კავკასიოლოგია
კავკასიოლოგია ან კავკასიის კვლევები — სამეცნიერო ინტერდისციპლინური დარგი, რომელიც დაკავებულია კავკასიელ ხალხებთან დაკავშირებული ყველა საკითხის მეცნიერული შესწავლა-დამუშავებითა და გაშუქებით; ენა, ლიტერატურა, ისტორია, ხელოვნება, კულტურა, პოლიტიკა და სოციოლოგია.
კავკასიოლოგიის შესწავლისა და კვლევის სფეროს ტრადიციულად წარმოადგენდა: იბერიულ-კავკასიური ენები, კავკასიის ხალხთა ისტორია, კულტურა, არქეოლოგია, ეთნოლოგია, ლიტერატურა და ფოლკლორი და სხვა. თუმცა კავკასიოლოგია მოიცავს ასევე ისეთი ენებისა და ხალხების მეცნიერულ კვლევასაც, რომლებიც ენობრივად არ შედიან კავკასიურ ენათა ოჯახში (ოსური, აზერბაიჯანული).
რუსეთში, რომელიც კავკასიური კვლევების ერთ-ერთი მთავარი ქვეყანაა დღესდღეობით რეგიონალური პრინციპით ხდება კავკასიოლოგიის მიმართულებების დარგებად გამოყოფა და შესაბამისად მათი დაფინანსება. დაღესტანისტიკა, ჩეჩენისტიკა, ინგუშისტიკა, ყარაჩაი-ბალყარისტიკა უკანასკნელ წლების კავკასიოლოგიაში გაჩენილი დარგების ახალი ნომინაციებია. აფხაზოლოგიის ფეხს იკიდებს ადიღეისტიკა.
კავკასიოლოგიის დარგად მიიჩნევა არმენოლოგია, მიუხედავად იმისა, რომ სომხური მიეკუთვნება ინდოევროპულ ენათა ოჯახს. კავკასიოლოგიას მიაკუთვნებენ ასევე ოსურ ფილოლოგიას, რომელსაც ოსთმცოდნეობა ანუ ოსოლოგია დაერქვა. გარდა ამისა, აზერბაიჯანული ფილოლოგია, რომელიც საკუთრივ თურქოლოგიური კვლევების არეალში შედის, კავკასიოლოგიას ეკუთვნის და აზერბაიჯანისტიკა ჰქვია.
1933 წელს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში დაარსდა მსოფლიოში პირველი კავკასიოლოგიური სკოლა (კავკასიურ ენათა კათედრა).
საქართველოში თსუს კავკასიურ ენათა კათედრა დაარსებისას სამი წევრისაგან შედგებოდა: ვარლამ თოფურია ასწავლიდა ლაკურ ენას, სიმონ ჯანაშია - აფხაზურს, არნოლდ ჩიქობავა - ხუნძურს.
დღესდღეობით საქართველოში შესაძლებელია კავკასიაში არსებული ყველა ენის, გლოსის, ან ენობრივი ვარიანტის, დიალექტის შესწავლა.
კავკასიოლოგიის ცენტრები
რედაქტირება- არნოლდ ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიერების ინსტიტუტი
- ენათმეცნიერების ინსტიტუტი
- აფხაზეთის ჰუმანიტარული კვლევების ინსტიტუტი — (აფხ. Д. И. Гәлиа ихьӡ зху Аԥсуаҭҵааратә институт)
- ადიღეს თემბოთ მაჰომეტის ძე კერაშის სახელობის ჰუმანიტარული კვლევების რესპუბლიკური ინსტიტუტი — (რუს. Адыгейский республиканский институт гуманитарных исследований имени Тембота Магометовича Кера́шева)
- ყაბარდო-ბალყარეთის ჰუმანიტარული კვლევების ინსტიტუტი — (რუს. Кабардино-Балкарский Институт гуманитарных исследований)
- ჩრდილოეთ კავკასიის ეკონომიკური და სოციალური პრობლემების სამეცნიერო კვლევითი ინსტიტუტი — (რუს. Северо-Кавказский НИИ экономических и социальных проблем) (სამხრეთ ფედერალური უნივერსიტეტის ქალაქ დონის როსტოვის სისტემური რეგიონული კვლევებისა და პროგნოზირების ცენტრი, გადამზადების და კვალიფიკაციის ამაღლების ინსტიტუტი — (Центр системных региональных исследований и прогнозирования ИППК ЮФУ г. Ростова-на-Дону)
- სამხრეთ ფედერალური უნივერსიტეტის სოციოლოგიისა და რეგიონთმცოდნეობის ინსტიტუტი — (რუს. Институт социологии и регионоведения ЮФУ)
- ჰამზათ წადასას სახელობის ენის, ლიტერატურის და ხელოვნების ინსტიტუტი — (რუს. Институт языка, литературы и искусства им. Гамзата Цадасы)
- რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის სოციალურ-პოლიტიკური კვლევების ინსტიტუტი (დონის როსტოვი) — (რუს. Институт социально-политических исследований РАН)
- რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის ენათმეცნიერების ინსტიტუტის კავკასიურ ენათა განყოფილება (მოსკოვი) — (რუს. Отдел кавказских языков Института языкознания РАН)
- იენის ფრიდრიხ შილერის სახელობის უნივერსიტეტი (გერმანია) — (გერმ. Friedrich-Schiller-Universität Jena)
- ყაბარდო-ბალყარეთის ხატუტა მუტას ძე ბერბეკოვის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტი — (ქართ. Кабардино-Балкарский государственный университет имени Хату́та Му́товича Бербе́кова)
ცნობილი კავკასიოლოგები
რედაქტირებალიტერატურა
რედაქტირება- არნოლდ ჩიქობავა: „ენათმეცნიერების შესავალი“, თბილისი, 2008.
- მიხეილ ქურდიანი: „იბერიულ-კავკასიური ენათმეცნიერების საფუძვლები“, თსუ, 2007.
- Bußmann, Hadumod: Lexikon der Sprachwissenschaft. Herausgegeben von Hadumod Bußmann. Vierte, aktualisierte und erweiterte Auflage. Stuttgart: Kröner 2002.
- Полиевктов; М. А.: Из истории русского академического кавказоведения XVIII века. // Известия Академии наук СССР. Сер. 7: Отд. общественных наук. — М.; Л., 1935. — № 8. — С. 759—774.