სულორი (მდინარე)

სულორი — მდინარე დასავლეთ საქართველოში, ვანის მუნიციპალიტეტში. მდინარე რიონის მარცხენა შენაკადი. მდინარე სათავეს იღებს მესხეთის ქედის ჩრდილოეთ კალთაზე, თაფლოვანის მაღლობიდან, ზღვის დონიდან 2140 მ სიმაღლეზე და ერთვის მდინარე რიონს მარცხენა მხრიდან, შავი ზღვის შესართავიდან 113-ე კმ-ზე. სიგრძე 33 კმ, აუზის ფართობი 189 კვ. კმ. საშუალო სიმაღლე 800 მ. საზრდოობს თოვლის, წვიმისა და მიწისქვეშა წყლით. წყალმოვარდნები იცის მთელი წლის განმავლობაში, წყალდიდობა გაზაფხულზე. საშუალო წლიური ხარჯი 3,95 მ³/წმ.

სულორი
მდინარე სულორი ვანში
ქვეყანა	საქართველო
ტერიტორიული ერთეულები	იმერეთის მხარე
ქალაქები	ვანი
სათავე	მესხეთის ქედი 41°56′30″ ჩ. გ. 42°40′41″ ა. გ.
სათავის მდებარეობა	თაფლოვანი
სათავის სიმაღლე	2140 მ
შესართავი	რიონი 42°06′26″ ჩ. გ. 42°30′48″ ა. გ.
შესართავის მდებარეობა	ვანი, საქართველო
შესართავის სიმაღლე	40 მ
სიგრძე	33 კმ
აუზის ფართობი	189 კმ²
წყლის ხარჯი (საშ.)	3,95 მ³/წმ
— სათავე, — შესართავი
სულორი ვიკისაწყობში

ფიზიკურ-გეოგრაფიული დახასიათება

მდინარე სათავეს იღებს ლობოროტის ქედის ჩრდილოეთ კალთებზე, თაფლოვანას მთის (2322,6 მ) აღმოსავლეთით 1 კმ-ში, 2140 მეტრის სიმაღლეზე და ერთვის მდინარე რიონს მარცხენა მხრიდან ქალაქ ვანის ჩრდილო-დასავლეთით. მდინარის სიგრძე 34 კმ-ია, საერთო ვარდნა 2100 მეტრი, საშუალო ქანობი 61,8 %. მისი წყალშემკრები აუზის ფართობი 189 კვ. კმ, აუზის საშუალო სიმაღლე კი 800 მეტრია.

სულორის ქსელი წარმოდგენილია მცირე მდინარე შენაკადებით, რომელთა საერთო სიგრძე 144 კმ-ია და ვანის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზეა ლოკალიზებული. სათავიდან 10-15 კილომეტრის შემდეგ მდინარეს მარცხენა მხრიდან უერთდება ზედა და ქვედა ლოკნარი (6,20 და 7,90 კმ), კურორტ სულორთან, ასევე მარცხენა მხრიდან უერთდება მდინარე გელასკურა (ღელესყურე, 7,8 კმ), რამდენიმე კილომეტრში სოფელ ისრითის სიახლოვეს, სულორს მარჯვნიდან თავისი უდიდესი შენაკადი, ძულუხურა (12,6 კმ) უერთდება, ქალაქ ვანში კი — მდინარე ჭიშურა (8,4 კმ), მარცხენა მხრიდან.

მდინარის აუზი ასიმეტრიული ფორმისაა. მისი ზედა ზონა, სათავიდან სოფელ სულორამდე, მთიანი რელიეფით ხასიათდება, რომელიც ძლიერ დანაწევრებულია შენაკადების ღრმა ხეობებით. სოფელ სულორის ქვემოთ მდინარის აუზი მკვეთრად გადადის რიონის დაბლობზე.

აუზის ზედა ზონის გეოლოგიურ აგებულებაში მონაწილეობას იღებენ ქვიშაქვები, მერგელები, თიხაფიქლები, ხოლო ცალკეულ ადგილებში კირქვები, ტუფები და ბაზალტები. აუზის ქვედა ზონა კი აგებულია ძველი ალუვიური განფენებით. აუზის ზედა ზონაში გავრცელებულია ტყის ყავისფერი, ქვედა ზონაში კი ყვითელმიწა ნიადაგები. ამ ზონაში გვხვდება ალპური მცენარეულობა და მარადმწვანე ბუჩქნარი, მდინარის ხეობაში კი მურყნარი. აუზის ქვედა ზონის დიდი ნაწილი ათვისებულია სასოფლო-სამეურნეო კულტურებით. მდინარის ხეობა სათავეებში V-ეს ფორმისაა, სოფელ ისრითიდან სოფელ ციხესულორამდე ტრაპეციული ფორმის, ხოლო ქვემოთ არამკაფიოდ არის გამოხატული. სათავეებში ხეობის ფსკერის სიგანე 2-8 მეტრია, სოფელ ციხესულორის ქვემოთ 600-700 მეტრი, ხოლო ცალკეულ ადგილებში (სოფლების დიხაშხოსა და სალხინოს მიდამოებში) — 1,5-2,0 კმ. მდინარის ორმხრივი ტერასები ათვისებულია სახნავებით და ბაღებით. ტერასების სიმაღლე ხეობის ფსკერიდან 2-და 50 მ-მდე, სიგანე კი 100-დან 500 მ-მდე იცვლება. ტერასებზე გავრცელებულია თიხნარი ნიადაგები.

მდინარის ჭალის სიგანე 40-50 მეტრი, სიმაღლე კი 0,2-0,3 მეტრია. იგი გვხვდება მხოლოდ სოფელ სულორის ტერიტორიაზე. წყალდიდობებისა და წყალმოვარდნების პერიოდში ჭალა იფარება 0,7-0,9 მეტრის სიმაღლის წყლის ფენით.

ჰიდროლოგიური მახასიათებლები

მდინარე სულორის ხეობა სოფელ სულორის სიახლოვეს

მდინარის სიგანე სათავეებთან 1-2 მ-ია, შესართავთან 20 მ-მდე. საშუალოდ — 10 მ. სიღრმე 0,2-დან 2 მ-მდე, ვანთან — 0,6 მ. საშუალო სიჩქარე — 0,7-1,0 მ/წმ, შესართავთან — 0,3-0,5 მ/წმ. ახასიათებს წყალუხვობა 6-8-ჯერ წელიწადში. საშუალო თვიური წყლის ხარჯი 5,94-7,55 კუბ. მ/წმ.

ნიადაგის აგებულება მდინარის ზედა ნაწილში წარმოდგენილია ქვიშნარით, მერგელებით, ბაზალტ-ანდეზიტით და კირქვებით. ქვემო წელი — ალუვიალური თიხა-ქვიშებით. წყალი სუფთა, გამჭვირვალეა, ვარგისია სასმელად.

მდინარის კალაპოტი ზომიერად კლაკნილი და ძირითადად დაუტოტავია. სათავეებში მდინარის კლდოვანი კალაპოტი ქმნის რამდენიმე ჩანჩქერს, რომელთაგან ყველაზე მაღალია (10-12 მ) სათავიდან 3 კმ-ში არსებული ჩანჩქერი. ქვემოთ მდინარე გაედინება კლდეების ნამსხვრევებითა და დიდი ლოდებით ჩახერგილ კალაპოტში და ქმნის ჭორომებს, რომლებიც გვხვდება ყოველ 10-30 მეტრში. რიონის დაბლობზე გამოსვლის შემდეგ იცვლება მდინარის ხასიათი. მიედინება ერთ კალაპოტში, რომლის ფსკერი მთელ სიგრძეზე ხრეშითა და ქვა-ქვიშითაა დაფარული, დინება შედარებით ნელია. ნაკადის სიგანე იცვლება 1-2 მეტრიდან (სათავეებში) 20 მეტრამდე (შესართავთან), სიღრმე 0,2-დან 2,0 მ-მდე, სიჩქარე კი 2,5-3,0 მ/წმ-დან 1,0-0,7 მ/წმ-მდე. ვანიდან გამოსვლის შემდეგ მიედინება რიონის დაბლობზე.

მდინარე საზრდოობს თოვლის, წვიმის და გრუნტის წყლებით. მისი წყლიანობის რეჟიმი ხასიათდება გაზაფხულის წყალდიდობით და წყალმოვარდნებით მთელი წლის განმავლობაში. ამასთან, წვიმებით გამოწვეული წყალმოვარდნის დონეები ხშირად აღემატება თოვლის დნობით გამოწვეული წყალდიდობის დონეებს. მდინარე გამოიყენება ირიგაციული და ენერგეტიკული დანიშნულებით. მდინარეზე არსებობს სულორის ჰესი და ციხესულორის სარწყავი სისტემა. მოწყობილია არხები წისქვილებისთვის.

სარეწაო მნიშვნელობა

მდინარე სოფელ სულორში

მდინარე სენსიტიურია, არასარეწაო მნიშვნელობის, სტატუსი შეიძლება შეფასდეს, როგორც სატოფე-სანასუქო-გამოსაზამთრებელი. განვითარებულია სამოყვარულო თევზჭერა. მდინარეში ბინადრობს 14 აბორიგენული თევზის სახეობა.

	სახეობა	ლათინური სახელი	ტოფობის პერიოდი
1	კოლხური ხრამული	Capoeta sieboldi	მაისიდან აგვისტომდე
2	კოლხური ტობი	Chondrostoma colchicum	აპრილიდან სექტემბრამდე
3	კოლხური წვერა	Barbus tauricus escherichii	ივნისიდან სექტემბრამდე
4	კოლხური ტაფელა	Rhodeus colchicus	მარტიდან აგვისტომდე
5	გოჭა (ველური კობრი)	Cyprinus carpio	მაისიდან აგვისტომდე
6	ღლავი (ლოქო)	Silurus glanis	მაისიდან აგვისტომდე
7	დასავლეთ ამიერკავკასიური ციმორი	Gobio gobio	მაისიდან სექტემრამდე
8	კოლხური თრისა	Chalcalburnus chalcoides	მაისიდან ივლისამდე
9	კავკასიური ქაშაპი	Leuciscus cephalus orientalis	აპრილიდან ივლისამდე
10	სამხრეთული ფრიტა	Alburnoides bipunctatus fasciatus	მაისიდან აგვისტომდე
11	ანგორული გოჭალა	Noemacheilus angorae	მაისიდან ივლისამდე
12	ჩვეულებრივი გველანა	Cobitis taenia	მაისიდან აგვისტომდე
13	კავკასიური მდინარის ღორჯო	Neogobius cephalarges constructor	მაისიდან აგვისტომდე

ჰესი

1953 წელს სოფელ სალხინოში აშენდა სულორჰესი, რომლის არხის სათავე იყო სოფელ დიხაშხოში. ეს ჰესი მხოლოდ დიხაშხოსა და სალხინოს ამარაგებდა ელექტრო ენერგიით. აშენების შემდეგ ჰესი და სათავე არც ერთხელ არ გარემონტებულა, ხოლო რაც რიონჰესი აიგო, სულორჰესი მივიწყებულ იქნა, რადგან ვანს რიონჰესი აძლევდა ელექტროენერგიას. არხის სათავე დღემდე გამოიყენება, როგორც საბანაო ადგილი და სოფელ დიხაშხოში დიდი პოპულარობით სარგებლობს.

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 9, თბ., 1985. — გვ. 601.

რესურსები ინტერნეტში

• აღმოსავლეთ-დასავლეთის გაზსადენის გარემოზე ზემოქმედების ანგარიში — საქართველოს ნავთობისა და გაზის კორპორაცია