებთან. 1924-1930 წლებში, შეცვალეს დაახლოებით 80 ტოპონიმი. ტოპონიმების შეცვლის მიზეზი, 1935 წლის 3 იანვრის ოფიციალური გადაწყვეტილებით დამტკიცდა. ოფიციალურ ბრძანებაში ტოპონიმების შეცვლის მიზეზი ახსნილია მათი რელიგიური წარმოშობით, ფეოდალური წარსულით და ა.შ. გარდა ამისა, ბევრი ტოპონიმი განმეორდებოდა ორ ან მეტ ტერიტორიაზე, რაც ართულებდა პოსტის და სხვა განყოფილებების საქმიანობას. ტოპონიმების შეცვლის მზარდმა აქციამ, დაფიქსირდა ომისშემდგომ წლებშიც (1946-1950 წწ.), რომლის ერთ-ერთი მიზეზი, 1945 წლის ნოემბერში, სომხების მასობრივი რეპატრიაცია იყო. 1946-1948 წლებში ახლო აღმოსავლეთიდან, ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკიდან, და დასავლეთ ევროპიდან, დაახლოებით 90 000 სომეხი ჩამოვიდა.[18] აღსანიშნავია, რომ სომხეთის პირველი პრეზიდენტი ლევონ ტერ-პეტროსიანიც ამ გადმოსახლების დროს ჩამოვიდა სომხეთში.
სხვა სოციალურ-პოლიტიკური პროცესი, რომელიც დაკავშირებულია ტოპონიმების შეცვლასთან, სომხეთიდან აზერბაიჯანელი მოსახლეობის გადასახლება იყო.[19] გადასახლების ბრძანება, 1948 წლის 10 მარტრს სსრკ-ს მინისტრთა საბჭომ მიიღო, რომლის მიხედვითაც, აზერბაიჯანელი მოსახლეობა სომხეთის სსრ-დან აზერბაიჯანის სსრ-ში გადაასახლეს.[20] ამ გეგმის მიხედვით, დაახლოებით 100 000 ადამიანი „ნებაყოფლობით“ უნდა გადასხლებულიყო. თვითონ გადასახლების პროცესი შეიცავდა სამ სტადიას: 10 000 ადამიანი 1948 წელს, 40 000 ადამიანი 1949 წელს, 50 000 ადამიანი 1950 წელს.[21]
1947 წლის 23 დეკემბრის სსრკ-ის მინისტრთა საბჭოს № 4083 დადგენილების ერთ-ერთ პუნქტში წერია:[22]
| „ | 11. ნება დაერთოს სომხეთის სსრ-ს მინისტრთა საბჭოს, აზერბაიჯანელი მოსახლეობისგან გამოთავისუფლებულ შენობებსა და საცხოვრებელ სახლებში ჩაასახლონ საზღვაგარეთიდან ჩამოსული სომხები. | “ |
1967-1968 წლებში, მკვეთრად გაიზარდა ტოპონიმების შეცვლის შემთხვევები, როდესაც შეიცვალა 50-ზე მეტი ტოპონიმი.[23] 1980-იან წლების ბოლოსთვის, სომხეთის სსრ-ის ტერიტორიაზე, დარჩენილი იყო 152 აზერბაიჯანული სოფელი თურქული ტოპონიმით.[24]
მიუხედავად იმისა, რომ თურქული ტოპონიმების უმრავლესობა საბჭოთა კავშირის დროს შეიცვალა, „დეთურქიზაციის“ მთლიანი პროცესი სომხეთის დამოუკიდებლობის პირველ წლებში დასრულდა.[25] მთლიანობაში, 1924 წლიდან 1988 წლამდე, სომხეთის სსრ-მ 600-ზე მეტი ტოპონიმი შეცვალა. უძრავი ქონების სახელმწიფო საკადასტრო კომიტეტის უფროსის მანუკ ვარდანიანის ცნობით, 2006 წელს კიდევ 57 დასახლებას შეეცვალა სახელი. 2007 წლისთვის, იგეგმებოდა კიდევ 21 დასახლებისთვის სახელის შეცვლა.[3]
ბუნებრივი ტოპონიმების გადარქმევა რედაქტირება
ჰიდრონიმები რედაქტირება
107 ჰიდრონიმიდან 71 (66 %) ჰიდრონიმი შეცვალეს.[26] მათ ნაწილს ჰქონდა თურქული წარმოშობა, რაც წყალთანაა დაკავშირებული: -ჩაი (მდინარე), -გიოლი (ტბა), -ბულახი (წყარო), -სუ (წყალი). აქედან 26 შეცვალეს სახელის სომხური ექვივალენტიდ. ასე -გიოლი შეცვალეს -ლიჩ-ით (12 ტოპონიმიდან სახელში გიოლით 11 შეცვალეს ლიჩ-ზე), -ბულახი შეცვალეს ახბიურ-ით (4 ტოპონიმი სახლეში -ბულახით 2 შეცვალეს ახბიურით და მხოლოდ ერთი რუსული -როდნიკი-თ), ხოლო -სუ სომხური -ჯურ-ით. სხვა სიტუაცია იყო თურქული -ჩაი-თ. 9 ტოპონიმიდან, მხოლოდ ერთი შეცვალეს სომხური -გეტ-ით. ხოლო დარჩენილი 8 ტოპონიმს ახალი სახელი მოიფიქრეს. მთლიანობაში, ტოპონიმების შეცვლის მეთოდი, ოთხ კატეგორიად შეგვიძლია დავყოთ:[27]
- 1. ტოპონიმის თარგმნა: ქარაგიოლი-ს თურქული ტოპონიმის სომხური ვერსიაა სევლიჩი (შავი+ტბა); მდინარე ბალიღლი გადათარგმნეს ძიკნაგეთი (თევზიანი (მდინარე)). ჯამში 5 შემთხვევა.
- 2. ტოპონიმის ნახევრის თარგმნა ან ჰიბრიდული გადათარგმნა: შორბულახი → მუშახბიური; ქარაგიოლი → ქარალიჩი (თარგმნა). ჯამში 12 შემთხვევა.
- 3. ლინგვისტური გადაკეთება:[28] კაფჰანი → კაპანი, ერტაპინი → არტაბუნი. 27 შემთხვევა.
- 4. სრული შეცვლა: ბასუტი → წავი, ჩაიზემი → კაშუნი. 29 შემთხვევა.
ასე, შეცვლილი ჰიდრონიმების ნახევარზე მეტს, ძველი ტოპონიმის ელემენტი გააჩნია.
ორონიმები რედაქტირება
315 ორონიმიდან 164 (52%) ორონიმს ტოპონიმი შეუცვალეს. ორონიმების შემთხვევაში, გამოირჩევიან შემდეგი თურქული ტოპონიმები: -დაღ (მთა) — 17 შემთხვევა, -თეფე (ბორცვი) — 9 შემთხვევა, -გაია (კლდე) — 4 შემთხვევა. თურქული ტოპონიმები, შემდეგი მეთოდით შეცვალეს: 17 ტოპონიმიდან -დაღ-ით 10 შეცვალეს სომხური ექვივალენტიდ -სარ; 6-დან 9 ტოპონიმი -თეფე-თი შეცვალეს როგორც -სარ-ით, ისე -ბლურ-ით; ასევე ყველა 4 -გაია შეცვალეს -კარ-ად. როგორც ჰიდრონიმების შემთხვევაში, აქაც შეგვიძლია გამოვყოთ ტოპონიმების შეცვლის 4 კატეგორია:[29]
- 1. ცნობილია, თარგმნის 8 შემთხვევა: აღდაღი → სპიტაკასარი (თეთრი+მთა); დემირლი → ერკრასარი (რკინის (მთა)).
- 2. ცნობილია, ჰიბრიდული თარგმნის 14 შემთხვევა: მურად-თეფე → მურადსარი, კამარკაია → კამარკარი.
- 3. გახშირებული მეთოდია ტოპონიმის გადაკეთება. ცნობილია 98 შემთხვევა: ხარტინლარი → ხარტინლერი (თურქული დაბოლოება ლარი შეცვლილია სომხური ლერი-თ, მთის შემთხვევაში); იშიღლი → იშხანსარი.
- 4. ცნობილია, ტოპონიმის მთლიანი შეცვლის 44 შემთხვევა: მამანი → წახკაძორი, ბოღუთლუ → არდენი.
აზერბაიჯანის პოზიცია რედაქტირება
თანამედროვე აზერბაიჯანელი ავტორები, სომხეთის მიერ თურქული ტოპონიმების შეცვლას, „კულტურული ტერორიზმის“ და „ლინგვისტური გენოციდის“ კვალიფიკაციას აძლევენ.[30]
შეცვლილი თურქული ტოპონიმები რედაქტირება
აზერბაიჯანელი ავტორების ცნობით, 1924-1991 წლებში, სომხეთში შემდეგი თურქული ტოპონიმები შეიცვალა:[31][32][33]
| ძველი სახელი | ახალი სახელი | რაიონი/მდებარეობა | შეცვლის თარიღი |
|---|---|---|---|
| ავდალაღალი (აზერ. Avdalağalı) | ვარაშენი | მარტუნი | 03.01.1935 |
| აბილქენდი (აზერ. Abilkənd) | კალინინე | მასისი | - |
| აჯისუ (აზერ. Acısu) | აჯაჯური | იჯევანი | - |
| აჯიბაჯი (აზერ. Acıbac)[32] | აჯაბაჯი | კაპანი | 09.04.1991 |
| ადამხანი (აზერ. Adamxan)[32] | ვარდაძორი | მარტუნი | 03.07.1968 |
| ადიიამანი (აზერ. Adıyaman)[32] | გარნოვიტი | თალინი | 12.11.1946 |
| აღაზორი | კატნაპიური | აბოვიანი | 04.04.1946 |
| აღბულახი (აზერ. Ağbulaq)[32] | ლუსაპიური | სპიტაკი | 26.04.1946 |
| აღბულახი (აზერ. Ağbulaq)[32] | აგპერეკი | წითელი სოფელი | 09.04.1991 |
| აღბულახი (აზერ. Ağbulaq)[32] | აგბულაქი | გორუსი | 09.04.1991 |
| აღჯაარხი (აზერ. Ağcaarx)[32] | არევიკი | ოკტემბერიანი | 04.04.1946 |
| აღჯაქიშლაქი (აზერ. Ağcaqışlaq)[32] | გეტაშენი | არტაშატი | 21.07.1948 |
| აღჯაქიშლაქი (აზერ. Ağcaqışlaq)[32] | გეტაზატი | არტაშატი | 25.05.1967 |
| აღჰამზალი (აზერ. Ağhəmzəli)[32] | მარმარაშენი | მასისი | 25.05.1967 |
| აღინის რაიონი (აზერ. Ağin rayonu)[32] | ანისის რაიონი | - | 12.10.1961 |
| აღქენდი (აზერ. Ağkənd)[32] | აშოტავანი | სისიანი | 17.04.1948 |
| აღქენდი (აზერ. Ağkənd)[32] | აღნჯაძორი | ეღეგნაძორი | 03.07.1968 |
| ალაგიოზი (აზერ. Alagöz)[32] | არაგაწავანი | თალინი | 31.07.1950 |
| აღქილისა (აზერ. Ağkilsə)[32] | კრაშენი | ახურიანი | 07.12.1945 |
| აღქილისა (აზერ. Ağkilsə)[32] | აზატი | ვარდენისი | 03.01.1935 |
| აღქილისა (აზერ. Ağkilsə)[32] | ჯერმაკავანი | იჯევანი | 19.04.1991 |
| აღყალა (აზერ. Ağqala)[32] | ბერდუნკი | გავარი | 09.04.1991 |
| აღუდი (აზერ. Ağudi)[32] | აგიტუ | სისიანი | 09.04.1991 |
| აღზიბირი (აზერ. Ağzıbir)[32] | ლჩაპი | კამო | 07.12.1945 |
| ახტა (აზერ. Axta)[32] | რაზდანი | - | 30.04.1959 |
| ახტის რაიონი (აზერ. Axtarayonu)[32] | რაზდანის რაიონი | - | 30.04.1959 |
| ახტახანა (აზერ. Axtaxana)[32] | ჩორატსანი | კაპანი | 01.06.1940 |
| ახუნდი (აზერ. Axund)[32] | ბზოვანი | არტაშატი | - |
| აღდაღი (აზერ. Ağdağ) | აგდანი | იჯევანი | 25.05.1967 |
| ალაქილისა (აზერ. Alakilsə)[32] | გოვტუნი | ამასია | 09.04.1991 |
| ალაჩიქაია (აზერ. Alaçıqqaya)[32] | ალაჩიგი | დილიჯანი | - |
| ალაჰვერდის რაიონი (აზერ. Allahverdi rayonu)[32] | თუმანიანის რაიონი | - | 19.09.1969 |
| აღდაში (აზერ. Ağdaş) | აბოვიანი | არტაშატი | 01.12.1949 |
| ალმალი (აზერ. Almalı)[32] | ხნძორუტი | ვაიქი | 12.11.1946 |
| არალიხი (აზერ. Aralıx)[32] | ერაზგოვარცი | ახურიანი | 07.12.1945 |
| არალიხი (აზერ. Aralıx)[32] | გრიბოედოვი | აეჩმიაძინი | 25.05.1978 |
| არაზდიუზიუ (აზერ. Arazdüzü) | ერასხი | სისიანი | 03.07.1968 |
| არაზდაიანი (აზერ. Arazdəyən)[32] | ერასხი | არარატი | 03.07.1968 |
| არიხველი (აზერ. Arıxvəli)[32] | ლერნუტი | ახურიანი | 21.10.1967 |
| არმუდლუ (აზერ. Armudlu)[32] | ტუფაშენი | არტიკი | 31.05.1946 |
| არმუდლუ (აზერ. Armudlu)[32] | ტანზუტი | არმავირი | 04.04.1946 |
| არფა (აზერ. Arpa)[32] | არენი | ეღეგნაძორი | 10.09.1946 |
| არფაჩაი (აზერ. Arpaçay)[32] | ახურიანი | ახურიანი | 31.07.1950 |
| არფავარი (აზერ. Arpavar)[32] | ლუსაკერტი/ნშავანი | არტაშატი | 20.07.1945/21.10.1967 |
| არზაქენდი (აზერ. Ərzəkənd) | არზაკანი | რაზდანი | - |
| ახტახანა (აზერ. Axtaxana) | ჯორასტანი | კაპანი | 01.06.1940 |
| ავდალარი (აზერ. Avdallar)[32] | ცაწავანი | აბოვიანი | 04.04.1946 |
| ავდიბეი (აზერ. Avdıbəy)[32] | წახკაბერი | სპიტაკი | 21.10.1967 |
| აიარი | აგარაკანძორი | ეღეგნაძორი | 10.09.1946 |
| აიასლი (აზერ. Ayaslı)[32] | აიგესტანი | არტაშატი | 03.01.1935 |
| აინალი (აზერ. Aynalı)[32] | დავდაშენი | თალინი | 19.04.1950 |
| აინალი (აზერ. Aynalı) | წახკუნკი | ეჩმიაძინი | 04.04.1946 |
| აიანზური (აზერ. Əyənzur) | აღავნაძორი | ეღეგნაძორი | 10.09.1946 |
| აირიმი | ფტავანი | ნოემბერიანი | - |
| აისესი (აზერ. Aysəsi) | ყიზილგიული | ეღეგნაძორი | 10.09.1946 |
| ალიბეილი (აზერ. Əlibəyli) | ატარბეკიანი | ეჩმიაძინი | 04.04.1946 |
| ალიგულუშენი (აზერ. Əliquluşən) | აზატაშენი | გორისი | 01.06.1940 |
| ალიხანი (აზერ. Əlixan) | გეტიკი | გუკასიანი | 03.01.1935 |
| ალილი (აზერ. Əlili) | სალვარდი | სისიანი | 03.01.1935 |
| ამირხანი | სარატაკი | არტიკი | 01.06.1940 |
| ამირლი | გტუჯური | აპარანი | 19.04.1950 |
| აშაღი-აღბაში (აზერ. Aşağı Ağbaş) | არევაშატი | არტაშატი | 20.08.1945 |
| აშაღი-აღდანი (აზერ. Aşağı Ağdan) | მორუტი | იჯევანი | 20.05.1967 |
| აშაღი-აღჯაგალა (აზერ. Aşağı Ağcaqala) | ნერკინ-ბაზმაბერდი | თალინი | 04.04.1946 |
| აშაღი-ადიიამანი (აზერ. Aşağı Adıyaman)[32] | ნერკინ-გეტაშენი | მარტუნი | 07.12.1945 |
| აშაღი-ალჩაჰი (აზერ. Aşağı Alçah)[32] | არწვანისტი | მარტუნი | 27.09.1968 |
| აშაღი-აინალი (აზერ. Aşağı Aylanlı)[32] | ლენუგი | ეჩმიაძინი | 04.04.1946 |
| აშაღი-განლიჯა (აზერ. Aşağı Qanlıca)[32] | ვაგრამაბერდი | ახურიანი | 26.04.1946 |
| აშაღი-ყარაქოიმაზი (აზერ. Aşağı Qaraqoymaz)[32] | ნერკინ-სასუნაშენი | თალინი | 12.11.1946 |
| აშაღი-ყარანლიქი (აზერ. Aşağı Qaranlıq)[32] (დასახლება) | მარტუნი | მარტუნი | - |
| აშაღი-ყარანლიქი (აზერ. Aşağı Qaranlıq)[32] (რაიონი) | მარტუნი | მარტუნი | 09.09.1930 |
| აშაღი-ყარხიმი (აზერ. Aşağı Qarxm)[32] | არაქსი | ეჩმიაძინი | 04.04.1946 |
| აშაღი-გიოზალდერე (აზერ. Aşağı Gözəldərə)[32] | ვარდენისი | მარტუნი | 07.02.1945 |
| აშაღი-გიულასარი (აზერ. Aşağı Göyləsər)[32] | დიმიტროვი | არტაშატი | 01.12.1949 |
| აშაღი-ნეჯილი (აზერ. Aşağı Necili)[32] | საიათ-ნოვა | მასისი | 25.01.1978 |
| აშაღი-ფირთიკენი (აზერ. Aşağı Pirtikən)[32] | ძორაგიუხი | თალინი | 02.03.1940 |
| ბაბაქიში I | ახავნაძორი | რაზდენი | 15.07.1948 |
| ბაბაქიში II | ბუჟაკანი | აპარანი | - |
| ბაბურლუ | ვარწარაშენი | ანი | 03.02.1947 |
| ბაჯიოღლი | აიკავანი | ახურიანი | 07.12.1945 |
| ბახჩალარი | ბაგარანი | ოკტემბერიანი | 03.07.1968 |
| ბარანა | ნოემბერიანი | ნოემბერიანი | 04.01.1938 |
| ბასარქეჩერი (აზერ. Basarkeçər)[32] | ვარდენისი | ვარდენისი | 11.06.1969 |
| ბაშ-აბარანი | აპარანი | აპარინი | 03.01.1935 |
| ბაშიოხი | აიკუკი | აბოვიანი | 04.04.1946 |
| ბაშქენდი I | აკუნკი | აბოვიანი | 04.04.1946 |
| ბაშქენდი II | არწვაშენი | წითელი სოფელი | - |
| ბაშქენდი III | გეგარკუნიკი | კამო | 04.04.1946 |
| ბაშქენდი IV | ვერნაშენი | ეღეგნაძორი | 10.09.1946 |
| ბაშნალი | ბაგრამიანი | არტაშატი | 01.12.1949 |
| ბაიანდური | ბაგატური | გორისი | 07.05.1969 |
| ბაზარჯიკი | არაი | აპარანი | 15.07.1946 |
| ბადალი | ეხეგნუტი | ოკტემბერიანი | 04.04.1946 |
| ვეზირხანა | ძიტანკოვი | ანი | - |
| ბირელი | ლანჩარი | არარატი | 03.07.1968 |
| ბიტლიჯე | ბარცრაშენი | არტაშატი | 20.08.1945 |
| ბილხეირი | შენავანი | აბარანი | 19.04.1950 |
| ბოღაზქესენი | ძორკანი | ანი | 03.01.1935 |
| ბოიუტლუ | არტენი | თალინი | 31.07.1950 |
| ბოზდოღანი | სარაკანი | ანი | 03.01.1935 |
| ბოზიოხუში | მუსაელიანი | გუკასიანი | 12.11.1946 |
| ბოიუქ-არიხველი | მეც-მანტაში | არტიკი | 03.01.1935 |
| ბოიუქ-ქეფენექი | მუსაელიანი | ახურიანი | 03.01.1935 |
| ბოიუქ-ქეითი | კეტი | ახურიანი | 28.08.1948 |
| ბოიუქ-ყარაქილისე | კიროვაკანი | - | 03.01.1935 |
| ბოიუქ-შეხრიარი | ნალბანდიანი | ოკტემბერიანი | 19.04.1950 |
| ბოიუქ-შიშთეფე | მეც-სეპასარი | გუკასიანი | 12.11.1948 |
| ბოიუქ-ვადი | ვედი | არარატი | 04.04.1948 |
| გატრანი | გეტამეჩი | ნაირი | 21.07.1948 |
| ჰაბიბქენდი | კალინინი | მასისი | 26.09.1957 |
| ჰაჯი-ბაირამი | ბაგარანი | ოკტემბერიანი | 03.01.1935 |
| ჰაჯი-ხალილი | წახკაოვიტი | არაგაცი | 15.07.1946 |
| ჰაჯილარი | მარგასტანი | ეჩმიაძინი | 03.01.1935 |
| ჰაჯი-მუღანი | მუხანი | კამო | - |
| ჰაჯი-ნაზარი | კამო | ახურიანი | 03.01.1935 |
| ჰაჯი-ყარა I | აიგეშატი | ეჩმიაძინი | 03.01.1935 |
| ჰაჯი-ყარა II | ლერნაპატი | გუგარკი | 26.09.1957 |
| ჰაჯი-ყარა III | მაკარაშენი | გუგარკი | 01.03.1946 |
| ჰასანქენდი | შატინი | ეხეგნაძორი | 03.01.1935 |
| ყაჩაგანი | ლერნავანი | სპიტაკი | 26.04.1946 |
| ყადირლი | ლადკანისტი | არარატი | 03.07.1968 |
| ყალარაქი | შენავანი | ოკტემბერიანი | 04.04.1946 |
| ყამიშგუთი | ეხეგნუტი | გუგარკი | 03.01.1935 |
| ყანლიჯა | მარმაშენი | ახურიანი | 26.04.1946 |
| ყაფილი | გუსანაგიუკი | ანი | 03.02.1947 |
| ყარაბოია | ხნკოიანი | სპიტაკი | 26.04.1946 |
| ყარაბულახი | ერინჟდატაპი | აპარანი | 15.07.1946 |
| ყარაბურუნი | კარმრაშენი | თალინი | 31.07.1950 |
| ყარაჩორანი | არაკიუგი | აშტარაკი | 04.04.1946 |
| ყარადაღლი I | მრგავეტი | არტაშატი | 20.08.1945 |
| ყარადაღლი II | წახკაშენი | არტაშეტი | 20.08.1945 |
| ყარადაში | სევკარი | იჯევანი | - |
| ყარახამზალი | ბურასტანი | არტაშეტი | - |
| ყარაქილისე I | ახურიკი | ახურიანი | 03.01.1935 |
| ყარაქილისე II (აზერ. Qarakilsə)[32] | ჰართავანი | აპარანი | 19.04.1950 |
| ყარაქილისე III | ძორაშენი | გუკასიანი | 03.01.1935 |
| ყარაქილისე IV | სისავანი | სისიანი | 02.03.1940 |
| ყარაქილისე V | სისიანი | - | 02.03.1940 |
| ყარალი | გატნაჯური | სპიტაკი | 26.04.1946 |
| ყარანლიქი | გეხოვიტი | მარტუნი | 03.07.1968 |
| ყარანლიქი | ლუსაჰიუკი | აპარანი | 10.09.1948 |
| ყარანლიქდერე | ლუსაძორი | იჯევანი | 21.01.1935 |
| ყარაგალა I | გეტაპი | თალინი | 12.11.1946 |
| ყარაგალა II | სევაბერდი | აბოვიანი | 21.06.1948 |
| ყარღაბაზარი | აიკაშენი | ეჩმიაძინი | 25.05.1967 |
| გარხუნი | ჯრარატი | ეჩმიაძინი | 04.04.1946 |
| გასიმალი/გასიმლი | გეტაპი | არტიკი | 01.04.1940 |
| გაშგა | ვერდაშატი | არარატი | 10.09.1948 |
| ყაზანჩი | მეგრაშენი | არტიკი | 31.05.1946 |
| გემერლი | არტაშატი | არტაშატი | 04.09.1945 |
| გემერლი | მეწამორი | ეჩმიაძინი | 15.07.1946 |
| გაზანფარი | არაგაწი | აპარანი | 10.09.1948 |
| გიოდაქბულახი | გარჩახპიური | ვარდენისი | 12.08.1948 |
| გიოდაქლი | მრგავანი | არტაშატი | 20.08.1945 |
| გიოლი | ლიჩკი | მარტუნი | - |
| გორანი | გოგარანი | სპიტაკი | 20.04.1946 |
| გიოქუმბაზი | გეხანისტი | მასისი | 01.12.1949 |
| გიოზალდერე I | გეხადირი | არტიკი | 31.05.1946 |
| გიოზალდერე II | გეხაძორი | არტიკი | 31.05.1946 |
| გიოზალდერე III | გეხაძორი | არაგაცი | 15.07.1946 |
| გიოზლიუ | აკუნკი | თალინი | 12.11.1946 |
| ჰეიდარ-ბეი | სვერდლოვი | სტეფანავანი | 01.04.1940 |
| გოჩურლუ | მგრაშატი | ოკტემბერიანი | 04.04.1946 |
| გიოლგათი | გეგანისტი | არტიკი | 15.07.1948 |
| ყონახგირენი | შირაქი | ახურიანი | 02.03.1940 |
| ყოთურბულახი | კატნახპიური | სტეფანავანი | 03.01.1935 |
| გიოთური | გეტაპი | ეხეგნაძორი | 03.01.1935 |
| ყოშავენქი | აიკაძორი | ანი | 19.04.1956 |
| გიულდერვიში | ვოსკეტასი | თალინი | 03.01.1935 |
| გიულელი (აზერ. Güləli) | აიგეძორი | შამშადილი | 04.05.1939 |
| გულუჩდანი | სპანდარიანი | არტიკი | 31.05.1946 |
| ყურდბულახი | აიგეშატი | ოკტემბერიანი | 19.04.1950 |
| ყურდბულახი | კრასარი | გუკასიანი | 12.01.1946 |
| გურჯალილი | გეხაპუში | კაპანი | 29.06.1949 |
| ყურდუგულუ | არმავირი | ოკტემბერიანი | 03.01.1935 |
| ყუშჩუ | კეჯუტი | აზიზბეკოვი | 12.11.1946 |
| გუთნიყიშლაქი | ხოვატშენი | არტიკი | 15.07.1946 |
| გუზუგიუდენი | აიგეშატი | ოკტემბერიანი | 19.04.1950 |
| გუზუქენდი | ხოზიკენტი | ამასია | - |
| ყიფჩაქი | არიჩი | არტიკი | 31.05.1946 |
| გირახეირი | სიზავეტი | გუკასიანი | 12.11.1946 |
| ყირხბულახი | აკუნკი | ვარდენისი | 03.01.1935 |
| ყირხდეირმანი (აზერ. Qırxdəyirman)[32] | ჰნაბერდი | არაგაწოტნი | 15.07.1946 |
| ყიზილყოჩი | გუკასიანი | გუკასიანი | 12.10.1956 |
| ყიზილყოჩის რაიონი | გუკასიანის რაიონი | - | 04.01.1938 |
| ყიზილქილისა | კარმრავანი | გუკასიანი | 03.01.1935 |
| ყიზილთეიმური | ვოსკევაზი | აშტარაკი | 03.01.1935 |
| ყიზილიორენი | შენავანი | სპიტაკი | 26.04.1946 |
| ყილიჩატახი | სისერი | თალინი | 12.11.1946 |
| გიულაბლი | ჯორაზლუკი | აბარანი | 15.07.1946 |
| გიულაბლი | აიგეზდორი | შამშადილი | 04.05.1939 |
| დაგარლი | გეტკი | ახურიანი | 07.02.1945 |
| დამჯილი | მურავიანი | აპარანი | 03.01.1935 |
| დანაგირმეზი I | ოვიტი | აპარანი | 15.08.1948 |
| დანაგირმეზი II | ნიგავანი | აპარანი | 15.07.1940 |
| დარგალი | აიგეზარდი | არტაშატი | 30.12.1957 |
| დაშგალა | კარაბერდი | ანი | 03.02.1947 |
| დაშლი | დაშტეკარი | არარატი | 03.07.1968 |
| დაშნუშავანი | აიგეხატი | თუმანიანი | 02.02.1963 |
| დაიმადაღლი | შრვენანცი | კაპანი | - |
| დედელი | ეხნიკი | თალინი | 12.11.1948 |
| დელიქდაში | ცაკკარი | მარტუნი | - |
| დელიყარდაში | სარუხანი | კამო | - |
| დელექლი | წოვაშენი | აბოვიანი | 21.06.1948 |
| დემბელი | დებეტაშენი | ნოემბერიანი | 18.08.1960 |
| დერბენდი | კარმაკარი | ახურიანი | 26.04.1948 |
| დერეჩიჩექი | წაღკაძორი | რაზდანი | 1947 |
| დერექენდი | ძორაგიუხი | გუგარკი | - |
| დერექოი | დერეგიუხი | გუკასიანი | - |
| დეველი | არარატი | არარატი | 03.01.1935 |
| ჯაბეჩალი | ჯორაოვიტი | მასისი | 27.02.1960 |
| ჯადგირანი I | ბაზმაიანი | ნაირი | 08.07.1957 |
| ჯადგირანი II | რაზდანი | აბოვიანი | 03.01.1935 |
| ჯაფარაბადი I | არგავანდი | მასისი | 04.04.1946 |
| ჯაფარაბადი II | გეტაშენი | ოკტემბერიანი | 04.04.1946 |
| ჯალალ-ოღლი | სტეფანავანი | სტეფანავანი | - |
| ჯამიშლი | ალაგიაზი | აპარანი | 04.01.1938 |
| ჯელები | ჯრაძორი | ამასია | 26.04.1946 |
| ჯანგი | ვარდაბლური | არაგაცი | 19.04.1950 |
| ჯენეთლი I | ლანჯაზატი | არტაშატი | 21.10.1967 |
| ჯენეთლი II | ზოვაშენი | არტაშატი | 02.03.1940 |
| ჯიზიხლარი | წოხამარგი | გუკასიანი | 12.11.1948 |
| ჯირჯირი | ვარსერი | სევანი | 26.04.1948 |
| დირექლერი | კარნუტი | ახურიანი | 26.04.1946 |
| დოქუზი | კანაჩუტი | არტაშატი | 20.08.1945 |
| დოვშანიქიშლაქი | შირავაკანი | ანი | 19.04.1950 |
| დიუზხარაბი | არტაშენი | გუკასიანი | 12.11.1946 |
| დიუზქენდი I | ახურიანი | ახურიანი | 07.12.1945 |
| დიუზქენდი II | ბაროჟი | თალინი | 03.01.1935 |
| ენგიჯე | განდძაკი | ეხეგნაძორი | 10.09.1946 |
| ილანჩალანი | არტაშავანი | აშტარაკი | - |
| ილხიაბი | აიგაბასტი | ახურიანი | 26.94.1946 |
| იმანშალი | მხჩიანი | არტაშატი | 03.01.1935 |
| იმირხანი | სარატაკი | არტიკი | 01.061940 |
| იმირლი | ტუჯური | აბარანი | 19.04.1950 |
| ინექლი | ანტარუტი | აშტარაკი | 01.12.1949 |
| იფექლი (ოილაღი) | მასისი | მასისი | 4.04.1946 |
| ქალ-ალი | ნორაბერდი | ანი | 03.02.1947 |
| კალთახჩი | არტაკიუკი | სპიტაკი | 26.04.1946 |
| კაფტარლი | პანიკი | არტიკი | - |
| ქელექარხი | გუკასიანი | მასისი | 01.12.1949 |
| ქეჩილი | მრაგაშატი | ოკტემბერიანი | 04.04.1976 |
| ქერფიჩლი | გეხადირი | აბოვიანი | 03.01.1935 |
| ქერიმარხი | სოვეტაკანი | ოკტემბერიანი | 03.01.1935 |
| ქერიმქენდი | ძახკაშენი | კამო | 02.03.1940 |
| ქესიქბაში | ლერნაკერტი | მარტუნი | 07.12.1945 |
| ქევერი | ნორ-ბაიაზეტი | კამო | 13.04.1959 |
| ქირაჩი | ჯრაპი | ანი | 03.02.1947 |
| ქიჩიქ-ქრიხველი | პოკრ-მანტაში | არტიკი | 01.01.1935 |
| ქიჩიქ-ყარაქილისე | აზატანი | ახურიანი | 07.12.1945 |
| ქიჩიქ-ქეფენექი | ოვიტი | ახურიანი | 07.12.1945 |
| ქიჩიქ-ქეითი | ლერნანცკი | ახურიანი | 26.10.1946 |
| ქიჩიქ-შიშთეფე | პოკრ-სეპასარი | გუკასიანი | 12.12.1946 |
| ყილისექენდი | სრაშენი | კაპანი | - |
| ქირდიქენდი | ლერნაძორი | კაპანი | - |
| ქოლაგირენი | ანტარამუტი | გუგარკი | 10.09.1948 |
| ქიორბულახი | ცხკაშენი | გუკასიანი | 20.10.1946 |
| ქორუ | ჯორაშენი | გორისი | 19.04.1950 |
| ქიოსამამედი | ბატიკიანი | კამო | - |
| ქერფიულიუ | არშალუისი | ეჩმიაძინი | 03.01.1935 |
| ყურთქულაქი | ბოლორაბერდი | ეხეგნაძორი | 10.09.1948 |
| ქიულიუსერი | ბამბაკავანი | არტაშატი | 20.08.1945 |
| კუზუჯიქი | ლანჩახპიური | კამო | 19.04.1950 |
| ლალექენდი | ლალიკიუკი | იჯევანი | - |
| ლელვერი | დებეტავანი | ნოემბერიანი | 18.06.1960 |
| ლემბელი | ბაგრატაშენი | ნოემბერიანი | 18.06.1960 |
| ლოკი | ვარტანიძორი | მეღრი | 18.06.1960 |
| მუჰმუთჯუკი | პემზაშენი | არტიკი | 02.03.1940 |
| მასტარა | დალარიკი | თალინი | 21.08.1965 |
| მაიდა | ლერნაროტი | აშტარაკი | 01.12.1949 |
| მეჯიდლი | ნორ-კიანგი | არტიკი | 01.06.1940 |
| მეჰრიბანი | კატნახპიური | თალინი | 19.04.1950 |
| მელიქქენდი | მელიკიუგი | არაგაცი | 15.07.1946 |
| მელიქლერი | სპანდარიანი | სისიანი | 04.05.1939 |
| მელიქიოხი | წახკავანი | იჯევანი | 02.03.1940 |
| მესიმლი | აიგებატი | არტაშატი | 01.07.1949 |
| მეზრე | ბარცრავანი | სისიანი | 10.09.1946 |
| მეჰრაბლი | ვარდაშენი | არტაშატი | 20.08.1945 |
| მისხანა | ხაკავანი | რაზდანი | 01.12.1949 |
| მოლა-ბეიაზიდი | ბამბაკაშატი | ოკტემბერიანი | 03.01.1935 |
| მოლა-ბადალი | ბადალი | ოკტემბერიანი | - |
| მოლა-დურსუნი | შაუმიანი | ეჩმიაძინი | - |
| მოლა-გიოიჩე | მორალიკი | ანი | 03.01.1935 |
| მორუთი | აკნახპიური | იჯევანი | 11.11.1970 |
| მუღანჯიკი | აიგეძორი | გორისი | 19.04.1950 |
| მუნჯუხლუ | წილკარი | არაგაწი | 15.07.1946 |
| მურად-თეფე | კანაკერავანი | აბოვიანი | 15.08.1964 |
| მუსახანა | ვოსკეიასკი | ახურიანი | 26.04.1946 |
| მუსლუღლუ | ლანჩიკი | ანი | 03.02.1947 |
| ოღრუჯა | გარაიმანი | ვარდენისი | - |
| ორთაქილისე | მაისიანი | ახურიანი | 26.04.1946 |
| ოჯაღგულუ | არაპი | ახურიანი | 16.04.1946 |
| ოღულბეილი | ბერკანუში | არტაშატი | 20.08.1945 |
| ორთაქენდი | გლაძორი | ეხეგნაძორი | 10.09.1946 |
| ოვანდერე | ოვნაძორი | სტეფანავანი | 19.04.1950 |
| იორდექლი | ლჩაშენი | სევანი | 26.04.1946 |
| ფაშაქენდი | მარმარიკი | რაზდანი | 03.01.1935 |
| ფაშალი | ზარიტაპი | აზიზბეკოვი | 08.07.1957 |
| ფირმელექი | არეკი | თალინი | 03.01.1935 |
| ფირმეზრე | კატნარატი | კაპანი | 29.06.1949 |
| ფირთიქენი | წახკასარი | თალინი | 02.03.1940 |
| ფოლად-აირიმი | ფოლადი | იჯევანი | - |
| საჩლი (აზერ. Saçlı) | ნორაშენი | არაგაწი | 15.07.1946 |
| თარამ-ამედი | მეგრაშეტი | ამასია | 26.04.1946 |
| ჰამზაჩემენი | ბოზიგეკი | გუგარკი | - |
| ხაჩაქილისე | ნაგაფეტვანი | არტიკი | 30.01.1961 |
| ხაჩადარაღი | აშტარაკი | იჯევანი | - |
| ხაჩდური | წახკაშატი | თუმანიანი | 03.01.1935 |
| ჰამამლი | სპიტაკი | სპიტაკი | 28.09.1949 |
| ხეირბეილი | ერვანდაშატი | ოკტემბერიანი | 25.05.1967 |
| ჩანახჩი | სოვეტაშენი | არარატი | 10.09.1948 |
| ჩათგირანი I | გეტაშენი | აბოვიანი | 01.03.1935 |
| ჩათგირანი II | ნორ-გეხი | აშტარაკი | 10.02.1962 |
| ჩემბერექი | წითელი სოფელი | წითელი სოფელი | - |
| ჩირახლი | ჯრარატი | ახურიანი | 07.02.1945 |
| ჩირფლი | ჯრაპი | ანი | 03.02.1947 |
| ჩიდამლი | აზატავანი | არტაშატი | 20.08.1945 |
| ჩიფთელი | ზუიგახპური | გუკასიანი | 12.11.1948 |
| ჩორლუ | ლერნეგიუხი | გუკასიანი | 12.10.1967 |
| ჩოთური | სარამეჩი | სპიტაკი | 26.04.1948 |
| ჩუბუქჩუ | ვარდანაშენი | ოკტემბერიანი | 04.04.1948 |
| ჩუბუქლუ | წოვაგიუხი | სევანი | 03.01.1935 |
| ჩული | არტავანი | აზიზბეკოვი | 19.04.1950 |
| ევჩილერი (აზერ. Evçilər) | არაპზაპი | ოკტემბერიანი | 10.04.1947 |
| ელარი (აზერ. Ellər) | აბოვიანი | აბოვიანი | 12.10.1961 |
| ელეიეზი | არაგაწი | თალინი | 31.07.1950 |
| ელიგირიხი | ასტაძორი | მარტუნი | 03.01.1935 |
| ელეროიუღუ (აზერ. Elləroyuğu) | ელერი | ამასია | - |
| ერდეფინი | ეხეგისი | ეხეგნაძორი | 10.09.1946 |
| ესქიფარა | ვისკეპარი | ნოემბერიანი | - |
| ეფენდი (აზერ. Əfəndi) | კარაჯორი | სპიტაკი | 26.04.1946 |
| ეფენდი (აზერ. Əfəndi) | ნორაშენი | სევანი | 04.01.1938 |
| ეფენდი | ნორ-კესერია | ოკტემბერიანი | 14.01.1969 |
რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ 1.0 1.1 The alteration of place names and construction of national identity in Soviet Armenia. Arseny SAPAROV
- ↑ Карабах: хронология конфликта
- ↑ 3.0 3.1 Новости Армении. В 2007 году в Армении завершится процесс переименования населенных пунктов республики 16:21. 22/02/2007
- ↑ 4.0 4.1 4.2 А. Новосельцев, В. Пашуто, Л. Черепнин. Пути развития феодализма издательство= Наука год= 1972
«А затем началось сельджукское нашествие. Оно нанесло первый катастрофический удар по армянскому этносу. Часть Васпуракана, Гохтн, и, наконец, Сюник стали объектом захвата сельджуков в первую очередь. В результате резкой и достаточно фанатичной политики сельджукских владык, в политических целях принявших ислам и ставших его очередным „оплотом“, армянское население вынуждено было покидать родную землю и эмигрировать на север в пределы Грузии и особенно в Киликию.
Сражение при Манцикерте (Маназкерте) привело к окончательной потере Армении Византией. Теперь центрами армянской политической и культурной жизни стали Киликия и Албания. Эта последняя в XII—XIII вв. была тесно связана с Грузией и порой от неё зависела. В последующие века процесс этнических изменений продолжался, пока «метс сюргюн» («великое изгнание») — армяно-тюркское) Аббаса I в начале XVII в. не привело к резкому сокращению армянского населения Восточной Армении». - ↑ Britannica encyclopedia статья «Armenian Highland»:
«mountainous region of Transcaucasia. It lies mainly in Turkey, occupies all of Armenia, and includes southern Georgia, western Azerbaijan, and northwestern Iran». - ↑ Аббас-Кули-ага Бакиханов. Гюлистан-и Ирам:
«шах Исмаил (Сефеви) переселил из Ирака племя Баят частью в Эриван, а частью в Дербенд и Шабран, чтобы усилить местных правителей». - ↑ История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века. — М.: Восточная литература РАН, 2002. — ISBN 5-02-017711-3
«В описаниях современников сельджукское нашествие предстаёт как бедствие для стран Закавказья. Сельджуки быстрее всего утвердились в южных армянских землях, откуда армянское население вынуждено было эмигрировать в пределы Византии. Так возникло Киликийское Армянское царство, просуществовавшее до конца XIV в. На Армянском нагорье начался многовековой процесс оттеснения армянского и курдского населения пришлым тюркским. То же самое имело место и в пределах Закавказья». - ↑ «Живут в этой провинции главным образом армяне-схизматики … Эта Армения в длину тянется от Себаста [Сиваса] до равнины Ороган [Мугань], а в ширину от гор Баркар до Тауриса [Тебриза]…»
После Марко Поло. Путешествия западных чужеземцев в страны трех Индий. — М.: Наука, 1968. - ↑ Аракел Даврижеци. Книга историй
- ↑ Всемирная история. Т. IV.[მკვდარი ბმული] — М., 1958. — С. 563.
- ↑ Arseny Saparov. The alteration of place names and construction of national identity in Soviet Armenia
- ↑ Гумилёв Л. Н. Древние тюрки, АЙРИС-пресс, 2009, isbn 978-5-8112-3742-5
- ↑ 13.0 13.1 История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века. — М.: Восточная литература РАН, 2002. — ISBN 5-02-017711-3
«Нашествие сельджуков сопровождалось страшными опустошениями и разрушением многих закавказских городов. Оно имело огромные последствия для исторических судеб Закавказья. Впервые сюда пришла большая волна тюркского населения. Отдельные группы тюрок проникали в регион и прежде, преимущественно с севера (хазары, булгары и т. д.), но они не изменили этнический состав населения закавказских стран. Иное дело сельджуки. Их племена прежде всего обосновались на превосходных пастбищах Южного Азербайджана (собственно Азербайджана) и Мугани, а затем Арана. Предгорная часть Арана особенно интенсивно заселилась тюркскими кочевниками на протяжении XII—XV вв., и постепенно древнее название Аран заменилось на Карабах (тюркско-иранское Чёрный сад). (…) Проникновение тюрок в Восточное Закавказье постепенно привело к тюркизации значительной части местного населения, что положило именно в XI—XIII вв. начало формированию тюркоязычной азербайджанской народности. (…) На Армянском нагорье начался многовековой процесс оттеснения армянского и курдского населения пришлым тюркским» - ↑ САБИР АСАДОВ. Историческая география Западного Азербайджана. (Дополненное, переработанное издание на русском языке). — Баку, издательство «Азербайджан», 1998. — 560 стр. Научный редактор Будаг Будагов, академик. НАПЕЧАТАНО СОГЛАСНО УКАЗУ ПРЕЗИДЕНТА АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ ГЕЙДАРА АЛИЕВА ОТ 26 МАРТА 1998 ГОДА «О ГЕНОЦИДЕ АЗЕРБАЙДЖАНЦЕВ». Стр. 17-22
- ↑ Гиясаддин Аскер оглы Гейбуллаев. ТОПОНИМИЯ АЗЕРБАЙДЖАНА. Баку — Элм — 1986. АКАДЕМИЯ НАУК АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ ССР. СЕКТОР АРХЕОЛОГИИ И ЭТНОГРАФИИ
- ↑ Н. Г. Волкова (Наталья Георгиевна Волкова — одна из ведущих советских этнографов-кавказоведов, признанный ученый в области этнической истории народов Кавказа, автор нескольких монографических исследований по этническому составу населения Северного Кавказа, по кавказской этнонимике) Кавказский Этнографический Сборник, Статья: Этнические процессы в Закавказье в XIX—XX вв. — IV. — СССР, Институт Этнографии им. М.Маклая, АН СССР, Москва: Наука, 1969. — С. 10. — 199 с. — 1700 экз.
В 1897 г. из 137,9 тыс. населения здесь жило 63,6 тыс. армян (46,2 %), 71,2 тыс. азербайджанцев (51,7 %), 1,8 тыс. курдов (1,3 %). По данным сельскохозяйственной переписи 1922 г., всё население Зангезура насчитывало 63,5 тыс. человек, в том числе 56,9 тыс. армян (89,5 %), азербайджанцев 6,5 тыс. (10,2 %), русских 0,2 тыс. (0,3 %).
- ↑ Джафар Гияси и Ибрагим Бозйель. ARMENIAN ACTS OF CULTURAL TERRORISM. Анкара 1997 დაარქივებული 2010-01-19 საიტზე Wayback Machine.
(ინგლისური)In his Population of Soviet Armenia, published in 1932, Z. Korkodyan reports that in the 19th and early 20th centuries, about 2000 cites of the total 2310 were of Turkish origin.
- ↑ Barbara A. Anderson and Brian D. Silver, "Population redistribution and the ethnic balance in Transcaucasia, " in Ronald G. Suny, ed., Transcaucasia, nationalism, and social change; essays in the history of Armenia, Azerbaijan, and Georgia (Ann Arbor : University of Michigan Press, 1996): 488.
- ↑ Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk
Another social-political process that apparently affected place naming in Armenia was the emigration of Azerbaijanis from the Armenian SSR that occurred in that period.
- ↑ Постановление N: 754 Совета министров СССР
- ↑ Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk
According to this plan some 100,000 people had to be «voluntarily» resettled. The emigration occurred in three stages : 10,000 people were resettled in 1948, another 40,000 in 1949, and 50,000 in 1950
- ↑ Постановление Совета Министров СССР от 23.12.1947 № 4083
- ↑ Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk
These waves of emigrations of the Azerbaijani population and immigrations of Armenians were apparently one of the major causes for renamings in the Armenian SSR in the post-war period. We should also consider the general decline in Russo- Turkish relations in the aftermath of the Second World War, and Stalin’s demands for the return of the territories seceded to Turkey in 1921.31 The post-war renamings campaign ended in 1950, and the annual number of renamings steadily declined until 1967—1968. The years 1967 and 1968 were marked by a sudden increase in renamings when more than 50 place-names were changed. The explanation for this phenomenon could be the attempt of the local authorities to accommodate the resurgence of Armenian nationalism that occurred two years earlier.
- ↑ Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk
By late 1980’s there were 152 Azerbaijani villages in the Armenian SSR all with Turkic place-names.
- ↑ [Александр Искандарян. АРМЕНИЯ: УДРЕВЛЕНИЕ МОДЕРНА. НАЦИОНАЛЬНЫЕ ИСТОРИИ НА ПОСТСОВЕТСКОМ ПРОСТРАНСТВЕ – II. АРМЕНИЯ: УДРЕВЛЕНИЕ МОДЕРНА. 2009. 225-243]
- ↑ Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk
There are 107 hydronyms in the list, 71 (66 %) of which were renamed.
- ↑ Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk
If one considers the method of renamings, it is possible to distinguish four categories.
- ↑ Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk
3. Linguistic adaptation : Kafan into Kapan (Hapan), Ertapin into Artabun.
- ↑ Arseny Saparov, International Relations Department, London School of Economics, Houghton Street, London WC2A 2AE, A.Saparov@lse.ac.uk
Following the pattern established for hydronyms we can apply the same four categories here as well.
- ↑ Джафар Гияси, Ибрагим Бозйель. Армянские акты культурного геноцида. ანკარა, 1997 დაარქივებული 2010-01-19 საიტზე Wayback Machine. დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2010-01-19. ციტირების თარიღი: 2017-01-08. (ინგლისური)
- ↑ Культурный терроризм Таблица топонимов деазербайджанизации территории Республики Армения. Из брошюры «Акты армянского культурного террора», изданной в 1997 г. в Анкаре при поддержке и участии Чрезвычайного и Полномочного Посла М.Новрузова.
- ↑ 32.00 32.01 32.02 32.03 32.04 32.05 32.06 32.07 32.08 32.09 32.10 32.11 32.12 32.13 32.14 32.15 32.16 32.17 32.18 32.19 32.20 32.21 32.22 32.23 32.24 32.25 32.26 32.27 32.28 32.29 32.30 32.31 32.32 32.33 32.34 32.35 32.36 32.37 32.38 32.39 32.40 32.41 32.42 32.43 32.44 32.45 32.46 32.47 32.48 32.49 32.50 32.51 32.52 32.53 32.54 32.55 32.56 Депортация, Геноцид, Беженцы. Вагиф Арзуманлы, Назим. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2010-09-23. ციტირების თარიღი: 2017-01-08.
- ↑ Список переименованных азербайджанских населённых пунктов Армении согласно постановлениям Высшего Совета Армянской ССР. Назим Мустафа. Баку, 2006. Стр. 7-42 (აზერბაიჯანული)