თეიმურაზ გვანცელაძე

თეიმურაზ გვანცელაძე
დაბადების თარიღი	27 სექტემბერი, 1951 (73 წლის)
დაბადების ადგილი	მუხიანი, წყალტუბოს რაიონი, საქართველოს სსრ, სსრკ
მოქალაქეობა	სსრკ →; საქართველო
განათლება	თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
სამეცნიერო ხარისხი	ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი
ეროვნება	ქართველი

თეიმურაზ გვანცელაძე (დ. 27 სექტემბერი, 1951, სოფ. მუხიანი, წყალტუბოს რაიონი) — ქართველი ენათმეცნიერი (1982). პროფესორი (2000). აფხაზეთის მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი.

ბიოგრაფია

1968 წელს დაამთავრა ქუთაისის N4 საშუალო სკოლა.
1969-1974 წლებში იყო თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფილოლოგიის ფაკულტეტის კავკასიურ ენათა განყოფილების სტუდენტი.
1974-1978 წლებში იყო საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ენათმეცნიერების ინსტიტუტის ასპირანტი აფხაზური და აბაზური ენების სპეციალობით (სამეცნიერო ხელმძღვანელი – აკად. ქეთევან ლომთათიძე).
1977-2009 წლებში მუშაობდა არნოლდ ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიერების ინსტიტუტის კავკასიურ ენათა განყოფილებაში (ჯერ უმცროს, მერე უფროს და წამყვან მეცნიერ თანამშრომლად).
1990-1991 წლებში მუშაობდა საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ეროვნებათშორის ურთიერთობათა ცენტრის უფროს მეცნიერ თანამშრომლად.
1986 წლიდან 2006 წლამდე მუშაობდა ილია ჭავჭავაძის სახელობის უცხო ენათა ინსტიტუტის (შემდგომში ილია ჭავჭავაძის სახელობის ენისა და კულტურის სახელმწიფო უნივერსიტეტის) ქართული ენის კათედრის დოცენტად და პროფესორად.
1998 წლიდან 2006 წლამდე იყო ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ზოგადი ენათმეცნიერების კათედრის მიწვეული პროფესორი.
1998 წლიდან 2006 წლამდე მუშაობდა თსუ სოხუმის ფილიალის ქართული ენის კათედრის პროფესორად.
2006-2009 წლებში იყო ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის კავკასიოლოგიის ინსტიტუტის სრული პროფესორი.
2008 წლიდან არის სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტში მისი ინიციატივით დაარსებული აფხაზური ენისა და კულტურის ინსტიტუტის დირექტორი.
2010 წელს იმუშავა ჯერ საპატრიარქოს წმიდა ანდრია პირველწოდებულის სახელობის ქართული უნივერსიტეტის პრორექტორად, შემდეგ კი რექტორად.

დისერტაცია

1982 წელს დაიცვა საკანდიდატო დისერტაცია თემაზე „ზმნის უარყოფით ფორმათა წარმოების ძირითადი პრინციპები აფხაზურსა და აბაზურ ენებში“ და მიენიჭა ფილოლოგიის მეცნიერებათა კანდიდატის სამეცნიერო ხარისხი;
1997 წელს დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია თემაზე „აფხაზეთის ისტორიოგრაფიის ლინგვისტური საფუძვლები“ და მიენიჭა ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორის სამეცნიერო ხარისხი.

2000 წელს მიენიჭა პროფესორის წოდება.

პედაგოგიური მოღვაწეობა

1986 წლიდან ეწევა პედაგოგიურ მოღვაწეობას სხვადასხვა უმაღლეს სასწავლებელში: თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტში, ილია ჭავჭავაძის სახელობის უცხო ენათა ინსტიტუტში, ილია ჭავჭავაძის სახელობის ენისა და კულტურის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, შოთა რუსთაველის სახელობის თეატრალურ ინსტიტუტში (ინსტიტუტის აფხაზ სტუდენტთა ჯგუფს ასწავლიდა აფხაზურ ენას), თსუ სოხუმის ფილიალში, სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, საქართველოს საპატრიარქოს წმიდა ანდრია პირველწოდებულის სახელობის ქართულ უნივერსიტეტში და ა.შ.

2006-2008 წლებში იყო სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოციოლინგვისტიკის სამაგისტრო პროგრამის თანახელმძღვანელი, 2006-2009 წლებში — თსუ კავკასიოლოგიის სამაგისტრო პროგრამის ხელმძღვანელი, კავკასიოლოგიის საბაკალავრო და სადოქტორო პროგრამების თანახელმძღვანელი, ხოლო 2009 წლიდან არის სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტის აფხაზური ფილოლოგიის საბაკალავრო პროგრამის ხელმძღვანელი.

1990 წლის 28 ოქტომბერს პირველი არასაბჭოური, დემოკრატიული და მრავალპარტიული არჩევნების შედეგად არჩეული იყო საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი საბჭოს წევრად საარჩევნო ბლოკი: „მრგვალი მაგიდა-თავისუფალი საქართველო“, (იყო ეროვნული ერთიანობისა და ეროვნებათშორის ურთიერთობათა ქვეკომისიის წევრი). 1991 წლის 9 აპრილს უზენაესი საბჭოს სხვა წევრებთან ერთად ხელი მოაწერა საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენის აქტს. 1991 წელს დაინიშნა საქართველოს პრეზიდენტის აპარატის ადგილობრივი მმართველობის ბიუროს კურატორად (აფხაზეთის მიმართულებით). 2000 წელს აირჩიეს აფხაზეთის რეგიონული მეცნიერებათა აკადემიის (ამჟამად აფხაზეთის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემია) ნამდვილ წევრად.

სამეცნიერო ინტერესების სფეროები

თეიმურაზ გვანცელაძის სამეცნიერო ინტერესების სფეროებია:

აფხაზური, აბაზური და ქართული ენების სტრუქტურის, ისტორიისა და ფუნქციონირების კვლევა;
ლინგვისტური კავკასიოლოგია;
თეორიული ენათმეცნიერება სოციოლინგვისტიკისა და ლინგვოკულტუროლოგიის ჩათვლით;
აფხაზურ–აბაზური ფოლკლორი;
აფხაზური ლიტერატურის ისტორია.

2003 წელს მოიპოვა იუნესკოს გრანტი და ამ გრანტის საფუძველზე შეადგინა და გამოსცა ორტომეული „აფხაზური და ქართული ენების შემსწავლელთათვის“ (ტ.1: აფხაზური ენის გრამატიკული მიმოხილვა (დაწერილია ქართულად) და აფხაზურ-ქართული ლექსიკონი; ტ.2: ქართული ენის გრამატიკული მიმოხილვა (დაწერილია აფხაზურ ენაზე) და ქართულ-აფხაზური ლექსიკონი). ორტომეულს იუნესკოს საინფორმაციო დეპარტამენტის ხელმძღვნელმა პოლ ჰექტორმა უნიკალური და მსოფლიოს კონფლიქტური რეგიონებისათვის სანიმუშო ნაშრომი უწოდა. 2011 წელს გაეროსა და ევროკავშირის ერთობლივი პროგრამის „ადრეული რეაგირებისა და ნდობის აღდგენის მექანიზმის“ გრანტის საფუძველზე მისი ხელმძღვანელობით სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტის აფხაზური ენისა და კულტურის ინსტიტუტში დამუშავდა პროექტი „აჭარაში მცხოვრებ აფხაზთა იდენტობის კვლევა“.

თეიმურაზ გვანცელაძის ხელმძღვანელობით დაცულია 2 საკანდიდატო და 3 სადოქტორო დისერტაცია: მანანა ბუკიასი (1999 წ.), მაკა სალიასი (2003 წ.), ლეილა ავიძბასი (2012 წ.), ხატია კაკავასი (2012 წ.) და თამარ გითოლენდიასი (2014 წ.).

არის იბერიულ-კავკასიური საერთაშორისო სამეცნიერო-სასწავლო ცენტრის ერთ-ერთი დამფუძნებელი (2004 წ.) და გამგეობის თავმჯდომარე.

საქართველოში, რუსეთში, სომხეთში, პოლონეთში, შვედეთში, შვეიცარიაში, ისრაელში დღემდე გამოქვეყნებული აქვს 305 სამეცნიერო ნაშრომი ქართულ, აფხაზურ, რუსულ, ინგლისურ, ფრანგულ, უკრაინულ ენებზე. ამ ნაშრომთაგან 20 წიგნი და ბროშურაა.

თეიმურაზ გვანცელაძე თარგმნის აფხაზური და აბაზური ენებიდან.

კვლევები, პუბლიკაციები

თ. გვანცელაძის სამეცნიერო პუბლიკაციების ნაწილი (მონოგრაფიები, ბროშურები, წყაროთა პუბლიკაციები და თარგმნილი ლიტერატურა):

სერგეი ზუხბა. აფხაზური ზეპირსიტყვიერება. სახელმძღვანელო უმაღლესი სასწავლებლებისათვის. აფხაზურიდან თარგმნეს ა. არაბულმა და თ. გვანცელაძემ. თბ. 1988;
ზმნის უარყოფით ფორმათა წარმოების ძირითადი პრინციპები აფხაზურსა და აბაზურ ენებში. თბ., 1991;
ალექსანდრე ჭავჭავაძე. თხზულებანი სიმფონია-ლექსიკონითურთ. ტექსტი გამოსაცემად მოამზადეს, სიმფონია-ლექსიკონი შეადგინეს და წინასიტყვაობა დაურთეს ა. არაბულმა, თ. გვანცელაძემ, და ა.ლომთაძემ. თბ., 1996;
ნიკოლოზ ბარათაშვილი. თხზულებანი სიმფონია-ლექსიკონითურთ. ტექსტი გამოსაცემად მოამზადეს, სიმფონია-ლექსიკონი შეადგინეს და წინასიტყვაობა დაურთეს ა. არაბულმა, თ. გვანცელაძემ, და ა.ლომთაძემ. თბ., 1996;
აფხაზეთთან დაკავშირებული ჩანართები ჯუანშერის მატიანის ტექსტში. თბ., 1997;
მცირე აფხაზურ-ქართული ლექსიკონი. თბ., 2000;
აფხაზური და ქართული ენების შემსწავლელთათვის. ტ.1. აფხაზური ენის გრამატიკული მიმოხილვა (ქართულ ენაზე) და აფხაზურ-ქართული ლექსიკონი. თბ. 2003;
აფხაზური და ქართული ენების შემსწავლელთათვის.ტ.2: ქართული ენის გრამატიკული მიმოხილვა (აფხაზურ ენაზე) და ქართულ-აფხაზური ლექსიკონი. თბ. 2003;
აბაზური ფოლკლორი. პწკარედული თარგმანი აბაზურიდან თ. გვანცელაძისა. თბ., 2003;
ენისა და დიალექტის საკითხი ქართველოლოგიაში. თბ., 2006;
თეუცვაჟ ყატი. ჩერქეზის საქართველო. რუსულიდან თარგმნეს თ. გვანცელაძემ და მ. ტაბიძემ. თბ., 2007;
აფხაზეთის ეთნიკური ისტორიის ლინგვისტური საფუძვლები. თბ., 2008;
აბაზური ფოლკლორი. პწკარედული თარგმანი აბაზურიდან თ. გვანცელაძისა.კრებულში: "კავკასიის ხალხთა ფოლკლორი". თბ., 2008;
ქართულ-აფხაზურ ლინგვოკულტურულ ურთიერთობათა ისტორია.1.აკაკი წერეთლის "გამზრდელი". დამხმარე სახელმძღვანელო უნივერსიტეტების სტუდენტთათვის. პოემის ქართული ტექსტი დიმიტრი გულიასეული აფხაზური თარგმანითურთ გამოსაცემად მოამზადა, წინასიტყვაობა დაურთო და აფხაზურ-ქართული სასწავლო ლექსიკონი შეადგინა თ. გვანცელაძემ. თბ., 2008;
Лингвистические основы этнической истории Абхазии: основные проблемы. Тбилиси, 2009;
Отрицательные формы глагола в абхазском и абазинском языках. Тбилиси, 2010;
ქართულ-აფხაზურ ლინგვოკულტურულ ურთიერთობათა ისტორია.1.აკაკი წერეთლის "გამზრდელი". დამხმარე სახელმძღვანელო უნივერსიტეტების სტუდენტთათვის. პოემის ქართული ტექსტი დიმიტრი გულიასეული აფხაზური თარგმანითურთ გამოსაცემად მოამზადა, წინასიტყვაობა დაურთო, აფხაზურ-ქართული და ქართულ–აფხაზური სასწავლო ლექსიკონები შეადგინა თ. გვანცელაძემ. მეორე გამოცემა. თბ., 2010;
აჭარაში მცხოვრებ აფხაზთა იდენტობა.1. თბ., 2011 (თანაავტორი – მანანა ტაბიძე);
Основные аспекты идентности абхазов, живущих в Аджарии. Тбилиси, 2011 (თანაავტორები: მანანა ტაბიძე, თამარ გითოლენდია, სოფიკო ჭაავა);
Basic Aspects of Identity of the Abkhazians Living in Ajaria. Tbilisi, 2011 (თანაავტორები: მანანა ტაბიძე, თამარ გითოლენდია, სოფიკო ჭაავა);
აფხაზური ენა. სტრუქტურა, ისტორია, ფუნქციონირება. თბ., 2011;
აფხაზურ–ქართული ლექსიკონი. თბ., 2012;
ქართულ–აფხაზური ლექსიკონი. თბ., 2012;
უპირველესი... დიმიტრი გულია. ლექსები და შაირები. რეპრინტული გამოცემა ეძღვნება აფხაზური მხატვრული ლიტერატურის შექმნის 100 წლისთავს. თბ., 2012 (აფხაზურ ენაზე, წინასიტყვაობა აფხაზურ და ქართულ ენებზე).

ლიტერატურა

იბერიულ-კავკასიური ენათმეცნიერების (ინდივიდუალური) სადოქტორო პროგრამის ხელმძღვანელები. გვ. 3-4-5.^{[მკვდარი ბმული]}