პოსტსაბჭოთა სივრცე

პოსტსაბჭოთა სივრცე, აგრეთვე ცნობილი როგორც ყოფილი სსრკ-ის რესპუბლიკები — დამოუკიდებელი ქვეყნები, რომლებმაც დატოვეს საბჭოთა კავშირი 1991 წელს მისი დაშლის დროს.

ტერმინი შემოტანილია ლიეტუველი ისტორიკოსის ალგის პრაზაუსკასის მიერ და პირველად გამოჩნდა სტატიაში „დსთ, როგორც პოსტკოლონიური არეალი“, გამოცემული 1992 წლის 7 თებერვალს „ნეზავისიმაია გაზეტაში“.

სახელმწიფოები და გეოგრაფიული რეგიონები

პოსტსაბჭოთა ქვეყნების გგუფები:

  რუსეთი

  ცენტრალური აზია

  აღმოსავლეთი ევროპა

  ბალტიისპირეთი

  სამხრეთი კავკასია

პოსტსაბჭოთა ქვეყნები შემდეგ ხუთ ჯგუფად იყოფებიან. ისინი განეკუთვნებიან ამა თუ იმ ჯგუფს გეოგრაფიული მდებარეობის და კულტურული განვითარების მიხედვით.

• ბალტიისპირეთი: ესტონეთი, ლიეტუვა, ლატვია.
• ცენტრალური აზია: ყაზახეთი, ყირგიზეთი, ტაჯიკეთი, უზბეკეთი, თურქმენეთი.
• სამხრეთი კავკასია: საქართველო, სომხეთი, აზერბაიჯანი.
• აღმოსავლეთი ევროპა: უკრაინა, ბელარუსი, მოლდოვა.
• რუსეთი

აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებს რუსეთთან დიდი და ძველი კავშირი ჰქონდათ, თითქმის რუსეთის დაარსების პირველივე დღეებიდან. ცენტრალური აზიის და სამხრეთი კავკასიის დაპყრობა რუსეთმა მხოლოდ XVIII-XIX სს.-ში შეძლო. ბალტიისპირეთის ქვეყნები ტეტვონის ორდენის, დანიის, პოლონეთისა და შვედეთის მთავრობის მფარველობის ქვეშ იყვნენ დიდი დროის განმავლობაში, სანამ XVIII საუკუნეში რუსეთის ტერიტორიაში შევიდოდნენ, და გახდებოდნენ დამოუკიდებელი ქვეყნები პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ. 1940 წელს ამ რესპუბლიკების გაერთიანება სსრკ-ში იყო მიუღებელი დასავლური ქვეყნებისთვის, მაგრამ საბჭოთა კავშირის ტერიტორიული მთლიანობა იქნა დადასტურებული ჰელსინკის შეთანხმებით.

ახალი კავშირი

ჯერ კიდევ სსრკ-ის დაშლის პერიოდში იყო შეთავაზება შეექმნათ კონფედერაციული სუვერენული სახელმწიფოთა კავშირი (სსკ), რომელშიც შესასვლელად 1991 წლის 14 ნოემბერს წინასწარ შეთანხმდა შვიდი რესპუბლიკა (ბელორუსი, ყაზახეთი, ყირგიზეთი, რუსეთი, ტაჯიკეთი, თურქმენეთი, უზბეკეთი). მაგრამ რადგანაც წინადადება სსრკ-ის უმაღლესი ორგანოებიდან იყო მოსული კავშირი არ შეიქმნა.

ზოგიერთი ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკების მოსახლეობასა და მთავრობებს სსრკ-ის ნოსტალგია იმდენად აწუხებდათ, რომ მზად იყვნენ, საკუთარი ქვეყნების სუვერენიტეტი შეეწირათ და ახალი კავშირი დაარსებინათ, სადაც ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკების უმეტესობა შევიდოდა.

90-იან წლებში განიხილებოდა ნურსულთან ნაზარბაევის წინადადება შეექმნათ ევრაზიული კავშირი, რომელშიც უნდა გაერთიანებულიყო ხუთი სახელმწიფო (ბელორუსი, ყაზახეთი, ყირგიზეთი, რუსეთი, ტაჯიკეთი).

ბოლო დროს გახმაურდა ბევრი იდეა შეექმნათ რუსეთისა და ბელორუსიის ერთობლივი გაერთიანებული სახელმწიფო.

რუსეთისა და ბელარუსის გაერთიანებული სახელმწიფო

რუსეთისა და ბელარუსის კონფედერაციული კავშირი დაარსდა 1997 წლის 2 აპრილს ადრე შექმნილ (2 აპრილი 1996) რუსეთისა და ბელორუსის საზოგადოების ბაზაზე. იდეა ეკუთვნის ბელარუსის პრეზიდენტს ალექსანდრე ლუკაშენკოს.

რეგიონალური ორგანიზაციები

საბჭოთა კავშირირს დაშლის შემდეგ დაარსდა რამდენიმე რეგიონელური ორგანიზაცია.

ბალტიისპირეთის ქვეყნები ყოფლი სსრკ-ის ქვეყნებიდან არავის შეურთდნენ და კურსი დასავლეთისკენ აიღეს (კერძოდ კი ევროპის კავშირსა და ნატოში შევიდნენ.)

დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობა

პოსტსაბჭოთა ქვეყნები:

  დსთ-ს წევრი ქვეყნები

  ევროკავშირისა და ნატოს წევრები

  დსთ-ს ასოცირებული წევრი

დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობა (დსთ) — საქვეყნათაშორისო გაერთიანება. ამ თანამეგობრობაში გაერთიანებულია ყველა ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკა ბალტიისპირეთის გარდა. თურქმენეთი დსთ-ს „ასოცირებული წევრია“, საქართველომ კი რუსეთ-საქართველოს ომის შემდეგ გასვლაზე განაცხადა. წევრობა 2009 წლის აგვისტოში დამთავრდა.

კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია

კუხო-ში გაწევრიანებულნი არიან რუსეთი, ბელარუსი, ყაზახეთი, ყირგიზეთი, ტაჯიკეთი და სომხეთი. კუხოს მთავარი ამოცანა საერთაშორისო ტერორიზმის წინააღმდეგ გაერთიანებული ბრძოლაა.

  სუამი-ს წევრები

  კუხო-ს წევრები

სუამი

დღეს სუამში ოთხი წევრია (უზბეკეთის გასვლის მერე): საქართველო, უკრაინა, აზერბაიჯანი და მოლდოვა. სუამ-ს ბევრი თვლის როგორც ანტირუსული ორგანიზაცია. სუამის წევრები არ არიან გაერთიანებული ყოფილი სსრკ-ის ტერიტორიაზე შექმნილ არც ერთ ორგანიზაციაში გარდა დსთ-სა.

ევრაზიული ეკონომიკური საზოგადოება

ევრაზიული ეკონომიკური საზოგადოება:

  ორგანიზაციის წევრები

  დამკვირვებლები

ევრაზიული ეკონომიკური საზოგადოება (ევრაზესი) იყო დაარსებული რუსეთის, ბელორუსის, ყაზახეთის, ყირგიზეთისა და ტაჯიკეთის მიერ. სომხეთს, მოლდოვას, უკრაინას აქვს დამკვირვებელის სტატუსი. უკრაინამ განაცხადა რომ არ უნდა ფართოუფლებიანი წევრობა, მაგრამ უკრაინის პრემიერი ვიქტორ იანუკოვიჩმა ვლადიმერ პუტინთან შეხვედრისას განაცხადა რომ უკრაინა ფიქრობს ევრაზეს-ში გაერთიანებაზე. მოლდოვაც არ შედის ორგანიზაციაში იმიტომ რომ აუცილებელია მისი პირველი დონის მეზობელი იყოს საზოგადოების წევრი. უზბეკეთი შესვლას 2005 წლის ოქტომბერში დათანხმდა. ქვეყანამ 2006 წლის 25 იანვარს შევიდა ოფიციალურად.

შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაცია

ლურჯით – შთო, ღია ლურჯით — დამკვირვებლები, ცისფერით — სტუმრები.

შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაცია (შთო), შედგება ჩინეთისგან, რუსეთისგან, ყაზახეთისგან, ყირგიზეთისგან, ტაჯიკეთისა და უზბეკეთისგან. ორგანიზაცია დაარსდა 2001 წელს. აქამდე (1996) არსებობდა შანხაის ხუთეული.

ომები და კონფლიქტები

სეპარატისტული კონფლიქტები

ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკების ტერიტორიებზე კონფლიქტების უმეტესობა სეპარატისტიზმთანაა დაკავშირებული, რომლებიც ცდილობენ ეთნიკურ ან რელიგიურ საფუძველზე დამოუკიდებლობა მიიღონ სახელმწიფოსგან, რომლის ნაწილად ითვლებიან.

ზოგიერთი ტერიტორია და გაჩენილი იქ კონფლიქტები:

• დნესტრისპირეთი, კონფლიქტი მოლდოვასგან დამოუკიდებლობის მისაღებად
• აფხაზეთი და სამხრეთ ოსეთი, კონფლიქტი საქართველოსგან დამოუკიდებლობის მისაღებად (რუსეთმა, ნიკარაგუამ და ვენესუელამ ცნო ისინი დამოუკიდებელ სახელმწიფოებად)
• იჩქერია, კონფლიქტი რუსეთისგან დამოუკიდებლობის მისაღებად
• მთიანი ყარაბაღი, კონფლიქტი აზერბაიჯანისგან დამოუკიდებლობის მისაღებად
• ინგუშეთი, კონფლიქტი რუსეთისგან დამოუკიდებლობის მისაღებად

რუსეთმა ძალით დაიბრუნა ჩეჩნეთი. რუსეთ-საქართველოს ომის შემდეგ რუსეთმა აღიარა აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებლობა, რასაც მოჰყვა მხარდაჭერა ცენტრალური ამერიკიდან, კერძოდ ნიკარაგუიდან. 2008 წლის ბოლოს გამართული შხვედრით ყარაბაღის თემაზე, სომხეთის, რუსეთისა და აზერბაიჯანის პრეზიდენტებმა შეთანხმდნენ, რომ ყარაბაღი ოფიციალურად რჩება აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე.

სამოქალაქო ომები

• სამოქალაქო ომი საქართველოში 1991-1993 წლებში ზვიად გამსახურდიისა და ედუარდ შევარდნაძის მომხრე ძალებს შორის. ომი დამთავრდა, როდესაც რუსეთის ჯარებმა მხარი დაუჭირეს შევარდნაძეს საქართველოს დსთ-ში შესვლის სანაცვლოდ.
• სამოქალაქო ომი ტაჯიკეთში 1992-1997 წლები.

ფერადი რევოლუციები

ყოფილი საბჭოთა კავშირის სამ რესპუბლიკაში მოხდა ე.წ. ფერადი რევოლუციები, რომელიც ოპოზიცია მთავრობაში მოიყვანეს.

• ვარდების რევოლუცია საქართველოში 2003 წელს
• ნარინჯისფერი რევოლუცია უკრაინაში 2004-2005 წლებში
• ტიტების რევოლუცია ყირგიზეთში 2005 წელს
• ხავერდოვანი რევოლუცია სომხეთში 2018 წელს.