საერთაშორისო რეაქცია 2016 წლის თურქეთის სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობაზე

აქ მოცემულია საერთაშორისო ლიდერების და მთავრობების გამოეხმაურება 2016 წლის თურქეთის სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობასთან დაკავშირებით.

ორგანიზაციები

აფრიკის კავშირი — კომისიის თავმჯდომარე ნკოსაზანა დლამინი-ზუმა: „აფრიკის კავშირის გმობს სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობას და სოლიდარობას გამოხატავს თურქ ხალხს, კავშირი მხარს უჭერს დემოკრატიულად არჩეულ პარლამენტს და ხელისუფლებას.“^[1]
ევროკავშირი — ფედერიკა მოგერინმა, ევროკავშირის საგარეო საქმეთა და უსაფრთხოების პოლიტიკის საკითხებში უმაღლესმა წარმომადგენელმა, დაპოსტა, რომ იგი „მუდმივ კონტაქტშია“ ევროკავშირის დელეგაციებთან ანკარასა და ბრიუსელში, და მოუწოდა ყველას „თავშეკავებისკენ და დემოკრატიული ინსტიტუტების პატივისცემისკენ“. მეორე დღეს, ევროკომისიის მიერ 2 განცხადება გამოქვეყნდა. ერთ-ერთი იყო ფედერიკა მოგერინის და ევროპული სამეზობლო პოლიტიკისა და გაფართოების მოლაპარაკებების საკითხებში ევროკომისარ იოჰანეს ჰანის, სადაც ისინი დაგმეს გადატრიალების მცდელობა და ხაზი გაუსვეს „თურქეთის კონსტიტუციური წესრიგის სწრაფი დაბრუნების აუცილებლობაზე“.^[2] მეორე კი ევროკომისიის პრეზიდენტ ჟან-კლოდ იუნკერის, ევროპის საბჭოს პრეზიდენტ დონალდ ტუსკის და ისევ ფედერიკა მოგერინის სახელით, ასევე ევროკავშირის წევრი ქვეყნების სახელით, რომლებიც ესწრებოდნენ აზია-ევროპის მე-11 შეხვედრას. განცხადებაში გამოხატულია თურქეთის დემოკრატიულად არჩეული მთავრობის მხარდაჭერა.^[3]
ნატო — გენერალურმა მდივანმა იენს სტოლტენბერგმა, თავის განცხადებაში მოუწოდა სიმშვიდისკენ და „თურქეთის დემოკრატიული ინსტიტუტების და კონსტიტუციის სრულ პატივისცემისკენ.“^[4]
გაერო — გენერალურმა მდივანმა პან გი მუნმა გაავრცელა განცხადება, სადაც მოუწოდა სიმშვიდისკენ. შემდეგ გენერალური მდივნის სპიკერმა ფარჰან ჰაკმა განაცხადა, რომ გენერალური მდივანი მოვლენებს ყურადღებით თვალს ადევნებს.

ქვეყნები

საქართველო — პრემიერ-მინისტრმა გიორგი კვირიკაშვილმა განაცხადა, რომ საქართველო „დიდი შეშფოთებით“ აკვირდება მიმდინარე მოვლენებს. ღამეს, გიორგი მარგველაშვილის ინიციატივით, გაიმართა საქართველოს ეროვნული უშიშროების საბჭო, სადაც გადაწყდა რამდენიმე საათით საქართველო-თურქეთის საზღვრის ჩაკეტვა.^[5]
ალბანეთი — პრეზიდენტმა ბუიარ ნიშანიმ განაცხადა, რომ ის „სრულიად მხარს უჭერს კონსტიტუციურ წესრიგს თურქეთში“, ასევე განაცხადა, რომ „ალბანელები ამ რთულ დროს მეგობარ თურქების გვერდით არიან. ჩვენ იმედი გვაქვს, რომ მშვიდობა და კანონიერება დაბრუნდება ჩვენს მეგობარ თურქეთში. პოლიტიკური სტაბილურობა და წესრიგი თურქეთში, ძალიან მნიშვნელოვანია. ერთადერთი გზა, თურქეთის და რეგიონის სტაბილურობის — დემოკრატიაა.“^[6] პრემიერ-მინისტრმა ედი რამამ მხარი დაუჭირა მთავრობას, სადაც წერს, რომ ის „ბედნიერია მოძმე თურქეთის და ძვირფასი მეგობრის, პრეზიდენტ ერდოღანის, ამ მძიმე ღამიდან სრული წარმატებით თავის დახწევას.“^[7]
ავსტრალია — პრემიერ-მინისტრი მალკოლმ ტურნბულმა, კიდევ ერთხელ დაადასტურა ავსტრალიის მხარდაჭერა თურქეთის დემოკრატიულად არჩეული ხელისუფლების მიმართ.^[8]
ბელგია — პრემიერ-მინისტრმა ჩარლზ მიშელმა და საგარეო საქმეთა მინისტრმა დიდიერ რეანდერსმა, დაგმეს გადატრიალების მცდელობა და განაცხადეს, რომ მხარს უჭერენ „კანონის უზენაესობას და კონსტიტუციურ წესრიგს“.^[9]
ბულგარეთი — პრეზიდენტთმა როსენ პლევნელიევმა დაგმო ძალადობის ყველა ფორმა და გამოხატა მხარდაჭერა თურქეთის დემოკრატიულად არჩეულ ისტიტუტებს.^[10]
კანადა — პრემიერ-მინისტრმა ჯასტინ ტრიუდომ გაავრცელა განცხადება, სადაც მოუწოდა ყველა მხარეს თავშეკავებისაკენ და რომელშიც აღნიშნულია, რომ კანადა მხარს უჭერს დემოკრატიის შენარჩუნებას თურქეთში და გმობს ნებისმიერ მცდელობას, რომელიც ძირს უთხრის მის დემოკრატიულ ინსტიტუტებს „იარაღის ძალით“.^[11]
ჩინეთი — ჩინეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ მოუწოდა თურქეთს, რომ აღადგინოს წესრიგი და სტაბილურობა, რაც შეიძლება მალე, გადატრიალების მცდელობის შემდეგ.
კოსტა-რიკა — ქვეყნის საგარეო საქმეთა სამინისტრო განაცხადა, რომ ქვეყნის მთავრობა მკაცრად გმობს გადატრიალების მცდელობას დემოკრატიულად არჩეული ინსტიტუტებისადმი შეიარაღებული ძალების მიერ, ასევე უსურვა დემოკრატიული და კონსტიტუციური წესრიგის აღდგენა.^[12]
ესტონეთი — პრეზიდენტმა ტოომას ჰენდრიკ ილვესი გაავრცელა ტვიტი, სადაც დაგმო გადატრიალების მცდელობა, ტვიტში ნათქვამია, რომ „სამხედრო გადატრიალება დემოკრატიულად არჩეული ხელისუფლების წინააღმდეგ, მიუღებელია“.^[13]
საფრანგეთი — საგარეო საქმეთა და საერთაშორისო განვითარების მინისტრმა ჟან-მარკ ერომ განაცხადა, რომ საფრანგეთი ყველაზე მკაცრად გმობს გადატრიალების მცდელობას.^[14]
გერმანია — შტეფან შეიბერთმა, გერმანიის მთავრობის პრეს-მდივანმა, თავის ტვიტში განაცხადა, რომ დემოკრატიულად არჩეულ მთავრობას პატივი უნდა ვცეთ.^[15]
ინდოეთი — საგარეო საქმეთა სამინისტროს ოფიციალურმა წარმომადგენელმა ვიკას სვარუპმა აღნიშნა, რომ სამინისტრო ყურადღებით ადევნებს თვალს მოვლენებს, და ურჩია ინდოელებს, რომლებიც თურქეთში იმყოფებიან, დარჩნენ სახლებში. „ჩვენ ყურადღებით ვაკვირდებით მოვლენებს თურქეთში. ინდოეთი ყველა მხარეს მოუწოდებს, ხელი შეუწყოს დემოკრატიას და თავიდან ააცილონ სისხლისღვრა“.^[16]
საბერძნეთი — პრემიერ-მინისტრმა ალექსის ციპრასმა განაცხადა Twitter-ზე, რომ „მთავრობა და ბერძენი ხალხი მხარს უჭერს დემოკრატიისა და კონსტიტუციურ კანონიერებას“.^[17]
ირანი — საგარეო საქმეთა მინისტრმა ჯავად ზარიფმა განაცხადა, რომ იგი შეშფოთებულია კრიზისით თურქეთში და რომ „სტაბილურობა, დემოკრატია და უსაფრთხოება თურქი ხალხისთვის გადამწყვეტია“, ასევე მოუწოდა თურქ ხალხს „ერთობის და გონიერებისკენ“.^[18] პრეზიდენტმა ჰასან რუჰანიმ, მოიწვია ეროვნული უსაფრთხოების უმაღლესი საბჭოს საგანფებო შეხვედრა, სადაც განიხილეს თურქეთის სიტუაცია.^[19] მოგვიანებით, 17 ივლისს, ქალაქ ქირმანშაჰიში ვიზიტისას განაცხადა, რომ გადატრიალების ეპოქა წავიდა და აღნიშნა, რომ პრობლემა შეიძლება გადაწყდეს დემოკრატიის და არჩევნების გზით.^[20] „ჩვენ ვცხოვრობთ რეგიონში, სადაც, სამწუხაროდ, გარკვეული აზრით, შეიძლება ძალაუფლება ხელში ჩაიგდო ტანკების, თვითმფრინავების და ვერტმფრენების საშუალებით, ასე გადააყენო მთავრობა, რომელიც ხალხის მიერ არჩეულია.“^[21]
ირლანდია — საგარეო საქმეთა მინისტრმა ჩარლი ფლანაგანმა განცხადება გააკეთა, სადაც მოუწოდა თავშეკავებისკენ და დემოკრატიული ინსტიტუტების პატივისცემისკენ.^[22]
ისრაელი — ისრაელის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ გაავრცელა განცხადება, წარუმატებელი სახელმწიფო გადატრიალების შემდეგ, სადაც ნათქვამია, რომ "ისრაელი პატივს სცემს დემოკრატიულ პროცესს თურქეთში". ასევე აღინიშნულია, რომ "ისრაელი იმედოვნებს, რომ შერიგების პროცესი ორ ქვეყანას შორის გაგრძელდება."
იტალია — იტალიის პრემიერ-მინისტრმა, მატეო რენციმ გამოთქვა შეშფოთება თურქეთში განვითარებულ მოვლენებზე.^[23]
კოსოვო — კოსოვოს პრეზიდენტმა ჰაშიმ ტაჩიმ ტვიტერზე დაწერა, რომ „თურქეთის სტაბილურობა ნიშნავს მთელი რეგიონის სტაბილურობა. ჩვენ მხარს ვუჭერთ თურქეთის დემოკრატიულად არჩეულ ხელისუფლებას“.^[24] პრემიერ-მინისტრმა ისა მუსტაფამ დაწერა, რომ „ამ რთული მომენტს, მეგობარი ქვეყნის კოსოვოს მოქალაქეები, მტკიცედ მხარს ვუჭერთ თურქეთს. მე იმედი მაქვს, რაც შეიძლება მალე სიტუაცია თურქეთში დასტაბილურდება, უდანაშაულო მსხვერპლის თავიდან აცილების მიზნით“.^[25]
ლიტვა — ლიტვის საგარეო საქმეთა მინისტრმა ლინას ლინკევიჩიუსმა დაწერა, რომ სახელმწიფო გადატრიალება „ანგრევს დემოკრატიის მდგრად საფუძვლებს“.^[26] ლიტვის საგარეო საქმეთა სამინისტროს განცხადებაში ნათქვამია, რომ ისინი უაღრესად შეშფოთებულები არიან თურქეთში განვითარებული მოვლენებით. სამინისტრომ ასევე დაადასტურა ლიტვის მხარდაჭერა თურქეთის დემოკრატიულად არჩეული მთავრობისადმი.^[27]
მალტა — მალტის პრემიერ-მინისტრმა ჯოზეფ მუსკატმა დაგმო გადატრიალების მცდელობა, მაგრამ აღნიშნა, რომ ეს არ უნდა გამოიწვიოს ავტორიტარული დარბევის ასპექტები.^[28]
მოლდოვა — პრეზიდენტმა ნიკოლაე ტიმოფტიმ დაგმო გადატრიალების მცდელობა და მოუწოდა კონსტიტუციური წესრიგის აღდგენისკენ.^[29]
ჩრდილოეთი კვიპროსი — ჩრდილოეთ კვიპროსის პრეზიდენტმა მუსტაფა აქინჯიმ, განაცხადა, რომ თურქული ჯარების ქვედანაყოფი ჩრდილოეთ კვიპროსში, დარჩნენ ერთგულები თურქეთის ცენტრალურ სამხედრო შტაბს.^[30] მან ასევე განაცხადა, რომ არადემოკრატიული აქტები, ვერასოდეს ვერ იქნება გამოსავალი თურქეთის პრობლემების.^[31]
ნიდერლანდები — ჰოლანდიის საგარეო საქმეთა მინისტრმა ბერტ კოინდერსმა, მკაცრად დაგმო სამხედროების მოქმედებები დემოკრატიულად არჩეული ინსტიტუტების წინააღმდეგ. მისი თქმით, დისკუსია თურქ კოლეგასთან შეეხო კანონის უზენაესობას. მან ასევე ხაზი გაუსვა, რომ ევროკავშირს სჭირდება პარტნიორი, რომელიც პატივს სცემს ადამიანის უფლებებს რეგიონსა და სირიაში.^[32]
პაკისტანი — პრემიერ-მინისტრმა ნავაზ შარიფმა, მკაცრად დაგმო სამხედრო ამბოხი თურქეთში.^[33] მან დაამტა, რომ პაკისტანი სრულად უჭერს მხარს თურქეთის პრეზიდენტს და მის არჩეულ ხელისუფლებას. პრემიერ-მინისტრის სპეციალურმა წარმომდგენელმა საგარეო საკითხებში ტარიკ ფატემიმ, დაურეკა თურქეთის საგარეო საქმეთა მინისტრს, რათა განეხილა უახლესი სიტუაცია თურქეთში.^[34]
პოლონეთი — პოლონეთის პრეზიდენტმა ანჯეი დუდამ იმედი გამოთქვა, რომ კრიზისი რაც შეიძლება მალე უნდა გადაწყდეს, რადგან მასი აზრით, ეს მოუტანს მშვიდობას და უსაფრთხოებას ახლო აღმოსავლეთს და დაამატა, რომ „მოდით, გავითვალისწინოთ, რომ თურქეთი თამაშობს უმნიშვნელოვანეს როლს მიგრანტების კრიზისის დაძლევასა და სირიის კონფლიქტში“.^[35]
კატარი — საგარეო საქმეთა სამინისტროს განცხადებში ნათქვამია, რომ „კატარის სახელმწიფო გამოხატავს ძლიერ მხარდაჭერას და გმობს სამხედრო გადატრიალების მცდელობას, უკანონობისა და კონსტიტუციური ლეგიტიმურობის დარღვევას თურქეთის რესპუბლიკაში.“^[36]
ტაივანი — საგარეო საქმეთა სამინისტრომ გააფრთხილა თავისი მოქალაქეები და მისცა რეკომენდაცია ყურადღება მიაქციონ უსაფრთხოების ზომებს.^[37]
რუმინეთი — პრეზიდენტმა კლაუს იოჰანისმა გამოთქვა იმედი, რომ „საზოგადოებრივი წესრიგი უმოკლეს დროში აღდგება.“^[38] პრემიერ-მინისტრმა დაჩიან ჩოლოშმა განაცხადა, რომ თურქეთის ერთადერთი გზაა „აღდგეს კონსტიტუციური წესრიგი და კანონის უზენაესობა“.^[39]
რუსეთი — საგარეო საქმეთა მინისტრმა სერგეი ლავროვმა გააკეთა განცხადება და აღნიშნა, რომ მნიშვნელოვანია „სისხლისღვრის თავიდან აცილება“ და „ნებისმიერი საკითხი უნდა გადაწყდეს კონსტიტუციური წესრიგის ფარგლებში“.^[40]
საუდის არაბეთი — საუდის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ ოფიციალური განცხადება გაავრცელა, სადაც მიესალმა თურქეთის პრეზიდენტის წარმატებულ გამარჯვებას.^[41] საუდის მეფემ სალმანმა მიულოცა თურქეთის პრეზიდენტს სატელეფონო საუბარში, მშვიდობის დაბრუნება ქვეყანაში. საუდის ხელისუფლებამ, ანკარის თხოვნით, დააკავა თურქეთის სამხედრო ატაშე ქუვეითში, დამამის აეროპორტში.^[42]
სერბეთი — პრემიერ-მინისტრმა ალექსანდარ ვუჩიჩიმ თავის განცხადებაში აღნიშნა, რომ სერბეთს სურს თურქეთმა გადალახოს და დაამყაროს დემოკრატიული წესრიგი, მშვიდობა და სტაბილურობა იმიტომ, რომ თურქეთის რეგიონის მნიშვნელოვანი მოთამაშეა.^[43]
სომალი — სომალის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ ტვიტერზე დაწერა, რომ სომალის პრეზიდენტი ჰასან შეიხ მუჰამადი გმობს სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობას.^[44] სომალი ერთ-ერთი პირველი ქვეყანა იყო, რომელიც შეეწინააღმდეგა გადატრიალებას, თურქეთთან მჭიდრო კავშირების გამო და რომელმაც თურქეთისგან „ერთი მილიარდი დოლარის ღირებულების დახმარება მიიღო, საინვესტიციო და ინფრასტრუქტურული პროქეტებისთვის 2011 წლიდან“. სომალის მთავრობამ უბრძანა გიულენთან დაკავშირებული ორგანიზაციების დახურვა და მისცა თურქეთის მოქალაქეებს, რომლებიც მუშაობდნენ ამ ორგანიზაციისთვის, ერთი კვირა, რომ დატოვონ სომალი. დახურულ ორგანიზაციებში შედის ნილის აკადემია, გიულენთან დაკავშირებული სკოლები..^[45]^[46]
სამხრეთი კორეა — 2016 წლის 16 ივლისს, შაბათს, საგარეო საქმეთა სამინისტრომ თავის მოქალაქეებს ურჩია, დაეტოვებინა ქვეყანა..^[47]
ესპანეთი — ესპანეთის პრემიერ-მინისტრმა მარიანო რახოიმ Twitter-ზე დაწერა, რომ ესპანეთი მხარს უჭერს „დემოკრატიულ და კონსტიტუციურ წესრიგს თურქეთში, რომელიც ჩვენი მეგობარი და მოკავშირეა“.^[48]
სუდანი — სუდანის პრეზიდენტმა ომარ ალ-ბაშირმა დაგმო გადატრიალების მცდელობა.^[49]
უკრაინა — საგარეო საქმეთა მინისტრმა პავლო კლიმკინმა თავის Twitter-ზე დაწერა: „ახლა თურქეთის მთავარი პრიორიტეტია დემოკრატიულად არჩეული ინსტიტუტების პატივისცემა და ხალხის ცხოვრების გადარჩენაა.“^[50] პრეზიდენტმა პეტრო პოროშენკომ დაწერა, რომ იგი "შეშფოთებულია"^[51] და „უკრაინა მხარს უჭერს დემოკრატიულად არჩეულ პრეზიდენტს და თურქეთის მთავრობას“.^[52]
გაერთიანებული სამეფო — საგარეო საქმეთა მინისტრმა ბორის ჯონსონმა ტვიტერზე დაწერა, რომ იგი "ძალიან შეშფოთებული თურქეთში განვითარებული მოვლენებით და რომ ბრიტანეთის საელჩო მჭიდროდ აკვირდება მოვლენებს.
აშშ — სახელმწიფო მდივანმა ჯონ კერიმ განაცხადა, რომ იგი „იმედოვნებს, სტაბილურობის და მშვიდობის უწყვეტობას თურქეთში“.