მთისძირი (ყვარლის მუნიციპალიტეტი)

მთისძირი
სოფელი
	მთისძირი;
ქვეყანა	საქართველო
მხარე	კახეთის მხარე
მუნიციპალიტეტი	ყვარლის მუნიციპალიტეტი
თემი	მთისძირი
კოორდინატები	41°52′20″ ჩ. გ. 46°03′23″ ა. გ. / 41.87222° ჩ. გ. 46.05639° ა. გ.
ადრეული სახელები	ხაშალხუტი
ცენტრის სიმაღლე	340 მ
მოსახლეობა	723 კაცი (2014)
ეროვნული შემადგენლობა	ქართველები 89,5 %; ოსები 9,4 %; სომხები 0,6 %
სასაათო სარტყელი	UTC+4
სატელეფონო კოდი	+995

სხვა მნიშვნელობებისთვის იხილეთ მთისძირი.

მთისძირი (1944 წლამდე ხაშალხუტი) — სოფელი საქართველოში, ყვარლის მუნიციპალიტეტში, ალაზნის ვაკეზე. მდინარე არეშის (კაბალის მარჯვენა შენაკადი) ნაპირებზე. თემის ცენტრი. ზღვის დონიდან 340 მეტრი, ყვარლიდან 26 კილომეტრი. სოფელში დაიბადა საქართველოს იუსტიციის მინისტრი ზურაბ ადეიშვილი.

ისტორია

სოფელი ყვარელის მუნიციპალიტეტში. ისტორიული არიში, 1944 წლამდე ხაშალხუტი. ისტორიული ძეგლი მდებარეობს მდინარე არეშის ზედა წელში, ქალაქ ყვარლიდან 26 კილომეტრზე.

1973-1982 წლებში არიშში არქეოლოგიური გათხრები ჩაატარა საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის არქეოლოგიურმა ექსპედიციამ (ხელმძღვანელი ლ. ჭილაშვილი). არეში შუა საუკუნეებშიც მნიშვნელოვანი დასახლება ყოფილა, იგი ქრისტიანობის გავრცელების ადრეული საფეხურებიდანვე მოქცეულა ქრისტიანულ ორბიტალში, რასაც მოწმობს აქ გათხრილი და შესწავლილი ცხრა ნაეკლესიარი.

არიშის დაწინაურებას, ხელსაყრელ გეოგრაფიულ გარემოსთან ერთად, ხელი შეუწყო სავაჭრო გზამ, რომლითაც ადრინდელი შუა საუკუნეებში ქართლი და კახეთი ალბანეთს უკავშირდებოდა და ე.წ. ცხვრის გზამ, რომლითაც ცხვარი დაღესტნის მთებში აჰყავდათ.

არსებობს მოსაზრება (ლ. ჭილაშვილი), რომ ტოპონიმი არეში (არიში) მიმდინარეობს არაბული სიტყვიდან და ნიშნავს კარავს, ბანაკს (დამკვიდრდა IX საუკუნეში). ამ ტოპონიმის გაჩენა შესაძლოა არაბთა ლაშქრობებს უკავშირდებოდეს. მანამდე აქ არსებული დასახლების სახელი უცნობია, რაც შეეხება სოფლის დღევანდელ სახელწოდებას - მთისძირი. იგი, როგორც ჩანს, მის ადგილმდებარეობას უკავშირდება.

„მატიანრე ქართლისაის“ ცნობით, X საუკუნის დასაწყისში კონსტანტი აფხაზთა მეფისა ფა კვირიკე კახთა ქორეპისკოპისის შეერთებულმა ჯარმა ჰერეთის ლაშქარი დაამარცხა და ადარნასე ჰერთა პატრიკმა, ვეჯინის ზავის თანახმად, არიში გავაზთან ერთად, კოსტანტი მეფეს დაუთმო.

არეში შერეული დასახელების ტიპს განეკუთვნებოდა, სადაც ერთნაირად ძლიერად იყო წარმოდგენილი, როგორც მთის, ისე ბარის მეურნეობა.

არიში არიშიანების საგვარეულო ფუძედ იქცა. აქედან აღზევებულმა ჰერმა დიდებულებმა - არტუშიანებმა XII-XIII საუკუნეებში მაღალ პოლიტიკურ მდგომარეობას მიაღწიეს.

XIV-XV საუკუნეების მიჯნაზე, თემურლენგის არაერთგზის შემოსევების შედეგად, არიში დაქვეითდა და ადრინდელი მნიშვნელობა დაკარგა.