კასპი

კასპი
ქალაქი
	კასპი;
	; კასპის კოლაჟი
დროშა	გერბი
ქვეყანა	საქართველო
მხარე	შიდა ქართლის მხარე
მუნიციპალიტეტი	კასპის მუნიციპალიტეტი
კოორდინატები	41°55′30″ ჩ. გ. 44°25′20″ ა. გ. / 41.92500° ჩ. გ. 44.42222° ა. გ.
პირველი ხსენება	ძვ. წ. IV საუკუნე
ამჟამინდელი სტატუსი	1959
ცენტრის სიმაღლე	560 მ
ოფიციალური ენა	ქართული ენა
მოსახლეობა	13 423 კაცი (2014)
ეროვნული შემადგენლობა	ქართველები 91,0%; აზერბაიჯანელები 5,8%; ოსები 2,1%; სომხები 0,4%; რუსები 0,4%; სხვა 0,3%
სასაათო სარტყელი	UTC+4
სატელეფონო კოდი	+995 371
საფოსტო ინდექსი	2600
ოფიციალური საიტი	kaspi.gov.ge
	კასპი ვიკისაწყობში

კასპი — ქალაქი აღმოსავლეთ საქართველოში, კასპის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრი. გაშენებულია მდინარე ლეხურის ნაპირებზე, იქ, სადაც მდინარე კვეთს კვერნაქის სერს და გამოდის ვაკეზე. მდებარეობს ზღვის დონიდან 560 მეტრზე, თბილისიდან 48 კილომეტრში. კასპში არის რკინიგზის სადგური. ქალაქად გამოცხადდა 1959 წელს. 2014 წლის აღწერის მონაცემებით მოსახლეობა 13 423 კაცს შეადგენს.

ქალაქში არის სამრეწველო საწარმოები, ჯანდაცვის, განათლებისა და კულტურის დაწესებულებები. კასპში შემორჩენილია ფეოდალური ხანის ეკლესიები — კვირაცხოველი, ღვთისმშობელი და „შუბნიშანი“. ქალაქში დგას გიორგი სააკაძის ძეგლი 1971, (მოქანდაკე მ. ბერძენიშვილი, არქიტ. გ. ჯაფარიძე) და 1941—1945 დიდ სამამულო ომში, ასევე საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისთვის დაღუპულთა მემორიალი.

ისტორია

დიონისეს ბრინჯაოს ქნდაკება კასპის მუზეუმიდან

კასპის ტერიტორიაზე აღმოჩენილი არქეოლოგიური მასალა და მატერიალური კულტურის ძეგლები მოწმობს, რომ აქ ადამიანი უწყვეტად ცხოვრობს ქვის ხანიდან დღემდე. თანამედროვე ქალაქი კასპი დასახლებული ყოფილა ჯერ კიდევ ბრინჯაოს ხანაში. მემატიანე ლეონტი მროველი (XI ს.) ქალაქის დაარსებას მითური მცხეთოსის ძეს ეთნარქ უფლოსს მიაწერს. კასპი იხსენიება უძველეს ქართულ ქალაქებთან (სარკინე, ურბნისი, ოძრხე) ერთად. „მოქცევაი ქართლისაის“ მიხედვით ძვ. წ. I ს-ში მეფე არსუკმა „კასპი შეიპყრა და უფლისციხე განაგო“ კასპი იხსენიება ქართლის გაქრისტიანებასთან დაკავშირებითაც. კასპი განსაკუთრებით V საუკუნეში დაწინაურდა. ქალაქს დიდი სამხედრო-სტრატეგიული და კულტურული მნიშვნელობა ჰქონდა, ჰყავდა საკუთარი სპასალარი და წარმოადგენდა გარკვეული სამხედრო-ადმინისტრაციული ერთეულის „კასპის სასპასალაროს“ ცენტრს. კასპში იზრდებოდა ვახტანგ გორგასალის და მირანდუხტი. VIII ს-ის 30-აინ წლებში არაბთა სარდალმა მურვან-ყრუმ ქალაქი ისე ააოხრა, რომ მასში საბოლოოდ ჩაკვდა საქალაქო ცხოვრება. „და იყო ქალაქი ყრუმდე, ხოლო აწ არს დაბა დიდი“ — აღნიშნავს ვახუშტი ბაგრატიონი, საქართველოს ერთიანი ფეოდალური სამეფოს არსებობის პერიოდში (XI-XV სს). XV საუკუნიდან ეკუთვნოდა მსხვილ ფეოდალურ საგვარეულოს — ამილახვრებს. ადმინისტრაციულად კი ქართლის საერისთავოს შემადგენლობაში იყო. სათავადოთა სისტემის წარმოქმნის შემდეგ (XV ს-ის II ნახევარში ქართლის მეფე სიმონ I-მა კასპი ბარძიმ ამილახვარს ჩამოართვა და სვეტიცხოველს შესწირა. XIX საუკუნეში კასპი სოფლის ტიპის დასახლებას წარმოადგენდა.

1938 წელს სოფელ კასპს დაბის ტატუსი მიენიჭა^[4].

ისტორიული მემკვიდრეობა

კასპში და მის მიმდებარე ტერიტორიაზე შემორჩენილია რამდენიმე მცირე მასშტაბის ისტორიული ძეგლი. ძირითადად ბაზილიკური სტილის ეკლესიები, ასევე ქალაქის ჩრდილოეთ შესასვლელში არსებული ციხე კოშკი „კლდემაღალას ციხე“. ბაზილიკებიდან გამორჩეულია: „თეოდორე ტირონის“ ფეოდალური ხანის ტაძარი ასევე განვითარებული ფეოდალური ხანის კვირაცხოვლის ეკლესია. აღსანიშნავია ასევე ქალაქის მახლობლად არსებული ქრისტიანობამდელი ხანის კლდეში გამოკვეთილი აკლდამები. 1962-1963 წლებში ქ. კასპში მდინარე ლეხურის მარჯვენა ნაპირზე გათხრების შედეგად აღმოჩენილ იქნა გვიანდელი ბრინჯაოსა და ადრინდელი რკინის ხანის (ძვ. წ. XIV—VIII სს.) სამაროვანი.

2015 წელს კასპის მახლობლად არსებულ არქეოლოგიურ ძეგლ გრაკლიან გორაზე ძვ. წ. VII საუკუნის ტაძარი, ორი საკურთხეველი და საკურთხევლის პოსტამენტზე დღემდე უცნობი დამწერლობის ერთსტრიქონიანი წარწერა გამოვლინდა. დღემდე უცნობი წარწერა გრაკლიანის საკურთხეველზე ყველაზე ადრეულია და საქართველოში დამწერლობის გამოყენების 2700 წლის ისტორიას ცხადყოფს.

რელიეფი და კლიმატი

ქალაქი ძირითადად გორაკ-ბორცვებზეა გაშენებული. იქ სადაც მდინარე ლეხურა კვეთს კვერნაქის სერს და უერთდება მტკვარს. ქალაქის დასავლეთით გაშლილი ვაკეა რომელსაც ადგილობრივად აშურიანის ველს უწოდებენ. ლანტშაფტი ძირითადად სტეპური ტიპისაა.

ჰავა სტეპურიდან ნოტიოზე გარდამავალი. იცის ზომიერად ცივი ზამთარი და მშრალი ცხელი ზაფხული. ჰაერის საშუალო წლის ტემპერატურა 11,4 °C, იანვარში 0,5 °C, აგვისტოში 23 °C. აბსოლუტური მინიმალური ტემპერატურა — 27 °C, აბსოლუტური მაქსიმალური 40 °C. ნალექები 450 მმ წელიწადში.

დემოგრაფია

კასპის მოსახლეობის ზრდა XX საუკუნის მეორე ნახევარში დაიწყო. მას შემდეგ რაც ქალაქმა შეიძინა ინდუსტრიული მნიშვნელობა. ქალაქში მცხოვრებთა უმრავლესობა ეთნიკურად ქართველია. ქართველების გარდა აქ ცხოვრობენ: აზერბაიჯანელები, ოსები, სომხები, რუსები, უკრაინელები, მცირე რაოდენობით ასირიელები და სხვა. საბჭოთა პერიოდში კასპში მნიშვნელოვანი იყო რუსული და უკრაინული მოსახლეობის წილი, მათი უმრავლესობა მეორე მსოფლიო ომის დროს ფრონტის ხაზიდან ევაკუაციის შედეგად დასახლდა. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ ეთნიკურად სლავური მოსახლეობის დიდმა ნაწილმა კასპი დატოვა.

აღწერის წელი	მოსახლეობა	კაცი	ქალი
1989^[5]	17 138	--	--
2002^[5]	15 233	--	--
2014^[1]	13 423	6486	6937

ეკონომიკა

კასპი საქართველოში საშენ მასალათა წარმოების ცენტრია. აქ არსებული ცემენტის წარმოება ერთ-ერთი უდიდესია ამიერკავკასიაში და ძირითადია საქართველოში. ამჟამად ქალაქში მოქმედებს, ცემენტის, სპირტის, საკონსერვო, საკონდიტრო ქარხნები. ბლოკის, გაჯის, პლასტმასეულობის საამქროები და წისქვილკომბინატი. საბჭოთა ეპოქაში კასპში ასევე მოქმედებდა ცემენტ-შიფერის კომბინატი, ელექტრო და ბლოკის ქარხნები. კასპში წარმოებული პროდუქციის რეალიზაცია ხორციელდება, როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე საზღვარგარეთის ქვეყნებში.

კასპის ეკონომიკურ პოტენციალს ზრდის ასევე ის ფაქტი, რომ ქალაქის ტერიტორიაზე გადის ცენტრალური სარკინიგზო მაგისტრალი. ასევე ქალაქის მახლობლადაა ქვეყნის მთავარი საავტომობილო გზა ს1. ამ ყველაფრის გათვალისწინებით კასპი მოხერხებულად უკავშირდება სხვა ეკონომიკურ ცენტრებს. ქალაქში მსხვილ საწარმოებთან ერთად არსებობს მსუბუქი მრეწველობის ობიექტები.

ტრანსპორტი

კასპის სიახლოვეს გადის საქართველოს მნიშვნელოვანი საერთაშორისო ავტომაგისტრალი: ს1, რომელსაც ემთხვევა ევროპის ავტომაგისტრალი E60. გარდა ამისა კასპში არის რკინიგზის სადგური, რომელიც ამიერკავკასიის ცენტრალური სარკინიგზო მაგისტრალის შემადგენელი ნაწილია. უშუალოდ ქალაქის ტერიტორიაზე გაივლის შიდა სახელმწიფო მნიშვნელობის გზები შ61 და შ63. კასპის ავტოსადგურიდან სრულდება რეისები საქართველოს სხვადასხვა ქალაქებსა და კასპის მუნიციპალიტეტის სოფლებში. ქალაქში არსებობს შიდა საქალაქო სამარშრუტო ხაზები.

განათლება და კულტურა

ქალაქში არის კულტურის სხვადასხვა ობიექტები, მათ შორის: ომარ კელაპტრიშვილის სახელობის კასპის კულტურის სახლი, კასპის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი, მუსიკალური სკოლა, მოქმედ ტაძართაგან აღსანიშნავია: წმ. ვახტანგ გორგასლის სახელობის საკათედრო ტაძარი, წმ. თეოდორე ტირონისა და წმ. გიორგის სახელობის ეკლესიები. კასპის ტერიტორიაზე განთავსებულია შემდეგი მონუმენტები: გიორგი სააკაძის ძეგლი, მეორე მსოფლიო ომში დაღუპულთა მემორიალი, საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისთვის დაღუპულთა მემორიალი, გ. მაზნიაშვილის, ო. კელაპტრიშვილისა და მ. კოსტავას ბიუსტები. ქალაქში არსებობს კულტურისა და დასვენების რამდენიმე სკვერი.

კასპში არის ხუთი საჯარო და ერთი მუსიკალური სკოლა, მათ შორის უძველესია ქალაქის №1 საჯარო სკოლა, რომელიც 1889 წელს ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების ინიციატივით დაარსდა. ასევე მოქმედებს კერძო სკოლა-გიმნაზია. საბჭოთა პერიოდში კასპში არსებობდა ინდუსტრიული და პროფესიული ტექნიკუმები, თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახ. უნივერსიტეტის ფილიალი.

განაშენიანება

XX საუკუნის დასაწყისამდე კასპი დაბის ტიპის დასახლებას წარმოადგენდა. 1931 წელს კასპში ცემენტის ქარხანა აშენდა, რამაც საფუძველი დაუდო ქალაქის განვითარებას. შემდეგი 70 წლის მანძილზე კასპი დაახლოებით 8-ჯერ გაიზარდა. ქალაქი იყოფა რამდენიმე სხვადასხვა დროს განაშენიანებულ უბნებად: ძველი კასპი, ქეჩარუხის დასახლება, ვარჯაანის დასახლება, წერტი, ქარწისი, მაცხოვრის უბანი, გერების უბანი, ინდუსტრიული ნაწილი იგივე ქარხნის უბანი და შედარებით გვიან განაშენიანებული: მიკრორაიონების დასახლება (მასივი). კასპს ორ: აღმოსავლეთ და დასავლეთ ნაწილებად ჰყოფს მდინარე ლეხურა. ქალაქში ძირითად საბჭოთა სტილის განაშენიანებაა. ძველი უბნები სტიქიურად, მჭიდროდ არის გაშენებული: აქ ვიწრო, ასიმეტრიული ქუჩებია. მოგვიანებით განაშენიანებულ უბნებში გვხვდება ფართო, გამზირის ტიპის ქუჩები. 70-იან წლებში აშენდა დავით აღმაშენებლის სანაპირო, რის შედეგადაც ქალაქზე გამავალმა მოძრაობამ მ. კოსტავას ქუჩიდან სანაპიროს მიმართულებით გადაინაცვლა. იმავე 70-იან წლებში აშენდა ქალაქის ცენტრალური — გ. სააკაძის მოედანი, 1970 წელს კი ამავე მოედანზე აღიმართა გიორგი სააკაძის მონუმენტი. რაიონის ადმინისტრაციული შენობები ძირითადად განთავსებულია ქალაქის მთავარ მ. კოსტავას ქუჩაზე. კასპში ყველაზე მაღლივი შენობა 8-სართულიანია. ქალაქის სამრეწველო ნაწილი ძირითადად რკინიგზის შემოგარენშია განთავსებული. 2012 წლის 13 დეკემბერს კასპში ეკურთხა წმინდა მეფე ვახტანგ გორგასლის სახელობის საკათედრო ტაძარი, რომელიც მოცულობით უდიდესია შიდა ქართლის რეგიონში არსებულ ტაძრებს შორის, ხოლო საქართველოს ტერიტორიაზე ერთ-ერთი უდიდესი ბაზილიკაა.

რუსეთ-საქართველოს ომი და კასპი

ოკუპანტები კასპში

დაბომბილი ხიდი კასპში

2008 წლის მოვლენებისას თბილისის დაცვის ერთი ხაზი გადიოდა ქალაქ კასპზე. 2008 წლის 12 აგვისტოს 01:19 საათზე კასპი რუსული მოიერიშეების მიერ დაიბომბა. მნიშვნელოვნად დაზიანდა ქალაქში გამავალი საქართველოს რკინიგზის ცენტრალური მაგისტრალი, ადგილობრივი მნიშვნელობის ხიდი, ზარალი მიადგა კასპის ცემენტის ქარხანას, რომელიც საქართველოს მნიშვნელოვან ინდუსტრიულ ცენტრს წარმოადგენს. დაბომბვისას გარდაიცვალა 1 ადამიანი, დაიჭრა დაახ. 17 კაცი. 19 აგვისტოს ქალაქ კასპში შემოვიდა რუს ოკუპანტთა დაახ. 10 ერთეული ჯავშანტექნიკა, რომელთაც დაიკავეს ქალაქის შემოსასვლელები ერთი თვის მანძილზე. მას შემდეგ რაც საოკუპაციო ძალებმა ქალაქი დატოვეს დაზიანებული ინფრასტრუქტურა სრულად აღდგენილ იქნა.

კასპი დღეს

დღეისათვის კასპში მიმდინარეობს სარეაბილიტაციო პროექტები, წყლალ-კანალისა და საგზაო კომუნიკაციების აღდგენა, ქალაქში უკვე შექმნილია გარე განათების სრული ქსელი. ამჟამად მოსახლეობას ინტერნეტი მიეწოდება სრული მოცულობით. ქალაქში განახლდა ცენტრალური სკვერი, მოქმედებს სხვადასხვა ბანკების ხუთი ფილიალი და ბანკომატები. მოქმედებს კულტურის სახლი, რიტუალების სახლი, ინდუსტრიული კოლეჯი, ხუთი საჯარო და ერთი კერძო სკოლა, ორი სახელოვნებო სკოლა, ჭიდაობის სპორტ დარბაზი, საფეხბურთო სკოლა და სტადიონი. კასპს ჰყავს ფეხბურთის ახალგაზრდული კლუბი, (კასპის „განთიადი“) ასევე ქართული ხალხური ცეკვის ანსამბლი („დიდგორი“).